Wpływ zmian demograficznych na kształt systemu oświaty

PROJEKT SYSTEMOWY „KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013”
Wpływ zmian demograficznych
na kształt systemu oświaty
Ekspertyza naukowa
Dr Justyna Kowalczyk
Wydział Politologii UMCS
[email protected]
Spis treści
1. Wstęp…………………………………………………………………………
3
2. Teoretyczne problemy polityk szczegółowych w ramach polityki społecznej.
2.1.Polityka ludnościowa……………………………………………………..
5
2.2. Polityka edukacyjna………………………………………………………
7
3. Analiza systemu oświaty w województwie lubelskim w kontekście zmian
demograficznych. ……………………………………………………………..
13
4. Zakończenie. ………………………………………………………………….
22
5. Bibliografia. …………………………………………………………………..
24
2
Wstęp
Polityka demograficzna państwa i innych podmiotów uprawnionych do działania w
sferze
szeroko
rozumianej
demografii
społecznej
należy
do
dziedziny
działań
szczegółowych w zakresie polityki społecznej. Podobnie jak w przypadku polityki
oświatowej i funkcjonowania systemu edukacyjnego w Polsce. Oba zakresy działań należą
do jednych z trudniejszych w sferach organizacyjnej, decyzyjnej i finansowej państwa.
Połączenie tych dwóch sfer jest konieczne, by wskazać w poniższej ekspertyzie, w
jaki sposób stan bieżący i kondycja społeczeństwa oraz tendencje i kierunki
prognozowanych zmian przedstawiają się współcześnie oraz jak mogą wpływać w
przyszłości na funkcjonowanie systemu edukacji dzieci i młodzieży oraz na model
podwyższania kwalifikacji u dorosłych obywateli na terenie województwa lubelskiego.
Podstawowa hipoteza badawcza zakłada, że istnieją realne zależności pomiędzy
zmianami ilościowymi zachodzącymi w społeczeństwie, a kształtem systemu oświatowego,
który powinien być do tych zmian przystosowany. Badanie wydawać by się mogło dwóch
różnych sfer nie jest łatwe, wymaga bowiem podejścia interdyscyplinarnego, systemowego,
a jednocześnie bazującego na ścisłych danych statystyczno-administracyjnych, których
analiza pozwoliłaby na postawienie jak najbliższej prawdzie diagnozy rzeczywistości, ale
także stworzyłaby podstawy do budowania prognoz co do kształtu systemu kształcenia
dzieci i młodzieży, jak też zmian modyfikujących kondycję i strukturę społeczeństwa.
Podstawą do wyjaśnienia problemu stanowią działania związane z opisem dwóch
płaszczyzn: demograficznej i edukacyjnej. Pierwsza z nich pozwala na określenie kondycji
ogólnospołecznej Polaków; stanu społeczeństwa w kluczowych kategoriach przydatnych w
postawieniu diagnozy stanu społeczeństwa polskiego i perspektyw zmian demograficznych.
W tym przypadku podstawowymi parametrami są: struktura płci, wieku, dzietność,
mobilność przestrzenna, kierunki i natężenie migracji oraz indywidualnie (subiektywnie)
definiowany poziom życia, które to wskaźniki wpływają na decyzje prorodzinne, a tym
samym znajdują swoje przedłużenie w decyzjach edukacyjnych społeczeństwa.
Druga z płaszczyzn pozwala na analizę już istniejących rozwiązań systemowych w
sferze opiekuńczo-edukacyjnej, z uwzględnieniem potencjału ludzkiego (przede wszystkim
kadry nauczycielskiej i opiekuńczej), infrastruktury i zaplecza organizacyjno-decyzyjnego,
3
które już funkcjonuje, ale którego kształt może czy musi ulec istotnym przekształceniom ze
względu na zmiany demograficzne obserwowane nie tylko w regionie lubelskim, lecz
również w skali kraju.
Niniejsza analiza w wyodrębnionym zakresie dotyka problemów administracyjnofinansowych, związanych przede wszystkim z finansowaniem sytemu edukacyjnego czy
wspieraniem dzietności w rodzinach, ponieważ powinno ono stanowić oddzielne pole
badawcze i analityczne.
W przygotowaniu ekspertyzy wykorzystane zostały dane statystyczne Głównego
Urzędu Statystycznego w zakresach wskazanych wyżej, publicznie dostępne na stronie
internetowej GUS, jak też w firmowanych przez tę instytucję publikacjach oraz dane
pochodzące z Kuratorium Oświaty i Wychowania w Lublinie. Wykorzystane zostały
również dane dostępne w Systemie Informacji Oświatowej.
Opracowanie danych wiązało się przede wszystkim z zastosowaniem analizy danych
ilościowych oraz analizy jakościowej przy podejściu systemowym w zakresie łączenia
problemów badawczych.
Struktura ekspertyzy opiera się na klasycznym założeniu tworzenia pracy naukowej:
przedstawienie zasadności podjętej metody w oparciu o teorię, w tym konkretnym
przypadku w zakresie polityki społecznej i jej polityk szczegółowych: polityki
demograficznej i oświatowej; ukazanie zależności pomiędzy tymi sferami, a następnie
analizę danych szczegółowych dotyczących interesującego regionu czyli województwa
lubelskiego. Uzupełnieniem raportu jest zamieszczona bibliografia, na podstawie której
został on przygotowany.
4
Teoretyczne problemy polityk szczegółowych
w ramach polityki społecznej.
Polityka ludnościowa.
Problemy zmiany społecznej dokonywanej nieustannie pod wpływem takich czynników
jak
nowe
technologie
i
postęp
naukowo-techniczny
będący
pochodną
potrzeb
innowacyjnych człowieka, dyfuzji kultury zachodzącej w kontekście potrzeb kulturowych
jednostki i zbiorowości oraz ruchów społecznych, których istnienie wiąże się z wymuszoną
lub samoistną potrzebą działania ludzi niezadowolonych z istniejących warunków
społecznych, stają się coraz bardziej widoczne i czytelne dla wszystkich działających w
sferze publicznej lub tylko ją obserwujących1. Wynika to z konieczności coraz szybszego
reagowania na zróżnicowane potrzeby społeczne, jak też zmiany podstaw działania
społecznego, którego zasady wyznacza obieg informacji traktowanej jako najwyższe i
najważniejsze
dobro.
Problemy
społeczne
przestały
mieć
charakter
zamknięty,
indywidualny i przyjęły charakter globalny, co najwyraźniej można obserwować w ramach
polityki ludnościowej. Rozumie się przez nią „system świadomych przedsięwzięć, których
celem jest wywoływanie pożądanych zmian w rozwoju i ruchu ludności. Polityka
ludnościowa jest domeną państwa, które w drodze aktów prawnych oraz innych form
wprowadza w życie środki realizujące cele tej polityki”(Podoski, Turnowiecki 2003, s,54.).
