Etyka i filozofia współczesna

Transkrypt

RELATYWIZM: JEGO ŹRÓDŁA I OGRANICZENIA
wykład 10
„Empiryczna” TEZA O WZGLĘDNOŚCI:
― różne tradycje (kultury, epoki itp.) oferują
odmienne systemy poznawcze i moralne.
wykład 10
wykład 10
„Empiryczna” TEZA O WZGLĘDNOŚCI:
― różne tradycje (kultury, epoki itp.) oferują
odmienne systemy poznawcze i moralne.
„(...) nie widzimy rzeczy sprawiedliwej i niesprawiedliwej, iżby
nie zmieniała charakteru ze zmianą klimatu. Trzy stopnie oddalenia
od bieguna obalają całe prawoznawstwo, południk – rozstrzyga
o prawdzie; w ciągu niewielu lat zasadnicze prawa ulegają odmianie;
prawo ma swoje epoki; wnijście Saturna w znak Lwa znaczy nam
początek takiej a takiej zbrodni. Pocieszna sprawiedliwość, której
granice zakreśla rzeka! Prawda z tej strony Pirenejów, błąd z tamtej.”
(Błażej Pascal, Myśli)
wykład 10
RELATYWIZM:
1. Teza o kulturowym uwarunkowaniu myślenia:
― wszelka aktywność poznawcza i wartościująca wymaga
zastosowania narzędzi oferowanych przez tradycję.
wykład 10
RELATYWIZM:
1. Teza o kulturowym uwarunkowaniu myślenia:
― wszelka aktywność poznawcza i wartościująca wymaga
zastosowania narzędzi oferowanych przez tradycję.
2. Teza o niewspółmierności:
― nie ma obiektywnej miary, za pomocą której można by
ocenić, który z kulturowo uwarunkowanych systemów
poznawczych lub moralnych jest obiektywnie lepszy.
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
hipoteza Sapira-Whorfa (lub determinizmu językowego)
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
„Ludzie żyją nie tylko w świecie obiektywnym, nie tylko w świecie
zwykłej działalności społecznej, ale zdani są na łaskę języka, który stał
się środkiem wyrażania w ich społeczności.
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
„Ludzie żyją nie tylko w świecie obiektywnym, nie tylko w świecie
zwykłej działalności społecznej, ale zdani są na łaskę języka, który stał
się środkiem wyrażania w ich społeczności.
Jest całkowitą iluzją mniemanie, że do rzeczywistości dostosowujemy
się zasadniczo bez użycia języka i że jest on zaledwie przypadkowym
środkiem rozwiązywania specyficznych problemów komunikowania się
i refleksji.
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
W rzeczywistości «świat realny» w znacznym stopniu został
ukształtowany przez ludzi nieświadomie, na podstawie nawyków
językowych grupy.
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
W rzeczywistości «świat realny» w znacznym stopniu został
ukształtowany przez ludzi nieświadomie, na podstawie nawyków
językowych grupy.
(…) Widzimy, słyszymy i w ogóle doświadczamy tak, a nie inaczej,
ponieważ nawyki językowe naszej społeczności predestynują nas do
określonych wyborów interpretacyjnych.”
(Sapir, cytat za: Whorf 2002, s. 177)
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
Standard Average European (SAE)
/
j. hopi
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
/
j. hopi
Dwa sposoby mówienia o czasie:
SAE: rzeczowniki w liczbie mnogiej i liczebniki główne,
hopi: rzeczowniki w liczbie pojedynczej
i liczebniki porządkowe.
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
/
j. hopi
Ontologia reistyczna versus ontologia ewentystyczna:
SAE: rzeczowniki niepoliczalne w dopełniaczu
(→ hylemorfizm),
hopi: rzeczowniki odnoszące się do zdarzeń.
odmiany tezy 1:
•
Wilhelma Diltheya hermeneutyka filologiczna
wykład 10
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
― hermeneutyka jako metoda poznania humanistycznego,
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
― rozumienie wytworów ludzkich (= przypisanie im sensów)
jako „odtwórcze przeżywanie”,
wykład 10
odmiany tezy 1:
•
― rozumienie wytworów ludzkich (= przypisanie im sensów)
jako „odtwórcze przeżywanie”,
― „kongenialność duchów” jako warunek rozumienia.
odmiany tezy 2:
•
Thomasa Kuhna teza o niewspółmierności
paradygmatów naukowych
wykład 10
