R. Buvet, Paris 1974 : [recenzja]

Sz. W. Ślaga
"L’origine des êtres vivants et des
processus biologiques", R. Buvet,
Paris 1974 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 14/1, 153-155
1978
S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ris tia n a e
ATK
14(1978)1
Z ZAGADNIEŃ FILOZOFII PRZYRODY
R. B u v e t: L ’o rig in e d e s ê tr e s v iv a n ts e t d es p rocesses b io lo g iq u es (C ol­
lectio n d e bio log ie é v o lu tiv e ,n° 1), P a ris 1974, V II +
136, M asso n e t
Cie É d ite u rs.
O d czasu u k a z a n ia się p ie rw s z y c h p u b lik a c ji O p a rin a (1924) i J . B. S.
H a ld a n e ’a (1929) z k a ż d y m ro k ie m co ra z in te n s y w n ie j ro z w ija ją się
b a d a n ia w z a k re s ie p ro b le m a ty k i e w o lu c ji c h em icz n e j, b io c h e m iczn ej
i p o ch o d ze n ia życia. W o s ta tn ic h zw łaszcza la ta c h w z ro st tego ty p u
b a d a ń w id o czn y je s t p o p rz e z lic z n e p u b lik a c je , o rg a n iz o w a n ie sy m p o ­
zjó w i k o n g re só w n au k o w y c h , p o św ię c o n y c h te j p ro b le m a ty c e . O d k ilk u
la t u k a z u je się w H o la n d ii s p e c ja ln e czasop ism o m ię d z y n a ro d o w e O ri­
gins o f L ife .
A u to r o m a w ia n e j k sią ż k i, p ro fe so r l’U n iv e r s ité d e P aris, b ie rz e c z y n ­
n y u d z iał w p ra c a c h z z a k re s u e w o lu c ji b io c h e m ic z n e j ta k od stro n y
d o św ia d c za ln e j, ja k i te o re ty c z n e j, z m ie rz a ją c w ra z z in n y m i b a d a c z a m i
do w y ja śn ie n ia p ro b le m u g en e z y s t r u k tu r i p ro c e só w b io lo g iczn y ch .
K siążk a R en é B u v e ta d z ie li się n a 15 ro z d zia łó w z g ru p o w a n y c h w
trz e c h częściach. W p ie rw s z e j części z a ty tu ło w a n e j P ie rw o tn a e w o lu c ja
c h em iczn a , po n a sz k ic o w a n iu ro z w o ju po jęć i u z y sk a n y c h d a n y c h d o ­
św iad czaln y ch o d n o sz ą c y c h się d o e w o lu c ji ch e m icz n ej ,a u to r p re z e n ­
tu je , p o cząw szy od d o św iad cze ń S. M illera , r e z u lta ty b a d a ń la b o r a to r y j­
n y c h n a d sy n te z ą o lig o - i m o n o m e ró w . D a n e te s ta n o w ią „ b e z p o śre d ­
n ie e k sp e ry m e n ta ln e u s p ra w ie d liw ie n ie ” p o ję c ia e w o lu c ji ch em iczn ej.
N a stęp n ie a u to r ro z w a ż a w a ru n k i p ie rw o tn e n a Z iem i, śro d o w isk o c h e ­
m iczne, fizy czn e i e n e rg e ty cz n e, stw ie rd z a ją c , że d o k o n y w a n e w la b o ­
ra to riu m p ro cesy sy n te z y m o g ły zach od zić w ta m ty c h w a ru n k a c h w o d n o-gazow ych. M ogły te ż d o k o n y w ać się p ro ce sy łą c z e n ia i k o n d e n sa c ji
(polim eryzacji) p ro d u k tó w e w o lu c ji ch em ic zn e j w śro d o w isk u w o d n y m .
M ożliw ość tę p o tw ie rd z a ją z je d n e j s tro n y d o św ia d c z e n ia n a d k o n d e n ­
sa c ją term icz n ą (m ik ro s fe ry S. F o x a) i k o a c e rw a c ją (k o a c e rw a ty O p a ­
rin a ), z d ru g ie j — ro z w a ż a n ia te o re ty c z n e z z a k re s u te rm o d y n a m ik i
p ro cesó w n ie o d w ra c a ln y c h i te o rii in fo rm a c ji, d o k o n y w a n e zw łaszcza
przez J. P rig o g in e’a, P . G la n sd o rffa czy M. E ig ena.
W p ro w ad zo n e p rzez M. F lo r k in a w 1944 r. p o ję c ie e w o lu c ji b io c h e ­
m ic z n e j — o czym t r a k tu j e B u v e t w d ru g ie j części k sią ż k i — p o zw a la
u ch w y c ić re la c je p o m ię d z y e w o lu c ją n a p ozio m ie m o le k u la rn y m i ew o­
lu c ją n a p o ziom ie o rg a n iz m a ln y m . B a d a n ia w z a k re s ie ew o lu c ji b io ­
ch em ic zn ej w sk a z u ją w y ra ź n ie n a to, że an a lo g iczn ie , ja k u o rg a n iz m ó w
a k tu a ln ie is tn ie ją c y c h , p ro c e sy k o m p le k sy fik a c ji i a d a p ta c ji m o rfo lo g ic z n o -fu n k c jo n a ln e j zach o d ziły n a p ozio m ie m o le k u la rn y m . A u to r d a je
p rz e g lą d d a n y c h d o ty c z ą c y ch e w o lu c ji se k w e n c ji m a k ro m o le k u ł in f o r­
m a c y jn y c h i ew o lu c ji m e ta b o liz m u b io ch em iczn eg o .
