gloria victis - Muzeum Kultury Kurpiowskiej

Muzeum Kultury Kurpiowskiej
GLORIA VICTIS
Wielość zdarzeń, zagadnień, sytuacji, osób jakie wiążą się z powstaniem styczniowym jest ogromna. My
zdecydowaliśmy się na kilka z nich.
Wystawę otwiera „Salonik Józefa Ignacego Kraszewskiego”. Jego patron to znany pisarz, osoba zaangażowana w
działalność polityczną. Wybór patrona saloniku nie jest przypadkowy. Powstanie styczniowe wraz z poprzedzającym
go okresem manifestacji patriotycznych wywarło duży wpływ na życie i twórczość pisarza, angażując go w
działalność polityczną. Został członkiem Delegacji Miejskiej – organizacji powołanej do opanowania nastrojów w
Warszawie po krwawym stłumieniu manifestacji 27 lutego 1861 roku. Pod koniec stycznia 1863 roku musiał jednak
pod groźbą aresztowania opuścić kraj. Udał się na emigrację, zamieszkał w Dreźnie, gdzie zajął się organizacją
pomocy dla szukających schronienia powstańców styczniowych oraz ożywioną działalnością publicystyczną.
Twórczość Kraszewskiego odegrała dużą rolę w kształtowaniu literackiej wizji powstania, szczególnie obrazki
historyczne, które wydawał pod pseudonimem Bogusława Bolesławity. Były to: Dziecię Starego Miasta (1863), Szpieg
(1864), Moskal (1864), Para czerwona (1865), My i oni (1865) oraz Żyd (1866). Także bogata publicystyka wpływała
na opinię publiczną w kraju i zagranicą oraz podsycała zainteresowanie dramatycznymi wydarzeniami.
Powstanie Saloniku było możliwe dzięki uprzejmości Janusza Kobylińskiego, który udostępnił naszemu muzeum swoją
wspaniałą kolekcję „kraszewianów” z wielką pieczołowitością gromadzoną od wielu lat. Na ekspozycji mogliśmy
pokazać tylko niewielką jej część m.in. medale i plakiety z podobizną Kraszewskiego wydawane z różnych okazji,
czasopisma z relacjami z pogrzebu pisarza w Krakowie w 1887 roku, pocztówki i książki.
W uzupełnieniu ekspozycji znalazły się muzealia pochodzące ze zbiorów Muzeum Romantyzmu w Opinogórze
(medaliony, wizytownik Kraszewskiego) i Muzeum Kultury Kurpiowskiej: dziewiętnastowieczne makaty z Buczacza,
świeczniki Frageta, obrazy - Jeźdźcy w tle krajobrazu pędzla Jana Perdzyńskiego, Portret kobiety V. Kabatha, a także
akwarela anonimowego autora Powstaniec 1863 r.
W pierwszej sali wystaw czasowych zaprezentowaliśmy czternaście prac Artura Grottgera pochodzących z teki
Wieczory zimowe, wydanej w Wiedniu w 1892 roku. Są to heliograwiury o tematyce powstańczej: Pielgrzym, W
ogrodzie saskim (Warszawa 1861), Pod murem więzienia, Na bagnety, Pościg, Podczas bitwy, Obrona epizod z bitwy
pod Małogoszczą V.1863, Ciosanie krzyża, Po walce, Przygody wojenne, W drodze na Sybir, Pochód na Syberię, W
„minach”, W Syberii. Teka Wieczory zimowe, to jedno z nielicznych dzieł artysty, jakie powstały już po powrocie z
Wiednia na Podole.
W drugiej sali zwiedzających wita dama w czerni symbolizująca okres żałoby narodowej, ogłoszonej w 1861 roku po
krwawo stłumionych przez wojska carskie manifestacjach patriotycznych. Przed nią umieszczone zostały wizerunki
weteranów, niegdyś powstańców. Jest to nawiązanie do słynnego obrazu A. Grottgera Pożegnanie powstańca. Tu
także umieszczono siedemnaście nazwisk i biogramy dowódców oddziałów powstańczych walczących na terenach
Puszczy Białej i Zielonej na czele z Zygmuntem Padlewskim, naczelnikiem wojennym województwa płockiego
operującym na tym terenie z dużym oddziałem, w składzie którego byli również Kurpie. To on dowodził w bitwie pod
Myszyńcem 9 marca 1863 roku.
