AESCULUS HIPPOCASTANUM L.

Biuletyn Ogrodów Botanicznych, 12: 91–98, 2003
WP¸YW ÂRODOWISKA MIEJSKIEGO NA ZAWARTOÂå ESCYNY
W NASIONACH KASZTANOWCA BIA¸EGO
(AESCULUS HIPPOCASTANUM L.)
Effect of urban environment on escine content in seeds
of white horse-chestnut (Aesculus hippocastanum L.)
Szymon ¸UKASIEWICZ1, Krzysztof KMIEå2
1
Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, ul. Dàbrowskiego 165, 60-594 Poznaƒ
2
Katedra Farmakognozji Uniwersytetu Jagielloƒskiego, ul. Medyczna 9, 30-688 Kraków
szczególnych faz fenologicznych. W dalszej
kolejnoÊci pozwoli∏o to na skorelowanie wymienionej d∏ugoÊci trwania, wyra˝onej liczbà
dni, z chemizmem liÊci, nasion i gleby oraz
z parametrami atmosfery na poszczególnych
stanowiskach. Jednym z pobocznych celów niniejszej rozprawy by∏o okreÊlenie wp∏ywu Êrodowiska miejskiego na zawartoÊç escyny w nasionach. Umo˝liwi∏o to okreÊlenie ró˝nic
w procentowej zawartoÊci tego zwiàzku mi´dzy
stanowiskami oraz odniesienie uzyskanych wyników do zachodnich dzielnic kraju, tj. regionu
o najwi´kszej zawartoÊci tego zwiàzku w nasionach kasztanowców na terenie Polski.
W 1998 roku zebrano z terenu Poznania nasiona kasztanowca bia∏ego z 20 ró˝niàcych si´
siedliskowo stanowisk. Prowadzone równolegle analizy i badania wybranych parametrów
Êrodowiska umo˝liwi∏y poznanie czynników
majàcych wp∏yw na zawartoÊç escyny w nasionach kasztanowca bia∏ego. Gatunek ten, ze
wzgl´du na walory estetyczne i ∏atwoÊç uprawy
jest cz´sto wprowadzany do zadrzewieƒ w terenach zurbanizowanych, mimo ˝e zaliczany jest
on do taksonów najmniej odpornych na kompleks niekorzystnych warunków miejskich (¸ukasiewicz A. 1978, 1995). W Poznaniu by∏ on
masowo wprowadzany, a po II wojnie Êwiatowej osiàgnà∏ on oko∏o 15% ogó∏u zadrzewieƒ
przyulicznych w mieÊcie (Wojciechowska
2002). W oparciu o wyniki obserwacji fenologicznych i dendrochronologicznych, kasztanowiec bia∏y zaliczony zosta∏ do grupy drzew ma∏o odpornych na oddzia∏ywanie warunków
miejskich (¸ukasiewicz A. 1978; Petersen,
Eckstein 1988; ¸ukasiewicz A. 1989; Fostad,
Pedersen 1997). Na terenach aglomeracji miej-
Key words: Urban ecology, urbanized environment, Aesculus hippocastanum, white horsechestnut, seasonal rhythmic, phenology, physical structure of soil, soil chemistry, leave nutrition, gas exchange, seed chemistry, escine,
urban climate.
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono wyniki analiz zawartoÊci escyny w nasionach kasztanowca bia∏ego, zebranych z 20 stanowisk na terenie Poznania oraz korelacje tej wielkoÊci z wynikami
analiz wybranych komponentów Êrodowiska
miejskiego. Wykazano istotne korelacje procentowej zawartoÊci escyny w nasionach od
d∏ugoÊci faz fenologicznych, przyrostów biometrycznych oraz parametrów Êrodowiska glebowego i sk∏adu chemicznego liÊci.
WST¢P
W latach 1995–1999 wykonywane by∏y
w Ogrodzie Botanicznym UAM w Poznaniu
badania na temat wp∏ywu wybranych czynników Êrodowiska miejskiego na rozwój kasztanowca bia∏ego Aesculus hippocastanum L.
