B_Zalewski_A_Kaminska_dzien II [Naprawione]

Zadania psychologa w kontekście
diagnozowania osób starających się o
uzyskanie statusu uchodźcy w Polsce
Bartosz Zalewski
Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie
Aleksandra Kamińska
Centralny Szpital Kliniczny MSW w Warszawie
Zespół:
Aleksandra Kamińska, Bartosz Zalewski,
Maciej Fargasiński, Katarzyna Oyrzanowska
1. Przygotowanie standardów postępowania diagnostycznego w kontekście
diagnozowania osób ubiegających się o status uchodźcy w Polsce.
2. Stworzenie systemowych rozwiązań promujących działania psychologa w
kontakcie z przedstawicielami odpowiednich organów administracji
publicznej oraz instytucji medycznych.
3. Edukacja zarówno psychologów jak i pracowników organów administracji
publicznej w sprawie postępowania wobec osób doświadczających
kryzysów psychologicznych lub osób, które doświadczyły w przeszłości
wydarzeń związanych z przemocą lub traumą.
Opis przypadku
Raisa, kobieta, 38 lat
Pierwsze wrażenie
Raisa była postrzegana przez
pracowników medycznych jako osoba
bardzo spokojna, uśmiechnięta, nie
cierpiąca na żadne poważne problemy.
Pracownicy socjalni czasami skarżyli
się na nerwowość Raisa, ogólnie
jednak postrzegali ją jako osobę nie
stwarzającą problemów.
Historia życia Raisy
Raisa część wojny spędziła w stolicy Czeczenii, Groznym, chowała się
w piwnicach. Kiedy zorganizowano ewakuację cywili, wraz z mężem i
malutką córeczką próbowała uciec. Gdy setki ludzi uciekały tzw.
korytarzem dla cywilnych uchodźców – główną ulicą Groznego – zaczął
się ostrzał i bombardowanie.
Raisa widziała śmierć setek ludzi, rozstrzelanych, rozerwanych na
strzępy przez bomby. Pomagała zbierać kawałki ludzkich ciał, by
można było ich pochować. Było to jednak zbyt niebezpieczne.
Uciekła z mężem i córeczką do siostry żyjącej w wiosce oddalonej o
ponad 100 km. Uciekała pieszo, bez jedzenia, bez picia, bojąc się
kolejnych bombardowań i będąc całą w ludzkiej krwi.
Opis przypadku
Raisa, kobieta, 38 lat
Problemy Raisy
Zaczęły się kilkanaście lat temu
Koszmary senne
Niemal codzienne utraty przytomności
Flashbacki i dysocjacje
Brak apetytu
Zaburzenia pamięci
Obniżony nastrój
Odizolowanie się od ludzi
Trudności z zapanowaniem nad nerwami
Dwukrotna próba popełnienia samobójstwa
Opis przypadku
Raisa, kobieta, 38 lat
Diagnoza DSM-IV: Chroniczne PTSD (zaburzenia stresu
pourazowego), zaburzenia nerwicowe, depresja
Skierowanie: do psychiatry oraz do szpitala psychiatrycznego
Leczenie: utrudnione ze względu na ogromną niechęć do
wspominania wydarzeń - powrót do trudnych przeżyć
powodował flashbacki oraz utraty przytomności
Kontekst działań psychologa
Doświadczanie skutków przebytej traumy jako argument na rzecz
przyznania ochrony międzynarodowej przez sąd
Wywiad statusowy – ustalenie czy wydarzenie miało miejsce
poprzez szczegółowy opis wydarzenia traumatycznego
i ocenę prawdopodobieństwa zajścia wydarzenia
Interes uczestnika/czki badania (uchodźcy) – jeśli przekona
prowadzącego wywiad, że doświadczył wydarzenia
traumatycznego, zwiększa to szansę na uzyskanie azylu
Propozycje standardów
Działania wstępne psychologa
Prace Zespołu odnoszą się do modelu Guidelines for Assessment
Process (GAP; Fernandez-Ballesteros i in, 2001)
GAP: Process Start:
●
Proces diagnostyczny rozpoczyna się wraz ze zleceniem Urzędu
Imigracyjnego pod kątem występowania symptomów mogących
być następstwem doświadczenia wydarzeń traumatycznych
GAP: Preconditions:
●
●
Psycholog rozpoznaje, czy posiada kompetencje konieczne do
zaplanowania i przeprowadzenia procesu diagnostycznego w
wymienionym obszarze
Psycholog zachowuje pozycję niezależną od zleceniodawcy, w tym
przypadku odpowiednich urzędów, instytucji oraz ich przedstawicieli
włączonych w postępowanie.
