rozmieszczenie mrowisk w rezerwacie cisowym wierzchlas

Zakład Zoologii Systematycznej
Uniwersytetu M. Kopernika
Irena B dziak
ROZMIESZCZENIE MROWISK W REZERWACIE CISOWYM
WIERZCHLAS
WST P
Badania nad rozmieszczeniem mrowisk
w rezerwacie cisowym Wierzchlas
prowadziłam w r. 1950 i 1951. Rezerwat posiada kształt podkowy, do której od strony
północnej przylegaj brzegi jeziora Mukrz, cz ciowo za otacza go ł ka słu ca na
wypas dla bydła. Od wschodu przylegaj do rezerwatu pola uprawne oraz młody las
iglasty. Pozostała cze
rezerwatu otacza podmokła ł ka.
Prac sw rozpocz łam od zastosowania metody kwadratów o powierzchni 100 m2.
Kwadraty wyznaczałam w ró nych zgrupowaniach ro linnych rezerwatu i na ich
powierzchni starałam si
wyszuka
mrowisk metoda ta nie dała
i obliczy
mrowiska. Z powodu małej liczby
adnych rezultatów. Wobec tego przyst piłam do
wyszukiwania mrowisk na całej powierzchni a w razie dostrze enia mrówek starałam si
po drodze ich w drówki odszuka mrowisko. Z ka dego mrowiska wybierałam, co najmniej 20 okazów. Zebrany materiał przechowywałam w 70% alkoholu a nast pnie
oznaczałam go w pracowni Zakładu Zoologii Systematycznej U.M.K. Oznaczenia
zostały sprawdzone przez prof. dr Janin Wengris, za co na tym miejscu składam Jej
wyrazy podzi kowania.
I. MROWISKA W REZERWACIE
Na terenie rezerwatu wykryłam 46 mrowisk, co wskazuje na bardzo mał ich liczb
w stosunku do całej badanej powierzchni 18,5 ha. Przeprowadzaj c nast pnie kilkakrotnie
w ci gu dwóch lat kontrole rozmieszczenia poszczególnych mrowisk nie udało mi si
zauwa y , aby ulegały one zmianom. Wykryte przeze mnie mrowiska rozmieszczone s
przede wszystkim w przybrze nych partiach lasu granicz cych z terenem otaczaj cym
rezerwat. Wytwarzaj
si
tu, bowiem dzi ki nasłonecznieniu sprzyjaj ce warunki
ekologiczne, które powoduj znaczne wzbogacenie si myrmekofauny. Liczba mrowisk w
samym
rodku rezerwatu jest stosunkowo mała w porównaniu z obwodem i
wyst powanie tu gatunków ma charakter raczej wyspowy. Na terenie rezerwatu
znalazłam mrowiska nale ce do 7 gatunków mrówek, a mianowicie: 1. Myrmica
ruginodis N y L, 2. Myrmica scabrinodis N y l., 3. Lasius fuliginosus Latr., 4. Lasius
flavus F., 5. Lasius niger L., 6. Lasius brunneus Latr. i 7. Formica ruja L.
Mapa rozmieszczenia mrowisk w rezerwacie Wierzchlas
Dane ekologiczne odnosz ce si do tych gatunków na Pomorzu podaje B e g d o n, a
jeszcze dokładniej ich ekologi omawia K o e h l e r na podstawie obserwacji w Pieninach,
które co prawda stanowi zupełnie odr bny biotop. Opieraj c si jednak na wymienionych
pracach mo na sobie wyrobi ogólny pogl d na wymogi yciowe omawianych gatunków.
Myrmica ruginodis Nyl. W rezerwacie wyst puje licznie. Na Pomorzu unika ona
miejsc zbyt suchych. Gniazda zakłada najcz ciej w wilgotnych butwiej cych pniakach, pod
kamieniami lub pod mchem. W innych okolicach Polski wykazuje skłonno
do gleb
piaszczystych słabo poro ni tych ale wyst puje tak e na torfowiskach.
Myrmica scabrinodis Nyl. Osiedla si w zmurszałych pniakach pod kamieniami lub w
ziemi.
