Bez tytułu slajdu

07/01/2016
Co to są emocje?
Emocje człowieka
Wykład 9
• Emocja jest wynikiem nieświadomej lub świadomej oceny
zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy
podmiotu. Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeśli zdarzenie
jest zgodne z tymi cechami/interesami, a negatywna – jeśli jest z
nimi niezgodna
• Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu
działania
• Emocja jest doświadczana jako szczególny rodzaj stanu
psychicznego; często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany
somatyczne, ekspresje mimiczne lub pantomimiczne oraz reakcje o
charakterze behawioralnym
Emocje są pierwotne i podstawowe
• Emocje mają podłoże neurobiologiczne
• Z emocjami się rodzimy
• Emocje są odziedziczone po zwierzętach
• Sposoby wyrażania emocji są uniwersalne, niezależne od wieku,
pochodzenia społecznego, kultury, rasy
• Postrzeganie obiektu i ewaluacja jego znaczenia są przetwarzane
przez mózg oddzielnie
(Gdy pewna część mózgu zostaje zniszczona, zwierzęta lub ludzie
tracą umiejętność oceniania emocjonalnego znaczenia bodźców,
nie tracąc jednocześnie zdolności spostrzegania danych bodźców
jako obiektów).
• Znaczenie emocjonalne bodźca może wywołać w mózgu
rozpoczęcie procesu oceniania, zanim systemy spostrzegania w
pełni przetworzą bodziec. Jest zaprawdę możliwe, że twój mózg
będzie wiedział, co jest dobre a co złe, zanim dowie się
szczegółowo, co to jest.
• Mechanizmy mózgu, które zapisują, przechowują, i z których
odzyskiwana jest pamięć o emocjonalnym znaczeniu bodźca, są
różne od tych, które przetwarzają pamięć poznawczą o tym
samym bodźcu.
[za: LeDoux 1996, str.69 ]
Emocje podstawowe:
Podział emocji
• podstawowe czyli uniwersalne w ekspresji twarzy (wg Ekmana)
– strach, złość, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie
Emocje podstawowe (proste)
Emocje pochodne (złożone)
• podstawowe czyli nie tylko ludzkie (wg Plutchika)
– obserwowane na różnych poziomach filogenetycznych
– adaptacyjne w walce jednostki i gatunku o przetrwanie
– strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt,
antycypacja, zaskoczenie
• podstawowe czyli prototypowe (wg Rosch)
– te, które pierwsze przychodzą nam do głowy
– miłość, strach, złość, smutek, szczęście
•
Emocje podstawowe (wg Carrolla Izarda):
- radość, zdziwienie, gniew, wstręt, pogarda, strach,
wstyd, poczucie winy, zainteresowanie, podniecenie
1
07/01/2016
Emocje podstawowe
Emocje podstawowe i pochodne
Koło emocji Roberta Plutchika
Badania oparte na
werbalnych
deklaracjach osób
badanych
Przeciwstawne
emocje znajdują się
po przeciwnych
stronach koła
Funkcje emocji
Emocje pochodne
• Wg Kempera – emocje pochodne są emocjami podstawowymi
pojawiającymi się w specyficznych sytuacjach społecznych
– poczucie winy: strach przed karą
– wstyd: złość na samego siebie emocje pochodne – mieszanka,
złożenie emocji podstawowych
• Funkcja motywacyjna - emocje pobudzają i mobilizują nas do podjęcia
określonego działania, ukierunkowują i podtrzymują takie działania
wobec określonych celów, które są dla nas korzystne (dążenie –
unikanie)
• Funkcja sygnalizacyjna - intensyfikacja niektórych doświadczeń
(sygnalizują, że ta sytuacja jest szczególne ważna np. dla „JA”
podmiotu)
• Funkcja orientacyjna - Wykrywanie tych cech przedmiotów i zdarzeń,
które mają szczególne znaczenie dla podmiotu
• Funkcja regulacyjna
– wspomaganie organizowania naszych doświadczeń (wpływają na sposób
spostrzegania siebie i otoczenia, interpretowania i zapamiętywania)
– regulowanie interakcji społecznych (budowanie relacji, zachowanie dystansu,
pobudzanie do zachowań prospołecznych
• Funkcja komunikacyjna – przekazywanie informacji o intencjach,
stanach wewnętrznych innym osobom
Trzy komponenty emocji
Pobudzenie emocjonalne obejmuje:
• Autonomiczny układ nerwowy:
• K. afektywny – znak emocji (ocena: przyjemny czy przykry,
tendencja do podtrzymania lub przerwania kontaktu),
• K. pobudzeniowy (ocena siły i wagi oddziaływania)
• K. treściowy (identyfikacja bodźca, czego dotyczy np.
potrzeb, wartości, sfery poznawczej, „ja”)
nerw sympatyczny – mobilizacja organizmu do ucieczki lub walki.
 akcja serca, ciśnienie krwi, adrenalina, cukier we krwi,
 czynności przewodu pokarmowego.
nerw parasympatyczny – sprzyja recepcji bodźców.
rozszerzenie źrenic, wstrzymanie oddechu, obniżenie ilości pobudzeń
wewnętrznych organizmu.
