Przestrzenie uczenia się dorosłych w ramach rewitalizacji społecznej

Transkrypt

Studia Dydaktyczne 26/2014
ISSN 1230 - 1760
Beata Cyboran
Uniwersytet Jagielloński
Dorota Gierszewski
Uniwersytet Jagielloński
PRZESTRZENIE UCZENIA SIĘ DOROSŁYCH W RAMACH
REWITALIZACJI SPOŁECZNEJ
Wstęp
Całożyciowe uczenie się jest dziś wymaganiem skierowanym do
każdego. Ma ono stwarzać lepsze szanse na runku pracy, przeciwdziałać
wykluczeniu społecznemu, przyczyniać się do rozwoju społecznego i kulturowego, jak również wzrostu kapitału społecznego i aktywności obywatelskiej. Dzisiejsze uczenie się dorosłych winno także wiązać się ze społecznym i ekonomicznym rozwojem współczesnego społeczeństwa.
Jedną z współczesnych odpowiedzi na różnorodne trudne kwestie
dotykające społeczności lokalne jest koncepcja rewitalizacji, łącząca w sobie
szeroki zakres działań, mających na celu poprawę jakości życia człowieka
w swoim środowisku.
Interesujące nas procesy możemy podzielić na tzw. rewitalizację
twardą, której głównym zadaniem jest poprawa jakości życia mieszkańców
w sferze urbanistyczno – infrastrukturalnej oraz tzw. rewitalizacja miękka,
nazywana także społeczną, której głównym zadaniem jest inkluzja społeczna, empowerment oraz aktywność obywatelska.
W niniejszym artykule postaramy się ukazać przestrzenie, a zarazem
możliwości edukacyjne rewitalizacji społecznej w odniesieniu do osób dorosłych.
Środowisko lokalne jako przestrzeń uczenia się dorosłych
W edukacji wyraźnie zauważyć można przesunięcie akcentu
z kształcenia na uczenie się, które coraz częściej odnosi się do uczenia się
mającego miejsce poza tradycyjnymi instytucjami edukacyjnymi. Pojawia się
potrzeba uczenia się w różnych okolicznościach, edukacja stopniowo zmienia środowisko społeczne w środowisko edukacyjne. W niniejszym artykule
PRZESTRZENIE UCZENIA SIĘ DOROSŁYCH W RAMACH REWITALIZACJI
SPOŁECZNEJ
skoncentrujemy się na społeczności lokalnej jako miejscu, w którym przebiega proces ucznia się.
Współczesna edukacja dorosłych zasadza się głównie na edukacji
nieformalnej – w opozycji do edukacji formalnej i akcentuje proces uczenia
się osób dorosłych – w opozycji do procesu nauczania. Edukacja formalna
obarczana jest odpowiedzialnością za pozbawianie człowieka aktywnej postawy wobec doświadczeń nabywanych w toku życia. Aktywność współczesnego człowieka przebiega głównie w środowisku jego życia, w relacjach
z innymi ludźmi, z otaczająca każdego człowieka rzeczywistością społeczno
- kulturową.
Nie dziwi wiec fakt szerokiego zainteresowania teoretyków i praktyków ideą uczącej się społeczności, edukacją w społeczności, czy edukacją
wspólnotową i wypływającymi z tych pojęć kategoriami aktywności społecznej czy partycypacji obywatelskiej.
Dla uczącego się dorosłego najistotniejsze są korzyści wynikające
z takowej aktywności, które za Tomem Schullerem (Kurantowicz, 2007,
s. 13) opisać możemy jako tożsamościowe, ludzkie i społeczne. Ewa Kurantowicz (2007) określa je mianem kapitałów, które coraz częściej stają się
„pozaekonomiczną wartością dodaną” dla każdego uczącego się, także
w obszarze ponadindywidualnych korzyści (kapitał społeczny osadzony na
wspólnocie rodzinnej, społeczności lokalnej, jak i dużych grupach społecznych).
Mówiąc o uczeniu się dorosłego w społeczności lokalnej wyróżnić
możemy za Peterem Jarvisem (Kurantowicz, 2007, s.19) trzy główne typy
edukacji społeczności lokalnej. Pierwsza może być określona mianem community action and development, kolejną education in the community, a trzecia to extramural forms of education. Pierwsza zasadza się na edukacji
w toku działań na rzecz rozwoju środowiska lokalnego, druga na uczeniu się
dorosłych w systemie edukacji formalnej powoływanej przez lokalne władze
i związane ze środowiskiem lokalnym, a trzecia odnosi się do zaocznych
form kształcenia wyższego dorosłych.
