Czynniki wpływające na wykorzystanie budek lęgowych

Czynniki wpływające na wykorzystanie budek lęgowych

ARTUR GOŁAWSKI1, ZBIGNIEW KASPRZYKOWSKI2
Katedra Zoologii, Akademia Podlaska,
08-110 Siedlce, ul. Prusa 12
e-mail: [email protected]
1
Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Akademia Podlaska,
08-110 Siedlce, ul. Prusa 12
2
Czynniki wpływające na wykorzystanie budek lęgowych
przez płomykówki Tyto alba (Scopoli, 1769)
Wstęp
Liczebność płomykówki spada w wielu krajach Europy
(BirdLife International 2004). W znacznym stopniu spowodowane to jest zanikiem dogodnych miejsc do gniazdowania lub
dziennego przebywania (Ramsden 1998). Specyficznym miejscem przebywania tego ptaka, szczególnie w środkowo-wschodniej Polsce, są budynki sakralne (Goławski i in. 2003). W
wielu obiektach sakralnych gniazdują także inne gatunki ptaków, w tym kawki Corvus monedula. Aby zapobiec dostawaniu
się kawek do wnętrza budynków uszczelnia się otwory (okna)
przez zakładanie siatek i żaluzji. Zabiegi te oraz remonty w budynkach sakralnych przyczyniły się także do spadku liczebności płomykówki (Goławski i in. 2003). Przyrodnicy zaczęli
przeciwdziałać zanikowi stanowisk tego gatunku, prowadząc
programy czynnej ochrony polegające na montowaniu budek
lęgowych (Poprach i in. 1996, Goławski 2001). Celem niniejszej pracy było wskazanie czynników wpływających na zaję25
cie budek przeznaczonych dla płomykówki przez inne gatunki
ptaków. Praca ma także na celu wskazanie miejsca montażu
budki, zwiększającego szansę zajęcia jej przez płomykówkę. Informacje te, wzbogacone o znajomość siedlisk preferowanych
przez ten gatunek (Kasprzykowski, Goławski 2006), mogą
służyć podniesieniu efektywności działań w ramach projektów
jego ochrony.
Materiał i metody
Wiosną i latem 2000 r. w środkowo-wschodniej Polsce zamontowano 98 drewnianych budek lęgowych dla płomykówki,
o wymiarach 65×40×49 cm i z otworem wejściowym 13×18 cm.
Zostały one zamontowane na strychach i wieżach kościołów
lub w wolnostojących dzwonnicach. Jeżeli okna były zasłonięte siatką lub żaluzjami, to wycinano w nich odpowiedni
otwór umożliwiający dostęp do budki. Część budek (53) zamontowana była bezpośrednio przy otworze w oknie. Pozostałe budki (45) znajdowały się w pewnej odległości od otworów
wlotowych, a ptaki mogły swobodnie poruszać się wewnątrz
obiektu (Goławski 2001). Spośród 98 budynków, w których
zamontowano budki, 79 było murowanych, zaś 19 – drewnianych. Kontrole zajęcia budek wykonano w październiku
i listopadzie 2000 r. oraz od maja do października w latach
2001-2003. Budkę traktowano jako zajętą, kiedy przynajmniej w jednym roku wewnątrz niej stwierdzono oznaki obecności ptaków (pióra, wypluwki, materiał gniazdowy, jaja, pisklęta).
W analizie danych użyto następujących zmiennych: 1) materiał, z którego zbudowano ściany (budynek murowany lub
drewniany) ze względu na bezpieczeństwo lęgów (głównym rabusiem gniazd jest kuna domowa Martes foina, a materiał ściany budynku może jej ułatwiać bądź utrudniać dostęp do miejsc
lęgowych ptaków i tym samym wpływać na osiedlanie się ptaków); 2) położenie zamontowanej budki – wyróżniono budki
przy otworach wlotowych oraz w głębi budynku; 3) obecność
płomykówki oraz kawki (główny konkurent w zasiedlaniu budek) w budynku przed montażem budki. Zależność pomiędzy
26
zasiedlaniem budek przez ptaki a cechami opisującymi obiekt
i położeniem budki badano przy wykorzystaniu analizy log-liniowej. Do obliczeń statystycznych wykorzystano program
STATISTICA (wersja 6; www.statsoft.com). W analizie wybrano
model automatycznie proponowany przez program wraz z podanym współczynnikiem wyboru.
Wyniki
W 2000 r., przed zamontowaniem budek, w 50 budynkach
spośród 98 kontrolowanych, stwierdzono występowanie ptaków. Płomykówkę stwierdzono w 34 miejscach, kawkę w 22,
oraz w 17 budynkach gołębie miejskie/domowe. Z tej liczby w
7 budynkach odnotowano wspólne występowanie płomykówki
i kawki, w 2 budynkach płomykówki i gołębia oraz w dwóch
kawki i gołębia. W 6 obiektach stwierdzono wszystkie trzy
gatunki. W czasie kontroli w latach 2000-2003 w budkach
stwierdzono występowanie 5 gatunków ptaków. Najliczniej
budki zajęły płomykówki i kawki, i dla nich możliwe było przeprowadzenie analiz zasiedlenia budek. Poza nimi stwierdzono
także lęgi gołębi – 7 przypadków oraz po jednym lęgu kopciuszka Phoenicurus ochruros i puszczyka Strix aluco.