Lasius fuliginosus Latr. Na terenie rezerwatu najcz ciej zakłada swe mrowiska na
jego brzegach granicz cych z ł kami, a jedno tylko mrowisko znalazłam w gł bi rezerwatu,
niedaleko od rowu oddzielaj cego lew cze
podkowy lasu. Na ni u gnie dzi si on w
miejscach wilgotnych i zacienionych u stóp starych drzew.
Lasius flavus F. Bardzo rzadki w rezerwacie. Gniazda zakłada zwłaszcza na terenach
otwartych w miejscach wilgotnych o glebie spoistej, pod kamieniami w ród bujnych traw i
ziół. Na Pomorzu wyst puje w odosobnionych stanowiskach.
Lasius niger L. W rezerwacie mrowiska tego gatunku znalazłam tylko na obszarze
odsłoni tym, prawej podkowy lasu, granicz cym z ł k , na której licznie wyst puje.
Zakłada on gniazda typu ziemnego z kopczykami lub bez, pod kamieniami, w pniakach lub
pod kor drzew. Głównym jego siedliskiem s tereny otwarte i suche.
Lasius brunneus Latr. Bardzo liczny w rezerwacie. Wyst powanie jego jest zwi zane
z obecno ci drzew li ciastych, w których zakłada swe gniazda przewa nie pod kor w
dolnych partiach pnia. Cz sto gnie dzi si
w otworach, dziuplach, wreszcie mi dzy
korzeniami, rzadziej pod mchem.
Formica rufa L. Znalazłam tylko 3 niewysokie kopce na brzegu
południowo-zachodniej cz ci rezerwatu. Nale y ona do naszych najpospolitszych mrówek
le nych, zamieszkuj cych głównie bory iglaste, ale nie unika te
lasów li ciastych i
parków. Wyst puje najcz ciej na skrajach lasów i polan, przy drogach buduj c wysokie
kopce; unika gł bi lasów i miejsc bardziej zacienionych. Wyst powanie tego gatunku jest
bardzo wa ne, gdy mi dzy innymi ywi si on owadami, tote odgrywa powa n rol przy
ograniczaniu liczebno ci szkodników le nych.
Obliczaj c podany wy ej skład gatunkowy mrówek dla rezerwatu, nale y stwierdzi
jego ubóstwo, gdy zaledwie tylko 7 gatunków spotykamy na tym terenie, z tego tylko
dwa gatunki Myrmica ruginodis N y l. i Lasius brunneus Latr. zakładały liczne
mrowiska. W mniejszej ilo ci spotyka si mrowiska Lasius fuliginosus Latr. Pozostałe
gatunki jak Myrmica scabrinodis N y l., Lasius flavus F., Lasius niger L. i Formica rufa L.
s rzadko ci dla rezerwatu. Powodem ich rzadko ci s prawdopodobnie nieodpowiednie
warunki panuj ce w rezerwacie, gdy
na ogół wymagaj
one miejsc suchych i
nasłonecznionych, których w rezerwacie jest mało.
Poni ej podaj skład ilo ciowy mrowisk dla poszczególnych gatunków wyst puj cych
w rezerwacie:
1.
Myrmica ruginodis Nyl.
— 16 mrowisk
2.
Myrmica scabrinodis Nyl.
—
l mrowisko
3.
Lasius fuliginosus Latr.
—
6 mrowisk
4.
Lasius flavus F.
— l mrowisko
5.
Lasius niger L.
— 2 mrowiska
6. Lasius brunneus L a t r. — 17 mrowisk
7.
Formica rufa L.
—
3 mrowiska
Z powy szego zestawienia wynika,
e dominuj cymi w rezerwacie s
Myrmica ruginodis N y l. i Lasius brunneus L a t r.
II. MROWISKA WOKÓŁ REZERWATU
Oprócz bada prowadzonych na terenie rezerwatu prowadziłam równie badania
na obszarze przylegaj cym do rezerwatu. Przede wszystkim zwróciłam uwag na
w ski pas graniczny wokoło rezerwatu, ł k
przy rezerwacie i drog
w pobli u
rezerwatu. Ł ka przy rezerwacie jest terenem podmokłym. Patrz c na map
rozmieszczenia mrowisk widzimy, e mrówki lokalizuj si tu wył cznie w cz ci
przybrze nej przylegaj cej do rezerwatu, która jest znacznie suchsza. Sama za ł ka
jest zupełnie pozbawiona mrowisk. Wilgotna ł ka przez dłu szy czas okresu
wegetacyjnego zalana wod nie daje warunków do zakładania mrowisk.
