PSYCHIATRIA Prof. dr hab. med. Marek Jarema

PSYCHIATRIA
Prof. dr hab. med. Marek Jarema
1. Potrzeby w zakresie psychiatrii w skali poszczególnych województw i kraju
Dokładne dane znajdują się w tabeli w załączniku do tego dokumentu.
Ogólnie należy przyjąć, że realizacja Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego
wymagać będzie poszerzenia kadr, w sensie wykwalifikowanych pracowników, głównie
psychiatrów, psychologów klinicznych, psychoterapeutów, terapeutów zajęciowych. Dlatego
należy zabiegać o zwiększenie liczby rezydentur oraz zwiększenie liczby miejsc akredytowanych
do szkolenia w dziedzinie psychiatrii.
Osobnym problemem jest brak regulacji prawnych dotyczących psychoterapeutów. Projekt ustawy
o innych zawodach medycznych, który zawierał m.in. definicję psychoterapeuty oraz regulacje
dotyczące kształcenia psychoterapeuty i zasad wydawania certyfikatów. Projekt ten był długo i
szeroko konsultowany społecznie, ale nie został zatwierdzony z przyczyn, środowisku
psychiatrycznemu nieznanych. Należy ubolewać nad tym faktem, gdyż w dalszym ciągu brak
regulacji prawnych skutkuje trudnościami w ocenie kto jest, a kto nie jest, psychoterapeutą i może
lub nie udzielać świadczeń w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. Brak takich
regulacji sprawia, że tymczasowość ustaleń w NFZ powoduje szereg wątpliwości co do
możliwości realizacji kontraktu na świadczenia zdrowotne w dziale „opieka psychiatryczna i
leczenie uzależnień".
2. Ocena poziomu wyszkolenia specjalistów psychiatrów oraz identyfikacja działań
nakierowanych na poprawę wyszkolenia psychiatrów w latach 2010-2015.
Wyszkolenie lekarzy psychiatrów zależy od wielu czynników, takich jak:
- dostęp do szkolenia, w tym miejsc akredytowanych, rezydentur, etatów
- dostępność miejsc szkolenia zapewniających realizację programu specjalizacji
- poziom wiedzy przekazywanej lekarzom w trakcie szkolenia
- atrakcyjność danej specjalności jako dziedziny medycyny i perspektywy jej rozwoju
- możliwość zatrudnienia lekarza tej specjalności w atrakcyjnym miejscu, zapewniającym
satysfakcję z wykonywanej pracy oraz możliwość rozwoju zawodowego.
Spełnienie tych warunków w chwili obecnej w Polsce, jest zróżnicowane. Atrakcyjność psychiatrii
jako dziedziny medycyny i perspektywy jej rozwoju nie budzą wątpliwości. Wobec stałego
wzrostu liczby zachorowań na niektóre zaburzenia psychiczne i tym samym, wzrostu
zapotrzebowania na świadczenia zdrowotne z dziedziny opieki psychiatrycznej, nie ma obaw o
zmniejszone zainteresowanie psychiatrią. Według raportów WHO, w chwili obecnej, zaburzenia
psychiczne (głównie depresje) są4-ta co do częstości przyczyną niepełnosprawności w populacji,
a w latach 20-tych obecnego stulecia będą 2-gąprzyczyną (zaraz po zaburzeniach układu
krążenia). Nakłada to na organizatorów opieki zdrowotnej w naszym kraju pilną potrzebę
weryfikacji priorytetów w dziedzinie zdrowia, poprzez położenie nacisku na rozwój
psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Według Narodowego Programu Ochrony Zdrowia
Psychicznego, w latach 2009-20014 liczba psychiatrów bezpośrednio zaangażowanych w opiekę
nad pacjentami powinna wynieść 4000 (obecnie ok. 2000); podobnie powinna znacznemu
zwiększeniu ulec liczba psychologów klinicznych, pracowników socjalnych i terapeutów
zajęciowych.
Aby zwiększyć liczbę psychiatrów, należy lekarzom umożliwić odbywanie specjalizacji.