Do celów zaś zalicza się takie rodzaje działań, które swoim zakresem obejmują różne
dziedziny i formy wpływu na stan i strukturę ludności danego państwa oraz umożliwiają
wprowadzanie pożądanych zmian w oparciu o analizę stanu i kondycji społecznej w czasie
realnym, jak też w oparciu o prognozy demograficzne2.
Do lamusa odeszło rozumienie polityki ludnościowej jako tej, w której kształtuje się
zasoby demograficzne, ponieważ przede wszystkim od ich wielkości w pełni zależy
bezpieczeństwo i pozycja państwa (Okólski 2004, s.88). We współczesnym widzeniu
problemów demograficznych dominuje postawa „złotego środka”, w ramach której
sterowanie społeczne populacyjne powinno być połączone z potencjałem państwa. Stan
1
Rozszerzenie tych kwestii można znaleźć w pracach: A. Giddens, Socjologia, Wyd. PWN, Warszawa 2006;
P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Wyd. Znak, Kraków 2005.
2
Por. Europejska polityka społeczna, pod red. R. Gabryszak i D. Magierka, Wyd. Difin, Warszawa 2011.
5
zrównoważonego rozwoju społecznego powinien współgrać z rozwojem finansowym i
technologicznym, przy zachowaniu równowagi w wykorzystywaniu w nich potencjału
przyrodniczego stanowiącego podstawę tego rozwoju (Tamże, s.88).
Podstawowe pytanie: jaki typ polityki ludnościowej prowadzić, wymaga przede
wszystkim postawienia dokładnej diagnozy społecznej w jej aspekcie demograficznym.
Pozyskiwanie bieżących danych w podstawowych, ale także szczegółowych kategoriach
opisujących społeczeństwo, jest postulatem podstawowym. Dane takie zbiera się na różnych
poziomach i od różnych uczestników publicznych interakcji w sposób ciągły, nakładając na
przykład na różne podmioty ustawowy obowiązek zbierania i utrwalania danych własnych
oraz przekazywania ich do wyspecjalizowanych jednostek jakimi w Polsce są wojewódzkie
urzędy statystyczne wraz z Głównym Urzędem Statystycznym, ale także ustawowo
określony obowiązek szczegółowego badania demograficznego społeczeństwa pod postacią
narodowego spisu powszechnego, przeprowadzanego zwykle co dekadę. Kolejnym źródłem
danych są zasoby informacyjne własne gmin i miast, rejestry administracyjne i dane
uzyskane na podstawie badań specjalnych, z zakresu tzw. statystyki prywatnej
(niepublicznej), realizowanej przez instytuty naukowe na zlecenie zainteresowanych
podmiotów (Klimanek, Paradysz 2002, s.104). Uzyskane w ten sposób dane pozwalają na
przygotowanie dyrektyw do działania na poziomie decyzyjnym państwa, ale także
przełożenie tych decyzji na niższe poziomy, w ramach których możliwy jest skuteczny
wpływ nie tylko na ilość, ale i jakość społeczeństwa.
Podjęcie decyzji o prowadzeniu aktywnej lub pasywnej polityki demograficznej
wymaga zharmonizowanego stosowania różnorakich narzędzi: administracyjno-prawnych,
ekonomicznych i edukacyjno-wychowawczych. Ich skuteczne zastosowanie staje się
możliwe tylko wtedy, gdy za podstawę do decydowania o kierunku i intensywności
wprowadzanych zmian w populacji nie decyduje bieżący, partykularny interes rządzących,
ale rzetelna wiedza o kondycji społecznej i procesach oraz zjawiskach zachodzących we
współczesnych
społeczeństwach.
Konieczne
jest
też
dostrzeżenie
problemów
ludnościowych szerzej niż z perspektywy jednego państwa i jego mieszkańców, ponieważ
globalizacja interakcji i przede wszystkim skutków ich podejmowania sprawiły, że także w
sferze populacyjnej to ile rodzi się dzieci na przykład w Polsce czy Chinach, lub jak duże są
zasoby ludzkie w kontekście pracy, czy też jaki jest poziom życia na poszczególnych
6
kontynentach, ma swe znaczenie nie tylko w podejmowaniu decyzji i działań w ramach
współpracy państw czy wyspecjalizowanych instytucji czy organizacji, ale przekłada się też
na polityki wewnętrzne poszczególnych państw. Stąd konieczność badania takich procesów
jak umieralność i czas przeciętnego trwania życia, kontroli urodzin i dzietności przeciętnej
rodziny, warunków bytowych ludności i ich zmiany, mobilności przestrzennej, ale także
dokładne określanie zmiany liczby ludności w oparciu o zasoby terytorialne i żywnościowe
czy badanie tychże zmian w kontekście konfliktów społecznych, politycznych czy
gospodarczych (por. Podoski, Tarnowiecki 2003, s.59-60).
Reasumując, należy stwierdzić słowami M. Okólskiego, że „z polityką ludnościową
mamy do czynienia, gdy zachodzi celowe oddziaływanie (lub celowy brak oddziaływania)
państwa na zasoby, struktury lub procesy demograficzne. (…) Cel tej polityki jest
zintegrowany z celami innych polityk państwa lub podporządkowany którejś z nich (a
nawet nadrzędny wobec nich). Cel polityki ludnościowej podlega specyfikacji i
konkretyzacji na poziomie zjawisk demograficznych; jego istotę stanowi osiągnięcie
pożądanego stanu danego zjawiska”(Okólski 2004, s.90). Skuteczność podejmowanych
działań powinna być więc najwyższym priorytetem, ale jest to trudne do osiągnięcia z
powodów niezależnych od wiedzy demograficznej. Najczęściej ograniczenia w osiągnięciu
zamierzonych celów demograficznych i społecznych wiążą się z działaniem czynnika
politycznego, gdzie zmienność ideologiczna rządów czy preferencji politycznych lub też
zmiany w sposobie finansowania działań w ramach polityki demograficznej powiązanej z
kondycją gospodarki, potrafią w istotny sposób zmodyfikować nie tylko cele, ale
diametralnie zmienić kierunki działań w długim zakresie. Ma to olbrzymie znaczenie,
ponieważ zbyt krótkowzroczne postrzeganie procesów wprowadzanych zmian zmienia ich
ocenę i wypacza zakładany charakter. Polityka demograficzna musi być zawsze i
bezwzględnie postrzegana jako długodystansowa, wieloaspektowa i zharmonizowana. Inne
podejście nie gwarantuje jej skuteczności.
Polityka edukacyjna.
