Jęczmień jary

Jęczmień jary
W Polsce uprawia się ponad 1 mln 200 tys. ha jęczmienia, a powierzchnia uprawy
nieznacznie, ale stale wzrasta. Ponad 1 mln ha zajmuje uprawa formy jarej. Wynika to ze
stosunkowo niskiej mrozoodporności odmian ozimych.
Wymagania klimatyczno-glebowe
■
Temperatura
Uprawa jęczmienia jarego możliwa jest na terenie całego kraju. Ma on większe wymagania
cieplne niż np. pszenica jara. Najlepiej rozwija się w rejonach o stosunkowo ciepłym
początku wiosny. Kiełkuje w temperaturze 3-4°C. Wschodzi szybciej i bardziej
równomiernie, gdy gleba jest dobrze ogrzana.
■
Opady
Ze wszystkich zbóż jęczmień jary ma najmniejsze potrzeby wodne. Zwiększają się one
jednak w okresie krytycznym, czyli w czasie strzelania w źdźbło i kwitnienia.
■
Gleba
Jęczmień jest zbożem o średnich wymaganiach glebowych. Ważniejsza niż zasobność
gleby jest w tym przypadku dobra kultura roli, a zwłaszcza jej odczyn. Jęczmień jest
szczególnie wrażliwy na odczyn kwaśny i reaguje znaczną obniżką plonów na glebach o pH
< 5,4. Najlepiej plonuje na glebach zaliczanych do kompleksów pszennych (bardzo dobry,
dobry, wadliwy) oraz na żytnim bardzo dobrym.
Dobór odmiany
W krajowym rejestrze odmian zarejestrowanych jest 61 odmian jęczmienia jarego (styczeń
2015), z czego ponad połowę stanowią odmiany zagraniczne. Odmiany jęczmienia dzieli
się na dwie grupy zależnie od ich przydatności:
1) odmiany browarne, wykorzystywane w przemyśle browarniczym do produkcji piwa;
w przypadku tej grupy decydujące znaczenie ma tzw. wartość browarna, która jest
wypadkową
wielu
cech
jakościowych
ziarna;
ocenia
się
ją
w
skali
dziewięciostopniowej, gdzie 9 jest oceną najlepszą.
2) odmiany pastewne wykorzystywane do produkcji pasz treściwych oraz płatków,
różnego rodzaju kasz jęczmiennych itp.; w tej grupie najważniejszym kryterium
oceny odmiany jest wielkość uzyskiwanego plonu; wśród odmian tego typu znajduje
się odmiana Rastik, z której uzyskuje się nieoplewione ziarno.
W tabeli zamieszczono wybrane wyniki z doświadczeń PDO, które charakteryzują plon
odmian obu grup oraz wartość browarną odmian browarnych. Wielkość plonu uzyskano
przy tzw. wysokim poziomie agrotechniki, tzn. nawożeniu azotem w dawce średnio 110 kg
N na 1 ha, stosowaniu dolistnych preparatów wieloskładnikowych (łącznie z fungicydami),
ochronie przed wylęganiem (1 zabieg) i chorobami (2 zabiegi). W uzasadnionych
przypadkach (w razie konieczności) stosowano dodatkowo regulator wzrostu i fungicyd.
Tabela. Przykłady odmian jęczmienia jarego, wg COBORU 2007 r.
N
Odmiana
Nuevo
Mauritia
Sebastian
Sezam
Żeglarz
Frontier
Justina
Kirsty
Mercada
Nagradowicki
RastikN
Tocada
Widawa
Agrotechnika
■
Dobór przedplonu
- odmiana o ziarnie nieoplewionym
Wartość browarna
Grupa Przeciętny plon [t/ha]
Skala 1-9
7,9
6,30
7,6
7,00
odmiany
7,7
6,85
browarne
7,1
6,45
7,7
7,05
8,1
7,7
8,0
8,0
odmiany
nie określa się
7,7
pastewne
6,0
8,1
7,8
Jęczmień jary jest zbożem o słabo rozwiniętym systemie korzeniowym, a ponadto
charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji. Cechy te sprawiają, że trzeba mu zapewnić
stanowisko zasobne w składniki pokarmowe, tak by mimo słabo rozwiniętego systemu
korzeniowego rośliny mogły w krótkim czasie pobrać składniki niezbędne do wytworzenia
oczekiwanego plonu. Jednak ze względu na dużą skłonność do wylęgania, nie może to być
stanowisko zbyt żyzne.
Dobierając przedplon, należy uwzględnić przeznaczenie jęczmienia. Odmian browarnych,
ze względu na oczekiwane cechy jakościowe ziarna (mała zawartość białka), nie można
uprawiać w stanowiskach zbyt zasobnych w azot, który jest składnikiem najsilniej
wpływającym na tę cechę. Dla jęczmienia browarnego najlepszym przedplonem jest burak
cukrowy na oborniku. Do najlepszych przedplonów dla jęczmienia paszowego i
konsumpcyjnego (kaszowego) zalicza się rośliny: okopowe uprawiane na oborniku (burak
cukrowy, ziemniak), motylkowate drobnonasienne i strączkowe. Dobrymi przedplonami dla
obu grup odmian są również rzepak i kukurydza. Gorszymi przedplonami dla jęczmienia
jarego są: owies, żyto i jęczmień ozimy.
■
Uprawa roli
Uprawia roli pod jęczmień jary jest taka jak pod inne zboża jare (m.in. pszenicę jarą).
■
Nawożenie