Propozycje standardów
Kompetencje psychologa
Psycholog jest kompetentny, szczególnie:
●
●
●
●
●
●
podejmuje działania oparte o posiadane przez siebie kompetencje zgodnie z
modelem kompetencji EFPA (Roe, 2002)
podejmuje działania oparte o wiedzę naukową, zgodnie z ideami praktyki opartej na
dowodach (EBA; APA, 2006);
podejmuje działania zgodne z zasadami etycznego postępowania, w tym
szczególnie: dba o dobrostan uczestników badań, zawiera kontrakt na badania,
używa rzetelnych narzędzi diagnostycznych, udziela informacji zwrotnych
uczestnikowi badania (GAP, Fernandez-Ballesteros I in, 2001)
sporządza opinie w oparciu o podejście współpracujące z uczestnikiem/czką badań
(collaborative approach; Berschoff, 1995);
traktuje uczestników badań podmiotowo z wszelkimi konsekwencjami tego
podejścia (GAP, Fernandez-Ballesteros i in, 2001);
posiada wysoce wytrenowane kompetencje: etyczne, relacyjne, komunikacyjne i
kulturowe (Krishmamurthy I in, 2004; Lunt, 2001; Roe, 2002).
Dylematy podstawowe
Konflikt dotyczący roli psychologa
Konflkty dotyczące zakresu działań wykonywanych przez psychologa:
ochrona ofiary przemocy vs zamówienie Urzędu Imigracyjnego
GAP: General Pronciple no 1 – Diagnosta bierze odpowiedzialnośc za proces
diagnostyczny.
Standard: Proces diagnostyczny powinien być prowadzony przez
psychologa, a nie osoby trzecie (urzędnicy).
Diagnozę psychologiczną prowadzi
psycholog
Psycholog powinien aktywnie dążyć do tego, aby inne osoby (urzędnicy) nie
wykonywali zadań psychologicznych, tzn. przygotowania i prowadzenia
wywiadów obejmujących diagnostykę psychologiczną, używania narzędzi,
formułowania diagnozy etc.
Zadaniem psychologa jest ochrona uczestników procesu diagnostycznego
przed byciem diagnozowanym przez osoby niekompetentne w tym
zakresie.
Podejmując się diagnostyki na zlecenia urzędów i instytucji związanych z
postępowaniem, psycholog aktywnie dba o to, aby jedynie kompetentni
psycholodzy wykonywali zadania diagnostyczne, nie zaś inne osoby.
Zapotrzebowanie Urzędu Imigracyjnego
Raport przyjazny urzędnikowi
●
●
●
szczegółowy opis przemocy, której doświadczyła osoba oraz sytuacji, w
jakiej doświadczyła przemocy.
opis aktualnych symptomów związanych z doświadczoną przemocą np.
poprzez zaznaczenie na ogólnej liście symptomów;
dodatkowe wskazówki wspierające urzędnika w prowadzeniu rozmowy z
daną osobą, takie jak informacja, że osoba jest małomówna, dygresyjna,
itd. W podręczniku dla urzędnika powinny być opisane strategie
prowadzenia rozmowy wobec osób, z którymi kontakt jest utrudniony.