(¸ukasiewicz Sz. 2002). Gatunek ten, jako przedstawiciel dendroflory wyst´pujàcej
w aglomeracjach miejsko-przemys∏owych, stanowi dogodny obiekt badaƒ ze wzgl´du na jego
du˝à wra˝liwoÊç na niekorzystne zmiany Êrodowiska zurbanizowanego. Wyraêne reakcje
osobników kasztanowca na oddzia∏ywanie ró˝norodnych czynników Êrodowiska miejskiego
u∏atwi∏y przeÊledzenie zmian stanu zdrowotnego roÊlin, okreÊlanego d∏ugoÊcià trwania po91
Szymon ¸ukasiewicz, Krzysztof Kmieç
sko-przemys∏owych jedynie w korzystnych warunkach glebowo-klimatycznych obserwuje si´
jego prawid∏owy rozwój i niezak∏ócony przebieg wszystkich faz fenologicznych. Nie jest jasne jakie sà przyczyny ma∏ej tolerancji tego gatunku na ska˝enia w Êrodowisku zurbanizowanym.
chemicznego liÊci i nasion, nat´˝enia wymiany
gazowej (fotosynteza netto i oddychanie ciemniowe) oraz pomiarów biometrycznych liÊci
i p´dów. Uzyskane wyniki zosta∏y przedstawione na tle warunków topoklimatycznych miasta,
uzyskanych przy pomocy automatycznego pomiaru temperatury i wilgotnoÊci.
CEL PRACY
BUDOWA CHEMICZNA
I W¸AÂCIWOÂCI
FARMAKOLOGICZNE ESCYNY
Nasiona kasztanowca skupowane dla przemys∏u farmaceutycznego sà, w wielu przypadkach, niewiadomego pochodzenia. Miejsca
skàd dostarczane sà do zak∏adów przetwórczych mogà jedynie wskazywaç na region,
w którym zosta∏y one zebrane. Zagadnienie to
zosta∏o dostrze˝one przez Kmiecia (1997), który bada∏ zawartoÊç escyny w nasionach kasztanowca zebranych ze stanowisk z ró˝nych dzielnic kraju. Okaza∏o si´, ˝e najwi´kszy procentowo udzia∏ tego zwiàzku znajduje si´ w nasionach zebranych z województw zachodnich oraz
z regionu suwalskiego. Trudno jednak wyodr´bniç czynniki odpowiedzialne za tego rodzaju zró˝nicowanie, majàc na uwadze wyst´powanie tego gatunku g∏ównie na terenach zurbanizowanych, wzd∏u˝ dróg i w bezpoÊrednim sàsiedztwie zabudowaƒ. HeterogenicznoÊç Êrodowiska miejskiego utrudnia bowiem jednorodne
grupowanie siedlisk na terenach aglomeracji.
Z drugiej strony, ró˝norodnoÊç terenów zurbanizowanych umo˝liwia poznanie czynników,
które majà wp∏yw na zawartoÊç tego zwiàzku
w nasionach, co dotychczas nie zosta∏o wyjaÊnione.