Współcześnie myśląc o aktywizacji środowiska lokalnego widzimy
proces wspierania ludzi w podejmowanych wspólnie działaniach na rzecz
ulepszania własnego środowiska, a także metodę profesjonalnego (na ogół)
działania, którego celem jest mobilizowanie społeczności do podejmowania
wysiłków zmierzających do poprawy jej sytuacji (Wódz, 1998, s. 151-160).
Organizowanie i aktywizowanie środowiska jest demokratycznym, długoterminowym procesem, polegającym na zaangażowaniu ludzi do działania na
rzecz wspólnego dobra, w celu zidentyfikowania i rozwiązania wspólnych
220
Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760
BEATA CYBORAN, DOROTA GIERSZEWSKI
problemów, przy wykorzystaniu istniejących struktur.
Z tego typu działaniami łączy się także pojęcie rewitalizacji, która rozumiana jest jako wieloletni proces podejmowania spójnych, zintegrowanych
działań, związanych z zatrzymaniem rozwoju negatywnych tendencji społecznych, przeciwdziałaniem patologiom i wykluczeniu społecznemu oraz
poprawą bezpieczeństwa, inicjowany i koordynowany przez samorząd
gminny i /lub jego jednostki organizacyjne w celu wyprowadzenia ze stanu
kryzysowego określonych obszarów miast i gmin. Rewitalizacja obejmuje
przemiany zdegradowanych terenów w trzech głównych aspektach: rozwój
gospodarczy - tworzenie nowych miejsc pracy, rozpowszechnianie aktywności gospodarczej; rozwój społeczny - zapobieganie patologiom społecznym
(przestępczości, marginalizacji, wykluczeniom); rozwój infrastrukturalno przestrzenny - zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez remonty, modernizację i konserwację zabytkowych obiektów i przestrzeni publicznej oraz
poprawę środowiska naturalnego.
Innym pojęciem niezwykle ważnym w interesującym nas obszarze
jest partycypacja społeczna czy obywatelska oraz idea zarządzania partycypacyjnego, czyli podmiotowe traktowanie społeczności lokalnych ich rzeczywisty udział w podejmowaniu decyzji.
Ewa Kurantowicz (Kurantowicz, 2007, s. 19-22) przywołuje jeszcze
inne ciekawe propozycje klasyfikowania edukacji dorosłych w środowisku
lokalnym. Przytacza między innymi podział Iana Martina (Kurantowicz, 2007,
s. 21), który pośród modeli edukacji w środowisku lokalnym wymienia uniwersalny, reformatorski oraz radykalny, czy podział zaproponowany przez
Cheryl Hunt (Kurantowicz, 2007, s. 21), która wskazuje na następujące kierunki w interesującym nas obszarze: ekonomiczno – polityczny, psychologiczno – socjologiczny oraz geograficzno – ekologiczny.
Obecnie silny wpływ na środowiskową edukację dorosłych wywierają
koncepcje związane z ideą long-life learning oraz wide-life learning, czyli całożyciowego uczenia się oraz edukacji poprzez wszelkie sytuacje i konteksty,
w których uczestniczy człowiek w ciągu całego swojego życia. Przez samych
dorosłych bagatelizowane jako źródło edukacyjnych doświadczeń (Raport
Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce, Warszawa 2011, s. 169).
Kolejna koncepcja kształtująca współczesne myślenie o edukacji
wspólnotowej w środowisku życia odwołuje się do założeń idei uczącej się
organizacji, co oznacza proces doskonalenia działań danej organizacji dzięki
zaangażowaniu jej członków (pracowników). Ucząca się organizacja to taka,
która wspomaga uczenie się wszystkich jej członków (indywidualne, zespo-
221
SPOŁECZNEJ
łowe, organizacyjne) i sama ciągle się przekształca. Być może środowisko
życia człowieka powinno spełniać założenia organizacji uczącej się?
Community education (kształcenie społeczności, edukacja wspólnotowa) wymieniana jest także pośród metod pracy środowiskowej w pracy socjalnej, która nastawia się na rozwój i aktywizację społeczności lokalnej poprzez działania edukacyjne, które mają wpływać na to, by mieszkańcy danych środowisk stawali się twórczymi i świadomymi członkami wspólnoty
lokalnej, narodowej, kulturowej i globalnej. Edukacja środowiskowa jest sposobem na (samo)kształtowanie podmiotowości osób, grup i środowisk. Polega na popularyzacji wiedzy z zakresu funkcjonowania współczesnych systemów społecznych, ekonomicznych, prawnych, a także o wpływie, korzyściach i zagrożeniach rozwoju technologicznego i cywilizacyjnego. A także
przejawia się w pobudzaniu społeczności lokalnych do rozwoju, aktywności
społecznej, działania dla dobra wspólnego (Kantowicz, 2001, s. 134).