• Układ mięśniowy:
– Napięcie mięśni, drżenie (reakcja paradoksalna)
• Oś przysadka – nadnercze:
– „Zastrzyk” adrenaliny
• Ośrodkowy układ nerwowy:
– Przyśpieszenie lub zahamowanie procesów skojarzeniowych.
2
07/01/2016
Emocje mają podłoże hormonalne
•
Adrenalina - hormon strachu, ucieczki. Adrenalina ma chronić człowieka przed nagłymi
niebezpieczeństwami.
•
Endorfiny - wywołują pozytywne samopoczucie i tłumią odczuwanie odrętwienia i bólu.
(czekolada, efekt placebo lub wiele substancji psychoaktywnych pobudzają wydzielanie
endorfin).
Serotonina wywołuje zadowolenie i szczęście.
•
Dopamina jest kolejnym hormonem wywołującym radość, odpowiada za sprawność
wykonywanych czynności oraz wraz z innymi substancjami "usprawnia" przepływ
impulsów nerwowych. Dzięki niej szybciej się koncentrujemy w związku z czym
zrozumienie wszystkiego wydaje się prostsze.
•
Oksytocyna - hormon miłości, przywiązania lub hormonem przytulania - powoduje
wzrost zaufania do drugiej osoby, sprzyja zakochaniu oraz wzmacnia więzi między
ludźmi.
•
Kortyzol - hormon stresu, gdyż jest wydzielany w nieprzyjemnych dla nas sytuacjach i
reguluje gospodarkę białkową, węglowodanową i tłuszczową. Jego poziom we krwi
powinien być stały, jednak może być zachwiany przez choroby lub właśnie stres.
Emocje mają podłoże neurobiologiczne
• Podwzgórze i układ
rąbkowy (limbiczny) –
struktury starego mózgu
kontrolujące emocje
• Ciało migdałowate –
„wrota” dla emocji
Emocje mają podłoże neurobiologiczne
• Reakcja autonomicznego układu nerwowego
–
–
–
–
przygotowuje organizm do działania:
układ sympatyczny – emocje nieprzyjemne
układ parasympatyczny – emocje przyjemne
oba układy – intensywne emocje
Emocje mają podłoże neurobiologiczne
Przetwarzanie emocji w korze mózgowej – lateralizacja mózgu i
emocji
• prawa półkula pełni rolę w rozpoznawaniu emocji
• Specjalizacja interpółkulowa: lewa półkula odpowiada za emocje pozytywne,
prawa za negatywne.
• Specjalizacja intrapółkulowa: przednia część mózgu odpowiada za ekspresję
emocji, tylna za percepcję
– służy do rozpoznawania i
nadawania znaczenia dla
informacji sensorycznej
– przetwarza informację
sensoryczną i wyzwala
reakcję bez kontroli kory
mózgowej.
Neuroanatomia emocji
• Reakcje emocjonalne są aktywizowane i hamowane przez układ
fizjologiczny.
• Najpierw sygnały sensoryczne pobudzają układ siatkowaty pnia
mózgu (w konsekwencji cały mózg).
• Silne pobudzenie emocjonalne powoduje pobudzenie
fizjologiczne (np. zasychanie w ustach, wzrost ciśnienia krwi,
przyśpieszenie oddychania, wzrost napięcia mięśni),
• co sprzyja mobilizacji organizmu do działania.
Silne emocje negatywne
• Układ sympatyczny uruchamia emocje i ogólną reakcję alarmową
– wydzielanie hormonów nadnerczy
– pobudzenie narządów wewnętrznych
– pobudzenie fizjologiczne (wzrost ciśnienia krwi, wydzielanie cukru do krwi,
wydzielanie śliny, pocenie się)
• Układ parasymatyczny hamuje emocje i ogólną reakcję alarmową
• Integracją hormonalnych i neuronalnych aspektów pobudzenia
kieruje PODWZGÓRZE i UKŁAD LIMBICZNY (które kieruje kontrolą
emocji i pierwotnych form zachowania, jak atak, ucieczka, obrona)
3
07/01/2016
DWIE DROGI EMOCJI
wg. WILIAMA JAMESA
Regulacyjna rola emocji:
(na podstawie: LeDoux 1996)
---------------------------------------------------------------------------------------------1)
BODZIEC
ODCZUCIE:
POBUDZENIE
• zmiany w funkcjonowaniu organizmu (chemiczne),
• zmiany w funkcjonowaniu poznawczym (pojemność
uwagi, zróżnicowanie progów rozpoznawania bodźców
negatywnych i pozytywnych, obronność percepcyjna)
• zmiany w zachowaniu ekspresyjnym (mimika, postawa
ciała, reakcje wokalne)
• zmiany cech czynności (prawa Yerkessa-Dodsona)
2 drogi odbierania pobudzeń emocjonalnych




NIEDŹWIEDŹ
2)
BODZIEC
POBUDZENIE
NIEDŹWIEDŹ
UCIECZKA
UCIECZKA
ODCZUCIE
STRACH
----------------------------------------------------------------------------------------------
Nową erę w badaniach nad emocjami zapoczątkowało sformułowanie przez
Wiliama Jamesa (1890) istotnego problemu.