W y n ik i u z y sk a n e w tr a k c ie p ra c la b o r a to r y jn y c h n a d tw o rz e n ie m
i ro zw o je m m a k ro m o le k u ł b io log iczn ie c z y n n y ch z o sta ją s y s te m a ty c z ­
n ie p o tw ie rd z a n e z je d n e j s tro n y p rz e z b a d a n ia p aleo b io ch em ic zn e, n a d
m o le k u ła m i i s k a m ie n ia ło śc ia m i p re k a m ib ry jsk im i, a z d ru g ie j — p rz ez
b a d a n ia z z a k re s u egzobiologii i k o sm o ch e m ii o rg a n ic z n e j, k tó re w s k a ­
z u ją n a is tn ie n ie złożon ych z w iąz k ó w o rg a n ic z n y c h w m e te o ry ta c h w ę g listy c h o ra z m o le k u ł o rg a n ic z n y c h n a in n y c h p la n e ta c h sy s te m u sło ­
n eczn eg o i w p rz e s trz e n i m ię d z y g w iezd n ej.
G en ezę i p o c z ąte k p ro c e só w b io c h em ic zn y c h ro z p a tru je a u to r w tr z e ­
c ie j części k sią ż k i. R o z w a ż an ia te m a ją c h a r a k te r fiz y k o c h e m iczn y i d o ­
ty c z ą p ie rw o tn e g o m e ta b o liz m u , e n e rg e ty k i sy n te z y sk ła d n ik ó w b io c h e ­
m ic z n y c h i p rz e k s z ta łc e ń w śro d o w isk u w o d n y m p ro d u k tó w re a k c ji
w p ie rw o tn e j a tm o sfe rz e .
N a p o d sta w ie w y n ik ó w p ra c d o św ia d c z a ln y c h m . in. L. O rg e la ,. M.
C a lv in a , J . O ró, A. K im b a lla , M. D a y h o ffa , K . D ose’go, F. L ip m a n n a , S.
F o x a i w ła sn y c h a u to r d o ch o d zi do w n io sk u , że p o ja w ie n ie się życia
u z ale ż n io n e b y ło o d ro z w o ju 1) m e ta b o liz m u b ą d ź an alo g iczn eg o do
o b ecneg o , b ą d ź p re -e n z y m a ty c z n e g o o ra z 2) r e a k c ji a u to k a ta lity c z n y c h
w y tw o rz o n y c h o lig o p e p ty d ó w i 3) od p ro c e só w id e n ty fik a c ji i d u p lik a ­
c ji in fo rm a c y jn y c h se k w e n c ji p o lin u k le o ty d ó w . B u v e t dow odzi, że
w p ie rw o tn y c h p ro c e sa c h m e ta b o lic z n y c h ro lę k a ta liz a to ró w m og ły
sp e łn ia ć o k re ś lo n e s u b s ta n c je n ie o rg a n ic z n e a p ó źn iej p e w n e w y tw o rz o ­
n e s e k w e n c je p e p ty d ó w .
K sią ż k a B u v e ta n ie m oże być u w a ż a n a je d y n ie za sy n te ty c z n y p rz e ­
g lą d b a d a ń a k tu a ln y c h w z a k re s ie p ro b le m a ty k i g en ezy życia. P rz y to ­
czone d a n e , z aró w n o d o św ia d czaln e , ja k i te o re ty c z n e , ja k o zb ież n e
w s k a z u ją n a to, że tw o rz e n ie się s t r u k tu r i p ro cesó w b io ch e m icz n y c h
n ie było w y n ik ie m p rz y p a d k u , a le k o n ie cz n y m s k u tk ie m e w o lu c ji
z w ią zk ó w w ęg la w o k re ś lo n y c h w a ru n k a c h fiz y k o ch em icz n y c h n a p ie r­
w o tn e j Z iem i. T a k ż e n a in n y c h p la n e ta c h m óg ł zach od zić p o d o b n y ciąg
z d a rz e ń , je ż e li ty lk o is tn ia ły o d p o w ie d n ie w a ru n k i a n alo g ic zn e do ty ch ,
ja k ie p a n o w a ły n ie g d y ś n a n a sz y m globie. U zy sk an e d a n e św iad cz ą
n a d to o ty m , że fu n k c jo n o w a n ie o rg a n iz m ó w n a p o zio m ie m o le k u la r­
n y m p o ja w iło się n a d ro d z e e w o lu c ji k a ta lity c z n e j w o b rę b ie p ie rw o t­
n ego m e ta b o liz m u p re -e n z y m a ty c z n e g o . B u v e t ja k o je d e n z g łó w n y ch
tw ó rc ó w k o n c e p c ji m e ta b o liz m u p re -e n z y m a ty c z n e g o o p o w ia d a się za
tez ą , że p ro c e sy b io ch e m iczn e sy n te z y p ie rw o tn y c h s k ła d n ik ó w b io lo ­
g icznie w a ż n y c h n ie m u s ia ły i n ie m o g ły d o k o n y w ać się p rz y u d z ia le
en zy m ó w czy s t r u k tu r k o m ó rk o w y c h , a le pod w p ły w erp całego zesp o łu
p rzy cz y n (s u b sta n c ji, ź ró d eł e n erg ii, śro d o w isk a w o d neg o itp.) p o p rz e ­
d z a ją c y c h p o ja w ie n ie się w ła śc iw y c h se k w e n c ji k a ta liz a to ró w b io lo g icz­
nych. K o n c e p c ja ta k a z y sk u je w y s ta rc z a ją c e p o tw ie rd z e n ie te o re ty c z n e
i e m p iry c z n e ta k ze s tro n y te rm o d y n a m ik i p ro c esó w n ie o d w ra c a ln y c h ,
ja k i tw o rz e n ia o d p o w ie d n ic h m o d e li czy w sk a z a n ia a rc h e ty p ó w p ro ­
cesów a sy m ila c ji i sy n te z y p ro s ty c h ła ń cu c h ó w .