Najbardziej popularną formą odbywania specjalizacji z psychiatrii sąrezydentury. Ich liczba w
chwili obecnej jest absolutnie niezadowalająca, a ich rozkład między poszczególnymi
województwami, nie odpowiada potrzebom. Dane te zawarto pkt. 1 obecnej opinii. Tendencja,
polegająca na ograniczaniu liczby rezydentur z psychiatrii jest sprzeczna z duło falowymi
planami rozwoju opieki psychiatrycznej zawartymi w Narodowym Programie. Skoro zakłada się
tworzenie Centrów Zdrowia Psychicznego obejmujących opieką określoną populację, trzeba
zadbać o dostępność wykształconych kadr dla tych Centrów, w tym psychiatrów.
Wiąże się to z kolejnym aspektem kształcenia psychiatrów - z możliwością znalezienia
atrakcyjnego i satysfakcjonującego zatrudnienia po uzyskaniu specjalizacji. Konieczne jest
zwrócenie uwagi na fakt, że wymagania NFZ dotyczące kontraktowania świadczeń w zakresie
„opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień" zakładają konieczność zatrudniania przez placówki
lecznicze określonej liczby wykształconych pracowników. Otóż, jeżeli zatrudnienie to nie będzie
spełniać kryteriów atrakcyjności (tzn. odpowiednia proporcja chorych przypadających na jednego
pracownika, zapewnienie odpowiednich warunków lokalowych i płacowych, możliwość
współpracy z innymi profesjonalistami - psychologiem i psychoterapeutą oraz terapeutą
zajęciowym i pracownikiem społecznym, perspektywa stabilizacji zawodowej przejawiająca się
m.in. w przewidywalności dotyczącej kontraktowania świadczeń przez NFZ), przewiduje się
trudności w wypełnieniu wymagań dla kontraktowania świadczeń, a co za tym idzie, wystąpienie
ryzyka braku zapewnienia opieki zdrowotnej na odpowiednim poziomie. A jest to wymogiem,
jakie Państwo Polskie musi spełnić wobec swoich obywateli.
Zadaniem nadzoru specjalistycznego w każdej dziedzinie medycyny, w tym w psychiatrii, jest
dbałość o odpowiednio wysoki poziom wiedzy przekazywanej lekarzom w trakcie szkolenia
specjalizacyjnego. W tym zakresie należy uznać poziom wiedzy kształconych psychiatrów, za
wysoki, jakkolwiek nie w pełni zadowalający. Opieram się tu głównie na danych dotyczących
liczby lekarzy zdających egzamin specjalizacyjny z psychiatrii w ostatnich latach. Po pierwsze
wzrasta liczba osób przystępujących do egzaminu specjalizacyjnego z psychiatrii. Przed kilku
laty było to od 100 do 120 osób w każdej sesji, obecnie, do jesiennej sesji egzaminacyjnej 2009
przystąpiło do egzaminu 190 osób. Także optymizmem napawa wynik egzaminu testowego z
psychiatrii - obecnie jedynie kilkanaście procent zdających nie osiąga wymaganego minimum.
Informacje uzyskane z CMKP dowodzą, że egzamin testowy z psychiatrii zdaje z reguły większa
część zdających niż w innych dziedzinach medycyny. I należy podkreślić, że nie wynika to z
niskiego stopnia trudności tego egzaminu. Pytania testowe są dość trudne, wymagają rozległej
wiedzy, są w każdej sesji egzaminacyjnej aktualizowane.
Doświadczenie uzyskane w trakcie kolejnych sesji egzaminacyjnej dowodzi jednak, że
przebieg specjalizacji z psychiatrii mógłby ulec zmianie, bez uszczerbku dla wiedzy lekarzy
specjalizujących się. Dlatego przed rokiem powołano zespół roboczy ds. zmiany programu
specjalizacji z psychiatrii, tak aby program ten lepiej przygotowywał lekarzy do
bezpośredniej pracy klinicznej. Prace zespołu uległy jednak zawieszeniu wobec inicjatywy
samorządu lekarskiego, polegającej na projekcie wprowadzenie tzw. modułowego systemu
specjalizacji medycznych. Należy wobec tego oczekiwać, że gdy program takiego
podstawowego modułu specjalizacji zostanie opracowany, część programu dotycząca
psychiatrii będzie mogła być zweryfikowana.
