Tybet, panstwa, podroze i turystyka

Adres URL strony http://www.publikuj.org/270
Tybet
ID artykułu: 270 / 698
URL: http://www.publikuj.org/270
Tybet - region w Azji Środkowej; dawniej niepodległe państwo, w 1949 roku anektowane przez Chiny. Przed
okupacją składało się z trzech prowincji (Amdo, Kham, U-Cang (dBu-gTsang) i miało powierzchnię około 2,5
mln km2.
Tybet położony jest na średniej wysokości około 4000-5000 metrów nad poziomem morza. Od południa i
zachodu jest ograniczony przez Himalaje, Karakorum oraz masyw Pamiru, od północy przez Kunlun,
Ałtyn-tag oraz Nanszan. Rozciągłość równoleżnikowa Tybetu wynosi około 2500 km. Na jego terenie biorą
początek takie wielkie rzeki jak Jangcy, Brahmaputra, Indus, Mekong oraz mniejsze - Saluin, Satledź, Kali
Gandaki, Trisuli, Manas, Subansuri. Stolicą Tybetu jest Lhasa. Przywódcą politycznym jest Dalajlama
(obecnie na emigracji). Tybetańczycy posługują się językiem tybetańskim, w większości są buddystami, mają
wielowiekową kulturę i tradycję.
Historia Tybetu do roku 1949
Miejscowa ludność wywodzi się od wędrownych plemion, które wyemigrowały na wschód z obszarów Azji
Środkowej i osiedliły się na Wyżynie Tybetańskiej około V wieku n.e. Tybetańczycy są spokrewnieni z
mieszkańcami współczesnej Birmy. Pierwszy znany z imienia król Tybetu, Natri Cempo, usankcjonował
pierwotną, szamanistyczną religię bĂśn. Niektóre obrzędy, właściwe dla tego wyznania przetrwały do dziś w
tybetańskiej obyczajowości - ciekawym przykładem jest chociażby tzw. Niebiański Pogrzeb. Dokonuje się go
wyłącznie na mnichach, a polega on na pozostawieniu zwłok zmarłego sępom; kości i inne nietknięte części
ciała spala się. W VII wieku Srong-Bcan-Sgam stworzył silne państwo ze stolicą w Lhasie i podbił ogromne
obszary, zagrażając stolicy Chin, Indiom Mauriów i Nepalowi. Jego żony, chińska księżniczka Wen Cheng i
nepalska Kri-bcun wprowadziły do Tybetu buddyzm, który kwitł do IX wieku, kiedy do władzy doszedł
zwolennik bĂśn, Langdarma. Nastąpił wówczas podział Tybetu na szereg niezależnych księstw feudalnych.
Wpływy mongolskie i chińskiepublikuj artykuł
Pod wpływem hinduskiego mędrca Atiśy (przybył w 1042 r. do Gu-ge na zaproszenie króla Je-Szes-Oda)
buddyzm stopniowo zyskiwał na popularności - w XII wieku przełożeni klasztorów mieli na tyle silne
poparcie wśród ludności, że mogli się sprzeciwić woli króla i ingerować w jego politykę. W 1207 roku Tybet
najechały pierwsze wojska Mongołów. Niedługo potem chan Kubilaj, założyciel dynastii Yuan w Chinach,
nadał władzę świecką przełożonym najpotężniejszego klasztoru Sakya. W XIII wieku Tybet został ponownie
zjednoczony pod berłem Yuan i według chińskich historyków po raz pierwszy stał się chińskim lennem. W
XIV i XV wieku nastąpił dalszy rozwój Buddyzmu pod wpływem energicznego reformatora Cong-ka-Py
(1357-1416), założyciela regularnej sieci klasztorów (Gomp), które stały się ośrodkami władzy nie tylko
religijnej i świeckiej - zaczęły także funkcjonować jako centra kulturalne; miejsca, w których kształtowała się
tożsamość Tybetańczyków. Cong-ka-Py zasłynął także jako twórca sekty Gelugpa (tyb. Cnota), znanej
również jako sekta Żółtych Czapek, od barwy nakryć głów mnichów. Jej najwyższymi zwierzchnikami byli
Dalajlama i Panczenlama (wcielenie Buddy Amitabhy). V Dalajlama, zwany wielkim, mając poparcie chana
mongolskiego Gusri, wprowadził w Tybecie teokratyczny system rządów Gelugpy, choć przy zachowaniu
pierwotnych wpływów Bon. Za jego panowania nastąpił zanik znaczenia konkurencyjnej instytucji króla Dalajlama stał się faktycznym władcą Tybetu. Ludność chińska (Hanowie) zaczęła przenikać do Tybetu po
1720 roku, kiedy cesarz Kangxi z dynastii Qing pokonał znajdujące się od dłuższego czasu w stagnacji
państwo mongolskie, a na dwór Dalajlamy wysłano pierwszą grupę chińskich urzędników (ambane). Chińscy
historycy przedstawiają ich jako gubernatorów, zaś tybetańscy - jako ambasadorów. W XVIII wieku na krótko
pojawili się w Tybecie zachodni misjonarze - kapucyni i jezuici. W swoich relacjach osądzili Tybet, jako kraj
zacofany (m.in. brak pojazdów kołowych), izolujący się od świata. Opisali również surowy wobec niższych
warstw system feudalny, m.in. kary publicznej chłosty na ulicach Lhasy.