Edukacja społeczności lokalnej łączy się z tradycjami działań z zakresu community organization w Stanach Zjednoczonych, sozial pädagogik
w Niemczech, animation we Francji, czy socio-cultural work w Belgii.
W Wielkiej Brytanii częściej mówi się o edukacji nieformalnej i pozaformalnej
oraz partycypacji społecznej szczególnie nastawionej na grupy defaworyzowane i marginalizowane (silny wpływ myśli pedagogicznej Paulo Friere).
Budowanie potencjału społeczności i umożliwienie ludziom zwiększania poziomu zaufania, zrozumienia i umiejętności niezbędnych do podejmowania decyzji i wpływania na świadczenie usług w lokalnej sferze publicznej, to najważniejsze zadania współczesnej edukacji środowiskowej,
bez względu na to z jakiego nurtu myślenia o interesującej nas problematyce
wychodzimy.
Obok tego za priorytetowe cele edukacji środowiskowej w Polsce
uznaje się:
 empowerment – czyli zwiększanie zdolności osób i grup do wpływania na sprawy, które ich dotyczą,
 uczestnictwo – czyli wspieranie ludzi w uczestniczeniu w podejmowaniu decyzji;
 działania na rzecz inkluzji i integracji społecznej,
 wspieranie samostanowienia i partycypacji w zarządzaniu np. poprzez budowanie systemu budżetów partycypacyjnych na poziomie
środowiska lokalnego,
 wzmacnianie lokalnych liderów
 wspieranie lokalnych partnerstw.
222
Powyższe rozważania, niezwykle idealistyczne tracą jednak na znaczeniu w konfrontacji z obserwowanymi chociażby przez Roberta Putnama
(2008) procesami „porzucania przynależności”, czyli silnych związków obywatelskich społeczności z miejscem zamieszkania. Środowisko lokalne
przestaje być podstawą aktywności obywatelskiej na rzecz społeczności/grup/organizacji integrujących ludzi w sferze wiedzy i na bazie wspólnych
symboli.
Ewa Kurantowicz (2007, s. 40) za Thomasem Sergiovannim podkreśla, by społeczność lokalna na nowo uzyskała cechę uczącej się musi charakteryzować się następującymi rodzajami wspólnotowości: wspólnotą wzajemnych relacji (dzielenie z innymi interesów, problemów, zainteresowań,
związki bliskie i nieformalne) wspólnotą miejsca (możność przebywania razem, sytuacja spotkania i dialogu, przestrzeń refleksji, krytyki, uzgadniania
znaczeń, współpracy i współdziałania), wspólnotą myśli (pewien poziom jednomyślności społeczności na temat stosunków międzyludzkich i społecznych instytucji, co nie może mieć miejsca bez podzielania wspólnych wartości), wspólnotą pamięci (tradycje społeczności, historia kształtująca tożsamość wspólnoty i poszczególnych jednostek) i wspólnotą praktyki (wysiłek
zmierzający do podtrzymania cechy odróżniającej dana społeczności od innych). Te podstawowe cechy społeczności pozwolą jej w pełnym zakresie
wypełniać jej funkcje edukacyjne.
Edukacja w społeczności winna wzbogacać życie jednostek i grup
poprzez angażowanie w działania na rzecz poprawy jakości życia osób
mieszkających w danym obszarze geograficznym. Winna pomóc w dzieleniu
wspólnych zainteresowań i rozwijać szereg możliwości dobrowolnego uczenia się, działania i refleksji osób dorosłych, w zależności od ich osobistych,
społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturowych potrzeb.
Partycypacja społeczna jako forma uczenia się dorosłych
Mogłoby się wydawać, iż system demokratyczny automatycznie zakłada istnienie społeczeństwa obywatelskiego, a tym samym aktywność
obywateli, rzeczywistość pokazuje jednak, że tak się nie dzieje. Obecnie dostrzec można cała gamę niepokojących zjawisk takich jak: wzrost indywidualizmu, dezintegrację społeczną, utratę więzi społecznych, niski poziom zainteresowania środowiskiem lokalnym, alienację społeczną życia obywatelskiego. Prowadzi to do braku identyfikacji z grupą, z jej potrzebami i do biernego zamykania się w swoim własnym świecie.