Przekazywanie wiedzy i umiejętności jej zastosowania, ale jednoczesne wpływanie
na postawy uczestniczących w procesie oświatowym składają się na współczesne
rozumienie edukacji. W „Strategii Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013” zawarto definicję
7
tego procesu: „Edukacja to spójny system kształcenia i wychowania obejmującego różne
poziomy kształcenia w formach instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych” (Strategia
Rozwoju Edukacji 2005, s.25). Oznacza to, że konieczne jest podjęcie działań
systemowych, dzięki którym możliwe będzie stworzenie takich warunków przy
wykorzystaniu odpowiednich narzędzi i środków, dzięki którym realizacja zadań będzie
skuteczna i zgodna z potrzebami obywateli. Możliwe to jest tylko wtedy, gdy prowadzona
jest przez uprawnione podmioty polityka edukacyjna. Rozumie się przez nią zwykle ogólny
program państwa z dziedziny oświaty i wychowania, którego celem jest – jak pisze J.
Auleytner – inwestowanie w kwalifikacje człowieka według zasad: „uczyć się, aby
wiedzieć; uczyć się aby działać, uczyć się aby wspólnie żyć; uczyć się aby być”(Auleytner
2007, s.75). Cel naczelny: stworzenie możliwości harmonijnego rozwoju człowieka.
Polityce edukacyjnej przypisywane są różne funkcje:
- społeczne – przygotowanie do życia w społeczeństwie poprzez odpowiednie zaszczepienie
norm społecznych pożądanych i akceptowanych w danej zbiorowości, gwarantujących
uczestniczenie jednostek w budowaniu określonego stopnia ładu i porządku społecznego,
integracji społecznej i bezpieczeństwa oraz inspirowaniu do działań twórczych;
- ekonomiczne – przygotowanie do jak najlepszego funkcjonowania na rynku pracy,
zapewnienie samodzielności ekonomicznej i budowania określonego poziomu egzystencji,
wyzwoleniu zdolności adaptacyjnych w zmieniających się warunkach pracy opartych na
konkurencyjności działających podmiotów, ich innowacyjności i zdolności łączenia techniki
z elementami humanistycznymi;
- kulturowe – umożliwiające budowanie tożsamości społecznej i narodowej, propagowanie
wartości humanistycznych, powielanie społecznie aprobowanych standardów zachowań,
budowanie integralności jednostki w oparciu o grupę kulturową i poszukiwanie inspiracji
dyfuzji kulturowej w kontekście europejskim i globalnym;
- poznawcze – dostarczenie niezbędnej wiedzy umożliwiającej kształtowanie umiejętności
analizy i syntezy zjawisk i procesów zachodzących w środowisku społecznym jednostki,
wyrobienie i doskonalenie umiejętności komunikacyjnych jednostki w różnych sytuacjach
życiowych,
rozbudowa
umożliwiających działania
zdolności
intelektualnych
wyzwalających
kreatywność
i
w zakresie budowania własnej pozycji społecznej, jak też
uczestniczenie w działaniach innych (Orczyk 2005, s.167).
8
Możliwość realizacji powyższych zadań pojawia się poprzez prowadzenie w ramach
polityki edukacyjnej odpowiedniej polityki oświatowej. Dotyczy ona systemu szkolnego,
który jest integralną częścią systemu edukacji i pozwala poprzez odpowiednio zbudowaną
strukturę przenosić powyższe treści w systemie kształcenia do jednostek oświatowych
różnych szczebli. Reguluje sprawy związane z kierowaniem i zarządzaniem oświatą.
Pozwala to na odpowiednie do potrzeb i oczekiwań społecznych przygotowanie propozycji
edukacyjnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych, przy uwzględnieniu zarówno preferencji
indywidualnych, jak i społecznych.
Dokonana w 1999 roku reforma systemu oświatowego zmieniła przede wszystkim
model kształcenia obowiązujący przez lata w Polsce.
W systemie europejskim obowiązują trzy modele szkolnictwa obowiązkowego:
- model późnej selekcji – np. w Danii, gdzie najdłuższy okres nauczania dotyczy szkoły
podstawowej,
- model wczesnej selekcji – np. w Niemczech, gdzie nauczanie na poziomie podstawowym
jest krótkie i szybko selekcjonuje się dzieci w oparciu o ich umiejętności do szkół drugiego
stopnia,
- model pośredni – np. w Wielkiej Brytanii, gdzie przy zachowaniu dwustopniowości
nauczania obowiązkowego, uczniowie po krótkim okresie podstawowym przechodzą na
jednolity dla wszystkich poziom drugi (Por. Kołaczek 1999).
W Polsce system późnej selekcji zastąpiono modelem pośrednim. Ośmioklasową
szkołę podstawową zmieniając na sześciostopniową szkołą pierwszego stopnia i trzyletnie
gimnazjum jako obowiązkowe dla wszystkich uczniów w ramach poziomu drugiego. W
drugim etapie reformy, w roku szkolnym 2002/2003 do szkół ponadgimnazjalnych trafili
uczniowie kwalifikowani na podstawie egzaminu gimnazjalnego, w ramach którego
oceniano kompetencje i kwalifikacje uczniów do dalszego nauczania w wybranych
rodzajach szkół. Reforma zachowała licea i technika (choć te ostatnie pierwotnie miały
zostać zlikwidowane), jak też dla młodzieży mniej zdolnej czy z problemami
środowiskowo-wychowawczymi szkoły zawodowe. Różnorodność oferty wiązała się z
koniecznością uwzględnienia różnego potencjału uczącej się młodzieży, choć za priorytet
uznano zachęcenie jak największej liczby uczących się do kontynuowania ścieżki
edukacyjnej, zdawania egzaminu maturalnego (także zmodyfikowanego w powiązaniu z
9
przewidywaną reformą nauczania na poziomie wyższym) i kontynuowania nauki na
studiach. Dokończeniem szeroko zakrojonej reformy sytemu edukacji było zreformowanie
szkolnictwa wyższego mocą ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005
roku (z późniejszymi zmianami)3 i przyjęcie tak zwanych założeń systemu bolońskiego, w
oparciu o podpisaną 19 czerwca 1999 r. przez 29 ministrów edukacji państw europejskich
Deklarację Bolońską4, w której przyjęto podstawowe założenia systemowe w zakresie
edukacji europejskiej.