Płomykówkę odnotowano w 37 obiektach (37,8% wszystkich
zamontowanych budek), z czego w 17 budynkach odnotowano
lęgi tego gatunku, natomiast w dalszych 20 – oznaki występowania. Płomykówka zajęła 15 budek w budynkach spośród
64 obiektów, w których nie występowała wcześniej oraz 22
z 34 budynków, w który była stwierdzona przed montażem budki. Nieco częściej zajmowała budki zamontowane: w obiektach
wzniesionych z drewna, z dala od otworu wlotowego i w obiektach wcześniej zasiedlonych przez kawki (tab. 1). Płomykówki
preferowały jednak budki w budynkach, gdzie wcześniej stwierdzono ich obecność (analiza log-liniowa, χ2=12,9; p<0,001;
df = 1). Współczynnik wyboru wynoszący 4,53 wskazuje na wyraźną przewagę zajmowania budek w budynkach zasiedlanych
przez płomykówkę przed montażem budek, w porównaniu do
budynków wcześniej niezasiedlonych (61,9% vs. 26,4%).
27
28
36,8
39,2
1,3
Kopciuszek
Phoenicurus ochruros
Budki puste
– Not occupied
1,3
7,6
15,2
35,4
Mur
Brick
N=79
Puszczyk
Strix aluco
5,3
10,5
Kawka
Corvus monedula
Gołąb miejski/domowy
Columba livia
47,4
Drewno
Wood
N=19
Płomykówka
Tyto alba
Gatunek
Species
Budulec
budynku
Wall
46,7
4,4
2,2
46,7
W głębi
budynku
Inside the
roof
N=45
32,1
1,9
1,9
9,4
24,5
30,2
Przy
otworze
wlotowym
At the wall
opening
N=53
Umiejscowienie budki
Position of nestbox
20,6
5,9
8,8
64,7
Obecne
Present
N=34
48,4
1,6
1,6
7,8
17,2
23,4
Brak
Absent
N=64
Obecność
płomykówki przed
montażem budki
Presence of Barn
Owl before installing
the nestbox
27,3
4,5
22,7
45,5
Obecne
Present
N=22
42,2
1,3
1,3
7,9
11,8
35,5
Brak
Absent
N=76
Obecność kawki przed
montażem budki
Presence of Jackdaw
before installing the
nestbox
Tab. 1. Zajęcie budek dla płomykówek (%) w zależności od rodzaju budynku, umiejscowienia budki oraz
wcześniejszej obecności płomykówki i kawki – Percentage occupancy of nestboxes for Barn Owl in relation to
building wall type, position of nestbox in the roof space, and former presence of Barn Owl and Jackdaw.
Kawkę odnotowano w 14 budkach (14,3%): zajęła 9 budek
w 76 budynkach, w których nie występowała wcześniej oraz
5 w 22 budynkach, gdzie była stwierdzona także przed zamontowaniem budki. Kawki częściej zajmowały budki w obiektach
murowanych, budki przylegające do otworów wlotowych oraz
tam, gdzie przed montażem nie było płomykówek, preferowały także obiekty zasiedlone przez siebie przed montażem budek (tab. 1). Jednak statystycznie istotny wpływ na zajęcie budek przez kawkę miało tylko jej położenie (analiza log-liniowa,
χ2=6,4; p=0,011; df=1), a współczynnik wyboru wyniósł
0,27 (27,9% vs. 9,4%) na korzyść budek zamontowanych przy
otworze wlotowym.
Dyskusja
Stopień zasiedlenia budek przez płomykówkę w okresie
trzech lat od ich zamontowania nie odbiegał od danych podawanych z innych miejsc (Bunn i in. 1992, de Bruijn 1994).