Partycypacji społecznej trzeba się uczyć w trakcie rozwijania indywidualnego charakteru i umiejętności społecznych, które są elementami edu-
223
SPOŁECZNEJ
kacji nieformalnej. Punktem wyjścia do wszelkich rozważań o uczeniu się
w środowisku jest autonomiczny, samorealizujący się człowiek szukający
aprobaty wśród innych. Gotowość do podejmowania współpracy świadczy
o otwartości społeczeństwa oraz wierze w to, że warto współpracować z innymi. Taka współpraca stanowi oczywiście fundament dobrze prosperującego kraju, a ta na szczeblu lokalnym jest szczególnie ważna ze względu na
fakt, iż to mieszkańcy mogą bezpośrednio wpływać na rozstrzygnięcia dotyczące warunków ich życia oraz odczuwać skutki podjętych przez siebie decyzji i działań.
Inicjatywy na rzecz aktywizowania społeczności posiadają wielowiekową tradycję i przyjmują różnorodne formy. Niejednokrotnie mają one charakter akcyjny i w dużej mierze deklaratywny, manifestując się w strategiach
lub programach opracowanych przez rząd. Inne prezentują modele działań
długofalowych i przyczyniają się do zmian zarówno w odniesieniu do samego podmiotu, jak i do środowiska jego zamieszkania.
Efektem aktywności i uczenia się w społeczności lokalnej staje się
zdobycie kompetencji społecznych i obywatelskich, które według zaleceń
Parlamentu Europejskiego i Rady należą do kompetencji kluczowych przyczyniających się do udanego życia (Zalecenie PE i Rady, 18.01.2006). Kompetencje społeczne i obywatelskie definiowane są w tym dokumencie jako
kompetencje osobowe, interpersonalne, międzykulturowe obejmujące zachowania przygotowujące do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa
w życiu społecznym. Z kolei kompetencje obywatelskie przygotowują do
pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć
i struktur społecznych i politycznych oraz poczuwanie się do aktywnego
i demokratycznego uczestnictwa. Zdobywanie tych kompetencji poprzez
kształtowanie postaw i umiejętności takich jak: uczenie współpracy, tolerancji, krytycznej refleksji, artykułowania własnych interesów, działania na rzecz
poprawy świadomości obywateli, zachęcanie do aktywności społecznej jest
zadaniem obywatelskiego uczenia się w społeczności (Barwińska 2010,
267) Posiadanie tych kompetencji pozwala zaś na odgrywanie aktywnej roli
w społeczeństwie demokratycznym.
Rewitalizacja społeczna
Rewitalizacja oznacza dosłownie przywrócenie do życia (łac. re+vita).
Jest to długofalowy proces prowadzony równolegle w trzech sferach: ekonomicznej, przestrzennej i społecznej, który ma na celu przywrócenie obszarom zdegradowanym ich dawnego potencjału bądź przydanie im nowych
funkcji (Reszeja-Ossowska, Dudek, Prędkopowicz 2013, 16). Rewitalizacja
224
społeczna to „wieloletni proces podejmowania spójnych, zintegrowanych
działań, związanych z zatrzymaniem rozwoju negatywnych tendencji społecznych, przeciwdziałaniem patologiom i wykluczeniu społecznemu oraz
poprawą bezpieczeństwa, inicjowany i koordynowany przez samorząd
gminny i/lub jego jednostki organizacyjne w celu wyprowadzenia ze stanu
kryzysowego określonych obszarów miast i gmin” (Pilotażowe programy rewitalizacji społecznej realizowane w partnerstwach lokalnych. Dokumentacja
konkursowa, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich).
Narodziny koncepcji rewitalizacyjnych wiąże się z okresem powojennym. Problemy wynikające ze zniszczeń wywołanych działaniami wojennymi
były pierwszym impulsem interesujących nas działań. Drugim czynnikiem
były zmiany geografii gospodarczej w skali globalnej, w tym likwidacja kolonii, a jeszcze bardziej - globalizacja gospodarki. Trzecim były pojawiające się
zmiany organizacji produkcji i nadchodzące osłabienie roli przemysłu jako
podstawowego czynnika wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego
(Wytyczne w zakresie konstruowania lokalnych programów rewitalizacji społecznej. materiały pomocnicze dla partnerstw lokalnych w ramach projektu
systemowego rewitalizacja społeczna, s. 4-5).
W latach sześćdziesiątych idea ta przeniosła się do Polski i była
przedmiotem dyskusji i eksperymentów w środowisku urbanistycznym.