Liczba mrowisk jak i skład gatunkowy mrówek ł k podmokłych jest bardzo
ubogi, gdy zaledwie było mo na spotka 13 mrowisk zało onych przez 4 gatunki
mrówek. Najliczniej (10 mrowisk) zagnie dził si
tu Lasius niger L. Pozostałe
gatunki jak Myrmica laevinodis Nyl., Lasius flavus F. i Formica fusca L.
zało yły tu tylko po jednym mrowisku.
Nieco wi ksz
ilo
mrowiska mo na spotka
mrowisk jak i wi ksz
wzdłu
ilo
gatunków zakładaj cych
drogi biegn cej poza granicami rezerwatu. Z
jednej strony do drogi przylega ł ka, oddzielona tylko rowem, a z drugiej suche
piaszczyste nieu ytki cz ciowo zalesione. Po obu stronach drogi znalazłam 24
mrowiska zamieszkałe przez pi
gatunków mrówek, w ród których, podobnie jak
dla suchego brzegu ł ki, najliczniej był reprezentowany Lasius niger L., w
mniejszych za ilo ciach Formica fusca L. Wreszcie Myrmica scabrinodis N y L,
Tetramorium caespitum I,, i Lasius fuliginosus L a t r. nale
tu do form rzadko
zakładaj cych mrowiska.
Ogólnie bior c teren badany poza rezerwatem pod wzgl dem składu ilo ciowego
i jako ciowego gatunków mrówek przedstawia si w sposób nast puj cy:
1. Myrmica laevinodis Nyl. — l mrowisko
2. Myrmica scabrinodis Nyl
—
l mrowisko
3. Tetramorium caespitum L.
—
2 mrowiska
4. Lasius fuliginosus L a t r.
2 mrowiska
5. Lasius flavus F.
— l mrowisko
6. Lasius niger L.
— 25 mrowisk
7. Lasius brunneus L a t r. — l mrowisko
8. Formica fusca L.
— 5 mrowisk
Dane ekologiczne dotycz ce niektórych wy ej wymienionych form jak:
Myrmica scabrinodis N y L, Lasius fuliginosus Lat r., Lasius niger L. i Lasius
brunneus L a t r. zostały podane ju przy omawianiu gatunków wyst puj cych w
rezerwacie. Opieraj c si w dalszym ci gu na danych Koehlera i B e g d o n a
przechodz
do omówienia trzech pozostałych gatunków, których mrowisk nie
znalazłam w rezerwacie, a nimi s : Myrmica laevinodis N y l., Tetramorium
caespitum L. i Formica fusca L.
Myrmica laevinodis Nyl. Nale y do gatunku wyst puj cego najpospoliciej w
Europie. Gniazda swoje zakłada w ziemi, nie buduj c nigdy prawie kopców. Cz sto
spotyka si je pod kamieniami, pod mchem oraz w but-wiej cych i omszonych
pniach drzew. Wyst puje liczniej na glebach wilgotnych, torfowiskach, w
miejscach zacienionych o bujnej wegetacji ro linnej. Jedno mrowisko znalazłam na
bardzo wilgotnej ł ce, na północno-zachód od rezerwatu. Ł ka ta jest porosła
bardzo bujn ro linno ci zielna i krzakami, głównie olszy.
Tetramorium caespitum L. Lokuje si
najliczniej na ł kach, pastwiskach,, na
brzegach lasów lub na kamienistym terenie słabo poro ni tym ro linno ci . Unika
natomiast miejsc silnie zacienionych i wilgotnych. Zasiedla ch tnie gleby o
strukturze drobnoziarnistej i tam buduje gniazda z niewielkimi nadziemnymi
kopczykami. Jedyne na badanym terenie mrowisko nale ce do tego gatunku
znalazłam przy drodze od strony cz ciowo zalesionych nieu ytków.