Celem pracy by∏o okreÊlenie wp∏ywu Êrodowiska zurbanizowanego na zawartoÊç escyny
w nasionach kasztanowca bia∏ego. Badania te
stanowi∏y fragment kompleksowych prac ekologicznych, prowadzonych na terenie Poznania
w latach 1995–1999, wykonanych w celu ustalenia wp∏ywu wybranych czynników Êrodowiskowych na rozwój kasztanowca bia∏ego (¸ukasiewicz Sz. 2002, rozprawa doktorska). Ogó∏em badania prowadzono na 21 stanowiskach
w obr´bie centrum Poznania (ryc. 1). Umo˝liwi∏y one poznanie wzajemnych zale˝noÊci mi´dzy zawartoÊcià escyny w nasionach a wieloma
innymi wskaênikami. Dotyczà one: rytmiki sezonowej A. hippocastanum, sk∏adu fizycznego
i chemicznego pod∏o˝a (analizowano cztery
warstwy co 30 cm do 1,2 m g∏´bokoÊci), sk∏adu
Kwiatostany, kora, liÊcie, a szczególnie nasiona kasztanowca od kilkuset lat by∏y wykorzystywane w medycynie ludowej i weterynarii
(Lack 2000). Obecnie najcz´Êciej sà stosowane
niedojrza∏e owoce w postaci przetworów galenowych i nasiona, które s∏u˝à do izolacji czystej
escyny w przemyÊle farmaceutycznym (Sirtori
2001). Escyna jest g∏ównà substancjà czynnà
w nasionach kasztanowca bia∏ego stanowiàc
kompleks ponad 30 zwiàzków. Sà to saponozydy triterpenowe, wywodzàce si´ od β-amyryny,
których podstawowymi aglikonami sà escygenina, protoescygenina i baryngtogenol
C (Kuhn, Low 1963, 1964, Tschesche, Wulff
1965, Woitke i in. 1970, Wulff, Tschesche
1969). W po∏àczeniu atomu C-3 aglikonów
znajdujà si´ ∏aƒcuchy cukrowe, zbudowane
z kwasu glukuronowego, do którego w po∏o˝eniu 2 i 4 do∏àczone sà 2 czàsteczki glukozy,
wzgl´dnie w po∏o˝eniu 2 czàsteczka glukozy,
a w po∏o˝eniu 4 pojedyncze czàsteczki ksylozy
lub galaktozy. Aglikony w po∏o˝eniu atomu
C-21 zestryfikowane sà kwasami: izomas∏owym, α-metylomas∏owym, angelikowym i tyglinowym, przy czym dwa ostatnie wyst´pujà
najcz´Êciej, a przy atomie C-22 zestryfikowane
sà kwasem octowym (Wagner i in. 1970, Wulff,
Tschesche 1969).
W lecznictwie, stosowany jest do u˝ytku
wewn´trznego i zewn´trznego bàdê ca∏y kompleks saponozydów (wyciàgi p∏ynne i zag´szczone, maÊci, ˝ele), bàdê wyizolowana czysta
β-escyna lub amorficzna α-escyna. Jej dzia∏anie
przeciwzapalne, przeciwobrz´kowe, przeciwwysi∏kowe, uszczelniajàce i uelastyczniajàce
naczynia sprawia, ˝e jest ona u˝ywana we
wszystkich niemal specjalnoÊciach medycyny
w bardzo wielu schorzeniach. Z jednej strony sà
to powa˝ne zagra˝ajàce ˝yciu obrz´ki mózgu
i p∏uc, w tym tak˝e termiczny (zimny) obrz´k
92
Wp∏yw Êrodowiska miejskiego
Obcià˝enie powietrza atmosferycznego w Poznaniu emisjà zanieczyszczeƒ
Lokalizacja powierzchni badawczych
Emisja równowa˝na
30–153 (t/ha)
4–30
0–4
Ryc. 1. Rozmieszczenie 21 stanowisk badawczych kasztanowca bia∏ego Aesculus hippocastanum L. na terenie
Poznania, na tle obcià˝enia powietrza emisjà zanieczyszczeƒ.
Fig. 1. Distribution of 21 test stands of white horse-chestnut Aesculus hippocastanum L. in the area of Poznaƒ,
against air load with emission of cuntaminants.
plastyczna. Z w∏aÊciwoÊci leczniczych escyny
bardzo cz´sto korzysta medycyna sportowa, ze
wzgl´du na du˝à urazowoÊç w wielu dyscyplinach. Lista preparatów z escynà, na rynku farmaceutycznym, jest bardzo du˝a (Arnold i in.
1976, Klemm i in. 1982).
OkreÊlenie zawartoÊci escyny w nasionach
drzew na badanych stanowiskach, pozwoli∏o
tak˝e na porównanie tej wielkoÊci z wartoÊciami stwierdzanymi w innych regionach Polski,
przebadanych w Katedrze Farmakognozji UJ.
By∏o to szczególnie interesujàce tak˝e dlatego,
˝e we wczeÊniejszych pracach wykazano, i˝
Polska Zachodnia nale˝y do regionów o najwi´kszej zawartoÊci escyny w nasionach kasztanowca bia∏ego w naszym kraju (Kmieç 1997).
mózgu. Z drugiej dotyczy to ca∏ego szeregu
schorzeƒ naczyniowych jak ˝ylaki i hemoroidy.
