zasady organizacji i działania delegatury krajowego biura

Stanisław Blonkowski∗
ZASADY ORGANIZACJI I DZIAŁANIA
DELEGATURY KRAJOWEGO BIURA WYBORCZEGO
W ZIELONEJ GÓRZE W LATACH 1991-2003
Do roku 1991 obsługę organów wyborczych, tj. okręgowych i
wojewódzkich komisji wyborczych, w procedurze wyborczej
zapewniał Wojewoda. To zapewnienie polegało na kaŜdorazowym
powoływaniu, tzw. biura wyborczego spośród oddelegowanych
pracowników Urzędu Wojewódzkiego w Zielonej Górze.
Obserwowane trendy współczesnych demokracji wskazywały na
potrzebę podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych mających
na celu stworzenie wzoru stałej, w pełni profesjonalnej administracji
wyborczej. W tym teŜ kierunku postępowały prace legislacyjne, które
w efekcie doprowadziły w 1991 roku do zbudowania systemu organów
wyborczych i administracji wyborczej.
Na podstawie art. 58 ustawy z 28 czerwca 1991r. Ordynacja
wyborcza do Sejmu RP (Dz. U. Nr 59, poz. 252) oraz zarządzenia nr
144 Wojewody Zielonogórskiego z 7 sierpnia utworzono Wojewódzkie
Biuro Wyborcze w Zielonej Górze, jako wyodrębnioną jednostkę
organizacyjną
(poza
strukturą
Urzędu
Wojewódzkiego)
podporządkowaną Kra-jowemu Biuru Wyborczemu w Warszawie.
Biuro liczyło 4 etaty. Wojewoda Zielonogórski w porozumieniu z
Kierownikiem KBW powołał na kierownika Biura Ryszarda
Zajączkowskiego – dyrektora Biura De-legata Pełnomocnika Rządu ds.
Reformy
Samorządu
Terytorialnego
∗
Dyrektor Delegatury KBW w Zielonej Górze.
200
w województwie zielonogórskim. W tym okresie pracownikami
Wojewódzkiego Biura Wyborczego zostali: Halina Gąsiorowska,
Bernard Fornalczyk i Stanisław Blonkowski.
Na podkreślenie statusu urzędników administracji wyborczej, tj.
pracowników wojewódzkich biur wyborczych, jako wyodrębnionej
grupy zawodowej, było przyjęcie rozwiązania, Ŝe do osób
zatrudnionych w tych biurach mają odpowiednie zastosowanie
przepisy ustawy o pracownikach urzędów państwowych dotyczące
prawa i obowiązków nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy,
wynagradzania
i innych świadczeń pracowniczych.
Wojewódzkie Biuro Wyborcze w Zielonej Górze było jednostką
właściwą do sprawnego przygotowania, organizacji i przeprowadzenia
wyborów do Sejmu i Senatu RP, a takŜe wyborów do rad gmin (art. 142
– Ordynacji wyborczej do Sejmu z 1991r.).
Obsługę administracyjno-techniczną i finansowo-gospodarczą
Biura zapewniały odpowiednie jednostki Urzędu Wojewódzkiego w
Zielonej Górze na zasadzie ustaleń w porozumieniu zawartym
pomiędzy Wojewodą a Kierownikiem Wojewódzkiego Biura
Wyborczego. Tym sa-mym na szczeblu województwa powstały zręby
administracji wyborczej.
Znaczące dla pozycji administracji wyborczej (biur wyborczych)
było uchwalenie nowej Ordynacji wyborczej do Sejmu w 1993 r. –
przepisy art. 74 ustawy z 28 maja 1993 r. – Ordynacja wyborcza do
Sejmu RP (Dz. U. nr 45, poz. 205) utrwaliły istnienie stałego aparatu
wyborczego w postaci wojewódzkich biur wyborczych, rozszerzając
sferę jego obowiązków.
W tym okresie Biuro realizowało zadania wyborcze wynikające
z Ordynacji wyborczej do Sejmu RP oraz innych ustaw, przede
wszystkim:
1. zapewniało wykonanie zadań i obsługę okręgowej komisji wyborczej,
2. współdziałało z organami administracji rządowej i samorządowej
w dziedzinie wykonania zadań wyborczych,
3. podejmowało prace organizatorskie i analityczne wynikające z
zakresu działania PKW i KBW,
4. organizowało przedsięwzięcia mające na celu zastosowanie
elektronicznych technik obliczeniowych w czynnościach
wyborczych.