Formica fusca L. Gniazda zakłada pod kamieniami w suchych spróchniałych
pniakach, pod kor
drzew, rzadziej pod mchem. Gatunek ten unika zwykle
zwartych drzewostanów iglastych; lokuje si ch tnie przy drogach i niewielkich
polanach. Mrowiska znajdowałam wzdłu drogi w spróchniałych pniach brzóz, a
tak e znalazłam jedno mrowisko na granicy rezerwatu i ł ki.
III. PORÓWNANIE MROWISK REZERWATU I OBSZARÓW S SIEDNICH
Materiał, który zebrałam w najbli szym s siedztwie rezerwatu posłu ył jako
materiał porównawczy dla okre lenia ilo ciowego i jako ciowego zgrupowania
mrowisk w rezerwacie i poza rezerwatem.
Na terenie rezerwatu zostało wykrytych 7 gatunków mrówek. Spo ród
gatunków tam wyst puj cych nale y wyodr bni
takie, które wykryłam
wył cznie na tym terenie a brak ich było na terenach s siednich. Do nich nale y:
Myrmica ruginodis Nyl. i Formica rufa L.
Trzy gatunki nie zakładaj swych mrowisk w rezerwacie, chocia wyst puj w
najbli szym jego s siedztwie: Myrmica laeuinodis Nyl., Tetramorium caespitum
L. i Formica fusca L.
Myrmica ruginodis Nyl. i Myrmica laevinodis Nyl. na Pomorzu zwykle
wyst puj obok siebie (B eg d o n), gdy wymagaj podobnych warunków. Na
badanym obszarze yj one oddzielnie. Myrmica ruginodis N y l. zakłada do
liczne
mrowiska ale tylko w rezerwacie, a jedno tylko wykryte mrowisko Myrmica laevinodis Nyl.
znajdowało si poza rezerwatem. *
Tabela l
ROZMIESZCZENIE MROWISK W REZERWACIE I
NA OBSZARACH BEZPO REDNIO
Gatunek
Rezerwat
Poza
rezerwatem
Myrmica laevinodis
-
+
Nyl.
++
-
+
+
Nyl.
-
+
scabrinodis
+
+
Nyl.
+
+
Tetramorium
+
++
caespitum L.
++
+
Lasius fuliginosus
+
-
Latr.
-
+
“
ruginodis
“
“
flavus F.
“
niger L.
“
brunneus
Latr.
Formica rufa L.
“ fusca L.
Uwaga:
+
++
-
oznacza obecno
„
mrowiska
liczne mrowiska
brak mrowiska
Tetramorium caespitum L. według Begdona na Pomorzu licznie wyst puje w Borach
Tucholskich. W .rezerwacie mrowisk tego gatunku nie znalazłam a poza rezerwatem tylko
dwa.
Formica fusca L. według Begdona typowy mieszkaniec le ny wyst puj cy bardzo
licznie w Borach Tucholskich. W rezerwacie mrowisk nie znalazłam, a poza rezerwatem
wyst puj one zwłaszcza w spróchniałych pniach wzdłu drogi.
Liczebno
zakładanych mrowisk niektórych gatunków wspólnych dla tych dwóch
obszarów (tabela 2) jest ró na. Ilustruje to poni ej podane zestawienie.
Tabela 2
LICZBY MROWISK NIEKTÓRYCH GATUNKÓW WSPÓLNYCH DLA
REZERWATU I PASA GRANICZNEGO POZA REZERWATEM
Gatunek
Mrowiska
Mrowiska
w rezerwacie
poza
rezerwatem
Lasius fuliginosus Latr.
“ niger L.
“
brunneus Latr.
6
2
2
25
17
1
Jak wida z powy szego zestawienia ró nice te s bardzo wyra ne. Z pewno ci
wywołane s one odr bnymi warunkami ekologicznymi jakie daj dwa obok siebie poło one
tereny: rezerwat jako zwarty ciemny las mieszany i teren poza rezerwatem suchy i
nasłoneczniony. Porównuj c zestawienia wyst powania mrowisk w rezerwacie i poza
rezerwatem podane w rozdz. I mo na łatwo zauwa y , i rezerwat charakteryzuj liczne
mrowiska Myrmica ruginodis N y l;. i Lasius brunneus L a t r. a cz ciowo i Lasius
fuliginosus L a t r. To s trzy gatunki dominuj ce (na ogóln liczb 46 wykrytych w
.rezerwacie mrowisk, 39 nale ało do tych gatunków).