Efekt przeciwobrz´kowy i przeciwzapalny
escyny objawia si´ ustàpieniem m.in. takich objawów klinicznych jak „uczucie ci´˝kich, zm´czonych nóg”, opuchni´cie kostek czy nocne
kurcze w nogach. Wià˝e si´ to ze zwi´kszeniem
w koƒczynach przep∏ywu krwi (o ponad 30%)
oraz z obni˝eniem jej lepkoÊci. W neurologii
i neurochirurgii stwierdzono pozytywne dzia∏anie escyny, wraz z innymi lekami, m.in. na popraw´ u ludzi starszych zdolnoÊci zapami´tywania. Ogólnie, specjalnoÊciami medycznymi,
w których escyna znajduje si´ w ciàg∏ym u˝yciu, sà: ginekologia i po∏o˝nictwo, urologia,
chirurgia, traumatologia, ortopedia, chirurgia
93
Szymon ¸ukasiewicz, Krzysztof Kmieç
Tabela 1. Ârednie wyniki analiz zawartoÊci escyny
oraz Êredniej masy jednego nasiona kasztanowca bia∏ego (Aesculus hippocastanum L.), zebranych 24.09.
1998 roku z 20 stanowisk na terenie Poznania. Mas´
nasiona podano w g a zawartoÊç escyny w %, n – liczba powtórzeƒ.
Table 1. Average results of analyses of escine content
and the average mass of one seed of white horsechestnut (Aesculus hippocastanum L.) collected on
24.09.1998 from 20 stands on the area of Poznaƒ. The
seed mass is given in g and the escine content in %,
n – number of repetitions.
MATERIA¸ I METODY
Wymienione we wst´pie badania, wykonano
na osobnikach kasztanowca bia∏ego (Aesculus
hippocastanum L.), rosnàcych na terenie szeroko poj´tego centrum Poznania. Powierzchnie
z wyst´pujàcym A. hippocastanum L. zosta∏y
wyznaczone w strefie najwi´kszej emisji zanieczyszczeƒ, w przeliczeniu na tzw. emisj´ równowa˝nà (ryc. 1). Pod poj´ciem tym rozumie
si´ sprowadzenie negatywnego oddzia∏ywania
wszystkich emitowanych zanieczyszczeƒ do
poziomu szkodliwoÊci SO2 (Ârodowisko Naturalne 1996). Przy doborze stanowisk starano si´
uzyskaç mo˝liwie du˝e zró˝nicowanie czynników ekologicznych, wp∏ywajàcych na kondycj´ kasztanowców. Nale˝a∏y do nich: wielkoÊç
wolnej powierzchni gleby wokó∏ drzew, usytuowanie geomorfologiczne (wysoczyzna morenowa, pradoliny Warty i Bogdanki), stopieƒ
urbanizacji, nat´˝enie ruchu pojazdów, wystawa, potencjalne ró˝nice chemizmu pod∏o˝a
i parametrów pogodowych (temperatury i wilgotnoÊci powietrza). Wymienione ró˝nice powodujà zmiany m.in. w:
– dop∏ywie szkodliwych substancji (NaCl, Pb,
Cd i innych);
– wysokoÊci albeda;
– dost´pie wód opadowych;
– wymianie gazowej ryzosfery;
– mo˝liwoÊci samonawo˝enia;
– przebiegu procesów glebotwórczych itp.
Do oznaczania zawartoÊci escyny zastosowano kolorymetrycznà metod´ Schlemmera,
z u˝yciem chlorku ˝elazowego, w obecnoÊci
st´˝onego kwasu siarkowego i octowego lodowatego. Ekstrakcj´ sproszkowanych nasion (sito 0,3 mm), pozbawionych wczeÊniej ∏upiny
nasiennej, prowadzono przy u˝yciu metanolu
(Schlemmer 1966).
