Praktyczna gramatyka języka polskiego – I rok, semestr zimowy

Praktyczna gramatyka języka polskiego – I rok, semestr zimowy
Opis modułu:
Student zdobywa praktyczną i uporządkowaną wiedzę na temat systemu języka polskiego,
niezbędną w pracy publicysty i tłumacza. Celem wykładów jest przede wszystkim
uporządkowanie wiedzy studenta na temat specyfiki języka polskiego (opis podsystemów
języka polskiego z elementami historycznych uwarunkowań niektórych składowych systemu
i elementami gramatyki porównawczej). Ćwiczenia z kolei służą głównie praktycznemu
wykorzystaniu nabytej wiedzy. W zakresie umiejętności student doskonali posiadane
narzędzia analizy materiału językowego, służące w rezultacie poprawnemu posługiwaniu się
strukturami oraz formami w procesie komunikacji. W zakresie kompetencji społecznych
pozwolą mu te umiejętności dbać o poprawność polszczyzny w kręgu zawodowym
i społecznym oraz dobierać środki językowe w zależności od sytuacji.
Spis zagadnień realizowanych w ramach wykładów oraz ćwiczeń:
1. Fonetyka – cechy głosek: samogłoski i spółgłoski w opozycjach dystynktywnych
(charakterystyka samogłosek ze względu na poziome i pionowe ruchy języka oraz układ
warg, opis spółgłosek ze względu na miejsce i sposób artykulacji oraz udział wiązadeł
głosowych; podstawowe różnice między wymową a pisownią: dwuznaki i trójznak,
funkcje litery „i”, realizacja tzw. nosówek, podstawowe upodobnienia, zapis fonetyczny).
2. Morfonologia – oboczności i ich uwarunkowania morfologiczne (klasyfikacja oboczności
na samogłoskowe i spółgłoskowe, jakościowe i ilościowe, automatyczne i
morfonologiczne; szeregi alternacyjne samogłoskowe i spółgłoskowe; wymiany rzadkie).
3. Morfologia – klasyfikacja morfemów ze względu na pełnioną funkcję (leksykalne i
gramatyczne: fleksyjne i słowotwórcze), pozycję zajmowaną względem rdzenia (prefiksy,
interfiksy, sufiksy i postfiksy); analiza morfologiczna; zasady podziału morfologicznego
wyrazów i kłopoty z nim związane (węzeł morfologiczny, morfemy puste); rodzina
wyrazów.
4. Słowotwórstwo – peryfraza, typy formantów (afiksalne, paradygmatyczne, alternacyjne:
jakościowe i ilościowe), podstawowe kategorie słowotwórcze rzeczowników, derywacja a
kompozycja, wyrazy złożone (zrosty, złożenia i zestawienia), struktura złożeń, skrótowce.
5. Kategorie fleksyjne (i selektywne) imiennych części mowy. Deklinacja (przypadek,
liczba, rodzaj), osobliwości w odmianie rzeczowników, formy dłuższe i krótsze
przymiotników i ich pozycja składniowa, deprecjatywność w języku polskim.
6. Kategorie fleksyjne czasowników i ich form (czas, osoba, aspekt), imiesłowy – budowa i
zasady tworzenia, odsłowniki i bezosobniki, struktura form czasownikowych (formy
proste, aglutynacyjne i złożone).
7. Składnia – związki akomodacyjne w zdaniu pojedynczym, akomodacja a konotacja,
rozbiór logiczny zdania pojedynczego; rodzaje wypowiedzeń złożonych współrzędnie i
podrzędnie.
Bibliografia (obowiązuje lektura fragmentów wskazanych przez prowadzącego):
Podręczniki i artykuły
Bańko M., 2004, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa.
Grzegorczykowa R., 1984, Zarys słowotwórstwa polskiego: słowotwórstwo opisowe. Skrypt
dla studentów filologii polskiej, Warszawa.
Karpowicz T., 1999, Gramatyka języka polskiego. Zarys, Warszawa.
Maciołek M., 2010, Tęczowa gramatyka języka polskiego w tabelach/ Rainbow Grammar of
Polish in Charts/ Bunte Grammatik der polnischen Sprache in tabelarischer Übersicht,
Katowice.
Maciołek M., 2012, Tęczowa gramatyka języka polskiego w tabelach. Część 2: Czasownik/
Rainbow Grammar of Polish in Charts. Part 2: The verb/ Bunte Grammatik der polnischen
Sprache in tabellarischer Űbersicht. Teil 2: Das Verb, Katowice.
Maciołek M., Tambor J., 2012, Głoski polskie. Przewodnik fonetyczny dla cudzoziemców i
nauczycieli uczących języka polskiego jako obcego (+ płyta CD), Katowice.
Nagórko A., 2002, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa.
Ostaszewska D., Tambor J., 2004, Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego,
Warszawa.
Polański E., Nowak T., 2011, Najnowszy podręcznik gramatyki języka polskiego, Kraków.
Tambor J., 2013, O czasownikowych regularnościach. Wyznaczniki fleksyjne, [w:] Sztuka to
rzemiosło. Nauczyć Polski i polskiego, red. J. Tambor, A. Achtelik, Katowice.
Zbiory zadań i ćwiczeń
Badyda E., Rzedzicka S., 2009, Fonetyka języka polskiego w ćwiczeniach, Gdańsk.
Hącia A., 2007, 365 ćwiczeń z gramatyki, Warszawa.
Kita M., 2009, Wybieram gramatykę!, Katowice.
Ruszkowski M., 1996, Analiza składniowa wypowiedzeń. Zbiór ćwiczeń, Kielce.
Ruszkowski, 2003, Analiza słowotwórcza: ćwiczenia, Kielce.
Forma zaliczenia modułu:
Egzamin testowy zawierający częściowo zadania wyboru, częściowo zaś pytania otwarte
sprawdzające rozumienie terminów i kategorii gramatycznych, którymi powinien się
posługiwać świadomie, oraz sprawdzający praktyczne umiejętności analizy wybranych
faktów i zjawisk językowych.