Kolejnym elementem, który należy wziąć pod uwagę przy ocenie perspektywy poprawy
wyszkolenia psychiatrów w najbliższych latach, jest potrzeba zweryfikowania obecnie
dostępnych źródeł wiedzy z zakresu zaburzeń psychicznych. Jest to wyzwanie chwili, gdyż
istnieje pilna potrzeba uaktualnienia wiedzy podręcznikowej; aktualnie dostępny podręcznik
psychiatrii zawiera informacje, które wymagają weryfikacji. W tym zakresie podjęto już
konkretne kroki: tworzony jest nowy podręcznik psychiatrii dla studentó3. medycyny, który
powinien zostać wydany w 2010 roku. Planuje się też opracowanie nowego podręcznika
psychiatrii dla lekarzy.
3.Najpilniejsze do podjęcia rozwiązania zakresie psychiatrii na lata 2010-2015.
1. Intensyfikacja działań zmierzających do realizacji celów Narodowego Programu
Ochrony Zdrowia Psychicznego
2. Zapewnienie wzrostu nakładów na opiekę nad osobami z zaburzeniami psychicznymi: od
obecnych 3,4 % ogółu nakładów na świadczenia zdrowotne do ok. 5%
3. Potrzeba weryfikacji kryteriów dotyczących zatrudnienia i procedur diagnostycznych i
terapeutycznych przy kontraktowaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu „opieka
psychiatryczna i leczenie uzależnień"
4. Potrzeba określenia kwalifikacji „psychoterapeuty" i zasad kształcenia w tym zakresie
5. Zapewnienie możliwości kształcenia większej niż dotychczas liczby lekarzy
psychiatrów, oraz psychologów, psychoterapeutów, terapeutów zajęciowych i
pracowników socjalnych
6. Wdrożenie nowych oraz intensyfikacja dotychczasowych działań zmierzających do
zmiany niekorzystnych postaw społecznych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi
Adl.
Tabela. Ocena zasobów kadrowych i potrzeb kadrowych w zakresie psychiatrii. Stan na 30.11.2009
Lp
Województwo
1.
Dolnośląskie
Liczba lekarzy
psychiatrów i
psychologów
klinicznych
zatrudnionych w
placówkach
p.o.z.
i leczenia
uzależnień
Psychiatrzy 205
Psycholodzy 184
Liczba
pracowników
zatrudnionych w
psychiatrycznej
opiece zdrowotnej
Specjaliści terapii
uzależnień
-83
Instruktorzy terapii
uzależnień - 60
Pracownicy
socjalni
-65
Terapeuci
zajęciowi
-45
Ocena potrzeb w Liczba lekarzy
zakresie kadr
specj alizuj ących
się w psychiatrii
(w tym
rezydentów)
Liczba miejsc
Uwagi
szkoleniowych dot.
specjalizacji w
psychiatrii oraz
szacunkowych
potrzeb w tym
zakresie
Ok. 80
Ok. 85
Ok. 60
Ok. 80
Ok. 160
Ok. 240
2.
Kujawsko-Pomorskie
Psychiatrzy
-95
Psychiatrzy
dzieci i
Ok. 50
- 27 w tym
- 22 rezydentów
55 miejsc
___________________________________________________________________________________
młodzieży 15
Psycholodzy
-60
Terapeuci
uzależnień
-18
Terapeuci
zajęciowi
-32
Pracownicy
socjalni
-11
Ok. 32
Ok. 30
3.
Lubelskie
Psychiatrzy 71 oraz 1°
specjalizacji -45
4.
5.
6.
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Brak danych
Brak danych
Psychiatrzy 173
Psycholodzy
-124
7.
Mazowieckie
Psychiatrzy 483
Psycholodzy
-295
Ok. 50
Instruktorzy terapii
zajęciowej
-121
Terapeuci
Ok. 247
Ok. 250
-62
Rezydenci
-32
23 miejsca
- 80 w tym
Rezydenci
-45
171
- 207 w tym
rezydenci
-95
109
___________________________________________________________________________________
8.
9.