Pierwsze próby wprowadzenia koncepcji rewitalizacji do polityki rozwoju
miast pojawiły się w Polsce z początkiem transformacji ustrojowej. Dopiero
jednak przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, gdzie idea rewitalizacji pojawiła się w dokumentach z początkiem 2000 roku, zaowocowało znacznie
szerszymi działaniami w tym zakresie społecznego (Wytyczne w zakresie
konstruowania lokalnych programów rewitalizacji społecznej. materiały pomocnicze dla partnerstw lokalnych w ramach projektu systemowego rewitalizacja społeczna, s. 8-9).
Dla pełniejszego zobrazowania omawianego procesu, w literaturze
przedmiotu określa się sfery życia, do których odnosi się rewitalizacja:
 sfera społeczna – edukacja, likwidacja bezrobocia, wyrównywanie
szans (szczególnie ludzi młodych);
 sfera kulturowa – ochrona i poszukiwanie nowych sposobów wykorzystania obiektów dziedzictwa kulturowego;
 sfera ekonomiczna – zwiększenie możliwości rozwoju biznesu
i przedsiębiorczości;
 sfera techniczna – remonty i przebudowy istniejących obiektów;
 sfera urbanistyczna – rozwój przestrzeni publicznej;
sfera przyrodnicza – ochrona środowiska naturalnego i rozwój prze-
225
SPOŁECZNEJ
strzeni zielonych, w tym kształtowanie krajobrazu (Bryx, Herbst, JadachSepioło 2010, s. 47).
Istotą rewitalizacji jest skoordynowanie działań w trzech głównych
sferach: ekonomicznej, przestrzennej i społecznej, ale by tak szeroko zakrojone działania mogły przynieść oczekiwane rezultaty niezbędnym wydaje się
postawienie na współpracę sektora samorządowego, biznesowego oraz pozarządowego w środowisku lokalnym. Warto podkreślić, iż rewitalizacja, aby
przynosiła efekty, nie może być wyłącznie przedsięwzięciem organów władzy. Następować winna w wyniku sumy aktywności i przedsiębiorczości różnych podmiotów. Zadaniem władzy publicznej jest zaś tworzenie warunków
uczestnictwa i partnerstwa społecznego oraz inwestycyjnego. W obecnej
rzeczywistości odbywa się to głównie na drodze tworzenia Lokalnych Programów Rewitalizacji, do których tworzenia powinno zapraszać się wszystkich znaczących aktorów lokalnej sfery publicznej.
Główne filary rewitalizacji społecznej w środowiskach lokalnych
 Partnerstwa lokalne
W procesie rewitalizacji bardzo mocno akcentuje się znaczenie lokalnych partnerstw jako liderów interesujących nas procesów. Idea wspólnej
pracy wielu podmiotów skierowanej na rozwój społeczności lokalnych staje
się niemal podstawą w procesach rewitalizacyjnych. Można nawet stwierdzić, iż sukces w działalności społeczno – kulturalnej w środowiskach lokalnych opiera się obecnie w dużej mierze na umiejętnie podejmowanym i budowanym partnerstwie.
Termin „partnerstwo lokalne” w ostatnich czasach często pojawia się
w publikacjach i opracowaniach dotyczących problematyki rozwoju lokalnego i promocji lokalnych środowisk społeczno-gospodarczych. Mimo iż jest
tak często używany w różnych konfiguracjach, jest on nie do końca sprecyzowany. Brakuje w pełni wyczerpującej i konkretnej definicji partnerstwa lokalnego. Taki stan rzeczy wynika z faktu, iż w Europie i na świecie istnieje
wiele form współpracy partnerskiej pomiędzy podmiotami realizującymi różnorodne zadania.
Jedna z definicji partnerstwa lokanego mówi, iz jest to “platforma
współpracy pomiędzy różnorodnymi partnerami, którzy wspólnie w sposób
systematyczny, trwały i z wykorzystaniem innowacyjnych metod oraz środków planują, projektują, wdrażają i realizują określone działania i inicjatywy,
których celem jest rozwój lokalnego środowiska społeczno-gospodarczego
i budowa tożsamości lokalnej wśród członków danej społeczności” (Sobolewski 2007, s. 10). Partnerstwo lokalne tworzone są, by:
226

realizować programy socjalne, np. promujące zatrudnienie, aby efektywniej odpowiedzieć na lokalne problemy bezrobocia, biedy i wykluczenia społecznego;
 rozwijać kulturę współpracy na poziomie lokalnym, poprzez szukanie
wspólnej perspektywy dla partnerów reprezentujących różne interesy;
 dostarczać lokalnych ram instytucjonalnych, które mogą zaangażować i wzmocnić kluczowych aktorów;
 poprawić realizowanie centralnych programów np. ekonomicznych,
socjalnych czy ekologicznych na szczeblu lokalnym i regionalnym
poprzez dostosowanie ich do lokalnych potrzeb i potencjału;
 działać jako forum dla innowacji i eksperymentowania poprzez wykorzystanie posiadanych lokalnych zasobów i poprzez wytwarzanie
nowych;
 bronić interesów swojego obszaru, działając jako jego rzecznik na
poziomie narodowym i europejskim (http://www.dialogspoleczny.pl).