Stanowisko
Stand
aleja Wielkopolska
Bema
Dominikaƒska
G∏ogowska-I
Grunwaldzka-I
Grunwaldzka-II
Jerzego
Jerzego
KoÊcielna
KoÊciuszki
Kosiƒskiego
Matejki
Matejki
Noskowskiego
Noskowskiego
Ogród Botaniczny
Ogród Botaniczny
Prusa
Spadzista
Spadzista
Staszica
Âwi´cickiego
Âwi´cickiego
U∏aƒska
U∏aƒska
Wieniawskiego
Wojskowa
Wojskowa
Ârednia
P>F
WYNIKI
Wp∏yw Êrodowiska miejskiego na zawartoÊç
escyny w nasionach
Ârednia zawartoÊç escyny w nasionach
kasztanowca z terenu centrum Poznania wynios∏a 10,3% ich suchej masy (tab. 1). ZawartoÊç tego zwiàzku by∏a istotnie zró˝nicowana
mi´dzy stanowiskami (p < 0,0001) wahajàc si´
od 7% na stanowiskach aleja Wielkopolska
i ul. KoÊciuszki do 16% przy ulicy Spadzistej.
Masa nasiona
Seed mass
(n = 10)
10,9
21,5
17,8
23,6
11,0
15,6
20,5
16,0
18,4
14,3
18,6
27,4
15,5
14,2
14,5
15,4
11,1
15,3
20,4
21,8
15,0
18,4
13,6
13,4
13,0
14,5
13,4
13,9
16,4
****
Escyna
Escine
(n = 3)
7,62
11,55
8,52
11,06
9,07
9,79
9,45
8,93
9,38
7,42
10,70
10,95
9,44
11,55
14,83
11,00
10,25
12,22
15,89
11,34
8,07
9,11
9,72
9,06
11,32
10,40
10,07
8,45
10,30
****
**** – 0,0001
P > F – istotnoÊç ró˝nic mi´dzy stanowiskami okreÊlona na
podstawie analizy wariancji.
94
Wp∏yw Êrodowiska miejskiego
Stwierdzono istnienie marginalnie istotnych,
ujemnych zale˝noÊci mi´dzy zawartoÊcià escyny w owocach i datà poczàtku kwitnienia
(r = – 0,13, p = 0,06) oraz dodatnie z d∏ugoÊcià
fazy rozsiewania nasion (r = 0,12, p = 0,08).
By∏y to jedyne zale˝noÊci mi´dzy zawartoÊcià
tego zwiàzku i pojawami fenologicznymi.
Godnym odnotowania jest brak istotnych
korelacji mi´dzy zawartoÊcià escyny w nasionach a zawartoÊcià N, P, Ca, S, Mn, Al, Fe, Na,
Zn, Cu, B, Pb i Cr w liÊciach. Dodatnia zale˝noÊç wystàpi∏a jedynie w przypadku K, Mg, Cd
i Ni (p ≤ 0,05). Brak by∏o te˝ istotnych zale˝noÊci mi´dzy zawartoÊcià pierwiastków w nasionach a zawartoÊcià w nich escyny. Dodaç przy
tym nale˝y, ˝e w przypadku wi´kszoÊci z czternastu analizowanych pierwiastków, wykazano
brak istotnych ró˝nic w sk∏adzie chemicznym
nasion (tab. 2). Stwierdzono istotnà statystycznie zale˝noÊç mi´dzy zawartoÊcià escyny
i wielkoÊcià wolnej powierzchni gleby wokó∏
drzew oraz gruboÊcià jednorocznych p´dów
kasztanowca. Wysoce istotna by∏a tak˝e korelacja mi´dzy zawartoÊcià tego zwiàzku i poziomem w´gla organicznego w pod∏o˝u na g∏´bokoÊci 60–120 cm. Ogó∏ w∏aÊciwoÊci Êrodowiska glebowego jest wynikiem ró˝nic w strukturze gleby, tj. wzajemnego udzia∏u tworzàcych
jà czàstek granulometrycznych. Stwierdzono
dodatnià, wysoce istotnà statystycznie korelacj´ mi´dzy zawartoÊcià escyny w nasionach
i procentowà zawartoÊcià w substracie frakcji
piaszczystej, natomiast ujemnà, z procentowà
zawartoÊcià frakcji ilastej w substracie (tab. 3).