Reforma szkolnictwa wyższego dotyczyła przyjęcia rozwiązań systemowych
opartych na trójstopniowym poziomie kształcenia:
-
studiach
I-go
stopnia,
tzw.
studiach
licencjackich,
zawodowych,
trzyletnich,
przygotowujących absolwentów wstępnie do funkcjonowania na runku pracy i w
działaniach publicznych, z wykształceniem wyższym zawodowym, gdzie w programach
kształcenia dominuje wiedza praktyczna nad teoretyczną;
- studiach
II-go stopnia, tzw. uzupełniających studiach magisterskich, dwuletnich,
pozwalających na uzyskanie tytułu magistra i uprawniających do kontynuowania nauki na
studiach III-go stopnia, z dominacją w programach nauczania teorii jako uzupełnienia
wiedzy praktycznej z wcześniejszych etapów nauczania i wiedzy nabytej poprzez
doświadczenie zawodowe;
-
studiach
III-go
stopnia,
tzw.
studiach
doktoranckich,
wąsko
profilowanych,
umożliwiających uzyskanie zaawansowanej wiedzy w określonej dziedzinie czy dyscyplinie
naukowej, pozwalających na kontynuowanie kariery naukowej poprzez przygotowanie do
prowadzenia samodzielnej działalności badawczej, potwierdzonego uzyskaniem stopnia
doktora.
Reforma zachowała przy tym rozwiązania obowiązujące w poprzednim systemie kształcenia
na poziomie wyższym w przypadku wybranych kierunków, umożliwiając funkcjonowanie
jednolitych studiów magisterskich np. w zakresie prawa czy psychologii.
3
Por. tekst jednolity ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 roku ze zmianami, Dz. U. z
2012, poz.572.
4
Por. Deklaracja Bolońska. Szkolnictwo wyższe w Europie, Wspólna Deklaracja Europejskich Ministrów
Edukacji, zebranych w Bolonii w dniu 19 czerwca 1999.
http://ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/1999_PL_Bologna_Declaration.pdf
10
Formalne etapy edukacji w Polsce
żłobek → przedszkole → szkoła podstawowa → gimnazjum →
szkoła ponadgimnazjalna: liceum (ogólnokształcące, profilowane) lub technikum →
szkoła policealna lub uczelnia wyższa (studia licencjackie/inżynierskie →
studia magisterskie → studia podyplomowa lub studia doktoranckie
Szkoła artystyczna: ogólnokształcąca szkoła muzyczna I stopnia •
ogólnokształcąca szkoła muzyczna II stopnia • ogólnokształcąca szkoła
sztuk pięknych • liceum plastyczne • ogólnokształcąca szkoła baletowa
Źródło: J. Kowalczyk, na podstawie, Ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku ,Prawo o szkolnictwie wyższym.
W ramach reformy wprowadzone też zmiany w prawie do zakładania placówek
oświatowych, dopuszczając właścicieli prywatnych czy partnerów publicznych do
tworzenia szkół i uczelni na odpowiednich poziomach. Szkoły publiczne i niepubliczne
zrównano w ich prawach (Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty).
Reforma systemu edukacji objęła także zmiany w zasadach finansowania działań
edukacyjnych. Przede wszystkim główny ciężar ponoszenia nakładów na oświatę
przekazano w gestię samorządów, które w ramach tzw. subwencji i bonu oświatowego
kierowanego do szkół w zależności od liczby uczniów, pozwalają na realizację zadań
oświatowych. W gestii gminy jako podmiotu prowadzącego znalazły się szkoły podstawowe
i gimnazja, natomiast powiaty przejęły finansowanie liceów, techników i szkół
zawodowych. Zasady finansowania szkolnictwa wyższego zostały objęte odrębnymi
uregulowaniami. Państwowe uczelnie nadal w prawie 70% utrzymywane są ze środków
otrzymywanych z budżetu państwa, 25% dochodów pochodzi z opłat za studia, resztę
stanowią źródła inne, w tym także badania naukowe ( Por. Firlit-Fesnak, Szylko-Skoczny
2007, s.253-259).
Struktura i zakres działania placówek oświatowych, jak też treści przekazywane w
ramach działań dydaktycznych, na wszystkich szczeblach powinny być skorelowane z
potrzebami terytorialnymi, głównie regionalnymi. Wynika to z zależności pomiędzy
potencjałem ludzkim, jakim dysponuje gmina, powiat, województwo, a koniecznością
11
działania w zgodzie z jednej strony z potrzebami i oczekiwaniami społeczeństwa, z drugiej
zaś z koniecznością uwzględnienia rachunku ekonomicznego i opłacalności kształcenia na
danym terenie. Wiąże się to z kontrolą wydatków publicznych na oświatę różnych szczebli i
często powoduje dysonans pomiędzy społecznymi oczekiwaniami, potrzebami rynku (nie
tylko pracy) a możliwościami decydentów. W skrajnych przypadkach przybiera to formy
konfliktów o szkołę, której władze samorządowe nie są w stanie dalej utrzymywać z
powodu niskiej frekwencji uczniów czy też ponoszonych wysokich kosztów utrzymania,
nieadekwatnych do poziomu świadczonych usług. Dotyczy to głównie małych ośrodków
wiejskich, ale nie omija też gmin miejskich, gdzie w dzielnicach pojawia się konieczność
zamykania placówek szkolnych różnych poziomów nauczania z powodu najczęściej, niżu
demograficznego. Takie działania budzą niezadowolenie społeczne, ponieważ coraz szerzej
w świadomości społecznej pojawia się przeświadczenie o konieczności zdobywania i
podnoszenia kwalifikacji dzieci, młodzieży i dorosłych5.
5
Szerzej na ten temat można znaleźć na przykład w: Diagnoza
Społeczna 2011. Warunki i Jakość
Życia Polaków – Raport, J. Czapiński, T. Panek (red.), Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011.
12
Analiza systemu oświaty w województwie lubelskim
w kontekście zmian demograficznych.
Województwo lubelskie należy do regionów, które w większości badań
poświęconych diagnozie społecznej plasuje się w grupie o ujemnych wskaźnikach zmian. W
interesujących nas zakresach, tj. w strukturze i ruchu ludności, jak też funkcjonowaniu
systemu edukacyjnego i jego opisie ilościowo-jakościowym, widać ten stan dość dokładnie.
Tabela 1.Ludności województwa lubelskiego w latach 2009-2010.
Wyszczególnienie
2009
2010
2009=100
Ludność
- mężczyźni
- kobiety
- miasta
- wieś
2157202
1044604
1112598
1003920
1153282
2151895
1042109
1109786
1002642
1149253
99,8
99,8
99,7
99,9
99,7
Ludność w wieku:
- przedprodukcyjnym
- produkcyjnym
- poprodukcyjnym
421829 412442 97,8
1361161 1359223 99,9
374212 380230 101,6
Biologiczne grupy wieku:
- 0 - 14 lat
333816 329432 98,7
- 15 - 64
1513241 1510592 99,8
- 65 lat i więcej
310145 311871 100,6
Edukacyjne grupy wieku:
- 3 - 6 lat
- 7 – 12
-13 - 15
-16 - 18
-19 - 24 lata
82313
133129
79355
92891
209997
82900
129087
75876
87972
202803
100,7
97,0
95,6
94,7
96,6
Źródło: J. Kowalczyk, na podstawie danych zawartych w: Ludność, ruch naturalny i migracje
w województwie lubelskim w 2010 r. Informacje i opracowania statystyczne., Wojewódzki Urząd Statystyczny
w Lublinie, Lublin, lipiec 2011, s. 15.