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
Thomasa Kuhna teza o niewspółmierności
paradygmatów naukowych
„Nie wątpię (…), że mechanika Newtona jest doskonalsza od
Arystotelesowskiej, a mechanika Einsteina od Newtonowskiej, jeśli
traktować je jako narzędzie rozwiązywania zagadek. Ale nie
dostrzegam w ich następowaniu po sobie żadnego konkretnego
kierunku rozwoju ontologicznego. Wręcz przeciwnie, pod pewnymi
ważnymi względami, choć bynajmniej nie wszystkimi, ogólna teoria
względności Einsteina jest bliższa teorii Arystotelesa niż którakolwiek
z nich koncepcji Newtona.” (Kuhn, 2001, s. 355)
odmiany tezy 2:
•
Petera Wincha relatywizm kulturowy
wykład 10
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
Petera Wincha relatywizm kulturowy
(...) Evans-Pritchard ma do czynienia z dwoma językami, które uważa
za aż tak zasadniczo różnego rodzaju, że wiele z tego, co można
wyrazić w jednym, nie ma żadnego możliwego odpowiednika w drugim.
(...) Evans-Pritchard nie zadowala się jednak objaśnieniem różnic
związanych z dwoma pojęciami rzeczywistości; chce pójść dalej i
powiedzieć: nasze pojęcie rzeczywistości jest prawidłowe, Azande
pozostają w błędzie. Trudność jednak tkwi w zrozumieniu, co może
w tym kontekście znaczyć «prawidłowe» i «błędne».
(Winch 1992, s. 261)
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
Barnesa i Bloora mocny program socjologii wiedzy
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
„(...) wszystkie przekonania są równoważne ze względu na przyczyny
swojej wiarygodności. Nie jest tak, że wszystkie przekonania są równie
prawdziwe czy fałszywe, ale bez względu na to, czy są one prawdziwe,
czy fałszywe, fakt ich wiarygodności traktuje się jako równie
problematyczny. Stanowisko, którego będziemy bronić, pozwala
utrzymywać, że pojawienie się jakichkolwiek przekonań bez wyjątku
wymaga badania empirycznego i musi być wyjaśnione przez
znalezienie określonych, związanych z danym przypadkiem przyczyn
ich wiarygodności.” (Barnes i Bloor, 1992, s. 455/6)
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
zastrzeżenia:
•
czym ten „relatywizm” różni się od zasady determinizmu?
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
zastrzeżenia:
•
•
dlaczego nie przyjąć tezy o podziale pracy między
socjologią a filozofią racjonalistyczną?
wykład 10
odmiany tezy 2:
•
zastrzeżenia:
•
•
dlaczego nie przyjąć tezy o podziale pracy między
socjologią a filozofią racjonalistyczną?
rzeczywisty relatywizm B&B:
•
monizm relatywisty / dualizm racjonalisty
wykład 10
Gdyby relatywizm był poglądem prawdziwym,
to trudno byłoby uwierzyć w:
A. możliwość zrozumienia odmiennych tradycji myślowych,
B. możliwość prowadzenia racjonalnej debaty o wielu
doniosłych kwestiach.
wykład 10
Gdyby relatywizm był poglądem prawdziwym,
to trudno byłoby uwierzyć w:
A. możliwość zrozumienia odmiennych tradycji myślowych,
B. możliwość prowadzenia racjonalnej debaty o wielu
doniosłych kwestiach.
•
Argumenty „z konsekwencji” są jednak słabe.
wykład 10
Problem A,
czyli możliwość zrozumienia odmiennego punktu widzenia:
wykład 10
Problem A,
•
możliwość dialogu między wierzącym a agnostykiem
→ MacIntyre 1992, Woleński 2004,
wykład 10
Problem A,
•
•
przypomnienie: Dilthey o rozumieniu,
wykład 10
Problem A,
•
•
przypomnienie: Dilthey o rozumieniu,
→ Jacek Bocheński (2010) o powieści historycznej,
→ Ryszard Kapuściński (2006) o spotkaniu z Innym.
wykład 10
Problem A,
„Po pierwsze, pretendent nasz ośmiela się sądzić, że zrozumiał
informacje, dzięki którym stara historia w swej postaci autentycznej
w ogóle do niego dotarła. (…) zakłada on, że zrozumiał nie tylko
werbalną treść informacji i nie w oderwaniu, jak ją podają martwe
źródła, lecz w powiązaniu z poglądami, uczuciami, motywacjami,
intencjami, pomyłkami, kłamstwami i tak dalej informatorów, co wydaje
się w ogóle warunkiem wszelkiego rzeczywistego rozumienia.”