Na rycinie 2 przedstawiono dendrogram, grupujàcy stanowiska pod wzgl´dem podobieƒstwa zawartoÊci escyny oraz wykres przedstawiajàcy procentowà zawartoÊç escyny dla kolejnych grup.
Ryc. 2.
A – dendrogram grupujàcy stanowiska pod wzgl´dem
podobieƒstwa zawartoÊci escyny w nasionach kasztanowca bia∏ego.
B – procentowa zawartoÊç escyny czterech grup
wyró˝nionych na dendrogramie. Dane dotyczà 28
drzew reprezentujàcych 20 stanowisk Aesculus hippocastanum L. na terenie Poznania
Fig. 2.
A – dendrogram grouping the stands as regards their
similarity of escine content in seeds of white horsechestnut.
B – percent content of escine of four groups differentiated in the dendrogram. The data refer to 28 trees
representing 20 stands of Aesculus hippocastanum L.
on the area of Poznaƒ.
DYSKUSJA
Wyniki naszych badaƒ wskazujà na to, ˝e
procentowa zawartoÊç escyny w nasionach
kasztanowca bia∏ego by∏a dodatnio skorelowana ze stanem zdrowotnym drzew, wyra˝onym
d∏ugoÊcià fazy listnienia. Nie by∏y to jednak zale˝noÊci istotne statystycznie. Dodatnie i istotne statystycznie korelacje wykazano dla procentowej zawartoÊci escyny w nasionach z takimi parametrami biometrycznymi jak gruboÊç
jednorocznych przyrostów p´dów czy masa nasion. Przeprowadzone badania wykaza∏y te˝, ˝e
masa nasion jest istotnie skorelowana z trzema
makroelementami: N, K i S (tab. 4.) Potwierdza to wa˝nà rol´, jakà pe∏ni azot w obradzaniu
nasion. Istotne zale˝noÊci odnotowano tak˝e
95
Szymon ¸ukasiewicz, Krzysztof Kmieç
Tabela 2. ZawartoÊci makro- i mikroelementów w nasionach kasztanowca bia∏ego (Aesculus hippocastanum L.).
Nasiona zebrano 24.09.1998 roku z 28 stanowisk na terenie Poznania. Wyniki pierwiastków podano w ppm, za
wyjàtkiem N i S (%).
Table 2. The content of macro- and microelements in seed of white horse-chestnut (Aesculus hippocastanum L.).
The seed were collected on 24.09.1998 from 28 stands on the area of Poznaƒ. Results of elements were given in
ppm, except for N and S (%).
Pierwiastek / Root
Ârednia / Mean
P>F
N
1,03
ns
S
0,09
ns
P
1884
ns
K
9425
*
Ca
1918
ns
Mg
769
ns
Na
458
ns
Pierwiastek / Root
Ârednia / Mean
P>F
Fe
9,8
ns
Mn
3,9
*
Zn
9,7
**
Cu
7,6
**
Pb
0,96
ns
Cd
0,15
ns
Cl
552
*
** – 0,05; * – 0,1; ns – brak istotnych ró˝nic.
Tabela 3. Istotne zale˝noÊci mi´dzy zawartoÊcià escyny w nasionach a czynnikami Êrodowiska i cechami
Aesculus hippocastanum L., na podstawie danych dotyczàcych 28 drzew reprezentujàcych 20 stanowisk na terenie Poznania.
Table 3. The significant dependencies between content of escine in seeds and factors of the environment and
traits of Aesculus hippocastanum L. based on data referring to 28 trees representing 20 stands on the area of
Poznaƒ.