13
Dokonując analizy wskaźników populacyjnych, znajduje potwierdzenia hipoteza
postawiona w Prognozie ludności na lata 2008-2035 Głównego Urzędu Statystycznego o
wyludnianiu się województwa lubelskiego. Można stwierdzić, że jest to wynikiem kilku
procesów społecznych o charakterze ogólnopolskim, których wyraźne występowanie dotyka
także Lubelszczyznę. Pierwszym z nich jest spadek dzietności, który może być pochodną z
jednej strony rosnących kosztów utrzymania rodziny, szczególnie wielodzietnej, ale także
mogą
te ograniczone decyzje prokreacyjne wynikać ze zmiany preferencji kobiet i
mężczyzn co do wyboru ścieżki życiowej i odkładania decyzji o posiadaniu potomstwa na
późniejsze lata. Nie pomaga w podwyższaniu liczby dzieci w rodzinie też niespójna polityka
państwa, niesłusznie nazywana prorodzinną, ponieważ brak jest zachęt do posiadania
potomstwa w sferach najistotniejszych: finansach (zasiłki, stypendia, ulgi podatkowe),
prawie pracy (nieskuteczne rozszerzenie elastycznych form zatrudnienia, faktyczna a nie
deklaratywna ochrona kobiet na rynku pracy i upowszechnienie korzystania z rozwiązań
systemowych także przez ojców) czy edukacji (zamykanie z powodów ekonomicznych
placówek publicznych blisko miejsca zamieszkania potencjalnych matek, niewystarczające
zachęty ze strony sytemu edukacyjnego do kontynuowania nauki na różnych poziomach,
brak rozbudowanego i powszechnego dostępu on-line do sytemu edukacji, podyktowanego
brakami infrastrukturalnymi w zakresie informatyzacji ściany wschodniej).
Jeżeli chodzi o umieralność, województwo lubelskie nadal charakteryzuje się
wysokim poziomem zarejestrowanych zgonów, utrzymującym się na wysokości 23,0 tys.
zmarłych w roku 2011, co stanowiło 10,6 ‰ współczynnika zgonów, przy współczynniku
ogólnokrajowym na poziomie 9,83‰ (Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej
województwa lubelskiego w roku 2011, s.24).
Tabela 2. Ruch naturalny ludności województwa lubelskiego w latach 2000-2011.
Wyszczególnienie
2000
Urodzenia żywe
na 1000 ludności
23111 22964 22635 21363
10,42 10,61 10,48 9,92
Zgony
23228 23703 23037 22981
14
2009
2010
2011
na 1000 ludności
10,48
10,95
10,67
10,67
Przyrost naturalny
na 1000 ludności
-117
-0,05
-739
-0,34
-402
-0,19
-1618
-0,75
Małżeństwa
na 1000 ludności
1256
5,67
14590 13302 12150
6,74
6,16
5,64
Współczynniki:
- dzietności ogólnej
1,502
- reprodukcji brutto
0,722
-dynamiki demograficznej 0,995
1,406
0,686
0,969
1,384
0,667
0,983
1,307
0,636
0,930
Źródło: J. Kowalczyk, na podstawie danych zawartych w: Ludność, ruch naturalny i migracje…1, s.19; Ruch
naturalny i wędrówka ludności w województwie lubelskim w 2011 roku. Opracowanie sygnalne., Urząd
Statystyczny w Lublinie, Lublin, czerwiec 2012, s.1.
W kategorii przyrost naturalny na terenie województwa odnotowano utrzymywanie
się go w ujemnych wartościach na poziomie -0,75‰. W rejonach wiejskich wynosiło to
porównywalnie -1,98‰, natomiast w miastach 0,68‰. Zaobserwowano niewielki wzrost
przyrostu w miastach w porównaniu do 2010 roku (miasta 1,45%, wsie -1,59‰) (Raport o
sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubelskiego w roku 2011, s.24).
Kolejnym czynnikiem, który niekorzystnie wpływa na stan populacji Lubelszczyzny
są uwarunkowania wynikające z ruchu ludności. Chodzi tu przede wszystkim o migracje
czyli zmianę czasowego lub stałego miejsca zamieszkania mieszkańców naszego regionu.
Największy ubytek ludności na 1000 mieszkańców wystąpił w powiecie hrubieszowskim
(6,34 osób), ryckim (6,01) i łukowskim (5,04). Przyrost mieszkańców odnotowano tylko w
powiecie lubelskim (6,62 osoby). Nadal utrzymuje się tendencja polegająca na większym
odpływie mieszkańców regionu na zewnątrz, niż napływ nowych mieszkańców lub powrót
starych z emigracji. Powodem może tu być utrzymujące się na wysokim poziomie
bezrobocie (Lubelszczyzna 13,3%, Polska 12,5%). Według danych Raportu wzrost w tym
zakresie odnotowano w szesnastu powiatach, przy czym najwyższy dotyczył powiatu
biłgorajskiego, a najniższy – miasta Lublin ((Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej
województwa lubelskiego w roku 2011, s.30-31).
Dodatkowym elementem wzmagającym poziom migracji, głównie wewnętrznej
15
może być fakt odpływu po zakończeniu procesu edukacyjnego absolwentów lubelskich
szkół wyższych, którzy nie znajdując dla siebie zatrudnienia po studiach, opuszczają region
i rzadko do niego wracają w przyszłości.
Tabela 3. Ruch wędrówkowy ludności na pobyt stały mieszkańców województwa
lubelskiego w latach 2000-2011.
Wyszczególnienie
2000
2009
2010
2011
Migracje wewnętrzne:
- napływ
- odpływ
23107 20067 20650 20235
26076 24304 25517 25195
Migracje zagraniczne:
- imigracja
- emigracja
147
260
576
492
421
459
407
583
Saldo migracji ogółem
-3082
-4153
-4905
-5136
Saldo migracji na 1000 ludności:
- ogółem
-1,39
- zagranicznej
-0,05
-1,92
0,04
-2,27
-0,02
-2,39
-0,08
Źródło: J. Kowalczyk, na podstawie danych zawartych w: Ludność, ruch naturalny i migracje…s.28; Ruch
naturalny i wędrówka ludności…s.7.