Do prawidłowego działania partnerstwa potrzebują liderów - swojego
inicjatora czy instytucję wiodącą. Nie jest to kwestia prosta, ponieważ idea
partnerstwa zakłada równoprawne istnienie poszczególnych podmiotów
w takowej inicjatywie, a lideryzm z założenia daje jednak przewagę któremuś
podmiotowi. Ważne więc jest, by bycie liderem partnerstwa wynikało z faktu
bycia inicjatorem partnerstwa, posiadania największego potencjału z wszystkich członków lub posiadania autorytetu i doświadczenia dostrzeganego
przez wszystkich partnerów. Lider musi być akceptowany przez wszystkich
członków partnerstwa oraz co wydaje się być oczywiste, nie może nadużywać swojej roli w partnerstwie.
W Polsce obserwujemy w ostatnich latach swoistą eksplozję lokalnych partnerstw określanych mianem Lokalnych Grup Działania, które są
partnerstwami tworzonymi na podstawie rozporządzenia Rady Europy (WE)
nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów
Wiejskich (EFRROW).
LGD muszą być ciałem posiadającym osobowość prawną, a tworzyć
je powinni przedstawiciele trzech sektorów: publicznego, prywatnego i pozarządowego (społecznego). Jest to zgodne z zasadą, która mówi, iż partnerstwo opiera się przede wszystkim na systematycznym współdziałaniu równouprawnionych partnerów z trzech sektorów. LGD realizowane są zgodnie
z zasadą inicjatyw oddolnych. Grupa ma dbać o rozwój własnego regionu,
promować go oraz dążyć do efektywnego wykorzystania lokalnych zasobów.
Lokalne grupy działania wspólnie tworzą i wdrażają projekty i inicjatywy, któ-
227
SPOŁECZNEJ
rych celem jest rozwój wiejskich społeczności (Cyboran 2013, s.411-422).
W procesach rewitalizacyjnych partnerstwa najczęściej inicjowane są
przez podmioty podlegające samorządowi terytorialnemu.
 Ekonomia społeczna
Jednym z obszarów działań rewitalizacyjnych jest obszar ekonomii
społecznej koncentrujący się na rozwiązywaniu ważnych problemów oraz
odpowiadający na istotne potrzeby społeczne. Podmioty ekonomii społecznej, odgrywają istotną rolę edukacyjną przyczyniając się z jednej strony do
zdobycia kwalifikacji zawodowych, z drugiej zaś do kreowania i wzmacniania
kapitału społecznego, który w Polsce nadal jest bardzo niski. Czynią to między innymi poprzez pobudzanie rozwoju społeczności lokalnych i wzmacnianie integracji społecznej oraz uczenie przedsiębiorczości i pobudzanie aktywności obywatelskiej opartej na osobistym zaangażowaniu. W rzeczywistości polskiej można zauważyć, że ekonomia społeczna przyczyniając się
do redukcji społecznego wykluczenia, zwiększa poziom upodmiotowienia
jednostek w środowiskach lokalnych. Wytwarzana w ten sposób dynamika
społeczna buduje z kolei więzi społeczne i wzmacnia bezpieczeństwo socjalne ludzi.
Pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie i może dotyczyć
wielu obszarów życia publicznego. Jest jednym ze sposobów określenia
działalności gospodarczej, łączącej w sobie cele społeczne i ekonomiczne.
Przedsiębiorstwa społeczne mogą bowiem pełnić różnorodne funkcje. Służą
one integracji społecznej grup marginalizowanych, ich aktywizacji na rynku
pracy, dostarczaniu usług publicznych (społecznych, edukacyjnych, socjalnych, opiekuńczych), dostarczaniu dóbr publicznych oraz rozwojowi wspólnot lokalnych. Poprzez aktywizację wykluczonych społecznie i włączanie ich
do gospodarki rynkowej ekonomia społeczna spełnia bieżące zadania, z którym często nie radzi sobie administracja publiczna, przyczyniając się do
podniesienia spójności społecznej.