Czynnik / Factor
D∏ugoÊç fazy listnienia
Poczàtek kwitnienia
D∏ugoÊç rozsiewania nasion
Gleba
Wolna powierzchnia gleby
Soil
% piasku (30–60)
% piasku (60–90)
% cz. sp∏. (30–60)
% cz. sp∏. (60–90)
Corg. (60–90)
Corg. (90–120)
LiÊcie
K
Leaves
Mg
Cl
Cd
Ni
Pomiary biometryczne
Masa nasion
Biometric measurements
GruboÊç p´du
Fazy fenologiczne
Phenological phases
P>F
*
**(–)
*
*
**
***
**(–)
**(–)
***
**
***(–)
***(–)
**(–)
**(–)
*(–)
*
***
* – 0,1; ** – 0,05; *** – 0,01; (–) – korelacja ujemna.
P > F – istotnoÊç ró˝nic mi´dzy stanowiskami okreÊlona na podstawie analizy wariancji.
dla w´gla organicznego, w przedziale od 60 do
120 cm, odzwierciedlajà wp∏yw próchnicy na
procesy ˝yciowe roÊlin. Brak tej zale˝noÊci,
w poziomach wierzchnich, wynika w tym przypadku z charakteru ubogich w próchnic´,
warstw nasypowych. ZawartoÊç chloru zarów-
w przypadku wielkoÊci wolnej powierzchni
gleby oraz przepuszczalnego pod∏o˝a. Czynniki
te, na terenach zurbanizowanych, odgrywajà
zasadniczà rol´ zarówno w obradzaniu nasion
jak i w kondycji fizjologicznej drzew. Statystycznie istotne korelacje, jakie odnotowano
96
Wp∏yw Êrodowiska miejskiego
that value with the results of analyses of the
chosen components of urban environment were
presented in this paper. Significant dependences of percentage content of escine in seeds on
phenological phases, biometric measurements
and soil environment parameters and chemical
content of leaves were proved.
no w liÊciach jak i w pod∏o˝u, mia∏a negatywny
wp∏yw zarówno na procentowà zawartoÊç escyny w nasionach jak i na ich mas´ (tab. 3).
Kmieç (1997) wykaza∏, ˝e w Polsce najwi´kszà zawartoÊcià escyny w nasionach charakteryzujà si´ dzielnice zachodniej cz´Êci kraju oraz region suwalski. ZawartoÊç escyny
wynosi na tych terenach odpowiednio: od 9,9%
do 10,54% s.m. nasion na zachodzie kraju
oraz przeci´tnie 10,33% w regionie pó∏nocnowschodnim.
Uzyskane z terenu Poznania wyniki wskazujà
na to, ˝e do grupy o zawartoÊci escyny ≥ 10%,
nale˝a∏oby zakwalifikowaç tylko 10 stanowisk
z owocujàcymi kasztanowcami na ogólnà sum´
20 stanowisk (tab. 1, ryc. 1.). Tak niewielki teren
wyst´powania A. hippocastanum, jakim jest obszar opracowania, wskazuje na istnienie znacznych ró˝nic siedliskowych, jako przyczyny tak
du˝ego zró˝nicowania zawartoÊci escyny.
Przedstawione wyniki nie potwierdzajà
wczeÊniejszych doniesieƒ z terenów niezurbanizowanych o istotnym zwiàzku ci´˝aru nasion,
wieku drzew (mierzonego obwodem pni), terminów kwitnienia oraz podwy˝szonej temperatury na zawartoÊç escyny w nasionach kasztanowca (Kmieç 1997). Najwyraêniej, w silnie
przekszta∏conym Êrodowisku miejskim, za nat´˝enie owocowania i sk∏ad chemiczny nasion
odpowiedzialne sà inne czynniki limitujàce, ni˝
to ma miejsce na terenach w niewielkim stopniu zmienionych.
W konkluzji nale˝y podkreÊliç, ˝e Êrodowisko zurbanizowane cechuje si´ przekszta∏ceniami wi´kszoÊci komponentów, w tym g∏ównie
ca∏kowità transformacjà pokryw glebowych.
W warunkach aglomeracji Poznania procentowa zawartoÊç escyny w nasionach kasztanowca
bia∏ego okaza∏a si´ zale˝na od kilku czynników
Êrodowiskowych, majàcych tak˝e wp∏yw na
stan zdrowotny i ogólnà kondycj´ drzew.