Przedstawione
wyżej
dane
demograficzne
charakteryzujące
populację
Lubelszczyzny z konieczności muszą się przekładać na kształt i wielkość sytemu
oświatowego, który dodatkowo podlega prawom ekonomicznym jeśli chodzi o jego
zarządzanie i finansowanie.
16
Tabela 4. Wychowanie przedszkolne w województwie lubelskim w latach 2010-11(stany
na 30.09) na podstawie danych Systemu Informacji Oświatowej.
Rodzaje placówek
przedszkole
przedszkole
oddział przedszkolny przy szkole
podstawowej
oddział przedszkolny przy szkole
podstawowej
punkt przedszkolny
punkt przedszkolny
zespół wychowania przedszkolnego
Liczba placówek
2010
2011
miasto 273
295
wieś
143
153
miasto
75
wieś
730
miasto 13
wieś
81
wieś
8
Liczba oddziałów
2010
2011
1314,00 1399,00
384,00 431,00
Liczba miejsc
2010 2011
30574 31981
8725 9602
Ogółem
2010 2011
30212 31121
8504 9281
86
133,00
183,00
0
0
2782
3858
710
15
86
6
831,00
16,00
83,00
15,00
902,70
18,00
90,00
8,00
0
371
1529
259
0
347
1640
144
12224
177
1368
218
15242
221
1383
93
Źródło:
Dane statystyczne
Systemu
Informacji Oświatowej, Centrum Informatyczne Edukacji,
http://www.cie.men.gov.pl/index.php.dane-statystyczne/138.html z dnia 15.07.2012 roku.
Tabela 5. Dzieci w wieku 3-5 lat w wychowaniu przedszkolnym w województwie
lubelskim w latach 2010-11 (stany na 30.09) na podstawie danych Systemu Informacji
Oświatowej. Placówki publiczne i niepubliczne.
Województwo lubelskie
ogółem
miasto
wieś
2010
2010
2011
2010
2011
Polska
ogółem
2011
2010
miasto
2011
2010
wieś
2011
2010
2011
Liczba dzieci
w wieku 3-5 lat
62856 64797 28028 28 855 34828 35942 1121700 1174112 650101 682197 471599 491915
Liczba dzieci
w placówkach
wychowania
przedszkolnego
w wieku 3-5 lat
36873 43078 23748 25938
13125 17140 725827
Liczba dzieci
w wieku 3-5 lat
uczęszczających
do placówek
wychowania
przedszkolnego
do ogólnej liczby
dzieci w tym
58,7% 66,5% 84,7% 89,9% 37,7% 47,7% 64,7%
wieku w %
845054
522372 588769 203455 256285
72,0%
80,4%
86,3%
43,1%
52,1%
Źródło: Dane statystyczne
Systemu
Informacji Oświatowej, Centrum Informatyczne Edukacji,
http://www.cie.men.gov.pl/index.php.dane-statystyczne/138.html z dnia 15.07.2012 roku.
17
Tabela 6. Liczba szkół i uczniów w województwie lubelskim na podstawie danych
Systemu Informacji Oświatowej z dnia 30 września 2011 roku.
Typ szkoły
Liczba szkół
Liczba uczniów
Lubelskie Polska Lubelskie Polska
Szkoła podstawowa
Gimnazjum
Zasadnicza szkoła zawodowa
Liceum ogólnokształcące
Liceum profilowane
Technikum
Liceum uzupełniające
Technikum uzupełniające
Szkoła policealna
Szkoła przysposabiająca do pracy
Razem
1 032
13 674
125 194
2 187 068
469
7 426
72 317
1 225 669
110
1 872
10 487
216 802
223
3 620
48 604
728 019
29
429
2 454
31 802
149
2 187
29 738
534 817
83
1 455
4 250
100 139
56
719
2 594
37 145
161
2 686
23 070
313 029
26
447
629
10 353
2 338
34 515
319 337
5 384 843
Źródło: Dane statystyczne
Systemu
Informacji Oświatowej, Centrum Informatyczne Edukacji,
http://www.cie.men.gov.pl/index.php.dane-statystyczne/137.html z dnia 15.07.2012 roku.
Tabela 7. Liczba nauczycieli na podstawie SIO w latach 2006 - 2011, wykazanych we
wszystkich szkołach i placówkach w Polsce.
1.Stażysta 2.Kontrak-towy
Osoby
30.
Pełnozatrudnieni
09.
2006 r Niepełnozatrudnieni
Etaty
Osoby
30.
Pełnozatrudnieni
09.
2007 r Niepełnozatrudnieni
Etaty
Osoby
30.
Pełnozatrudnieni
09.
2008 r Niepełnozatrudnieni
Etaty
Osoby
30.
Pełnozatrudnieni
09.
2009 r Niepełnozatrudnieni
Etaty
Osoby
30.
Pełnozatrudnieni
09.
2010 r Niepełnozatrudnieni
Etaty
Osoby
30.
09.
Pełnozatrudnieni
55 501
27 204
28 297
44 176,18
55 401
27 728
27 673
43 877,33
52 333
25 328
27 005
40 046,80
51 686
24 641
27 045
38 850,73
49 903
23 118
26 785
36 643,79
51 037
22 973
95 860
68 046
27 814
93 228,31
109 384
80 788
28 596
108 381,33
127 360
94 724
32 636
125 618,67
129 650
96 488
33 162
127 423,62
128 587
94 373
34 214
124 843,95
124 889
90 404
18
3.Mianowany
294 868
250 937
43 931
294 759,08
250 570
207 725
42 845
248 739,85
222 320
180 103
42 217
217 984,86
203 321
163 563
39 758
199 268,81
190 753
152 197
38 556
185 892,11
182 495
145 220
4.Dyplomowany
203 516
190 664
12 852
212 209,84
234 654
217 111
17 543
243 226,13
254 646
233 688
20 958
262 815,01
274 756
252 742
22 014
284 095,23
295 830
272 065
23 765
305 006,06
310 190
284 673
Razem
649 745
536 851
112 894
644 373,41
650 009
533 352
116 657
644 224,64
656 659
533 843
122 816
646 465,34
659 413
537 434
121 979
649 638,39
665 073
541 753
123 320
652 385,91
668 611
543 270
2011r
Niepełnozatrudnieni 28 064
Etaty
36 745,40
34 485
120 165,09
37 275
25 517
125 341
178 007,72 319 409,32 654 327,53
Uwzględnione są wszystkie stosunki pracy, niezależnie od podstawy prawnej świadczenia pracy, z pominięciem osób uzupełniajacych
etat. Stopień awansu zawodowego określony wg osoby.
Źródło:
Dane statystyczne
Systemu
Informacji Oświatowej, Centrum Informatyczne Edukacji,
http://www.cie.men.gov.pl/index.php.dane-statystyczne/142.html z dnia 15.07.2012 roku.