Penetracja brytyjska i zerwanie związków z Chinami
Strona 1 / 3
W XIX wieku cudzoziemcy z Zachodu próbowali przenikać do Tybetu, ale kraj ten izolował się na
przybyszów. Kilku podróżnikom udało się do niego wkroczyć w przebraniu indyjskiego kulisa. Pod koniec
stulecia Brytyjczycy przestraszyli się, że Tybet może znaleźć się w rosyjskiej strefie wpływów, bo próbę
przeniknięcia do tego kraju czynili również Rosjanie, m.in. Nikołaj Przewalski. Początkowo, w drugiej
połowie XIX wieku, próbowali spenetrować teren Tybetu przy pomocy szpiegów (największy sukces odniósł
Nain Singh, na podstawie informacji zebranych przez niego została stworzona pierwsza mapa Tybetu przez
Indyjski Instytut Kartografii). W 1901 r. zaowocowało to kilkutysięczną wyprawą, którą dowodził Francis
Younghusband. W kilku bitwach Brytyjczycy dokonali rzezi Tybetańczyków przy pomocy broni maszynowej.
W Lhasie Younghusband podpisał umowę o otwarciu Tybetu na brytyjski handel. Chiny nie rezygnowały - w
latach 1906-1909 zajęły Tybet Wschodni, a rok później Lhasę. XIII Dalajlama schronił się w Indiach. W 1911
upadło Cesarstwo Chińskie i Dalajlama powrócił w 1912 roku po zwycięstwie antychińskiego powstania i
proklamowaniu republiki. Tybet stał się wówczas samorządnym państwem i pozostał nim aż do chińskiej
agresji w 1950 roku. Nowo powstałe państwo nie posiadało ponadto żadnej realnej siły gospodarczej i szybko
uległo konserwatywnej myśli skupionej wokół środowiska klasztornego. Wkrótce po I wojnie światowej
przywrócono teokrację, zamknięto granice i wprowadzono radykalną politykę izolacjonizmu. W okresie
międzywojennym na świecie wzrosło zainteresowanie kulturą Tybetu - podejmowano liczne próby
przedostania się do kraju i poszerzenia wiedzy o jego mieszkańcach. Tylko jednej podróżniczce udało się
jednak dotrzeć w tym czasie do Lhasy. Dokonała tego w ciągu roku, korzystając z przebrania i fałszywego
nazwiska. Historia międzywojennego Tybetu aż do dzisiaj nie została jeszcze dokładnie zbadana.
Historia współczesna
W roku 1951 Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza zajęła Tybet (patrz: Działania zbrojne chińskiej Armii
Ludowo-Wyzwoleńczej w Tybecie), który stał się częścią Chin, nadal oficjalnie (formalnie) zarządzaną przez
Dalajlamę XIV i Panczenlamę. Centralna władza chińska miała w swojej gestii wojskowość, sprawy
zagraniczne, finanse i edukację. W związku z narastającym coraz bardziej od 1958 r. uciskiem politycznym ze
strony Chin oraz ruchami opozycjonistów skierowanymi przeciw władzy centralnej, nastąpiło usztywnienie
polityki Chin wobec Tybetu. W roku 1959, po wybuchu Powstania Tybetańskiego, Dalajlama XIV był
zmuszony udać się na emigrację do Indii wraz ze 100 000 zwolenników, którzy osiedli głównie w
miejscowości Dharamsala (stan Himachal Pradesh). Założono tam Tybetański Rząd na Uchodźstwie, który do
dziś nie może wraz z Dalajlamą powrócić do Tybetu. Mieszkańcy regionu Kham prowadzili z Chinami walkę
partyzancką z gór w Nepalu, finansowanie w ramach zwalczania komunizmu zapewniały Indie i USA.
