44 TRANSFER KOMPETENCJI KLUCZOWYCH UCZNIÓW

TRANSFER KOMPETENCJI KLUCZOWYCH UCZNIÓW PODCZAS
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW TECHNICZNYCH
Mastalerz Elżbieta
Streszczenie
W artykule omówiono zagadnienie transferu umiejętności uniwersalnych kształtowanych w
trakcie edukacji na wszystkich etapach nauki szkolnej. Centralnym zadaniem kształcenia jest
maksymalny rozwój ucznia. Wyposażenie w wiedzę i umiejętności przedmiotowe ma być
podstawą do rozwoju kompetencji kluczowych, które stanowić będą o jakości wykształcenia.
Przedmiot technika znakomicie nadaje się do integrowania i stosowania w praktyce, a więc w
rozwiązywaniu problemów, umiejętności uniwersalnych – użytecznych i najbardziej
potrzebnych.
Abstract
Transfer of pupils' key competences during technical problem solving . This article is
about transfering universal abilities, shaped during school education process. Its' main goal is
to maximize the student's developement. Giving him knowledge and skills is a foundation of
learning key competences, which reflect the quality of educational
process. Technical education is a perfect subject for integrating universal abilities and using
them in practical situations of problem solving.
1.Wstęp
Kompetencje kluczowe są wyznacznikiem rozwoju młodego człowieka, decydują w dużej
mierze o wyborze zawodu, pozycji społecznej, awansie zawodowym, użyteczności dla
społeczeństwa, osiąganiu sukcesów. Stąd też ich kształtowanie w poszczególnych etapach
edukacji szkolnej ucznia jest szczegółowo analizowane w literaturze pedagogicznej,
dyskutowane na konferencjach pedagogicznych i w różnego typu opracowaniach dla
nauczycieli.
2.Zagadnienie transferu umiejętności i jego odniesienie do edukacji ogólnotechnicznej.
Transfer w psychologii opisywany jest jako przeniesienie sprawności nabytej w jednej
dziedzinie na czynność podobnego typu [1]. Występuje w działaniach dydaktyczno –
wychowawczych nauczycieli zwykle łącznie z rozwijaniem twórczości. W pedagogice
twórczość proponuje się traktować jako kierunkowy, nadrzędny cel łączący wszelkie
działania szkoły [2].
Organizując ćwiczenia praktyczne w edukacji ogólnotechnicznej, zastosowanie wiedzy w
konkretnych sytuacjach życiowych, należy dążyć do kształtowania postawy eksperymentatora
– racjonalizatora [3]. Nie powinniśmy organizować ćwiczeń w formie treningu, lecz stawiać
ucznia w sytuacji coraz to trudniejszych problemów i prowadzić do stosowania wiedzy i
poznanych czynności nieco odmiennie. Wykształcenie ogólnotechniczne jest rezultatem
działalności poznawczej uczniów i wyraża się w dojrzałości jednostki do posługiwania się
wiedzą gdy trzeba rozwiązać zadanie praktyczne w oparciu o posiadaną wiedzę, lub gdy
44
dzięki posiadanym wartościom uzyskanym w toku działalności poznawczej (uczenia się),
zdobyć nowe wartości w sposób samodzielny.
3.Znaczenie kompetencji kluczowych w kontekście wiedzy przedmiotowej.
Określenie kompetencji kluczowych uczniów służy skupieniu uwagi społeczeństwa, przede
wszystkim kadry nauczającej, na najważniejszych umiejętnościach kształtowanych u młodego
człowieka w okresie edukacji szkolnej. Decydują one w dużej mierze o godnym
egzystowaniu, doskonaleniu się, realizacji planów życiowych w demokratycznym,
przesyconym informacją społeczeństwie XXI wieku. Świadomość konieczności posiadania i
rozwijania tych kompetencji u młodych ludzi wyzwala motywacje, chęć rzetelnego
przygotowania się do służenia społeczeństwu. Jedną z kluczowych kompetencji jest
umiejętność uczenia się. Tylko właściwe budowanie struktur wiedzy poprzez dokładanie
istotnych elementów do solidnych podstaw, wykorzystywanie doświadczeń pozwoli na
optymalne rozwiązywanie coraz trudniejszych problemów. Łączenie nowej wiedzy w
struktury wcześniej utworzone w umyśle, wymaga umiejętności myślenia. Kontekstowe
postrzeganie, dostrzeganie związków przyczynowo – skutkowych i zależności funkcjonalnych
jest potrzebne zarówno w jednej dziedzinie, jak też w integrowaniu wiedzy z różnych
obszarów edukacji. Poszukiwanie, porządkowanie wiedzy jest niezbędne w celu zapewnienia
funkcjonalności nabytych umiejętności. Dokonywanie i rozwijanie tych czynności pod
kierunkiem specjalisty przedmiotowego, pozwala na uporządkowany, sprawny proces
przyswajania nowych pojęć i struktur istotnych dla całości wykształcenia. Doskonalenie się
jako kompetencja kluczowa, wiąże się ściśle z działaniem; organizowanie pracy własnej,
odpowiedzialność za wyniki, elastyczne reagowanie w obliczu zmiany. Pozytywne
nastawienie do podejmowania wyzwań wraz z krytyczną samooceną, są podstawą znalezienia
odpowiedniego miejsca w przyszłym życiu zawodowym i społecznym. W dobie globalizacji
przygotowanie młodego pokolenia do współpracy i komunikowania się, jest nakazem czasu.