Zmiany demograficzne wymuszają konieczność wprowadzania zmian w ilości
placówek oświatowych w regionie. Widać to w danych statystycznych dostarczanych do
Systemu Informacji Oświatowej, gdzie w kategoriach przedszkola i ich zróżnicowane formy
działania czy w kategorii szkoła z różnymi poziomami nauczania w wyspecjalizowanych
placówkach, już dziś widać stopniowo zachodzące zmiany. Rośnie liczba dzieci w wieku
przedszkolnym, dla których zarówno oferta w placówkach publicznych, choć dla budżetów
gmin są to wydatki niebagatelne. Cieszy poprawa oferty szczególnie na terenach wiejskich,
gdzie świadomość konieczności posyłania dziecka do przedszkola (i tym samym
wyrównywania jego szans życiowych w porównaniu z mieszkańcami miast) rośnie, choć
nie zawsze jest to wynikiem działań bezpośrednich gmin, a często inicjatyw lokalnych i
przede wszystkim programów unijnych, kierowanych do najmłodszych pod postacią np.
programu małych przedszkoli przy szkołach wiejskich. Może to zwiększyć w perspektywie
kilkuletniej liczbę urodzin na wsiach, jeżeli rodzice posyłający dziś do przedszkoli swoje
dzieci dostrzegą ich łatwiejszy start w szkole i lepsze wyniki w nauce, skutkujące
zdobyciem wykształcenia i umiejętności przydatnych w dorosłym życiu.
Z kolei, w wyniku spadku liczby chętnych do szkół gimnazjalnych i
ponadgimnazjalnych, co jest pochodną działania niżu demograficznego, zmienia się kształt
oferty na tych poziomach nauczania. Dodatkowo rachunek ekonomiczny nakazuje gminom i
powiatom uważnie liczyć koszty działań oświatowych, co zwykle skutkuje zamykaniem
części placówek ku niezadowoleniu mieszkańców przyzwyczajonych do obecności szkoły
w ich środowisku. Tym bardziej, że są one często centrami kultury i dostępu do informacji,
a więc spełniają nie tylko funkcje oświatowe wobec dzieci i młodzieży, a ludność
pozbawiona administracyjnie dostępu do nich odczuwa to jako bolesną stratę. Jednocześnie,
w wielu przypadkach zamknięcie szkoły czy też wydłużenie drogi dzieci do już istniejących
placówek w wyniku ich scalania powoduje, że rodzi się ruch sprzeciwu w ramach którego
zamykane przez samorząd szkoły przejmowane są przez spontanicznie zakładane fundacje i
19
stowarzyszenia obywateli i z powodzeniem kontynuują swoją działalność, korzystając z
możliwości ustawowych równo je traktujących. Wyzwolenie takich inicjatyw scala
społeczności, powodując zmianę poziomu ich świadomości obywatelskiej i podmiotowości
w działaniach publicznych, co może w przyszłości również skutkować decyzjami o braku
migracji czy decyzjach prokreacyjnych.
Uzupełnienie koniecznych zmian sytemu oświaty w kontekście wpływu czynników
demograficznych stanowi przeanalizowanie kształtu systemu szkolnictwa w regionie. Jest
on jego największym atutem i siłą, o czym może świadczyć choćby promocja Lublina jako
miasta wiedzy, przy wskazaniu istnienia uczelni wyższych poza tą aglomeracją. Oferta
obejmuje siedem uczelni państwowych, na których w roku akademickim 2008/2009
kształciło się 65317 studentów (studia stacjonarne – 44254, studia niestacjonarne – 21063) i
dwanaście uczelni niepaństwowych z liczbą studentów 37892 osób (studia stacjonarne –
16697, studia niestacjonarne – 21195), a w roku 2010/11 - 101 540 osób. Stanowi to o
znacznej sile samego Lublina (z dziewięcioma szkołami wyższymi), ale także regionu, w
którym znajduje się łącznie osiemnaście szkół. Daje to Lubelszczyźnie szóstą lokatę w
kraju. Wśród studiujących ponad 60% stanowią kobiety, dominując na studiach I-go stopnia
i wybierając głównie kierunki ekonomiczne i administracyjne (18, 1%), medyczne (15,0%),
społeczne (14,1%) i pedagogiczne (13,2%). Studiujący mężczyźni preferowali studia
inżynierskie (65,9%). Mury lubelskich uczelni opuściło w roku akademicki 2010/11 29 584
absolwentów 6.
Istnienie tej ilości szkół wyższych stanowi odpowiedź na potrzeby edukacyjne
młodzieży i dorosłych, choć nie do końca wiąże się z potrzebami i możliwościami regionu
w kontekście rynku pracy. O ile szkoły wyższe starają się wychodzić naprzeciw
oczekiwaniom pracodawców, dostosowując swe programy nauczania do wskazówek
płynących z rynku pracy, to już zatrzymanie większości absolwentów na tym rynku nie jest
możliwe, ponieważ oferta pracy jest znacznie ograniczona. Decyduje o tym brak inwestycji
w nowe miejsca pracy przez różne podmioty, niewystarczające ujmowanie regionu w
ogólnopolskich planach gospodarczo-rozwojowych, jak też zbyt jednostronne traktowanie
rynku edukacyjnego na poziomie wyższym jako zamkniętego do okresu studiów, bez
perspektyw przedłużenia kontaktów ze szkołami pod postacią rozbudowy kadry, staży czy
6
Dane na podstawie E. Łoś, Szkolnictwo wyższe na Lubelszczyźnie, Urząd Statystyczny w Lublinie,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/ASSETS_Prezentacja-konferencja9.06.2011.pdf
20
działalności promocyjnej. Stąd decyzje absolwentów o opuszczeniu regionu, przede
wszystkim w poszukiwaniu pracy lub jej modyfikowaniu w kontekście wyższych zarobków,
przy względnie stałym utrzymywaniu się zainteresowania samym studiowaniem w tym
środowisku akademickim.
Alternatywę dla potencjalnie zmniejszającej się liczby chętnych do studiowania na
wyższych uczelniach perspektywie najbliższych dziesięciu lat (szacowanej na ok. 17% w
skali ogółu studiujących) stanowi oferta wielu uniwersytetów kierowana do seniorów w
postaci Uniwersytetów III Wieku czy projektów dla najmłodszych w postaci np.
Uniwersytety Dziecięcego na UMCS, jako oferty dla 6-12 – latków, wykształcającej w nich
potrzebę zdobywania wiedzy o rzeczywistości i dociekania prawideł nią rządzących.
21
Zakończenie.