Panczenlama pozostawał na stanowisku do roku 1965, w którym Chiny zakończyły okupację i włączyły Tybet
w skład państwa jako Region Autonomiczny. Daty te nie oznaczają zasadniczej zmiany dla miejscowych,
których liczba stale maleje w proporcji do napływowej ludności chińskiej. Liczba Tybetańczyków zmniejsza
się także wskutek chińskiej polityki wynaradawiania i niszczenia narodu tybetańskiego. Chińczycy rozpoczęli
w 1961 roku akcję kolektywizacji gospodarki tybetańskiej. W 1966 r. wraz z rewolucją kulturalną wzrosły
represje antybuddyjskie w Tybecie, a wiele miejsc kultu i zabytków zostało zniszczonych. Także, zniesiono
tradycyjne formy pańszczyzny i zakazano małżeństw poligamicznych, jednak de facto poliandria w Tybecie w
praktyce nadal stanowi podstawę życia wielu rodzin wiejskich, ze względów gospodarczych. Chińska polityka
wobec Tybetu uległa rozluźnieniu po śmierci Mao Zedonga w 1976 r. Na początku lat 80. Chińczycy po raz
pierwszy w historii otworzyli Tybet dla cudzoziemców z Zachodu. Wylicza się bowiem, że przed 1979 r.
odwiedziło go zaledwie ok. 1250 europejskich i amerykańskich podróżników.
Olimpiada w Pekinie
Po ogłoszeniu, iż Igrzyska Olimpijskie w roku 2008 odbędą się w Pekinie, na świecie doszło do narastających
dyskusji dotyczących kontroli Tybetu przez Chiny. W samym 2008 roku w wielu miejscach doszło do
protestów, nie tylko samych Tybetańczyków, ale również przeciwników ucisku Tybetu przez Pekin. Ich
przejawami były m.in. protesty przeciwników kontroli Tybetu przez Chiny pod ambasadami Chin na całym
świecie, które organizowano często wraz z innego rodzaju manifestacjami, a w które nierzadko włączali się
politycy państw, gdzie owe protesty się odbywały. Bardzo widocznym przejawem protestu okazała się trasa
znicza olimpijskiego. Już podczas zapalenia go w starożytnej świątyni w Greckiej Olimpii, kilku protestantów
rzuciło się w stronę znicza z protestacyjnymi plakatami i hasłami "wolności dla Tybetu". Podczas samej
pielgrzymki (o planowanej rekordowej trasie, liczącej ponad 131 tys. km) wielokrotnie (praktycznie w
każdym mieście) dochodziło do incydentów; w Paryżu znicz został, trzeci raz w historii, zgaszony - według
Strona 2 / 3
organizatorów było to z powodów technicznych. Wiele razy dochodziło do prób zgaszenia lub wyrwania
znicza z rąk osoby niosącej ogień olimpijski, bez przerwy natomiast widać było protestujących pikietujących
hasła związane z wolnością Tybetu. Zamieszki ogarnęły jednak przede wszystkim sam Tybet, głównie stolicę
okręgu, Lhasę. Informacje o nich były jednak skrzętnie ukrywane przez Pekin, toteż większość wiadomości
płynęła z ust naocznych świadków, bądź też nagranych przez nich amatorskich filmów. Do ogarnięcia
zamieszek władze postanowiły skierować wojsko.
Tybet w popkulturze
Szczątkowa wiedza i brak informacji o rzeczywistej sytuacji w Tybecie na Zachodzie przyczyniły się w XX
wieku do jego idealizacji, jako krainy duchowego rozwoju. Najwięcej przyczyniła się do tego powieść
Zaginiony Horyzont, oraz zrealizowany na jej podstawie hollywoodzki film. Po wojnie furorę zrobiła powieść
Siedem lat w Tybecie, którą napisał Heinrich Harrer, austriacki himalaista internowany przez Brytyjczyków w
Indiach. Harrer zbiegł do Tybetu, gdzie został nauczycielem XIV Dalajlamy. Kiedy pół wieku później w
Hollywood przystąpiono do ekranizacji jego powieści, okazało się, że był nazistą i członkiem SS. W 1997
roku Martin Scorsese nakręcił film "Kundun" pokazujący dzieciństwo i młodość XIV Dalajlamy od chwili,
gdy został uznany za ostatnie wcielenie bodhisattwy Awalokiteśwary, przez okres edukacji, po dramatyczne
wydarzenia związane z zajęciem Tybetu przez Chiny. 24-letni Dalajlama staje przed dylematem pozostania z
narodem i narażeniem się na pewną śmierć, czy na emigrację do Indii. Cały ówczesny świat łącznie z ONZ nie
staje w obronie Tybetańczyków.
Źródło: Wikipedia (na licencji GNU FDL)
Aktywacja: 10/08/08 08:57, odsłony: 753
Strona 3 / 3