201
W marcu 1993 r. dotychczasowy kierownik Biura, Ryszard
Zajączkowski, został powołany na zastępcę prezesa Regionalnej Izby
Obrachunkowej w Zielonej Górze. Na kierownika Wojewódzkiego
Biura Wyborczego w Zielonej Górze Wojewoda Zielonogórski
powołał
w kwietniu 1993 r. Stanisława Blonkowskiego – pracownika Biura.
Po trzech latach funkcjonowania w dotychczasowych strukturach,
na podstawie art. 74 ust. 3 wyŜej cytowanej ustawy oraz w związku
z zarządzeniem Kierownika Krajowego Biura Wyborczego z 28
lutego 1994r., Górze mocą zarządzenia nr 17 Wojewody
Zielonogórskiego z 28 marca 1994 r. nadano statut Wojewódzkiemu
Biuru Wyborczemu w Zielonej Górze. Zapisy w nim zawarte
wskazywały na istotne zmiany w organizacji i zasadach działania
biura utworzonego przy urzędzie wojewódzkim.
Pierwsza z nich wiązała się z wyodrębnieniem Biura ze struktury
Urzędu Wojewódzkiego, przy jednoczesnym zachowaniu zasady
zapewnienia przez Wojewodę i Urząd Wojewódzki obsługi w zakresie
administracyjno-technicznym. Stopień wyodrębnienia Biura znalazł
swój zapis w usytuowaniu kierownika na poziomie dyrektora Urzędu
Wojewódzkiego. Do pracowników Biura stosowało się przepisy ustawy
o pracownikach urzędów państwowych dotyczące osób zatrudnionych
w urzędzie wojewódzkim.
Nie była to jednostka rozbudowana etatowo, ale z profesjonalną
kadrą obsługującą wybory. Biuro wyposaŜone było w elektroniczną
aparaturę umoŜliwiającą sprawne przeprowadzenie wyborów.
Zarządzenie określało ponadto zasadę finansowania Biura. Środki
na utrzymanie były desygnowane z budŜetu Wojewody, po
uchwaleniu ustawy budŜetowej na dany rok, oczywiście w propozycji
wynikającej z projektu budŜetu. Dysponentem przekazanych przez
Wojewodę środków był kierownik Biura, natomiast ich przeznaczenie
określał załącznik do zarządzenia kierownika Krajowego Biura
Wyborczego.
W dokumencie tym określone zostały zadania biura realizowane
w okresie przed i powyborczym, a takŜe w czasie trwania wyborów
oraz relacje pomiędzy biurem a urzędem wojewódzkim w zakresie
obsługi administracyjno-technicznej i finansowo-gospodarczej.
PowyŜsze zmiany w sposób wyraźny wzmacniały pozycję i rolę Biura,
zwłaszcza w powiązaniu z Krajowym Biurem Wyborczym jako
jednostką działającą na szczeblu centralnym.
202
Realizując zadania wojewódzkich organów wyborczych Biuro
w szczególności:
przygotowywało projekty planów pracy oraz harmonogramów niezbędnych czynności wyborczych,
organizowało posiedzenia, przygotowywało projekty uchwał,
decyzji i innych materiałów oraz protokoły z przebiegu posiedzeń i
gromadzenia dokumentacji,
czuwało nad zgodnym z procedurą wyborczą obiegiem i
publikowaniem dokumentów z pracy wojewódzkiego organu
wyborczego oraz niezwłocznym ich przekazywaniem do
Państwowej Komisji Wyborczej,
organizowało właściwe warunki pracy wojewódzkiego organu, w tym
warunków lokalowych, środków łączności, transportu i obsługi
finansowej,
wykonywało
inne
czynności,
stosowne
do
decyzji
przewodniczącego wojewódzkiego organu wyborczego, a takŜe
wykonywało zadania wynikające z kompetencji PKW i KBW,
zwłaszcza w dziedzinie prac organizatorskich i analitycznych,
dotyczących wyborów oraz współdziałania z organami
administracji rządowej i samorządowej,
inicjowało i przygotowywało spotkania wojewódzkiego organu
wyborczego z Wojewodą.