Dylemat wewnątrz psychologa
GAP: General Principe no 3 – Diagnozowanie zachodzi w sytaucji
interpetsonalnej. Diagnosta traktuje klienta sprawiedliwie I z szacunkiem.
GAP: General Principle no 4 – Podczas prowadzenia badań diagnosta ocenia
zarówno prawdopodobne pozytywne i negatywne konsekwencje jak i
możliwe dodatkowe efekty uboczne swoich działań dla klienta, uczestników
badań oraz otoczenia społecznego.
Klietnami są: urząd oraz uchodżca
●
rozmowa z potencjalną ofiarą przemocy – psycholog po stronie ofiary
ocena prawdopodobieństwa zajścia opisywanej sytuacji – psycholog
'wątpiący'
●
●
ocena może wtórnie wiktymizować potencjalną ofiarę przemocy
Dylemat wewnątrz psychologa
Rozwiązania:
●
●
dwóch psychologów;
dwa etapy pracy psychologa: wywiad 'po stronie ofiary' i ocena
prawdopodobieństwa.
Standard: świadomość nieuchronnego dylematu zachodzącego
wewnątrz psychologa w danym obszarze działań diagnostycznych.
Wskazówka: sporządzając opinię psycholog musi być bezstronny:
●
●
tzn. nie może stać po stronie uchodźcy (i intencjonalnie budować opinii
zwiększającej prawdopodobieństwo uzyskania statusu uchodźcy, niezależnie
od doświadczenia przez nią przemocy)
ani po stronie urzędu (budować opinię zmniejszającą to prawdopodobieństwo).
Dylematy wynikajace z roli psychologa
Czy psycholog powinien podejmować się oceny prawdopodobieństwa zajścia
zdarzenia traumatycznego w życiu uczestnika/czki badań?
Standard: psycholog nie wchodzi w kompetencje sądu ani prokuratora –
nie ocenia prawdopodobieństwa zajścia zdarzenia
Czy psycholog powinien dokonywać diagnozy stanu aktualnego?
Standard: psycholog ocenia stan psychiczny pod kątem występowania
symptomów związanych z traumą
Dylematy wynikajace z roli psychologa
Wskazówki:
●
●
●
●
●
Zakres diagnostyki psychologicznej w danym obszarze obejmuje: diagnoza reakcji
kryzysowych na wydarzenia traumatyczne.
Psycholog podejmuje się zdiagnozowania wystąpienia u uczestnika badań
syndromów psychologicznych opisanych w odpowiednim systemie klasyfikacji
zaburzeń psychicznych (ICD-10).
Psycholog podejmuje się wskazać wydarzenia traumatyczne, których wynikiem
może być doświadczany kryzys (PTSD, depresje, etc.) – psycholog podaje taką
informację zawsze wraz z informacją o prawdopodobieństwie, z jakim wnioskuje.
Psycholog podejmuje się przeprowadzenia rozmów dotyczących szczegółów
wydarzeń traumatycznych z przeszłości, związanych z aktualnie doświadczanym
kryzysem.
Psycholog działa aktywnie w tym kierunku, by osoby niekompetentne nie prowadziły
takich rozmów.
Dylematy wynikajace z roli psychologa
GAP: General Principle no 4 – Diagnosta rozpoznaje I omawia sprawy ważne
dla procesu diagnostycznego jedynie z osobami, które są w ten proces
zaangażowane
Jaką informację powinien przekazać psycholog urzędnikowi
prowadzącemu wywiad statusowy?
●
●
●
czy tylko informację dotyczącą tego jakie istnieją symptomy wskazujace na
doświadczenie traumy?
czy powinien brać pod uwagę to jak odbierze to urzędnik – kompetencja
komunikacyjna?
a odbierze to jako infomrację czy doświadczenie traumatyczne miało miejsce czy
nie.