Ważnym zagadnieniem przed jakim staje dziś ekonomia społeczna,
jest pytanie, w jaki sposób wzmacniać jej działalność (Gierszewski 2013,
s.423-433). Wydaje się, że aby podnieść znacznie i efektywność ekonomii
społecznej konieczne jest wsparcie integracji społecznej, szczególnie instytucjonalnego rozwoju podmiotów tej ekonomii i kadry pracowników socjalnych oraz możliwości świadczenia usług socjalnych przez organizacje trzeciego sektora. Aktywność organizacji pozarządowych w obszarze ekonomii
społecznej stanowi współcześnie istotną rolę, organizacje te od wielu lat
wpływają na postępującą demokratyzację życia społecznego w Polsce. Jest
pewne, że ekonomia społeczna spełnia współcześnie szereg funkcji rozwo-
228
jowych, tworząc możliwość, aby partnerzy społeczni odkryli w niej wyraźny
potencjał rozwojowy i zmierzali do wypracowania postanowień, które uruchamiałaby ten potencjał.
Podsumowanie
Podejmując rozważania na temat przestrzeni uczenia się dorosłych,
można odnieść wrażenie, że analizie poddane jest coś prozaicznego, co od
lat wyznacza obszar analiz andragogów. Mimo to, wydaje się, że nasza rzeczywistość, w której szybkość i trudno przewidywalna zmienność stanowi
o jej bycie, dookreśla wciąż to nowe przestrzenie uczenia się poprzez indywidualne doświadczenia życiowe.
Nowym obszarem, który może tych doświadczeń dostarczać jest proces rewitalizacji. Warto jednak zwrócić uwagę na kilka niepewności, które
z tym zjawiskiem się łączą. W obecnej polskiej rzeczywistości społeczno –
gospodarczej rewitalizacja odbywa się na drodze działalności projektowej,
co niestety niesie za sobą konsekwencję zamykania działań rewitalizacyjnych w momencie zakończenia finansowania projektowego. Ustalenia terminologiczne dotyczące tego zjawiska mówią o jego długofalowości, a działalność oparta na projektach nieco temu przeczy.
Kolejna niepewność łączy się z barkiem modelowych rozwiązań
w zakresie negocjacji i mediacji społecznych w Polsce, co znacznie ogranicza decyzyjność społeczności lokalnych, a takowa jest przecież podstawą
procesów rewitalizacyjnych.
Zagrożeniem procesów rewitalizacyjnych mogą być na koniec ich
inicjatorzy, bo w zależności od tego jaki podmiot od strony formalnej (publiczny, biznesowy, pozarządowy) oraz od strony obszaru interwencji pełni
funkcję lidera, to upraszczając, taki pomysł na rewitalizację jest w danym
środowisku realizowany. Obecnie w Polsce najczęściej liderem działań z obszaru rewitalizacji społecznej są MOPS-y, co lokuje interesujące nas działania głównie w sferze wsparcia socjalnego.
Aktywne uczestnictwo mieszkańców społeczności w rewitalizacji społecznej stanowi ważny wymiar życia publicznego obywateli. Ludzie dzięki
swojej obywatelskości sami kreują świat, w którym żyją oraz funkcjonują
i biorą odpowiedzialność za dobro wspólne, a wszystko to, co godne pokreślenia, ma miejsce w granicach prawa i przy zachowaniu wolności indywidualnej. W dzisiejszych czasach istoty jest ciągły rozwój obywatelskości w kierunku autentycznego zainteresowania lokalnej społeczności dobrem wspólnym. Kto powinien podejmować się tego zadania? Z jednej strony czynią to
jednostki władzy, jako instytucje demokratycznego państwa, z drugiej sami
229
SPOŁECZNEJ
obywatele. To mieszkańcy, członkowie społeczności lokalnej oraz członkowie samorządu terytorialnego kształtują wizję uczącego się społeczeństwa
obywatelskiego i opracowują optymalne modele terytorialnego systemu społecznego.