Ponadto Biuro wykonywało czynności wynikające z nadzoru
wojewódzkich organów wyborczych nad przestrzeganiem prawa
wybor-czego przez komisje wyborcze niŜszego stopnia, w
szczególności:
gromadziło informacje dotyczące organizacji pierwszych posiedzeń
komisji, wyboru przewodniczącego komisji i ich zastępców oraz dane o składach komisji,
organizowało szkolenia komisji wyborczych zgodnie z
wytycznymi Państwowej Komisji Wyborczej i ustaleniami
wojewódzkiego organu wyborczego,
badało samodzielnie lub poprzez inspekcję wojewódzkiego organu
wyborczego przygotowanie komisji wyborczych do wykonywania
ich zadań,
203
prowadziło lub uczestniczyło w postępowaniu wyjaśniającym
dotyczącym zarzutów zawartych w skargach na działalność
komisji wyborczych.
Na okres poszczególnych wyborów Biuro kaŜdorazowo
organizowało słuŜbę informatyczną na bazie zainstalowanego własnego
sprzętu komputerowego.
Struktura działania i pozycja Biura Wyborczego nie uległa
zmianie do września 1995 r. W tym okresie Wojewódzkie Biuro
Wyborcze przygotowało i przeprowadziło pod nadzorem właściwych
terytorialnie organów wyborczych, wybory do Sejmu i Senatu (27
października 1991 r. i 19 września 1993 r.), wybory do rad gmin (19
czerwca 1994 r.), wybory Prezydenta RP (5 listopada 1995) oraz
referenda gminne w spra-wie odwołania rady przed upływem kadencji
(Szprotawa i Bytom Od-rzański – lipiec 1992 r.).
Na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z 22 września 1995 r. o zmianie
ustawy – Ordynacja wyborcza do Sejmu RP oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. nr 132, poz. 640) Wojewódzkie Biuro Wyborcze w
Zielonej Górze stało się 1 grudnia 1995 r. jednostką organizacyjną
Krajo-wego Biura Wyborczego – Delegaturą Wojewódzką z siedzibą
w Zielonej Górze.
Nowelizacja przepisów Ordynacji wyborczej wzmacniała
samodzielność i odrębność administracji wyborczej odpowiedzialnej za
prze-prowadzenie wszystkich rodzajów wyborów i uporządkowała
przepisy dotyczące finansowania wyborów z budŜetu państwa.
Dotychczaso-we powiązania z administracją rządową (wojewoda)
zostały zniesione, a wszelkie kompetencje strukturalne, rzeczowe,
merytoryczne oraz osobowe przeszły na Kierownika KBW w
Warszawie.
Wyraźnie w ustawie określono neutralność polityczną
administracji wyborczej, bowiem wprowadzono zakaz przynaleŜności
do partii politycznych i działalności politycznej pracowników
Krajowego Biura Wyborczego (art. 73 ust. 7 Ordynacji wyborczej do
Sejmu z 1995 r.).
Zmiany w przepisach wyborczych spowodowały zakończenie budowy fachowej, wyspecjalizowanej i bezstronnej administracji wyborczej.
NaleŜy podkreślić duŜą rolę, jaką w budowaniu zrębów
administracji wyborczej i organów wyborczych w latach 1990-1998
204
odegrał
Wojewódzki
Komisarz
Wyborczy,
Prezes
Sądu
Wojewódzkiego, potem Okręgowego w Zielonej Górze – sędzia
Benedykt Janka.
Kolejne lata przyniosły następne akcje wyborcze, w których
uczestniczyła Delegatura, w tym referendum uwłaszczeniowe (18
lutego 1996 r.), pierwsze wybory członków do Walnego
Zgromadzenia Izby Rolniczej w województwie zielonogórskim (29
września 1996 r.), referendum konstytucyjne (15 maja 1997 r.).
wybory do Sejmu i Senatu RP (21 września 1997 r.) oraz referendum
gminne w sprawie odwołania rady przed upływem kadencji w
Przewozie (23 lutego 1997 r.).