Na obszarach za otaczaj cych rezerwat dominuje sło colubny Lasius niger L.
Obecno
mrowisk niektórych gatunków mrówek w rezerwacie, które wyst puj
głównie poza rezerwatem, nale y tłumaczy
ich przenikaniem do rezerwatu. Taka
wdzieraj c si do rezerwatu form jest Lasius niger L. Liczne mrowiska tego gatunku
rozmieszczone s wzdłu drogi koło rezerwatu oraz na brzegach ł ki le cej we wn ce
podkowy rezerwatu. Na granicy rezerwatu i ł ki na znacznej przestrzeni znajduje si g sty
pas krzewów. W niektórych tylko miejscach pas ten jest przerwany. Około jednej takiej
przerwy las rezerwatu jest silnie prze wietlony, tam te wnika ro linno
ł kowa, i tam te
znalazłam dwa mrowiska Lasius niger L. S siedztwo obszaru ł kowego, brak krzewów
oraz silne nasłonecznienie tej cz ci rezerwatu umo liwiły zasiedlenie si tego gatunku
mrówek w rezerwacie.
IV. ZALE NO
ROZMIESZCZENIA MROWISK W REZERWACIE OD
CHARAKTERU DRZEWOSTANU
Podczas mapowania mrowisk w rezerwacie i poza rezerwatem zwróciłam równie
uwag na zwi zek mrowisk pewnych gatunków mrówek z niektórymi rodzajami drzew
*. Trzeba jednak zaznaczy , i zale no
ta mo e by pozorna, gdy mogła wynika ze
swoistych wła ciwo ci podło a, na którym rosły te drzewa. Zwi zek ten ilustruje tabela
3.
Mrowiska znalazłam u podstawy pni: brzóz, jaworów, grabów,
wierków, sosen,
cisów,, olch, leszczyny i klonów.
Jak z tabeli tej wynika bardzo wyra ny zwi zek z rodzajem drzewa okazuje Lasius
niger L., gdy na ogóln liczb 17 mrowisk znajduj cych si u podstawy pni brzóz, 11 z
nich nale ało do tego gatunku. Wi kszo
brzóz, w których zagnie dził si ten gatunek,
znajdowała si na granicy suchego terenu i ł ki.
Podobny zwi zek, ale z innym, drzewem okazuje Lasius brunneus L a t r. Na
ogóln liczb 19 mrowisk znalezionych u podnó a jaworów, 14 — nale ało do tego
gatunku. Mrowiska te znajdowałam obok jaworów rosn cych w ró nych facjach
ro linnych, tote wydaje si , i w rezerwacie Lasius brunneus L a t r. wybiera jawory
jako miejsca swego zamieszkania.
Cis równie nie był unikany przez mrówki i tak np. na 16 znalezionych mrowisk
Myrmica ruginodis Nyl. — 5 przypada na cis.
* nie oznaczałam gatunku drzewa.
Tabela 3
ZALE NO CI MROWISK OD RODZAJU DRZEW W REZERWACIE I POZA REZERWATEM
Rodzaj
Gatunek
drzewa *
Brzoza
M. ruginodis Nyl.
L. fuliginosus Latr.
L. niger L.
Ilo
Ilo
mrowisk w
mrowisk
rezerwacie
1
poza
1
—
2
—
11**
—
1
2
16
1
—
F. fusca L. ,
Jawor
Razem
M. ruginodis Nyl.
L. brunnens Latr.
F. rufa L.
14
1
_
_
3
—
19
—
_
—
1
1
L. fidiginosus Latr.
Klon
Razem
L. brunneus Latr.
Grab
Razem
L. fuliginosus Latr.
1
1
2
—
—__
__
1
1
2
__
—
—
1
—
F. rufa L.
Razem
Olsza
h. fuliginosus Latr.
L. niger L.
Razem
Leszczyna. M. ruginodis Nyl.