Dobrostan urzędników
Standard: psycholog dąży do zwiększania świadomości dotyczącej
psychologicznych aspektów pracy z uchodźcami oraz zwiększenia
umiejętności osób związanych z taką pracą
Wskazówka: edukacja urzędników.
Rozwiązanie: szkoleniowa część raportu; raportowi powinien towarzyszyć
krótki podręcznik (broszura) opisujący jak czytać raport psychologa.
zawierająca np.:
●
●
●
●
idee, na jakich zbudowany jest raport;
argumenty naukowe uzasadniające wyłączenie urzędnika z fragmentu wywiadu
dotyczącego szczegółów sytuacji doświadczenia przemocy i traumy;
opis procesów poznawczych i emocjonalnych związanych z pamięciowym
odtwarzaniem takich sytuacji wraz z odpowiednimi argumentami naukowymi;
podręcznik powinien opisywać poznawcze zniekształcenia procesów podejmowania
decyzji;
Dobrostan uchodźców
Standard: Badania diagnostyczne związane z doświadczeniami
traumatycznymi powinny być prowadzone jak najmniejszą ilość razy.
Postulujemy zrezygnowanie z badań na wcześniejszych etapach – zarówno z
ankiety wstępnej na granicy, dotyczącej doświadczenia przemocy, jak i
wstępnej diagnostyki w ośrodku recepcyjnym.
Argumenty:
●
●
●
często bardzo krótki pobyt i szybkie odsyłanie do ośrodka pobytowego;
niemiarodajne wyniki badań (wskazówki fińskiego urzędu imigracyjnego –
doświadczenia związane z traumą pojawiają się dopiero w dalszych badaniach oraz
wraz z upływem czasu, natomiast badania prowadzone w pierwszych dniach pobytu
są niemiarodajne pod tym względem);
symptomy związane ze stresem podróży, migracji, przechodzenia przez granicę są
pierwszoplanowe, dopiero ich słabnięcie „odsłania” inne zaburzenia lub trudności.
Dobrostan psychologa
Standard: psycholog dba o własny dobrostan psychiczny.
Wskazówki:
●
●
●
Psycholog poddaje swoją pracę z uchodźcami superwizji, także
koleżeńskiej.
Psycholog dba o to, aby mógł otrzymać konsultacje prowadzonych przez
siebie procesów diagnostycznych.
Psycholog dokonuje diagnostyki samodzielnie lub wraz z innymi
psychologami, zaangażowanymi w dane postępowanie.
Zakończenie działań psychologa
Psycholog kończy swoje działania na zlecenie urzędu (dotyczące wywiadu
statusowego) wraz z wystawieniem opinii dotyczącej występowania
zaburzeń związanych z kryzysem psychologicznym.
Dziękujemy za uwagę!
Literatura cytowana:
●
●
●
●
●
●
APA Presidential Task Force on Evidence – Based Practice (2006). Evidence-Based practice in
psychology. American Psychologist. 61, 271-285.
Bershoff, D. N. (1995). Ethical conflicts in psychology. Washington, DC: APA.
Fernández-Ballesteros, R., De Bruyn, E. E. J., Godoy, A., Hornke, L. F., Ter Laak, J., Vizcarro,
C., Westhoff, K., et al. (2001). Guidelines for the Assessment Process (GAP): A proposal for
discussion. European Journal of Psychological Assessment, 17(3), 187-200.
Krishnamurthy, R., VandeCreek, L., Kaslow, N. J., Tazeau, Y. N., Miville, M. L., Kerns, R.,
Stegman, R., et al. (2004). Achieving competency in psychological assessment: directions for
education and training. Journal of Clnical Psychology, 60(7), 725-39.
Lunt, I. (2011). EuroPsy: The Development of Standards for High-Quality Professional Education
in Psychology. European Psychologist, 16(2), 104-110.
Roe, R. A. (2002). What Makes a Competent Psychologist? European Psychologist, 7(3), 192202.