Tu też jest część poświęcona weteranom powstania styczniowego, traktowanym z wielką estymą
w II Rzeczypospolitej. Widzimy więc wiekowych bohaterów powstania w charakterystycznych mundurach podczas
uroczystości zakończenia budowy Kopca Marszałka Piłsudskiego na Sowińcu w Krakowie, na spotkaniu w Domu
Weterana na Pradze, czy podczas herbatki u Marszałkowej Piłsudskiej. Wśród nich można zobaczyć zdjęcia stuletniego
Adama Wojciechowskiego z Wojciechowic będącego w czasie insurekcji styczniowej m.in. naczelnikiem wywiadu i
żandarmerii na powiaty łomżyński i ostrołęcki. Interesująca jest fotografia, pochodząca ze zbiorów Muzeum Kultury
Kurpiowskiej, przedstawiająca Elżbietę Tabeńską, która wraz ze swoją młodszą o dziesięć lat siostrą Antoniną za
działalność czynną w partii Ludwika Narbutta została zesłana na ciężkie roboty na Syberię. O Elżbiecie nie mamy
więcej informacji. O dalszych losach jej siostry dowiadujemy się z nekrologu zamieszczonego w Kurierze Warszawskim
7 grudnia 1920 r.
Antonina w drodze na zesłanie poślubiła Edwarda Krzywda-Łazowskiego – ostrołęczanina, także skazanego za
działalność w powstaniu styczniowym. Edward nie wrócił do kraju, zmarł w guberni smoleńskiej w 1888 roku.
1
Muzeum Kultury Kurpiowskiej
Antonina, po śmierci męża, po powrocie z zesłania prowadziła ożywioną działalność społeczną. Zmarła w
Częstochowie w Zakładzie św. Antoniego.
Na wystawie znajduje się też dokumentacja badań terenowych prowadzonych przez pracowników muzeum w trakcie
przygotowań do wystawy. Przedstawiono materiał fotograficzny dokumentujący mogiły powstańcze oraz
upamiętnienia bitew i potyczek na terenie Puszczy Białej i Zielonej i ich okolicach. Fotografie opatrzone opisami starć
oddziałów powstańczych z wojskami carskimi, informacjami o dacie i okolicznościach powstania, inskrypcjach,
architekturze pomników, a także tekstami źródłowymi dotyczącymi bohaterów prezentowanych miejsc, stanowią
ciekawy materiał do indywidualnego zwiedzania i refleksji nad wydarzeniami 1863 roku.
Uchyliliśmy rąbka tajemnicy i pokazaliśmy także działalność muzealników od kuchni warsztatowej, m.in. umieszczając
na wystawie kilka kart roboczych opracowanych do objazdu terenowego.
Na wystawie można prześledzić natężenie walk w czasie trwania powstania w Puszczy Białej i Zielonej na specjalnie
przygotowanych: wykresie – osi czasowej i tabeli.
Uzupełnieniem jest mapa ścienna Królestwa Polskiego z 1863 roku wydrukowana w Zakładzie
Artystyczno-Litograficznym A. Dzwonkowskiego i S-ki w 1863 roku oraz dwie grafiki z emblematem orła Królestwa
Polskiego i Rosji przedstawiające dodatkowo uzbrojenie i umundurowanie wojsk polskich i rosyjskich pochodzące z Le
monde illustré.
Każdy ze zwiedzających może mieć swój udział w tworzeniu wystawy. Z przygotowanych biogramów powstańców
styczniowych można wybrać jeden i zapisać go na Tablicy Pamięci. W ten sposób złożyć hołd bohaterom powstania
styczniowego.
Scenariusz i komisariat: Barbara Kalinowska i Grażyna Talarek
Oprawa plastyczna: Joanna Litwa
Fotografie: Andrzej Wiśniewski, Barbara Kalinowska, Grażyna Talarek
Wystawa ze zbiorów:
Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
Muzeum Romantyzmu z Opinogóry
Kolekcji Janusza Kobylińskiego
Zbiorów prywatnych rodziny Wojciechowskich
Wystawa czynna: 2 lutego - 15 kwietnia 2013 roku
Salonik Kraszewskiego zwiedzać można do 3 marca 2013 roku
Zapraszamy do obejrzenia ekspozycji w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, przy placu gen. J. Bema 8.
2