Czynniki wpływające na wykorzystanie budek lęgowych przez

Czynniki wpływające na wykorzystanie budek lęgowych przez

ARTUR GOŁAWSKI1, ZBIGNIEW KASPRZYKOWSKI2
Katedra Zoologii, Akademia Podlaska,
08-110 Siedlce, ul. Prusa 12
1
Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Akademia Podlaska,
08-110 Siedlce, ul. Prusa 12
2
Czynniki wpływające na wykorzystanie
budek lęgowych przez płomykówki
Wstęp
Liczebność płomykówki Tyto alba spada w wielu krajach Europy (BirdLife International 2004). W znacznym stopniu spowodowane to jest zanikiem dogodnych miejsc do gniazdowania lub
dziennego przebywania (Ramsden 1998). Specyficznym miejscem przebywania tego ptaka, szczególnie w środkowo-wschodniej Polsce, są budynki sakralne (Goławski i in. 2003). W wielu
obiektach sakralnych gniazdują także inne gatunki ptaków, w
tym kawki Corvus monedula. Aby zapobiec dostawaniu się kawek do wnętrza budynków uszczelnia się otwory (okna) przez
zakładanie siatek i żaluzji. Zabiegi te oraz remonty w budynkach
sakralnych przyczyniły się także do spadku liczebności płomykówki (Goławski i in. 2003). Przyrodnicy zaczęli przeciwdziałać
zanikowi stanowisk tego gatunku, prowadząc programy czynnej
ochrony polegające na montowaniu budek lęgowych (Poprach i
in. 1996, Goławski 2001). Celem niniejszej pracy było wskazanie czynników wpływających na zajęcie budek przeznaczonych
dla płomykówki przez inne gatunki ptaków. Praca ma także na
celu wskazanie miejsca montażu budki, zwiększającego szansę
zajęcia jej przez płomykówkę. Informacje te, wzbogacone o zna25
jomość siedlisk preferowanych przez ten gatunek (Kasprzykowski, Goławski 2006), mogą służyć podniesieniu efektywności
działań w ramach projektów jego ochrony.
Materiał i metody
Wiosną i latem 2000 roku w środkowo-wschodniej Polsce
zamontowano 98 drewnianych budek lęgowych dla płomykówki, o wymiarach 65 x 40 x 49 cm i z otworem wejściowym
13 x 18 cm. Były one zamontowane na strychach i wieżach
kościołów lub w wolnostojących dzwonnicach. Jeżeli okna
były zasłonięte siatką lub żaluzjami, to wycinano w nich odpowiedni otwór umożliwiający dostęp do budki. Część budek
(53) zamontowana była bezpośrednio przy otworze w oknie.
Pozostałe budki (45) znajdowały się w pewnej odległości od
otworów wlotowych, a ptaki mogły swobodnie poruszać się
wewnątrz obiektu (Goławski 2001). Spośród 98 budynków,
w których zamontowano budki, 79 było murowanych, zaś 19
– drewnianych. Kontrole zajęcia budek wykonano w październiku i listopadzie 2000 roku oraz od maja do października w
latach 2001–2003. Budkę traktowano jako zajętą, kiedy przynajmniej w jednym roku wewnątrz niej stwierdzono oznaki
obecności ptaków (pióra, wypluwki, materiał gniazdowy, jaja,
pisklęta).
W analizie danych użyto następujących zmiennych: 1) materiał, z którego zbudowano ściany (budynek murowany lub
drewniany), ze względu na bezpieczeństwo lęgów (głównym
rabusiem gniazd jest kuna domowa Martes foina, a materiał
ściany budynku może jej ułatwiać bądź utrudniać dostęp do
miejsc lęgowych ptaków i tym samym wpływać na osiedlanie
się ptaków); 2) położenie zamontowanej budki – wyróżniono
budki przy otworach wlotowych oraz w głębi budynku; 3) obecność płomykówki oraz kawki (główny konkurent w zasiedlaniu
budek) w budynku przed montażem budki. Zależność pomiędzy
zasiedlaniem budek przez ptaki a cechami opisującymi obiekt i
położeniem budki badano przy wykorzystaniu analizy log-liniowej. Do obliczeń statystycznych wykorzystano program STATISTICA (wersja 6; www.statsoft.com). W analizie wybrano model
26
automatycznie proponowany przez program wraz z podanym
współczynnikiem wyboru.
Wyniki
W roku 2000, przed zamontowaniem budek, w 50 budynkach spośród 98 kontrolowanych, stwierdzono występowanie
ptaków. Płomykówkę stwierdzono w 34 miejscach, kawkę w 22,
oraz w 17 budynkach gołębie miejskie/domowe. Z tej liczby w
7 budynkach odnotowano wspólne występowanie płomykówki i
kawki, w 2 budynkach płomykówki i gołębia oraz w dwóch kawki i gołębia. W 6 obiektach stwierdzono wszystkie trzy gatunki.