Stwierdzono, że jedynym spośród analizowanych czynników
wpływającym na zasiedlanie budek lęgowych przez płomykówkę
była ich wcześniejsza obecność. Osobniki tego gatunku dosyć
chętnie przenosiły się do budek z innych miejsc zajmowanych
w obrębie tego samego budynku (kąty strychu, więźba dachowa). Jest to prawdopodobnie związane z większym bezpieczeństwem ptaków i ich lęgów, co przejawia się wyprowadzaniem
większej liczby młodych z lęgów odbytych w budkach w porównaniu z innymi miejscami (Colvin i in. 1984, Colvin 1986, de
Bruijn 1994). Jaja bądź pisklęta nierzadko spadają z miejsc
wcześniejszego gniazdowania (np. belek) lub padają ofiarą drapieżników, przede wszystkim kun domowych. Nie odnotowano
różnic w zajmowaniu przez płomykówki budek umieszczonych
z dala od otworu wlotowego do budynku, w porównaniu z budkami zamontowanymi bezpośrednio przy takim otworze. Jest to
ważne, ponieważ w projektach ochronnych tego gatunku często
montuje się budki bezpośrednio przy otworach by uniemożliwić ptakom dostęp na strychy (np. Goławski 2001). Z kolei
zajmowanie budek przeznaczonych dla płomykówki przez inne
gatunki ptaków jest znane od dawna i uzależnione od umiejsco29
wienia budek (Colvin i in. 1984, Bunn i in. 1992). Dotyczy to
także kawki, która chętnie zasiedla budki lęgowe przeznaczone dla kawek, jak i innych gatunków ptaków (Shuttleworth
2001, Luniak 2005). Okazało się także, że obecność kawki,
którą można traktować jako konkurenta o miejsce gniazdowe,
nie miała wpływu na zasiedlenie budek przez płomykówkę. Jedynym czynnikiem wpływającym na zasiedlanie budek przez
kawkę było miejsce ich zamontowania: budki umieszczone
bezpośrednio przy otworze wlotowym w budynku były częściej
zajmowane w porównaniu z budkami położonymi w głębi budynku. Przy montażu budek należy więc stosować przylegające
do otworu w ścianie budynku tunele wlotowe, zniechęcające
kawki do zajmowania budki (Poprach i in. 1996).
Podziękowania
Dziękujemy Markowi Kowalskiemu za znaczny wkład wniesiony podczas
realizacji projektu i uwagi do niniejszej pracy oraz Kamili Bartmańskiej,
Piotrowi Bartmańskiemu, Judycie Gulatowskiej i Mirosławowi
Kusztalowi za przeprowadzenie kontroli wybranych obiektów. Projekt
ochrony płomykówki był realizowany przez Towarzystwo Przyrodnicze
„Bocian” dzięki wsparciu finansowemu Global Environmental Facility
United Nations Development Program oraz Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.
SUMMARY
Factors affecting occupancy of nestboxes
by the Barn Owl Tyto alba (Scopoli, 1769)
Project for the protection of the Barn Owl was carried out in
central-eastern Poland in the years 2000-2003. In total, 98 nestboxes
for Barn Owl were installed in roof space of churches and belfries. The
nestboxes were occupied by the Barn Owl (37 nestboxes), Jackdaw
(14), Feral Pigeon (7), Tawny Owl (1) and Black Redstart (1). Loglinear analysis showed that Barn Owl occupied nestboxes more often
30
in buildings previously inhabited by this species. Location of the
nestbox (at wall opening or inside the roof) and previous presence of
the Jackdaw did not influence Barn Owl occupancy rate. However, the
Jackdaw more frequently occupied boxes installed near the openings
in building walls. Other factors, eg. previous presence in the building,
did not affect occupancy of boxes by this species. We conclude that
installation of nestboxes with inlet tunnels placed inside the roof space
could increase Barn Owl occupancy rate, because that construction
allows to decrease the occupancy by other birds, first of all by the
Jackdaw.
PIŚMIENNICTWO
BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates,
trends and conservation status. BirdLife International, Cambridge.
Bruijn O. de 1994. Population ecology and conservation of the barn
owl Tyto alba in farmland habitats in Liemers and Achterhoek (The
Netherlands). Ardea 82: 1-109.
Bunn D.S., Warburton A.B., Wilson R.D.S. 1992. The Barn Owl. T.
& A.D. Poyser, London.
Colvin B.A. 1986. Barn owls: their secrets and habits. Illinois Audubon
216: 9-13.
Colvin B.A., Hegdal P.L., Jackson W.B. 1984. A comprehensive
approach to research and management of common barn owl
populations. W: McComb W. (red.). Proc. Workshop on Management
of Nongame Species and Ecological Communities. Univ. Kentucky,
Lexington.
Goławski A. 2001. Program ochrony płomykówki Tyto alba (Scop.)
na Mazowszu. W: Kot H., Dombrowski A. (red.). Strategia ochrony
fauny na Nizinie Mazowieckiej: 371-376.
Goławski A., Kasprzykowski Z., Kowalski M. 2003. The occurrence
of the Barn Owl Tyto alba in sacred buildings in central-eastern
Poland. Ornis Hungarica 12-13: 275-277.
Kasprzykowski Z., Goławski A. 2006. Habitat use of the Barn Owl
Tyto alba and the Little Owl Athene noctua in central-eastern Poland.
Biological Letters 43: 33-39.
31
Luniak M. 2005. Ochrona kawki Corvus monedula wobec modernizacji
budownictwa. W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.).
Krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Poprach K., Kraule F., Znika V. 1996. How we can help Barn Owls
(Tyto alba). Buteo 8: 150-160.
Ramsden D.J. 1998. Effect of barn conservations on local populations
of Barn Owl Tyto alba. Bird Study 45: 68-76.
Shuttleworth C.M. 2001. Interactions between the red squirrel (Sciurus
vulgaris), great tit (Parus major) and jackdaw (Corvus monedula)
whilst using nest boxes. Journal of Zoology 255: 269-272.
32