Bibliografia:
 Barwińska D. (2010), Obszary aktywności obywatelskiej dorosłych, [w:]
Edukacja dorosłych jako czynnik rozwoju społecznego, Tom I. Aleksander T. (red.), Radom: Wydawnictwo ITE
 Bryx M., Herbst I., Jadach-Sepioło A. (2010), Założenia krajowej polityki
rewitalizacji, [w:] Założenia polityki rewitalizacji w Polsce, Ziobrowski
Z. (red.), Kraków: Instytut Rozwoju Miast
 Cyboran B. (2013), Kształcenia ustawiczne w planach rozwoju środowisk
lokalnych, [w:] Całożyciowe uczenie się jako wyzwanie dla teorii i praktyki
edukacyjnej, Solarczyk-Ambrozik E. (red.), Poznań: Wyd. Naukowe UAM
 Gierszewski D. (2013), Perspektywy edukacji w ramach ekonomii społecznej [w:] Całożyciowe uczenie się jako wyzwanie dla teorii i praktyki edukacyjnej E. Solarczyk-Ambrozik (red.), Poznań 2013 Wyd. Naukowe UAM
 Kantowicz E. (2001), Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej. Olsztyn:
Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego
 Kaźmierczak T. (red.) (2007), Zmiana w społeczności lokalnej. Szkice
o kapitale społecznym w praktyce społecznej i nie tylko. Warszawa: ISP
 Kaźmierczak T. (red.) (2008), W poszukiwaniu strategii pobudzania oddolnego rozwoju społeczności wiejskich. Warszawa: ISP
 Kaźmierczak T. (2006), Praca socjalna: miedzy upośledzeniem społecznym a obywatelskością. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk
 Krzyszkowski J. (2005), Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym
społeczeństwem. Determinanty funkcjonowania środowiskowej pomocy
społecznej na poziomie lokalnym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu
Łódzkiego
 Kurantowicz E. (2007), O uczących się społecznościach. Wrocław: Wyd.
DSWE
 Putnam Robert D. (2008), Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie
wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych. Warszawa: Wydawnictwo
Akademickie i Profesjonalne
 Reszeja-Ossowska I., Dudek M., Prędkopowicz D. (red.) (2013), Współpraca na rzecz rozwoju społeczności lokalnej, Warszawa: Wyd. Witryna
Obywatelska
230
 Sobolewski A. (red.) (2007), Przez współpracę do sukcesu. Partnerstwo
lokalne na rynku pracy. Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
 Wódz K. (1998), Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice:
Wyd. Naukowe Śląsk
Netografia:
 Pilotażowe programy rewitalizacji społecznej realizowane w partnerstwach lokalnych. Dokumentacja konkursowa, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich 2011,
http://crzl.gov.pl/images/projekt_1_17/dokumentacje_konkursowe_2011.
pdf, (otwarty 10.10.2014)
 Raport Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce, Warszawa 2011,
http://bkl.parp.gov.pl/system/files/Downloads/20120515081156/Broszura
_2012_na_www.pdf?1337062329, (otwarty15.10.2012)
 Rewitalizacja społeczna – od aktywizacji do rozwoju lokalnego, red. Skrzypczak B., http://efs.slaskie.pl/zalaczniki/2012/01/10/1326183521.pdf, (otwarty
10.10.2014)
 www.es.ekonomiaspoleczna.pl, (otwarty 11.06.2013)
 Wytyczne w zakresie konstruowania lokalnych programów rewitalizacji społecznej. materiały pomocnicze dla partnerstw lokalnych w ramach projektu
systemowego rewitalizacja społeczna (pokl.01.02.00-00.017/08),
http://crzl.gov.pl/images/01Biblioteka/Publikacje/Projekty_Pomocy_Spolecznej/Rewitalizacja_sp%C5%82eczna/
Wytyczne_w_zakresie_konstruowania_lokalnych_programow_rewitalizacji_spoleczn
ej.pdf, (otwarty 10.10.2014)
 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 18.01.2006 w sprawie
kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie,
(2006/96/WE), http://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/PDF/uri=CELEX:32006H0962&from=PL, (otwarty
10.10.2014)
231
SPOŁECZNEJ
ADULT EDUCATION IN THE CONTEXT OF SOCIAL REVITALIZATION
Summary
The subject of this article is the social revitalization process, and his relation to adults
education. Nowaday the adult education takes place particularly in the local environment, so
these reflections become really important. All initiatives promoting social activity among adults
are very interesting in the point of view their educational activity. Revitalization process, in
particular the revitalization of social space is a fantastic area of social participation learning
and improving a citizenship of adult people.
Keywords: lifelong learning, adult education, social participation, social revitalization
232

Przestrzenie uczenia się dorosłych w ramach rewitalizacji społecznej

Transkrypt

Podobne dokumenty

OBSZAR A – MIEJSKI PRZYFABRYCZNY

tekst - Studia Dydaktyczne

Wnioski zespołu ds. rewitalizacji – do wykorzystania / realizacji

Projekt „Odnowa naszej miejscowości dzięki lokalnej aktywności

Dla Kogo ? - Dlaczego - Krościenko nad Dunajcem

Magdalena Ślebocka, dr nauk ekonom., adiunkt Uniwersytet Łódzki

Program spotkania edukacyjnego 30.05.2016