Razem
wierk
1
—
1
—
2
—
2
—
Razem
M. ruginodis Nyl
5
—
Razem
5
L. fuliginosus Latr.
Razem
L. fuliginosus Latr
Sosna
Cis
** Nale y zauwa y , i
wzdłu drogi znajduje si du o starych zmurszałych pniaków brzozy i tam najcz ciej zakładała mrowisko L.
niger.
W rezerwacie znalazłam dwa tylko mrowiska w ciółce, a wi c nie zwi zane z drzewami,
a 44 mrowiska znajdowały si u podstawy drzew lub w zbutwiałych pniach
Mapa rozmieszczenia mrowisk a zgrupowania ro linne w rezerwacie
Wierzchlas
Poza rezerwatem wykryłam 18 mrowisk niezwi zanych z drzewami, 3 za mrowiska w
zbutwiałych pniach drzew. W porównaniu z ilo ci mrowisk przy drzewnych jest to liczba
bardzo mała zwłaszcza dla rezerwatu, gdzie na 46 mrowisk przypadaj
2 mrowiska
niezale nie od drzew. Rzecz ma si odwrotnie je li chodzi o teren poza rezerwatem. Tu na 38
mrowisk przypada 18 mrowisk nie zwi zanych z drzewami.
V. ROZMIESZCZENIE MROWISK A ZGRUPOWANIA RO LINNE W
REZERWACIE
Znaj c ogóln liczb mrowisk w rezerwacie starałam si odszuka ewentualne zwi zki
zachodz ce mi dzy ich wyst powaniem a obecno ci pewnych zgrupowa ro linnych *.
* Facje ro linne nakre lone zostały według mapy zał czonej do pracy Jerzego B e r n d t a
(3).
W tym celu sporz dziłam map i wyznaczyłam na niej zgrupowania ro linne a potem na
jej powierzchni
naniosłam oznaczenia odpowiednich mrowisk. W ten sposób mogłam
otrzyma jasny obraz, który wskazałby zwi zek -gatunków mrówek z facjami ro linnymi tego
obszaru. Rozwa aj c poszczególne gatunki mrówek wyst puj cych w rezerwacie,
nale ałoby jednak stwierdzi , i zwi zek ten jest do
lu ny. W pewnym stopniu mo e
go tylko okazywa Lasius brunneus L a t r., który głównie wyst puje w facji OxalisMajanthemum, bo a w ilo ci 10 mrowisk. Gatunek ten w innych zespołach Festuca-Poa
i Mercurialis reprezentowany jest w mniejszej ilo ci, natomiast facja Impatiens nie jest
zamieszkana przez mrówki nale ce do tego gatunku.
Drugi gatunek, którego liczne mrowiska spotykałam w rezerwacie to Myrmica ruginodis
N y l. Wyst puje on we wszystkich zgrupowaniach ro linnych, a wiec nie okazuje zale no ci
od charakteru ro linno ci, a tym samym po rednio od wilgotno ci podło a. Inne gatunki jak
Myrmica scabrinodis N y L, Lasius fuliginosus L., Lasius flavus F., Lasius niger L. i
Formica rufa L. wyst puj w bardzo małej ilo ci w rezerwacie, tote trudno jest mówi o
jakimkolwiek zwi zku tych gatunków z facjami ro linnymi.
Sumuj c wszystkie znalezione mrowiska niezale nie od gatunku mrówek i analizuj c ich
poło enie w stosunku do zgrupowa ro linnych (Tabela 4) mo na zauwa y , i ilo
jest najmniejsza w najbardziej wilgotnej facji Impatiens (4), a najwi ksza ilo
ich
mrowisk
znalazłam w facji Oxalis (16), Festuca-Poa (12) i Mercurialis (12), kilka mrowisk znajduj cych si na terenach granicznych a wi c o mieszanym składzie ro linno ci została pomini ta.
Tabela 4
MROWISKA W RÓ NYCH ZGRUPOWANIACH RO LINNYCH REZERWATU
Liczba
Impatiens
Festuca-
Oxaliti
Mercurialis
16
12
Poa
mrowisk
4
12
Najwi ksze, wi c ró nice w liczbie zgrupowanych mrowisk wykazuje najwilgotniejsza
facja, co jest na ogół zgodne z dotychczasowymi wiadomo ciami o wymogach ekologicznych
mrówek, tylko bowiem niektóre gatunki tej grupy nale
do hydrofilów, a tych
gatunków nie znalazłam w rezerwacie.