W czasie kontroli w latach 2000–2003 w budkach stwierdzono
występowanie 5 gatunków ptaków. Najliczniej budki zajęły płomykówki i kawki, i dla nich możliwe było przeprowadzenia analiz zasiedlenia budek. Poza nimi stwierdzono także lęgi gołębi
– 7 przypadków oraz po jednym lęgu kopciuszka Phoenicurus
ochruros i puszczyka Strix aluco.
Płomykówkę odnotowano w 37 obiektach (37,8% wszystkich
zamontowanych budek), z czego w 17 budynkach odnotowano
lęgi tego gatunku, natomiast w dalszych 20 – oznaki występowania. Płomykówka zajęła 15 budek w budynkach spośród
64 obiektów, w których nie występowała wcześniej oraz 22
z 34 budynków, w który była stwierdzona przed montażem budki. Nieco częściej zajmowała budki zamontowane: w obiektach
wzniesionych z drewna, z dala od otworu wlotowego i w obiektach wcześniej zasiedlonych przez kawki (tab. 1). Płomykówki
preferowały jednak budki w budynkach, gdzie wcześniej stwierdzono ich obecność (analiza log-liniowa, χ2 =12,9; p<0,001;
df = 1). Współczynnik wyboru wynoszący 4,53 wskazuje na wyraźną przewagę zajmowania budek w budynkach zasiedlanych
przez płomykówkę przed montażem budek, w porównaniu do
budynków wcześniej niezasiedlonych (61,9% vs. 26,4%).
Kawkę odnotowano w 14 budkach (14,3%): zajęła 9 budek
w 76 budynkach, w których nie występowała wcześniej oraz
5 w 22 budynkach, gdzie była stwierdzona także przed zamontowaniem budki. Kawki częściej zajmowały budki w obiektach
murowanych, budki przylegające do otworów wlotowych oraz
27
28
36,8
0
Kopciuszek
Phoenicurus ochruros
Budki puste
– Not occupied
0
Puszczyk
Strix aluco
5,3
10,5
Kawka
Corvus monedula
Gołąb miejski/domowy
Columba livia
47,4
Drewno
– Wood
N=19
Płomykówka
Tyto alba
Gatunek
– Species
39,2
1,3
1,3
7,6
15,2
35,4
Mur
– Brick
N=79
Budulec
budynku
– Wall
46,7
0
0
4,4
2,2
46,7
32,1
1,9
1,9
9,4
24,5
30,2
20,6
0
0
5,9
8,8
64,7
Przy
W głębi
otworze
budynku
Obecne
wlotowym
– Inside the
– Present
– At the wall
roof
N=34
opening
N=45
N=53
Umiejscowienie budki
– Position of nestbox
48,4
1,6
1,6
7,8
17,2
23,4
Brak
– Absent
N=64
27,3
0
0
4,5
22,7
45,5
Obecne
– Present
N=22
42,2
1,3
1,3
7,9
11,8
35,5
Brak
– Absent
N=76
Obecność
Obecność kawki przed
płomykówki przed
montażem budki
montażem budki
– Presence of Jackdaw
– Presence of Barn
before installing the
Owl before installing
nestbox
the nestbox
Tab. 1. Zajęcie budek dla płomykówek (%) w zależności od rodzaju budynku, umiejscowienia budki oraz
wcześniejszej obecności płomykówki i kawki – Percentage occupancy of nestboxes for Barn Owl in relation to
building wall type, position of nestbox in the roof space, and former presence of Barn Owl and Jackdaw.
tam, gdzie przed montażem nie było płomykówek, preferowały także obiekty zasiedlone przez siebie przed montażem budek (tab. 1). Jednak istotnie statystyczny wpływ na zajęcie budek przez kawkę miało tylko jej położenie (analiza log-liniowa,
χ2 =6,4; p=0,011; df=1), a współczynnik wyboru wyniósł
0,27 (27,9% vs. 9,4%) na korzyść budek zamontowanych przy
otworze wlotowym.
Dyskusja
Stopień zasiedlenia budek przez płomykówkę w okresie
trzech lat od ich zamontowania nie odbiegał od danych podawanych z innych miejsc (de Bruijn 1994, Bunn i in. 1992). Stwierdzono, że jedynym spośród analizowanych czynników wpływającym na zasiedlanie budek lęgowych przez płomykówkę była
ich wcześniejsza obecność. Osobniki tego gatunku dosyć chętnie przenosiły się do budek z innych miejsc zajmowanych w
obrębie tego samego budynku (kąty strychu, więźba dachowa).
Jest to prawdopodobnie związane z większym bezpieczeństwem
ptaków i ich lęgów, co przejawia się wyprowadzaniem większej
liczby młodych z lęgów odbytych w budkach w porównaniu z
innymi miejscami (Colvin i in. 1984, Colvin 1986, de Bruijn
1994). Jaja bądź pisklęta nierzadko spadają z miejsc wcześniejszego gniazdowania (np. belek) lub padają ofiarą drapieżników,
przede wszystkim kun domowych. Nie odnotowano różnic w
zajmowaniu przez płomykówki budek umieszczonych z dala od
otworu wlotowego do budynku, w porównaniu z budkami zamontowanymi bezpośrednio przy takim otworze. Jest to ważne,
ponieważ w projektach ochronnych tego gatunku często montuje się budki bezpośrednio przy otworach by uniemożliwić ptakom dostęp na strychy (np. Goławski 2001). Z kolei zajmowanie
budek przeznaczonych dla płomykówki przez inne gatunki ptaków jest znane od dawna i uzależnione od umiejscowienia budek (Colvin i in. 1984, Bunn i in. 1992). Dotyczy to także kawki,
która chętnie zasiedla budki lęgowe przeznaczone dla kawek jak
i innych gatunków ptaków (Shuttleworth 2001, Luniak 2005).