W wyniku zmian organizacyjnych związanych z uzyskaniem
samodzielności w tym finansowej, zaistniała potrzeba dodatkowego
zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy głównego
księgowego, kasjera i informatyka.
Nowy podział administracyjny kraju w 1998 r. i powołanie
województwa lubuskiego, spowodował przeprowadzenie nowych
wyborów do rad gmin, rad powiatów i sejmiku województwa (11
października 1998 r.).
Na stanowisko Wojewódzkiego Komisarza Wyborczego
Państwowa Komisja Wyborcza powołała w sierpniu 1998 r Stefanię
Cieśla-SerŜysko – sędziego Sądu Okręgowego w Zielonej Górze. W
sierpniu 2003 r. została ona ponownie powołana przez Państwową
Komisję Wyborczą na Komisarza Wyborczego w Zielonej Górze na
kadencję w latach 2003-2008.
W międzyczasie Delegatura Wojewódzka przeprowadziła:
wybory Prezydenta RP (8 października 2000 r.), wybory do Sejmu i
Senatu RP (23 września 2001 r.), wybory do rad gmin, rad powiatów i
sejmików województw oraz po raz pierwszy w historii demokracji wybory bezpośrednie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (27
października 2002 r.) oraz referendum ogólnokrajowe w sprawie
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej (7 i 8 maja 2003r.).
W tym okresie odbyły się równieŜ referenda gminne w sprawie odwołania rady przed upływem kadencji: Dąbie (16 kwietnia 2000), Gozdnica (25 czerwca 2000), Trzebiel (10 czerwca 2001), Bojadła (5 lipca
2001), Sława (26 stycznia 2001) i Nowe Miasteczko (26 sierpnia 2001).
Kolejne lata to dalsza ewolucja w strukturze Delegatury. Na mocy
zarządzenia nr 2 Kierownika KBW z 15 lutego 2001 r. wprowadzono
205
zmiany w organizacji Delegatury – powołano Archiwum Zakładowe,
określono jego zadania i funkcjonowanie.
Uchwałą Państwowej Komisji Wyborczej z 14 stycznia 2002 r.
w sprawie nadania statutu KBW, zmieniono nazwę na Krajowe Biuro
Wyborcze Delegatura w Zielonej Górze. W roku następnym na mocy
zarządzenia nr 3/2003 Kierownika KBW z 24 stycznia 2003r.
określono szczegółową organizację wewnętrzną oraz właściwość
rzeczową Delegatury.
Do kompetencji Delegatury Krajowego Biura Wyborczego w Zielonej Górze naleŜy w szczególności wykonywanie zadań z zakresu
organizacyjno-technicznego i prawnego przygotowania oraz
przeprowadzenia wyborów i referendum oraz referendów lokalnych
na terenie naleŜącym do właściwości terytorialnej Delegatury
obejmującej powiaty: krośnieński, nowosolski, świebodziński,
wschowski, zielonogórski, Ŝagański, Ŝarski (w tym 53 gminy
wchodzące w skład tych powiatów) oraz miasto na prawach powiatu
Zielona Góra. Delegatura w szczególności:
1) prowadzi obsługę oraz tworzy warunki dla wykonania zadań przez
organy wyborcze, zwłaszcza projekty:
a) przygotowuje protokoły aktów prawnych, wytycznych,
wyjaśnień i innych dokumentów tych organów, w tym planów
pracy i harmonogramów wykonania niezbędnych czynności
wyborczych,
b) organizuje i obsługuje posiedzenia tych organów, w tym
sporządza protokoły z posiedzeń,
c) zapewnia ogłoszenia, zgodnie z przepisami prawa wyborczego
lub ustaleniami tych organów, przekazuje do publicznej wiadomości oraz Państwowej Komisji Wyborczej akty prawne i
dokumenty z pracy tych organów,
d) wykonuje we własnym zakresie oraz zapewnia, zgodnie z
ustaleniami, druk urzędowych dokumentów i formularzy
wyborczych,
e) gromadzi, przechowuje i archiwizuje dokumentację z wyborów,
referendum oraz referendów lokalnych w trybie określonym
przepisami szczególnymi,
f) prowadzi, zgodnie z ustaleniami komisarza wyborczego, sprawy