Ró nice liczby mrowisk w innych facjach s stosunkowo nieznaczne, tote
podstawie nie mo na wyci gn
na ich
adnych wniosków.
Mrówki Pomorza badał Begdon (1932). Z obszarów Borów Tucholskich uwzgl dnił
głównie miejscowo ci poło one w ich wschodniej cz ci (Szlachta, Szarłata, Tle , Wierzchy,
Zacisze, Osie, Zatoki i inne). Miejsca te s poło one mniej wi cej o 15—18 km na północny
wschód od rezerwatu Wierzchlas. Z terenu Borów Tucholskich Begdon podał 27
gatunków.
Znakomita wi kszo
mrowisk znalezionych w rezerwacie nale ała do gatunków b.
pospolitych i na Pomorzu szeroko rozpowszechnionych. Na uwag mo e tylko zasługuje
wyst powanie Lasius flavus F. oraz Lasius brunneus L a t r. Na Pomorzu Lasius flavus F.
(według B e g d o n a) jest pospolita przede wszystkim w jego wschodniej połaci, w innych
cz ciach
Tabela 5
MRÓWKI REZERWATU NA TLE MRÓWEK POMORZA
Lp.
Gatunek
Rezerwat i
Inne cz ci
tereny
Borów
s siednie
Tucholskich
1. Myrmica laevinodis Nyl.
+
2.
„
ruginodis Nyl.
+
3.
„
rugulosa Nyl.
-
Wierzchy
4.
„
scabrinodis Nyl.
+
Wierzchucin,
Całe Pomorze
„
5.
„
sabuleti Mein.
-
Wierzchy
Zatoki k. Osia
6.
„
schencki Nyl.
-
Wierzchy
7.
„
lobicornis Nyl.
-
Cekcyn k. Tucholi
8. Stenamma westerwoodi
-
Tle
Arn.
9. Leptothorax nylanderi
-
Tle , Osie, Zatoki
-
Tle , Wierzchy,
-
Osie
Szlachta
Nyl.
12. Strongylognathus
-
Tle , Wierzchy
testaceus Schenck.
13. Tetramorium caespitiLm L.
+
Tle , Wierzchy,
+
Cekcyn
Tle , Wierzchy,
Foerst.
10.
„
11.
„
acervorum F.
muscorum
14. Lasius fuliginosus Latr.
Osie i in.
15.
„
+
flavus F.
Wschodnie
Pomorze,
16.
„
umbratus Nyl.
-
z Borów
Wierzchy
17.
„
niger L.
+
Cale Pomorze
18.
„
alienus Foerst.
-
Tle , Wierzchy,
+
Osie
Wierzchy
20. Formica praecilabris Nyl.
-
Zatoki k. Osia
21.
„
sanguinea Latr.
-
Wierzchy
22.
„
truncorum F.
-
Tle , Osie
23.
„
rufa L.
+
Całe Pomorze
24.
„
pratensis Retz.
-
Wierzchy
25.
„
fusca L.
+
Całe Pomorze
26.
„
cinerea Mayr.
-
Wierzchy, Tle ,
-
Osie
„
19.
27.
„
„
brunneus Latr.
rubescens For.
„
„
wyst puje mniej licznie i w odosobnionych stanowiskach. Z Borów Tucholskich nie była
dot d wymieniona. W rezerwacie znalazłam jedno mrowisko w zachodniej jego cz ci oraz.
jedno mrowisko na brzegu ł ki i lewej podkowy rezerwatu.
Wreszcie Lasius brunneus L a t r. według B e g d o n a wyst puje tylko sporadycznie.