Nawożenie fosforem i potasem
Nawożenie jęczmienia jarego musi być odpowiednio dostosowane do kierunku
użytkowania. Inaczej nawozi się jęczmień paszowy, a inaczej browarny.
Nawożenie fosforem poprawia krzewienie, przeciwdziała wylęganiu, przyspiesza
dojrzewanie i poprawia jakość ziarna. Nawożenie potasem ma wpływ na lepsze
wypełnienie ziarniaków, zwiększa też ich odporność na choroby grzybowe i wytrzymałość
na wylęganie. Poprawia również parametry jakościowe ważne dla ziarna przeznaczonego na
cele browarne.

Nawożenie azotem
W uprawie jęczmienia jarego dawka azotu zależy od odmiany i kierunku użytkowania.
Jęczmień browarny wymaga całkowicie innego nawożenia azotem niż jęczmień pastewny.
Azot jest składnikiem zwiększającym zawartość białka w ziarnie. Tymczasem ziarno dla
celów browarnych powinno zawierać niewielkie ilości białka (około 10%). Dlatego azot
stosuje się w niewielkiej dawce (tabela), w całości przedsiewnie. Nawożenie pogłówne i
dolistne jest niewskazane ze względu na działanie białkotwórcze.
Odmiany paszowe można nawozić w zależności od stanowiska dawką w granicach 60-100
kg N/ha. Dawkę 60 kg N/ha można zastosować w całości przedsiewnie. Większe dawki
dobrze jest podzielić i stosować w dwóch terminach - pierwszą część przedsiewnie, a drugą
w stadium strzelania w źdźbło (KD 31-35). Jedynie najwyższe dawki (ok. 100 kg/ha) lepiej
stosować w trzech terminach, przedsiewnie, w stadium strzelania w źdźbło i przed
kłoszeniem - dolistnie (KD 39-40).
Tabela. Zalecane dawki składników mineralnych dla jęczmienia ozimego
oraz jarego browarnego i pastewnego [kg/ha].
Jęczmień
Składnik
■
Azot [N]
Stanowisko
Fosfor
[P205]
Zasobność
gleby
Potas [K20]
Zasobność
gleby
Zakładany plon
[t/ha]
dobre
słabe
bardzo niska
niska
średnia
wysoka
bardzo wysoka
bardzo niska
niska
średnia
wysoka
bardzo wysoka
Jęczmień jary
ozimy
browarny
paszowy
3-6
70-110
80-120
70-100
40-80
40-70
30-60
20-40
90-110
80-100
70-90
60-80
40-60
3-5
30-50
40-60
80-120
60-100
50-90
40-70
30-50
90-120
80-110
70-100
60-80
40-60
3-6
60-90
70-100
70-100
50-80
70-70
30-60
20-50
80-120
70-110
60-90
50-70
30-50
Siew
Termin siewu jęczmienia jarego powinien być jak najwcześniejszy, w glebę o temperaturze
około 3-4 °C i w temperaturze powietrza 7-10°C. Optymalny termin siewu waha się w
zależności od regionu (rys.), najwcześniejszy- 15 marca (rejony południowo-zachodnie
Polski), najpóźniejszy- 15 kwietnia (rejony północno-wschodnie).
Terminy siewu jęczmienia jarego w poszczególnych regionach Polski
Ilość wysiewu jęczmienia jarego zależy od kierunku użytkowania, stopnia krzewistości,
odmiany, masy 1000 ziaren jakości gleby, przedplonu terminu siewu. Odmiany browarne
należy siać gęściej niż pastewne, w ilości 300-400 ziaren na 1 m2, czyli 130-180 kg na 1 ha.
Optymalna ilość wysiewu jęczmienia odmian pastewnych wynosi 280-380 ziaren na 1 m2
czyli od 120 kg/ha w stanowiskach bardzo dobrych, do 170 kg/ha w stanowisku słabym i w
opóźnionym terminie wysiewu.
Koniecznie trzeba założyć ścieżki technologiczne.
■
Zabiegi pielęgnacyjne
W przypadku jęczmienia jarego ważne jest, aby nie dopuścić do zaskorupienia wierzchniej
warstwy gleby przed wschodami. W tym celu konieczne może być wykonanie bronowania
bronami lekkimi, które można ewentualnie powtórzyć w okresie od trzech liści do początku
krzewienia (KD 13-21) oraz na początku strzelania w źdźbło (KD 30-31). W przypadku
masowego wystąpienia chwastów konieczne jest stosowanie herbicydu.

Choroby i szkodniki
Charakterystyki chorób i szkodników występujących w jęczmieniu można znaleźć w
atlasach wydanych przez firmy chemiczne oraz w Internecie.