Polityka ludnościowa i polityka edukacyjna jako polityki szczegółowe w ramach
polityki społecznej mają swoją wyraźną specyfikę, ale przy realizacji działań społecznych
konieczne jest, by zakresy podejmowanych interakcji dotyczyły obu tych polityk.
Kształtowanie przyszłości danego społeczeństwa w dłuższej perspektywie czasowej
wymaga, by dokładniej wykorzystywać informacje płynące z badań demograficznych w
projektowaniu działań i ich realizacji. Badając wpływ zmian demograficznych na kształt
systemu oświaty na Lubelszczyźnie, konieczne było sięgnięcie do danych statystycznych
dotyczących populacji regionu, jak też do danych zbieranych w ramach administrowania
systemem oświatowym. W toku podjętej analizy problemu okazało się, że podstawową
trudność stanowiło dotarcie do bieżących, wartościowych danych, które powinny być łatwo
dostępne i zawierać informacje przydatne w projektowaniu działań podmiotów polityki i
decydowania publicznego. Jeżeli badacz ma kłopot z dotarciem do informacji, nie dziwi
brak korzystania z nich przez decydentów w ramach działań administracyjnych i
organizacyjnych. Dane są rozproszone, często nieaktualne, bez uwzględnienia szerszego
kontekstu czasowego, co utrudnia zapoznanie się ze stanem bieżącym i analizę problemu.
W wyniku badania problemu wyłania się obraz Lubelszczyzny, który potwierdza
potoczną wiedzę na temat stanu i kondycji mieszkańców tego regionu. Populacja ta kurczy
się, starzeje, co w perspektywie edukacyjnej sygnalizuje konieczność szybkiego
wprowadzania zmian w strukturze oświaty, które nie koniecznie spotkają się z aprobatą
społeczną. Tradycyjna społeczność niechętnie zgodzi się z koniecznością ograniczenia
oferty oświatowej blisko domu, co wydaje się uzasadnionym rozwiązaniem w kontekście
znaczącego obniżenia dzietności rodzin w regionie. Pespektywy zmian w systemie
oświatowym nie tylko będą oznaczały zamykanie szkół małych, wiejskich, ale też szkół w
dzielnicach innych miast, w tym także Lublina. Procesy ubożenia społeczeństwa i
konieczność przemieszczania się za pracą, która jest w dużych aglomeracjach miejskich lub
jeszcze dalej – poza granicami kraju spowodują, że przy braku wystarczających zachęt do
pozostania w regionie lub powrotu do niego w przypadku polepszenia się sytuacji
materialnej, dzieci będą rodziły się poza terenem Lubelszczyzny, powiększając
paradoksalnie koszty utrzymania i rozbudowy systemu oświatowego w dużych
22
aglomeracjach miejskich.
Oceniając działania związane z promowaniem i wspieraniem szkolnictwa wyższego
na terenie województwa lubelskiego można powiedzieć, że działania te obecnie przynoszą
efekty. Ale bez dalszych zintegrowanych działań różnych podmiotów: szkół wyższych,
administracji samorządowej i państwowej oraz przede wszystkim pracodawców, z
„zagłębia” uniwersyteckiego staniemy się
tylko „eksporterem” absolwentów, co już
stopniowo zaczyna mieć miejsce. Powiązanie oferty edukacyjnej w szerszym zakresie z
ościennymi województwami, nie tylko z potrzebami i możliwościami regionu, stworzenie
oferty uzupełniającej ofertę edukacyjną, a przede wszystkim zapewnienie najzdolniejszym
absolwentom możliwość pozostania na godziwych warunkach tu, gdzie studiowali, jest
koniecznością i musi być szybko wdrożone do realizacji.
23
Bibliografia
-
Auleytner J., Edukacja i kreowanie kapitału ludzkiego, w: Polityka społeczna, pod
red. A. Kuzynowskiego, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej,
Warszawa 2007.
-
Deklaracja Bolońska. Szkolnictwo wyższe w Europie, Wspólna Deklaracja
Europejskich Ministrów Edukacji, zebranych w Bolonii w dniu 19 czerwca 1999.
http://ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/1999_PL_Bologna
_Declaration.pdf
-
Diagnoza Społeczna 2011. Warunki i Jakość Życia Polaków – Raport, J. Czapiński,
T. Panek (red.), Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011.
-
Europejska polityka społeczna, pod red. R. Gabryszak i D. Magierka, Wyd. Difin,
Warszawa 2011.
-
Giddens A, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
-
Klimanek T., Paradysz J., Demograficzne aspekty promocji małych ojczyzn, w:
Demograficzne i ekonomiczne skutki transformacji w Polsce – aspekt regionalny,
Pod red. U. Łangowskiej-Szczęśniak, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2002.
-
Kołaczek B, Systemy edukacyjne. Analiza porównawcza, Instytut Pracy i Spraw
Socjalnych, Warszawa 1999.
-
Łoś E., Szkolnictwo wyższe na Lubelszczyźnie, Urząd Statystyczny w Lublinie,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/ASSETS_Prezentacjakonferencja9.06.2011.pdf
-
Okólski M., Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym
zarysie, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.
-
Orczyk J., Polityka społeczna. Uwarunkowania i cele, Wyd. Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2005.
-
Podoski K., Tarnowiecki W., Polityka społeczna, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk 2003.
-
Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 roku ze zmianami, Dz. U. z
2012, poz.572.
-
Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubelskiego w roku 2011,
Urząd Statystyczny w Lublinie, Wydział Analiz i opracowań zbiorczych, Lublin
24
kwiecień 2012.
-
Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, z 2 sierpnia 2005 roku,
http://www.menis.gov.pl/oswiata/biezaca/startegia_2007_2013.pdf, z dnia
15.07.2012 roku.
-
Systemu Informacji Oświatowej, Centrum Informatyczne Edukacji,
http://www.cie.men.gov.pl/index.php.dane-statystyczne/137.html z dnia 15.07.2012
roku.
-
Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, Wyd. Znak, Kraków 2005.
-
Ustaw z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty, z późniejszymi zmianami, Dz. U.
z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781, z 2005 r. Nr 17,
poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400 i
Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz.
1658, z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818,
Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292, z 2008 r. Nr 70, poz. 416, Nr 145, poz. 917,
Nr 216, poz. 1370 i Nr 235, poz. 1618, z 2009 r. Nr 6, poz. 33, Nr 31, poz. 206, Nr
56, poz. 458, Nr 157, poz. 1241 i Nr 219, poz. 1705, z 2010 r. Nr 44, poz. 250, Nr
54, poz. 320, Nr 127, poz. 857 i Nr 148, poz. 991 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622, Nr
112, poz. 654, Nr 139, poz. 814, Nr 149, poz. 887 i Nr 205, poz. 1206.
25