Życie społeczeństw w demokracji wymaga nawiązywania i podtrzymywania kontaktów,
negocjowania i osiągania porozumień , argumentowania własnego zdania. Kształceniu ich
sprzyjają w szczególności metody aktywizujące stosowane przez nauczyciela w pracy
dydaktyczno – wychowawczej. Nauczyciel musi zdawać sobie sprawę z konieczności
wielostronnego kształtowania u uczniów umiejętności uniwersalnych i ciągłego doskonalenia
umysłu poprzez rozwiązywanie problemów. Efektem ma być wzbogacenie w wiedzę
merytoryczną np.: techniczną, matematyczną, przyrodniczą oraz techniki pracy umysłowej.
4.Rozwiązywanie problemów technicznych kluczem do nowoczesnej edukacji
ogólnotechnicznej.
Zadania typu problemowego wymagają samodzielnej pracy uczniów, są więc niezbędne by
wzbogacać ucznia w techniki pracy umysłowej, w stosowanie posiadanej wiedzy i
przetwarzanie jej w nowe struktury. Muszą one zawierać trzy informacje dla ucznia: problem,
jaki powinien on rozwiązać, nową wiedzę, którą trzeba zdobyć oraz źródła, z którymi należy
pracować. Nauczanie problemowe nie powinno polegać na wyjaśnianiu problemu, kształceniu
ucznia w kierunku prostego opisu budowy, zasady działania urządzenia technicznego.
Wysiłek ucznia powinien być skupiony na poszukiwaniu wyjaśnienia związku pomiędzy
danymi. Nowopoznana wiedza konkretyzowana w opisie, wyjaśnianiu, charakteryzowaniu,
porównywaniu, zanim zostanie włączona w system wiadomości ucznia , podlega transferowi,
który zaplanował nauczyciel projektując zadanie problemowe. Tego typu praca wymaga więc
transferu umiejętności uniwersalnych do coraz to trudniejszych problemów, chodzi bowiem o
rozwój i ćwiczenie umysłu. Ważne jest także to, aby zaplanować i przeprowadzić tyle
45
ćwiczeń, by dostatecznie ugruntować i rozwinąć posiadane już umiejętności uniwersalne. Są
one bowiem w dużej mierze wyznacznikiem dalszej kariery zawodowej i społecznej. Tempo
narastania informacji w każdej dziedzinie wiedzy, w technice w szczególności, wymusza
przygotowanie uczniów do ciągłego podnoszenia, uzupełniania, rozwijania tego co
najbardziej wartościowe w człowieku - umiejętności naszego umysłu.
5.Podsumowanie
Zjawisko transferu podejmowane w literaturze pedagogicznej, jest stosunkowo słabo
opracowane w dydaktyce techniki. Rozwiązywanie problemów jest często wykorzystywane w
nauczaniu techniki, jednak proces powstawania struktur wiedzy i umiejętności technicznych
w dobie powszechnej komputeryzacji i lawinowego przyrostu wiedzy wymaga pogłębionych
badań nad transferem umiejętności uniwersalnych i umiejętności techniczno –
informatycznych. Zagadnienie to rozpracowane w kontekście technik szybkiego uczenia się
pozwoliłoby wypracować optymalny model edukacji techniczno – informatycznej uczniów
szkół ogólnokształcących, w szczególności gimnazjum i liceum. W dobie wszechobecnej
techniki, zagadnieniom tym należy się pogłębiona analiza psychologiczna i wdrożenie
osiągnięć w kształtowanie postaw odkrywczo – racjonalizatorskich uczniów. W strategii
ustawicznego doskonalenia szkoły priorytety nadawane są aktywizowaniu poznawczych
poczynań uczniów. Odnoszą się one przede wszystkim do nowoczesnych metod nauczania –
uczenia się i nowoczesnych środków dydaktycznych. Powinnością nauczycieli jest stała
troska o unowocześnianie, doskonalenie pracy, możliwie najlepszy rozwój uczniów
przystający do potrzeb życia codziennego oraz rozwoju nauki i techniki.
Literatura:
ƒ Bereźnicki Franciszek: Dydaktyka kształcenia ogólnego, Oficyna Wydawnicza
Impuls, Kraków, 2004, ISBN 83-7308-100-3
ƒ Malenda Anna: O twórcze nauczanie – uczenie się matematyki, Wydawnictwo
Podkowa bis, Gdańsk, 2001, ISBN 83-88834-30-4
ƒ Mastalerz Elżbieta, Gałązka Ewa: Inspiracje do aktywizującej uczniów edukacji
ogólnotechnicznej, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, 2006, ISBN 86-7271-398-7
ƒ Noga Henryk: Istota i pogranicze pedagogiki, Wyd. H. Noga, Kraków, 2004
ƒ [3] Polny Roman: Nauczanie techniki w szkole ogólnokształcącej, Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1981, ISBN 83-02-01296-3
ƒ [1] Sillamy Norbert: Słownik psychologii, Wydawnictwo „Książnica”,1994,ISBN 837132-124-4
ƒ [2] Szymański M.S.: Twórczość i style poznawcze uczniów, Warszawa, 1987
Lektorował: dr Henryk Noga, e-mail: [email protected]
Kontakt: Elżbieta Mastalerz, Krakow, e-mail: [email protected]
46