związane ze sprawozdaniami finansowymi składanymi tym orga-
206
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
nom wyborczym przez komitety wyborcze uczestniczące w
wyborach organów samorządu terytorialnego,
g) zapewnia, zgodnie z ustaleniami Państwowej Komisji Wyborczej,
prowadzenie przez komisarza wyborczego Rejestru Korzyści dla
osób pełniących funkcje lub powołanych na stanowiska w
jednostkach samorządu terytorialnego zobowiązanych do
składania informacji o uzyskanych korzyściach,
wykonuje zadania wynikające z nadzoru i kontroli nad sposobem
prowadzenia, aktualizacją i udostępnianiem rejestru wyborców
w gminach oraz sprawozdawczości o liczbie wyborców objętych
rejestrem wyborców,
organizuje zgodnie z wytycznymi Państwowej Komisji Wyborczej,
zastosowanie elektronicznych technik obliczeniowych w pracach
organów wyborczych,
prowadzi zgodnie z właściwością rzeczową i terytorialną,
samodzielnie analizy przebiegu i wyników wyborów i referendum
oraz uczestniczy w realizacji krajowych programów badawczych
wynikających z działań Państwowej Komisji Wyborczej i
Krajowego Biura Wyborczego,
prowadzi wydzieloną z bazy danych „Centralne Dane Wyborcze”,
odpowiednią bazę danych wyborczych oraz realizuje według
ustalonych przez Kierownika Krajowego Biura Wyborczego,
usługi
z zakresu posiadanych w bazie informacji,
prowadzi archiwum zakładowe delegatury,
współdziała z organami administracji rządowej i organami
jednostek samorządu terytorialnego oraz innymi podmiotami na
terenie objętym właściwością delegatury, zwłaszcza w zakresie:
a) właściwego przygotowania i przeprowadzenia wyborów i
referendum oraz referendów lokalnych,
b) spraw związanych z wygaśnięciem mandatów radnych oraz
wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) w toku kadencji,
c) spraw dotyczących zmian w podziale terytorialnym i
związanych z tym skutkami w zakresie problematyki
wyborczej,
zapewnia na terenie objętym właściwością delegatury, zgodnie
z ustaleniami i w zakresie wynikającym z układu wykonawczego
budŜetu Krajowego Biura Wyborczego, obsługę budŜetową i
207
finansowo-kasową wyborów i referendum oraz referendów
lokalnych,
w tym zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego.
Aktualnie Delegatura KBW w Zielonej Górze liczy 6 etatów.
Trzon zespołu od lat nie zmienił się. W roku 1994 zatrudniony został
Mateusz Marciniak – specjalista, a w następnych latach ElŜbieta
Pietraszyńska – główna księgowa, Władysław Kaczmarek –
informatyk, Rajmund Stodolski – kasjer i Małgorzata BłaŜejewska –
starszy radca.
W realizacji statutowych zadań Delegatura ściśle współpracuje
z Urzędem Marszałkowskim w Zielonej Górze, starostwami, urzędami
gmin. W miarę zachodzących potrzeb nawiązywane są bezpośrednie
kontakty z przewodniczącymi rad, starostami, prezydentami miast, burmistrzami i wójtami.
Delegatura utrzymuje ścisłą współpracę z Urzędem
Wojewódzkim w Zielonej Górze w zakresie przepływu dokumentacji i
informacji oraz innych zadań wynikających z kompetencji Komisarza
Wybor-czego. Pozastatutową działalnością Delegatury jest m.in.
prowadzenie praktyk zawodowych uczniów i studentów. Od 1996
roku datuje się współpraca w tym zakresie ze szkołami ekonomicznoadministracyj-nymi w Zielonej Górze, w późniejszym okresie z WSP
(obecnie Uniwersytetem Zielonogórskim) oraz Państwową WyŜszą
Szkołą Zawodową w Sulechowie.
Na bieŜąco Delegatura współdziała z lokalną prasą, radiem i telewizją, m.in. w celu szybkiego informowania mieszkańców o waŜnych
i terminowych sprawach wyborczych, zwłaszcza w czasie kampanii.