wykład 10
Problem A,
„Mówiąc jeszcze inaczej, pretendent zakłada jakąś intersubiektywną
wspólnotę łączącą go z cudzymi świadomościami ponad przepaścią
czasu. Jest to założenie dumne i podbudowane zapałem
humanistycznym, ponieważ u jego podstaw leży wiara we względną
przynajmniej niezmienność człowieka. (...)
wykład 10
Problem A,
„Mówiąc jeszcze inaczej, pretendent zakłada jakąś intersubiektywną
wspólnotę łączącą go z cudzymi świadomościami ponad przepaścią
czasu. Jest to założenie dumne i podbudowane zapałem
humanistycznym, ponieważ u jego podstaw leży wiara we względną
przynajmniej niezmienność człowieka. (...)
Po drugie, pretendent ufa, że to, czego się jakoby dowiedział
z historycznych źródeł, potrafi przetłumaczyć na własny język. Jest to
kolejne uroszczenie.”
(Bocheński 2010, s. 6-7)
wykład 10
Problem A,
„Każdy z tych ludzi spotykanych w drodze przez świat składa się jakby
z dwóch istot (…). Jedna z tych istot to człowiek jak każdy z nas:
ma swoje radości i smutki, swoje dobre i złe dni, cieszy się z sukcesów,
nie lubi być głodny, nie lubi, kiedy jest mu zimno, odczuwa ból jako
cierpienie i nieszczęście, odczuwa pomyślność jako satysfakcję
i spełnienie. Druga istota, nakładająca się i spleciona z pierwszą,
to człowiek jako nosiciel cech rasowych, nosiciel kultury, wierzeń
i przekonań.”
(Kapuściński 2006, s. 10)
Problem B,
czyli możliwość racjonalnej debaty:
wykład 10
wykład 10
Problem B,
•
Kuhna teza o rewolucjach naukowych i luka racjonalności,
wykład 10
Problem B,
•
•
Sokrates krytycznie o sofistach,
wykład 10
Problem B,
•
•
Sokrates krytycznie o sofistach,
•
„dialog” z Chinami o prawach człowieka.
Jak krytykować relatywizm?
wykład 10
Jak krytykować relatywizm?
(1)
epoché jako remedium na
kulturowe uwarunkowania myślenia,
(2)
teza o jednoczesnej immanencji
i transcendencji rozumu,
(3)
strategia „demaskowania złudzeń”.
wykład 10
wykład 10
ad (1)
Edmund Husserl i metoda fenomenologii transcendentalnej:
wykład 10
ad (1)
•
redukcja transcendentalna,
•
redukcja eidetyczna.
wykład 10
ad (1)
•
redukcja transcendentalna,
•
redukcja eidetyczna.
Problemy:
•
fenomeny są tworami (w pewnej części) językowymi;
•
w jakim języku relacjonować wyniki oglądu eidetycznego?
ad (2)
Hilary Putnam (1998)
i teza o immanencji i transcendencji rozumu:
wykład 10
wykład 10
ad (2)
Hilary Putnam (1998)
i teza o immanencji i transcendencji rozumu:
„Należy zadbać o równowagę między dwiema kwestiami, z których obie
były podnoszone przez filozofów bardzo różnego autoramentu:
(1) mówienie o tym, co «słuszne», a co «błędne» w jakiejkolwiek
dziedzinie, ma sens jedynie na tle pewnej odziedziczonej tradycji;
ale (2) same tradycje podlegają krytyce. (…) Twierdzę, że «normy»
wyraźnie lub milcząco akceptowane w danej kulturze lub subkulturze
nie określają, czym jest rozum, nawet w kontekście, ponieważ z góry
zakładają rozum (rozsądek) potrzebny do ich interpretacji.”
(Putnam 1998, s. 271-272)
wykład 10
ad (2)
Ernest Gellner (1997) o dwóch typach racjonalności:
wykład 10
ad (2)
Ernest Gellner (1997) o dwóch typach racjonalności:
•
racjonalność koherencyjna,
•
racjonalność innowacyjna.
wykład 10
ad (3)
Relatywizm tworzy trzy złudzenia,
na tle których prezentuje się jako koncepcja wiarygodna:
wykład 10
ad (3)
Relatywizm tworzy trzy złudzenia,
na tle których prezentuje się jako koncepcja wiarygodna:
•
złudzenie kultur jako zamkniętych systemów,
•
złudzenie świata symetrycznego,
•
złudzenie absolutyzmu (imperializmu)
jako jedynego przeciwieństwa relatywizmu.
Złudzenie 1:
pojęcie kultury jest wytworem:
•
po części teoretycznym
→Heather (2010) o modelu migracji
jako „ruchu kul bilardowych”,
•
po części praktyki politycznej
→Gellner (1997) o imperialnym modelu
pośredniego sprawowania władzy.
wykład 10
wykład 10
Złudzenie 2:
„(…) istnieją ważne dowody (…) świadczące przeciw relatywizmowi
(…). Jeden z nich, być może najważniejszy, traktuje relatywizm nie tyle