Stwierdzenie to autor zaopatruje nawet wykrzyknikiem (!), tymczasem na terenie rezerwatu
mrowiska Lasius brunneus Latr. nale
do grupy najcz ciej spotykanych, tak przynajmniej
jak mrowiska wsz dzie pospolitej Myrmica ruginodis N y l. Mała ilo
znalezionych przeze
mnie gatunków tłumaczy si bardzo ograniczonym obszarem bada
(razem z terenami
granicz cymi wynosiły mniej ni 30 ha) oraz tym, e badałam rozmieszczenie mrowisk, a
nie mrówki rezerwatu. Wiadomo jest bowiem,
e niektóre gatunki mrówek
mrowiskach innych gatunków jak.: Strongylognathus testaceus
yj
w
S c h e n c k . , Lasius
umbratus Nyl. i inne i te w mych poszukiwaniach mogły by przeoczone.
Reasumuj c wyniki obserwacji nale y stwierdzi ubóstwo wyst powania mrowisk, a
tak e do
cisłe uzale nienie ich od zmiennego charakteru biotopu rezerwatu. Badania nad
mrowiskami a zwłaszcza nad rozmieszczeniem mrowisk m. in. stoj
w zwi zku z
okre leniem stopnia odporno ci lasu na działanie szkodników. Z tego przegl du wida , e
mrówki w danym przypadku nie mog na ni wpłyn , gdy pewn rol mogłyby odegra
jedynie nieliczne skupienia Formica rufa L. (tylko 3 mrowiska).
LITERATURA
Bogata literatura do fauny mrówek zebrana została w pracach B e g d o n a (1932) i
K o e h l e r a (1951), przeto jej tu powtarza nie b d a wymieniam tylko prace, na których
głównie opierałam si przy oznaczaniu, oraz prace odnosz ce si do mrówek Pomorza, a w
szczególno ci Borów Tucholskich, oraz te, z których czerpałam materiały do ekologii
okre lonych gatunków.
1. A r n o 1 d i K. W.: 1948, Formicidae w wyd. zbiorowym „Opriedielitiel nasjekomych
jewropiejskoj czasti SSSR. Moskwa.
2. B e g d o n J.:
1932, Studia nad mrówkami Pomorza. Pol. Pismo Entomolog. T.
XI. Lwów.
3. B e r n d t J.: 185G, Ro linno
zielna rezerwatu cisowego w Wierzchlesie. Zeszyty Nauk
U. M. K. Biol. 1.
4. B r i s c h k e C: 1887, Bericht iiber eine Excursion nach Hela, wahrend des Juli 1887.
Schr. d. Naturw. Gesel. T. 7. Danzig.
5. B r i s c h k e C.: 1887, Hymenoptera aculeata d. Prov. West- u. Ostpreussen. Tam e.
6. K o e h l e r W.: 1951, Fauna mrówek Pieni skiego Parku Narodowego. Warszawa.
7. K u l m a t y c k i W.: 1922, Materiały do mrówek Wielkopolski i Pomorza. Spr. Kom.
Fizjogr. Kraków. T. 55/56.
8. Ł o m n i c k i J.: 1931, Przegl d mrówek (Formicidae) Tatr Polskich. Pol. Pismo Ent.
Lwów. T. X.
9. S t i t z N.: 1914, Die Ameisen (Formicidae). Die Insekten Mitteleuropas. Bd. II.
Stuttgart.
I.B dziak
THE LOCALIZATION OF ANT-HILLS IN THE WIERZCHLAS YEW-TREE PRESERVE
SUMMARY
The author discovered in the Preserve forty six ant-hills, belonging to seven species of ants.
Of that number the majority of hills belonged to Lasius brunneus Latr. nests of other varieties
were not so common here. For comparison purposes the author also inspected the nearest
neighbourhood of the Preserve finding that the number of ant-hills there was relatively (i. e.
considering the size of the Preserve) greater than inside the Preserve and that some species
had their nests only there. Of the meadow varietes only one (Lasius niger L.) was found to
have penetrated into the Preserve. Rather curious was the absence inside the Preserve of any
nests of Myrmica laevinodis Nyl., a species generally quite common anywhere else. The
second part of the paper deals with the dependence of the localization of ant-hills on the
general character of the trees and plant communities. A comparison of the ants found in the
Preserve with those from the Tuchola Forest (Begdon) showed the kinds of ants that set up
nests in the Preserve to be rather common in the Tuchola Forest; the only exception here
being L. brunneus Latr., not mentioned among the varieties peculiar to the Tuchola Forest
proper.