K o n c e p c ja m e ta b o liz m u p re -e n z y m a ty c z n e g o p o z w a la sp o jrz e ć z in ­
n e j p e rs p e k ty w y n a p ro b le m r e la c ji „ m a rtw e — ży w e ”. T ra d y c y jn e
p rz e c iw s ta w ia n ie ty c h p o jęć tr a c i n a o stro śc i (ale n ie w se n sie u to ż s a ­
m ia n ia ) n a p o zio m ie m o le k u la rn y m a w k o n se k w e n c ji m o żn a p rz y ją ć ,
że e w o lu c ja c h em ic zn a i b io lo g iczn a n ie s ta n o w ią d w u zesp o łó w z ja w is k
rz ą d z o n y c h c a łk o w ic ie o d m ie n n y m i p ra w a m i ,a le p o z o sta ją do sieb ie
w re la c ji ciągłości. P rz y ję c ie sto p n io w e j, ciąg łej k o m p le k sy fik a c ji m o r­
fologicznej i fu k c jo n a ln e j od p o zio m u m o le k u la rn e g o do ściśle o rg a n iz m alnego ja k o k o n iecz neg o w a ru n k u p rz y c z y n o w o -h isto ry c z n e g o w y ja ­
śn ian ia g en ezy ż y cia i w sk a z a n ie is to tn y c h o g n iw te j ciąg ło ści w p o sta ci
m o deli m e ta b o liz m u n ie -e n z y m a ty c z n e g o sta n o w i b o d a j n a jw ię k s z ą w a r ­
tość p ra c y B u v e ta . M im o z a ję c ia sta n o w is k a z d e cy d o w a n ie „ a n ty - p rz y pad k o w eg o ” m o żn a m ie ć w ą tp liw o śc i, czy ta k ie u ję c ie o g ra n ic z a do ze ra
ro lę p rz y p a d k u w p ro c e sa c h ab io g en ezy . O s ta tn ie b a d a n ia M a n fre d a
E ig en a n a te m a t s a m o o rg a n iz a c ji m a te r ii i e w o lu c ji m a k ro m o łe k u ł b io ­
lo gicznych w sk a z u ją n a to, że poza p ro c e s a m i k o n ie c z n y m i z n a c z n a ro la
p rz y p a d a je d n a k w u d z ia le z d a rz e n io w y m lo so w y m .
M o n o g rafia B u v e ta , m im o p rz e jrz y ste g o ro z k ła d u m a te ria łu , n ie je s t
k siąż k ą ła tw ą . W y m ag a p ew n eg o p rz y g o to w a n ia w z a k re s ie b io ch em ii,
a w tra k c ie le k tu ry w y siłk u m y ślo w eg o w p o d ą ż a n iu za w y w o d a m i
a u to ra . D o d atk o w ą z a le tą o m a w ia n e j k sią ż k i je s t to , że w p ro w a d z a n e
p o jęcia i k o n c e p cje (np. e w o lu c ja c h em icz n a, b io ch e m icz n a, p ie rw o tn y
m e ta b o lizm itp .)z o sta ją n a jp ie rw d o k ła d n ie o k re ślo n e , w y ja śn io n e , a p o ­
te m p o tw ie rd z a n e d a n y m i e m p iry c z n y m i i te o re ty c z n y m i. W teg o ty p u
w y ja śn ie n ia c h i u z a sa d n ie n ia c h z a w ie ra się im p lic ite p o d te k s t o g ó ln o biologiczny i filozoficzn y , k tó r y z a in te re s u je z p e w n o ścią p rz e d s ta w ic ie li
in n y c h sp e cjaln o śc i b io lo g ii i filo zo fó w p rz y ro d y .
S z. W. S la g a