Opolskie
Podkarpackie
Psychiatrzy
-40
Psychiatrzy
dzieci i
młodzieży
-0
Psycholodzy
-36
Psychiatrzy 144-w tym 1°
specjalizacji
zajęciowi
-180
Inni terapeuci
-13
Ok. 215
Specjaliści terapii
uzależnień
-22
Instruktorzy terapii
uzależnień
-9
Terapeuci
zajęciowi
-32
Pracownicy
socjalni
-5
Psychoterapeuci z
certyfikatem
-0
Inni terapeuci
-5
Ok. 100
-4
8
- 15 w tym
- 3 rezydentów
Liczba miejsc: 20
Wolnych 5 Brak
ok. 45-50
Ok. 10
Ok. 95
Ok. 80
Ok. 80
Ok. 100
Ok. 20
Ok. 10
Ok. 56
___________________________________________________________________________________
-38
Psychiatrzy
dzieci i
młodzieży
-0
Psycholodzy
-135
10. Podlaskie
Psychiatrzy 194
Psycholodzy 101 w tym 21 ze
specjalizacją
Terapeuci
zajęciowi - 24
Terapeuci
uzależnień- 79 w
tym
specjaliści - 54
Instruktorzy -25
Pracownicy
socjalni - 28
Psychoterapeuci z
certyfikatem - 0
Certyfikowani
specjaliści i
terapeuci
uzależnień - 0
miejsc
szkoleniowych
Ok. 15
Ok. 55
Ok. 136
Ok. 132
Ok. 35
Ok. 21
- 29 - w tym
- 12 rezydentów
___________________________________________________________________________________
Terapeuci
zajęciowi
-44
Instruktorzy terapii
zajęciowej
-13
Specjaliści i
instruktorzy terapii
uzależnień
-73
Certyfikowani
psychoterapeuci
-9
Pracownicy
socjalni
-21
11. Pomorskie
12. Śląskie
Psychiatrzy 130
Psycholodzy 100
Psychiatrzy
-387
Psycholodzy
Terapeuci
zajęciowi
-50
Terapeuci
uzależnień
-80
Pracownicy
socjalni
-30
Ok. 90
Ok. 110
- 56 w tym
rezydentów
-20
85, w tym 10
rezydentur
-125-w tym - 41
rezydentów
150
Ok. 120
Ok. 250
-312
13. Świętokrzyskie
Psychiatrzy 110
Psycholodzy
-28
14. Warmińsko-Mazurskie
Psychiatrzy 117
Psycholodzy
-18
Specjaliści terapii
uzależnień
-149
Instruktorzy terapii
uzależnień
-76
Terapeuci
zajęciowi
-108
Pracownicy
socjalni
-40
Inni terapeuci
-37
Terapeuci
uzależnień
-92
Terapeuci
zajęciowi
-33
Pracownicy
socjalni
-12
Ok. 45
Ok. 20
Ok. 30
Ok. 30
Ok. 110
Ok. 30
Ok. 25
Ok. 117
- 20 - w tym
- 8 rezydentów
10
Psychoterapeuci
-8
Pracownicy
socjalni
-6
Terapeuci
zajęciowi
-34
Specjaliści i
instruktorzy terapii
odwykowej
-118
15. Wielkopolskie
Psychiatrzy
-297
Psycholodzy
-242
16. Zachodniopomorskie
Psychiatrzy
Specjaliści terapii
uzależnień -131
Instruktorzy terapii
uzależnień -52
Terapeuci zajęciowi
-63
Pracownicy socjalni
-55
Inni terapeuci -23
Ok. 20
Ok. 136
Ok. 80
- 46 w tym
- 10 rezydentów
- 38 w tym
-114
Psycholodzy
-38
Psychoterapeuci z
certyfikatem
-9
Pracownicy
socjalni
-11
Terapeuci
zajęciowi
-32
Instruktorzy terapii
odwykowej
-14
Ok. 52
-11 rezydentów
Ok. 122
Ok. 15
Ok. 159
Ok. 104
Ok. 46
Razem
Psychiatrzy
-2605
Psychiatrzy
dzieci i
młodzieży
-15
Psycholodzy
-1694
Terapeuci i
instruktorzy
zajęciowi -811
Terapeuci i
instruktorzy terapii
uzależnień -1056
Psychiatrzy
-1030
Psychiatrzy
dzieci i
młodzieży
-25
Psycholodzy
-911
Terapeuci i
instruktorzy
zajęciowi
-1035
Terapeuci i
instruktorzy
terapii
uzależnień
741
631
Pracownicy
socjalni
-284
Inni terapeuci
-78
Certyfikowani
psychoterapeuci
-26
-337
Pracownicy
socjalni
-855
Inni terapeuci
-10
Certyfikowani
psychoterapeuci
-187