Temat 6: Podstawowe wiadomości o prawie.

Temat 6: Podstawowe wiadomości o prawie.
1. Pojęcie prawa i normy prawnej.
2. Podstawowe zasady prawa.
3. Źródła prawa.
1. Prawo:
IURI OPERAM DATURUM PRIUS NOSSE OPORTET,
UNDE NOMEN IURIS DESCENDAT.
EST AUTEM A IUSTITIA APPELLATUM:
NAM UT ELEGANTER CELSUS DEFINIT,
IUS EST ARS BONI ET AEQUI.
Zamierzając studiować prawo należy najpierw wiedzieć, skąd pochodzi słowo prawo. Jest bowiem ono
nazwane tak od sprawiedliwości, albowiem, jak to elegancko określa Celsus, prawo jest sztuką tego, co
dobre i słuszne.
PRAECEPTA SUNT HAEC:
HONESTE VIVERE, ALTERUM NON LAEDERE,
SUM CUIQUE TRIBUERE.
Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiego nie krzywdzić, oddać każdemu to, co mu się należy.
Ulpianus
normy prawne stanowią podstawowy wyznacznik ludzkiego postępowania. Łącznie z normami moralnymi,
obyczajowymi i normami religijnymi tworzą grupę norm społecznych,
NORMY SPOŁECZNE
normy
moralne
normy
obyczajowe
normy
religijne
normy
prawne
PRAWO w ujęciu podmiotowym:
 prawo to zespół norm ogólnych wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych
przymusem państwowym,
 prawo to zbiór uporządkowanych zasad postępowania, pochodzących od państwa i zabezpieczonych
sankcją prawną,
PRAWO w ujęciu przedmiotowym:
 to zbiór uprawnień przysługujących jednostce przez obowiązujące akty prawne służące zabezpieczeniu
jej interesów i dające swobodę działania, np. prawo do życia, prawo do nauki, prawo do zabezpieczenia
społecznego.
PRAWO:
 religijne: reguluje prawa i obowiązki obywateli ze względu na wyznanie religijne, określa zasady
tworzenia i działania kościołów i innych związków wyznaniowych;
 moralne: zbiór zasad określających, co jest dobre a co jest złe;
 obyczajowe: to reguły postępowania obowiązujące w danym środowisku, mają charakter lokalny;
element kontroli społecznej.
funkcje i zadania prawa:
 regulacja życia społecznego;
 rozdział dóbr i ciężarów (dystrybucyjna);
 regulacja konfliktów;
 wychowawcza (kształtowanie pozytywnych zachowań);
 represyjna (wymierzanie kar za przestępstwa);
 kulturotwórcza (utrzymanie ciągłości historycznej narodu i państwa).
NORMA PRAWNA to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym
przypadku musi odpowiadać na przynajmniej 2 następujące pytania: kto i w jakich okolicznościach, jak
powinien się zachować;
norma prawna zawiera 3 elementy:
H–D–S
Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...) obowiązany jest zwrócić kupującemu
pobrana różnicę (...) lub podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
hipoteza – określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w sposób
przewidziany przez normę,
Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (... )
dyspozycja – określa wzór powinnego zachowania się, formułuje zakazy, nakazy lub dozwolenia, czyli
nakłada uprawnienia lub obowiązki,
(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...)
sankcja – konsekwencje za zachowanie niezgodne z normą.
(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
Przykład:
art. 148 kk „kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25
lat pozbawienia wolności albo karze dożywocia”.
2. Podstawowe zasady prawa:












lex retro non agit –prawo nie działa wstecz. Inaczej nazywana zasadą nieretroaktywności, oznacza zakaz
karania za czyn, który w chwili jego popełnienia nie stanowił przestępstwa, a znamion przestępstwa
nabrał w chwili ustanowienia nowych przepisów (art. 42 KRP),
nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa, jeśli nie nastąpiło złamanie prawa. Nie jest
przestępstwem czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełnienia,
nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy,
ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi. Nie można powoływać się na nieznajomość
obowiązującego prawa,
dura lex sed lex – twarde prawo, ale prawo,
lex posterior derogat priori – ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą,
ne bis in idem – nikogo nie należy karać po raz drugi za to samo,
pacta sunt servanda – umów należy dotrzymywać,
prawo do obrony – każdy ma prawo bronić się sam lub korzystać z obrońcy. W Polsce obrońcą może być
adwokat lub radca prawny,
domniemanie niewinności – osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa nie może być uznana za
winną, dopóki jej wina nie zostanie udowodniona i nie zostanie wydany prawomocny wyrok (art. 42, ust.
3 KRP),
in dubio pro reo – w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego,
si in ius vocatio – wzywają cię, idź.
3. Źródła prawa:
art. 87 KRP – źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: Konstytucja RP, ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia i akty prawa miejscowego (lokalnie),
 Konstytucja RP – jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej,
 ustawa – akt prawny uchwalony przez parlament,
 ratyfikowane umowy międzynarodowe – to zatwierdzone przez upoważniony organ państwa umowy
międzynarodowe,


rozporządzenie, czyli akt wykonawczy ustawy – to akt wydawany na podstawie ustawy i w celu jej
wykonania,
prawo miejscowe – ogół przepisów o ograniczonym, lokalnym zakresie (teren gminy, powiatu,
województwa).
Publikacja aktów prawnych:
 warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie,
 publikacja aktu prawnego to oficjalne podanie do wiadomości publicznej treści ustanowionego prawa,
 dzienniki promulgacyjne:
Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej:
 konstytucja
 ustawy
 rozporządzenia
 umowy międzynarodowe
Dziennik Resortowy (ministerialny):
 akty wewnętrzne
 zarządzenia
Dziennik Urzędowy Województwa:
 zarządzenia wojewody
Obwieszczenia:
 prawo miejscowe
Dziennik Urzędowy UE:
 rozporządzenia.
 vacatio legis:
okres między datą ogłoszenia aktu prawnego a dniem jego wejścia w życie.