jako mylne rozwiązanie, ile jako przeraźliwie nieadekwatne
sformułowanie naszego problemu. Po prostu, relatywizm zupełnie
błędnie przedstawia naszą zbiorową sytuację. Jako określenie
kłopotów, trudności i obaw, przed którymi staje współczesny umysł,
stanowi zupełną parodię, na tyle dziwną i ekstremalną, że nie może
nam pomóc w zmierzeniu się na naszym problemem.”
(Gellner 1997, s. 75)
Złudzenie 2:
•
na czym polega „relatywistyczna parodia”,
czyli jaki jest obraz świata wg relatywizmu?
•
jaki jest rzeczywisty problem,
z którym musi zmierzyć się współczesny umysł?
wykład 10
Złudzenie 3:
Istnieją trzy reakcje na wielokulturowość:
•
prowincjonalizm,
•
relatywizm,
•
krytycyzm.
wykład 10
wykład 10
„Odkrycie Herodota” wg Kapuścińskiego:
„ I Herodot z zapałem i zachwytem dziecka poznaje swoje światy.
Jego najważniejsze odkrycie ― że jest ich wiele. I że każdy jest inny.
Każdy ważny.
I że trzeba je poznać, bo te inne światy, inne kultury to są
zwierciadła, w których przeglądamy się my i nasza kultura. Dzięki
którym lepiej rozumiemy samych siebie, jako że nie możemy określić
swojej tożsamości, dopóki nie skonfrontujemy jej z innymi.”
(Kapuściński 2004, s. 249)
wykład 10
Wyjątkowość Europy wg Kapuścińskiego:
„(…) siła Europy i jej kultury, w przeciwieństwie do innych kultur, leży
w jej zdolności do krytyki, przede wszystkim do autokrytyki. (…) Umysł
europejski uznaje, że ma granice, akceptuje swoją niedoskonałość,
jest sceptyczny, wątpi, stawia znaki zapytania. W innych kulturach tego
ducha krytyki nie ma. (…) To powoduje, że są kulturowo, trwale,
strukturalnie niezdolni do postępu, do wytworzenia w sobie,
wewnętrznie, woli przemiany i rozwoju.”
(Kapuściński 1998, s. 239-240)
wykład 10
Literatura:
Barnes, Barry i Bloor, David, „Relatywizm, racjonalizm a socjologia wiedzy”, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia,
Warszawa: IFiS PAN, s. 454-497.
Bocheński, Jacek, 2010, Antyk po antyku, Warszawa: Świat Książki.
Gellner, Ernest, 1997, Postmodernizm, rozum i religia, Warszawa: PIW.
Heather, Peter, 2010, Imperia i barbarzyńcy, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Kapuściński, Ryszard, 1998, Heban, Warszawa: Czytelnik.
Kapuściński, Ryszard, 2004, Podróże z Herodotem, Kraków: Znak.
Kapuściński, Ryszard, 2006, Ten Inny, Kraków: Znak.
Kołakowski, Leszek, 1990, Husserl i poszukiwanie pewności, Warszawa: Aletheia.
Kuderowicz, Zbigniew, 1987, Dilthey, wyd. II, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kuhn, Thomas, 2001, Struktura rewolucji naukowych, Warszawa: Aletheia.
MacIntyre, Alasdair, 1992, „Czy rozumienie religii można pogodzić z wiarą?”, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia,
Warszawa: IFiS PAN, s. 218-241.
Pascal, Blaise, 2003, Myśli, Kraków: Zielona Sowa.
Putnam, Hilary, „Dlaczego rozumu nie można znaturalizować”, w: Tenże, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, Warszawa: WN PWN,
s. 263-294.
Whorf, Benjamin L., 2002, „Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a jezykiem”, w: Tenże: Język, myśl i rzeczywistość,
Warszawa: Wydawnictwo KR, s. 177-212
Winch, Peter, 1992, „Rozumienie społeczeństwa pierwotnego”, w: E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia, Warszawa:
IFiS PAN, s. 242-295.
Woleński, Jan, 2004, Granice niewiary, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Etyka i filozofia współczesna

Transkrypt

Podobne dokumenty

Prof. dr Magdalena Środa, Etyka: 1. Wartości, które cenimy 2

1. Wyjaśnij źródłosłów terminu „filozofia”. 2. Czym zajmują się

Spis treści Globalizacja Liberalizacja

Ograniczenia funkcjonowania w życiu codziennym osoby publicznej

Program Studiów podyplomowych: Etyka w biznesie i w zarządzaniu

Schedule.

Spis treści Wstęp I. Chrześcijańska i żydowska filozofia dobra

FILOZOFIA Z ETYKĄ

Spis treści: Wstęp Etyka: cele, zadania i funkcje Bioetyka