James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga (1) trafnie opisuje powstawanie emocji:
najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem pobudzenie (i mobilizacja)
organizmu.
Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga (2): bodziec wywołuje pobudzenie
organizmu i ono odczuwane jest jako emocja.
Nie uciekam, bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się niedźwiedzia, ponieważ uciekam
Opowiadając się za drugim stanowiskiem James wywołał trwającą już z górą sto lat
dyskusję co do źródeł odczuć i pobudzeń oraz kolejności w jakiej się pojawiają
FIGURA 6 - 13
DOLNE I GÓRNE DROGI DO CIAŁA MIGDAŁOWATEGO
Droga podkorowa
bezpośrednio ze wzgórza do CM (12 ms u szczura)
jedno połączenie synaptyczne
informacja biegnie szybko
bez udziału świadomości
KORA CZUCIOWA
górna droga
WZGÓRZE
Droga korowa
 Ze wzgórza przez korę czuciową do CM
 (25 ms u szczura)
 wiele połączeń synaptycznych
STRACH
----------------------------------------------------------------------------------------
dolna droga
CIAŁO
MIGDAŁOWATE
REAKCJA
EMOCJONALNA
(za: LeDoux 1996, str. 164)
Poznawcza teoria pobudzenia
Lazarusa i Schachtera
• Doświadczenie emocji wynika z zachodzących w danym
momencie interakcji osoby ze środowiskiem, które są oceniane.
• Nie można zrozumieć emocji w kategoriach procesów
wewnętrznych (w tym umysłowych) jednostki.
• Wg Schachtera doświadczenie emocji jest łącznym efektem
pobudzenia emocjonalnego i oceny poznawczej jako czynników
koniecznych.
Dwuczynnikowa teoria Lazarusa - Schachtera
• Podkreśla rolę poznawczych interpretacji w doświadczaniu
emocjonalnym
• Czynniki fizjologiczne wchodzą w interakcję z czynnikami
psychicznymi i powstaje emocja.
• Kiedy wystąpi pobudzenie układu sympatycznego bez określonego
źródła, jednostka poszukuje w środowisku odpowiednich,
zwracających uwagę elementów poznawczych, których będzie
mogła użyć do określenia tego pobudzenia i nadania mu znaczenia
4
07/01/2016
Sposoby wyrażania emocji są uniwersalne
• Badania międzykulturowe Paula Ekmana – ludzie zachodu i ludzie
z kultury Fore z Nowej Gwinei
• Uniwersalne emocje: szczęście, zdziwienie, gniew, wstręt, strach,
smutek, pogarda
• Emocje wyrażane są głównie poprzez ruchy mięśni twarzy, a więc
mimikę
• UWAGA: istnieją pewne różnice kulturowe w wyrażaniu SIŁY
emocji
Ekspresja emocjonalna
• Postawa, jaką człowiek przyjmuje w danym momencie oraz
ruchy, które na nią wpływają lub ją zmieniają, np. przesunięcie
środka ciężkości ciała przez pochylenie się do przodu lub
odchylenie do tyłu, kołysanie się na poduszkach stóp, noga na
nogę.
• Mimika – to, co objawia się i co można zaobserwować na ludzkiej
twarzy, włącznie z procesami psychosomatycznymi, (np.
zaczerwienienie się)
• Gesty – wszelkie ruchy ramion, “mowa dłońmi”, jak również
działania, takie jak np. otwarcie drzwi, zgaszenie papierosa itp..
Ekspresja emocjonalna
• Dystans – odstęp, jaki przyjmuje się w stosunku do innych
(również do zwierząt lub przedmiotów), nagłe ruchy, mające na
celu zmianę odległości, np. cofniecie się o krok.