Okazało się także, że obecność kawki, którą można traktować
jako konkurenta o miejsce gniazdowe, nie miała wpływu na za29
siedlenie budek przez płomykówkę. Jedynym czynnikiem wpływającym na zasiedlanie budek przez kawkę było miejsce ich
zamontowania: budki umieszczone bezpośrednio przy otworze
wlotowym w budynku były częściej zajmowane w porównaniu
z budkami położonymi w głębi budynku. Przy montażu budek
należy więc stosować przylegające do otworu w ścianie budynku tunele wlotowe, zniechęcające kawki do zajmowania budki
(Poprach i in. 1996).
Podziękowania
Dziękujemy Markowi Kowalskiemu za znaczny wkład wniesiony
podczas realizacji projektu i uwagi do niniejszej pracy oraz Kamili
Bartmańskiej, Piotrowi Bartmańskiemu, Judycie Gulatowskiej i
Mirosławowi Kusztalowi za przeprowadzenie kontroli wybranych
obiektów. Projekt ochrony płomykówki był realizowany przez
Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian” dzięki wsparciu finansowemu
Global Environmental Facility United Nations Development Program
oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Warszawie.
SUMMARY
Factors affecting occupancy of nestboxes by the Barn Owl
Project for the protection of the Barn Owl was carried out in
central-eastern Poland in the years 2000–2003. In total, 98 nextboxes
for Barn Owl were installed in roof space of churches and belfries. The
nestboxes were occupied by the Barn Owl (37 nestboxes), Jackdaw
(14), Feral Pigeon (7), Tawny Owl (1) and Black Redstart (1). Loglinear analysis showed that Barn Owl occupied nestboxes more often
in buildings previously inhabited by this species. Location of the
nestbox (at wall opening or inside the roof) and previous presence of
the Jackdaw did not influence Barn Owl occupancy rate. However, the
Jackdaw more frequently occupied boxes installed near the openings
in building walls. Others factors, eg. previous presence in the building
30
did not affect occupancy of boxes by this species. We conclude that
installation of nestboxes with inlet tunnels placed inside the roof space
could increase Barn Owl occupancy rate, because that construction
allows to decrease the occupancy by other birds, first of all by the
Jackdaw.
PIŚMIENNICTWO
BirdLife International. 2004. Birds in Europe: population estimates,
trends and conservation status. BirdLife International, Cambridge.
Bruijn O. de 1994. Population ecology and conservation of the barn
owl Tyto alba in farmland habitats in Liemers and Achterhoek (The
Netherlands). Ardea 82: 1-109.
Bunn D. S., Warburton A. B., Wilson R. D. S. 1992. The Barn Owl.
T & A D Poyser, London.
Colvin B. A. 1986. Barn owls: their secrets and habits. Illinois
Audubon 216: 9-13.
Colvin B. A., Hegdal P. L., Jackson W. B. 1984. A comprehensive
approach to research and management of common barn owl
populations. W: W. McComb (red.) Proc. Workshop on Manage. of
Nongame Species and Ecological Communities. Univ. Kentucky,
Lexington.
Goławski A. 2001. Program ochrony płomykówki Tyto alba (Scop.)
na Mazowszu. W: Kot H., Dombrowski A. (red.). Strategia ochrony
fauny na Nizinie Mazowieckiej: 371-376.
Goławski A., Kasprzykowski Z., Kowalski M. 2003. The occurrence
of the Barn Owl Tyto alba in sacred buildings in central-eastern
Poland. Ornis Hungarica 12-13: 275-277.
Kasprzykowski Z., Goławski A. 2006. Habitat use of the Barn Owl
Tyto alba and the Little Owl Athene noctua in central-eastern Poland.
Biological Letters 43: 33-39.
Luniak M. 2005. Ochrona kawki Corvus monedula wobec
modernizacji budownictwa. W: Jerzak L., Kavanagh B. P., Tryjanowski
P. (red.). Krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Poprach K., Kraule F., Znika V. 1996. [How we can help Barn Owls
(Tyto alba).] Buteo 8: 150-160.
Ramsden D. J. 1998. Effect of barn conservations on local
31
populations of Barn Owl Tyto alba. Bird Study 45: 68-76.
Shuttleworth C. M. 2001. Interactions between the red squirrel
(Sciurus vulgaris), great tit (Parus major) and jackdaw (Corvus monedula)
whilst using nest boxes. Journal of Zoology 255: 269-272.
32