Zmiany zachodzące u dzieci w wieku przedszkolnym w zakresie

Zmiany zachodzące u dzieci w wieku przedszkolnym
w zakresie rozwoju poznawczego
Natalia Maliszewska
Wiek przedszkolny jest szczególnym etapem w zakresie rozwoju poznawczego, który jest
współzależny między innymi ze zmianami o fizycznym charakterze. Wraz z rozwojem ruchowym
dziecka, ma ono możliwość szerszego pojmowania świata i myślenia o stycznym środowisku życia.
Następują przemiany w obrębie motoryki, rozwijają się umiejętności lokomocyjne, nielokomocyjne
oraz manipulacyjne. Dzieci coraz odważniej poznają otaczające je realia. „Poprzez badanie
otoczenia dziecko gromadzi doświadczenia, które pozwalają mu przewidywać – z każdym dniem
coraz lepiej – zdarzenia, wywoływać je i zmieniać. Bez tych doświadczeń, nie byłoby mowy
o rozwoju poznawczym.” 1
Dzięki progresowi dostrzegalnemu na szczeblu myślenia, pamięci, rozumowania, czy też
wzbogacania słownictwa o nowe pojęcia, zagadnienia, daje się zauważyć ich wywierający wpływ
na wiele aspektów ludzkiego funkcjonowania, np. na mówienie pełnymi, bardziej złożonymi
zdaniami oraz w coraz większym wymiarze poprawnymi gramatycznie. „Wraz z pojawieniem się
mowy istotnej modyfikacji ulega zarówno afektywna, jak i intelektualna strona zachowań. Dziecko
może nadal wykonywać wszystkie realne i materialne działania poprzedniego okresu, a ponadto
staje się zdolne dzięki mowie rekonstruować swoje przeszłe działanie pod postacią opowiadania
i antycypować działania przyszłe za pośrednictwem przedstawień słownych. Wynikają z tego trzy
zasadnicze dla rozwoju konsekwencje: możliwość wymiany między jednostkami, tj. początek
uspołecznienia działania; interioryzacja mowy, tj. pojawienie się właściwego myślenia, które opiera
się na mowie wewnętrznej i systemie znaków; wreszcie, i nade wszystko, interioryzacja działania
jako takiego, które – dotychczas czysto percepcyjne i ruchowe – może odtąd rekonstytuować się
w intuicyjnej płaszczyźnie obrazów i „doświadczeń umysłowych”.”2 Dzieci są w stanie w znacznie
konstruktywnym, w pewnym stopniu logicznym systemem pojmować rzeczywistość, powoli
wytwarza się w nich zdolność do planowania i przemyśleń na temat swoich działań. Dzieci w wieku
przedszkolnym potrafią odnajdywać podobieństwa między danymi przedmiotami, dokonywać
porównań, klasyfikacji, np. uszeregowania zwierzątek od najmniejszego do największego. Około
piątego – szóstego roku życia rozpoczynają naukę w zakresie poznawania liczb i liter, następnie
uczą się czytania i pisania. Dzieci poprzez zadawanie pytań rodzących się w ich głowach, na swój
1 G. Mietzel, Wprowadzenie do psychologii. Podstawowe zagadnienia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk 2000, s. 90
2 J. Piaget, Studia z psychologii dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, s. 22-23
dziecięcy sposób poznają świat i rządzące nim prawa. „Przede wszystkim prawdopodobnie w wieku
lat czterech, a już z całą pewnością w wieku lat pięciu nie tylko potrafią przyjmować cudzą
perspektywę, ale rozumieją w przynajmniej niewielkim stopniu, że zachowania innych opierają się
na ich wewnętrznych przekonaniach i uczuciach.”3 Dzieci odkrywają swoje zachowania, uczą się
właściwego na nie reagowania, dostosowywania do określonych zdarzeń, sytuacji, stają się bardziej
samodzielne. Kształtuje się osobowość i charakter dziecka. Dziecko nie tylko jest bardziej
świadome w kontekście poznawczym rzeczywistości, również nabiera samoświadomości,
świadomości własnego Ja. Dzieci wraz z wiekiem zaczynają dostrzegać celowość swoich działań,
a nawet pewne związki przyczynowo-skutkowe, np. między danym działaniem, a wywołanymi
przez nie emocjami.
Badaniem dzieci w zakresie rozwoju dziecięcego zajmował się Jean Piaget. Dokonał on
podziału rozwoju poznawczego na cztery etapy. Zgodnie z jego klasyfikacją, wiek przedszkolny
usytuowany jest w stadium przedoperacyjnym, charakteryzującego się tym, że między drugim a
siódmym rokiem życia „dzieci potrafią posługiwać się symbolami (słowami, obrazami
umysłowymi) w celu zrozumienia świata. Możliwa jest zabawa oparta na wyobraźni, a dzieci
wyraźnie potrafią oddzielić fantazję od rzeczywistości. Myślenie ma początkowo charakter
egocentryczny i dopiero pod koniec tego okresu dzieci stają się zdolne do uwzględnienia punktu
widzenia innych osób.” 4
W czasie tej istotnej fazy życia człowieka, następują fundamentalne procesy, które mają
ogromne znaczenie dla przyszłego rozwoju ludzkiego organizmu, dlatego też rodzice powinni
wspierać swoje dziecko, być obecni w jego życiu, wpływać na poszerzanie jego zainteresowań
i motywować do zdobywania wiedzy, stymulować procesy rozwojowe stwarzając odpowiednio
sprzyjające temu środowisko.
3 E.B. Hurlock, Rozwój dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1985, s. 218
4 R.H. Schaffer, Psychologia dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 190