Do g∏ównych czynników nale˝à: wielkoÊç
wolnej powierzchni gleby wokó∏ drzew, przepuszczalnoÊç warstw pod∏o˝a do g∏´bokoÊci
ponad jednego metra oraz zawartoÊç w´gla organicznego w substracie.
LITERATURA
Arnold M., Przerwa M., Arzneim.: Forsch., 26
(3), 402, 1976.
Fostad, Pedersen 1997. Vitality, variation, and
causes of decline of trees in Oslo center (Norway). J. Arboricult. 23: 155-165.
Klemm J., Munch. Med. Wochenschr., 11, 124
(23), 579, 1982.
Kmieç K. 1997. Ocena zawartoÊci escyny w nasionach kasztanowca Aesculus hippocastanum
L. Rozprawa doktorska. Katedra Farmakognozji. Collegium Medicum UJ, Kraków, s. 173.
Kuhn R., Low I.: Äscinidin, ein pentahydroksytriterpen aus Äscinpräparaten, Tetrahedron
Lettrs, No. 15, 1964.
Kuhn R., Low I.: Über Protoäscigenin, die Stammsubstanz der Äscine, Liebigs Ann., BD. 669,
1963.
Lack H.W. 2000. Lilac and horse-chestnut: discovery and rediscovery. Curtis’s Botanical Magazine 17(2): 109-143.
¸ukasiewicz A. 1978. Rozwój drzew i krzewów
na terenie miasta Poznania. PTPN Wyd. Mat.Przyr. Kom.-Biol. 49, s. 132.
¸ukasiewicz A. 1989. Drzewa w Êrodowisku
miejsko-przemys∏owym. [w:] Bia∏obok S.
(red.). ˚ycie drzew w ska˝onym Êrodowisku:
49-85. PWN W-wa – Poznaƒ.
¸ukasiewicz A. 1995. Dobór drzew i krzewów dla
zieleni miejskiej Êrodkowozachodniej Polski.
Wyd. Nauk. UAM, Poznaƒ, s. 172.
¸ukasiewicz Sz.: Wp∏yw wybranych czynników na
rozwój kasztanowca bia∏ego Aesculus hippocastanum L. w warunkach miejskich Poznania. Praca doktorska, Ogród Botaniczny UAM – Instytut
Dendrologii PAN, Poznaƒ – Kórnik, 2002, mscr.
Petersen A., Eckstein D. 1988. Roadside trees in
Hamburg – their present situation of environmental stress and their future chance for recovery. Arboricultural Journal 12: 109-117.
Schlemmer W.: Zur quantitativen Bestimmung
von Aescin, Deutsche Apotheker-Zeitung, Jg.
106, nr 38, 1966.
SUMMARY
Results of analyses of escine content in
seeds of white horse-chestnut collected from 20
stands in the area of Poznan and correlations of
97
Szymon ¸ukasiewicz, Krzysztof Kmieç
Woitke H.D., Kayser J.P., Hiller K.: Fortschritte
in der Erforschung der Triterpen-saponine, Die
Pharmazie, H. 3, Jg. 25, 1970.
Wojciechowska A. 2002. Zarzàd Zieleni Miejskiej w Poznaniu. Informacja ustna na podstawie inwentaryzacji drzew przyulicznych w Poznaniu z lat 1995-2001.
Wulff G., Tschesche R.: Über triterpene – XXVI,
Tetrahedron, Vol. 25, 1969.
Sirtori C.S. 2001. Aescin: pharmacology, pharmacokinetics and therapeutic profile. Pharmacological Research 44: 183-193.
Ârodowisko Naturalne miasta Poznania. 1996.
Cz. I. Wydzia∏ Ochrony Ârodowiska, Urzàd
Miejski, Poznaƒ, s. 173.
Tschesche R., Wulff G.: Über Triterpene XVIII,
Tetrahedron Letters, No. 12, 1965.
Wagner J., Schlemmer W., Hoffmann H.: Über
Inhaltsstoffe des Roßkastanien-samens, Arzneim-Forsch., Jg. 20, nr 2, 1970.
98