• Ton głosu – to wszystkie zjawiska manifestujące się w trakcie
mówienia, pozostające poza analizą zawartości wypowiadanych
słów, czyli melodyka zdania, przerwy w mówieniu, głośność, rytm
mowy i dźwięki nieartykułowane, jak mlaśnięcie, westchnienie,
jęczenie itp.
Emocje a uwaga
• Najdokładniej zbadany obszar to wpływ lęku na
uwagę
– Lęk zawęża pole uwagi
• Emocjonalny test Stroopa
– Ofiary gwałtu wolniej podają nazwy kolorów, jakimi
wydrukowane były słowa związane z gwałtem (Foa i in.,
1991)
– Osoby cierpiące na fobię społeczną lub na zaburzenia
odżywiania wolniej podają kolory słów tematycznie zw.
z zaburzeniem (niezależnie od tego, czy są to wyrazy
pozytywne czy negatywne) (Mathews, 1995)
Wzajemne zależności
emocji i poznania
Emocje a pamięć
• Rodzaj zdarzeń przypominanych z dzieciństwa (Waldfogel, 1957)
– 50% - epizody przyjemne
– 30 %– epizody nieprzyjemne
– 20% - epizody neutralne
• Zeznania naocznych świadków
– Bad. Yuille & Cutshall (1986)
– 5 miesięcy po napadzie na sklep z bronią
• Świadkowie, którzy byli uwikłani w zdarzenie (np. mieli kontakt z rabusiami
lub właścicielem sklepu) byli bardziej zestresowani oraz bardziej dokładni w
swych opisach (93% szczegółów w wywiadzie policyjnym tuż po zdarzeniu,
88% - 5 m-cy później)
• Świadkowie mniej zaangażowani odczuwali mniej stresu, ale też mniej
pamiętali (ok. 75% w obu wywiadach)
5
07/01/2016
Emocje a twórcze myślenie
Badania Isen (1987)
• Emisja filmów neutralnych lub radosnych.
• Szukanie rozwiązań zadania, które wymagało twórczego myślenia
• Film neutralny  20% OB. znalazło rozwiązanie w ciągu 10 min. lub mniej
• Film zabawny  75% i 58% (replikacja badania) OB. rozwiązało szybko
problem
• Wniosek: radość sprawia, że myślenie staje się bardziej plastyczne, sprzyja
niezwykłym skojarzeniom
• Rozwiązania intuicyjne związane są z emocjami pozytywnymi i prowadzą
do bardziej twórczych efektów niż myślenie analityczne, racjonalne
(Kolańczyk, Świerzyński, 1995)
• Funkcje emocji: motywujące i pobudzające oraz sterujące procesem
twórczym
Nastrój a dokonywanie ocen
• Badania Forgasa & Moylan (1987)
– Filmy o różnym zabarwieniu emocjonalnym
– 1000 osób wychodzących z kin
– Pytania o sądy na temat polityków, zadowolenia z życia,
przestępczości, przyszłych wydarzeń itp.
– Odpowiedzi zgodne z nastrojem filmu
– Wśród badanych przed wejściem do kina różnice nie
wystąpiły
Emocje w procesie twórczym
• Emocje „filokreatywne” np. zaciekawienie, radość, sympatia
interpersonalna (Kocowski, 1991)
• Emocje pozytywne zw. z funkcjonowaniem na wyższym poziomie
abstrakcji, ułatwiają dostęp do pamięci, sprzyjają metaforyczności i
szukaniu podobieństw
• 2 typy twórczości (Heinzen, 1994):
– proaktywna – zw. z pozytywnymi emocjami, ma charakter
dążeniowy, motywowana wewnętrznie
– reaktywna – zw. z emocjami negatywnymi, np. lękiem przed
porażką, karą itp., ma charakter unikowy
• Dopamina w procesie twórczym
Emocje i nastrój a wpływ społeczny
Zasada poprawy lub podtrzymania nastroju (pomaganie innym).
• Ludzie wprowadzeni w dobry nastrój (znalezienie monety 10
centowej) byli bardziej skłonni pomagać innym (pomoc w
zbieraniu rozrzuconych kartek papieru) – 84%, niż osoby w
nastroju neutralnym – 4%
• Zależność ta nie występuje, gdy czynność pomagania może
prowadzić do obniżenia nastroju pozytywnego (Isen & Levin,
1972)
Emocje i nastrój a wpływ społeczny
• Osoby w dobrym nastroju sa mniej krytyczne niż osoby w zły
nastroju
• Ludzie wprowadzeni w dobry nastrój (znalezienie monety 10
centowej) byli bardziej skłonni pomagać innym (pomoc w
zbieraniu rozrzuconych kartek papieru) – 84%, niż osoby w
nastroju neutralnym – 4%
• Zależność ta nie występuje, gdy czynność pomagania może
prowadzić do obniżenia nastroju pozytywnego (Isen & Levin,
1972)
6