minister edukacji narodowej

MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ
Warszawa, 01 czerwca 2016 r.
DWKI-WSPE.054.12.2016.KT
Pan Marek Kuchciński
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
Odpowiedź na interpelację nr 2915
Szanowny Panie Marszałku,
składam na Pana ręce odpowiedź na interpelację Pani Iwony Michałek
i Pani Marzeny Machałek, Posłanek na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej,
w sprawie zainicjowania przez Ministerstwo Edukacji Narodowej działań na
rzecz poprawy i zwiększenia zakresu nieodpłatnej pomocy psychologicznopedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach:
Szanowne Panie Posłanki,
system oświaty zapewnia uczniom możliwość korzystania z pomocy
psychologiczno-pedagogicznej1. Pomoc ta polega na rozpoznawaniu
i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz
indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów.
Nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem zobligowani są do
rozpoznania jego potrzeb w tym zakresie oraz udzielenia mu adekwatnego
wsparcia.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole jest udzielana w trakcie
bieżącej pracy z uczniem oraz w formie:
1) klas terapeutycznych;
2) zajęć rozwijających uzdolnienia;
3) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych;
4) zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych,
socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym;
1
Art. 1 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2015 r., poz. 2156, z późn.zm.).
5) zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz
planowaniem kształcenia i kariery zawodowej – w przypadku uczniów
gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych;
6) warsztatów;
7) porad i konsultacji.
Szczegółowe regulacje w tym zakresie zostały określone w przepisach
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania
i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej2.
Pomocą psychologiczno-pedagogiczną
uczniowie:
obejmowani
są
w szczególności
1) niepełnosprawni,
2) niedostosowani społecznie,
3) zagrożeni niedostosowaniem społecznym,
4) ze szczególnymi uzdolnieniami,
5) ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się2,
6) z zaburzeniami komunikacji językowej,
7) przewlekle chorzy,
8) w sytuacji kryzysowej lub traumatycznej,
9) z niepowodzeniami edukacyjnymi,
10) zaniedbani środowiskowo, w związku z sytuacją bytową ucznia i jego
rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi,
11) z trudnościami adaptacyjnymi związanymi z różnicami kulturowymi lub ze
zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym
kształceniem za granicą.
Katalog potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów nie jest zamknięty,
wyznacznikiem są potrzeby dziecka. Pomocy psychologiczno-pedagogicznej
udzielają uczniom nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz
specjaliści. Dyrektor szkoły organizując pomoc dla uczniów współpracuje w tym
zakresie z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi (w tym poradniami
specjalistycznymi), rodzicami uczniów, placówkami doskonalenia nauczycieli,
innymi przedszkolami, szkołami i placówkami, a także organizacjami
pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci
i młodzieży.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest także rodzicom uczniów
oraz nauczycielom, w formie porad, konsultacji, warsztatów i szkoleń.
Biorąc pod uwagę obowiązki szkoły w zakresie udzielania pomocy
psychologiczno-pedagogicznej, dyrektor szkoły odpowiada za ich realizację
i w porozumieniu z organem prowadzącym podejmuje decyzje m.in. dotyczące
zatrudnienia nauczycieli i specjalistów wykonujących zadania z zakresu pomocy
psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psychologów i pedagogów,
2
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532).
logopedów, terapeutów pedagogicznych, odpowiednio do rozpoznanych
potrzeb w tym zakresie.
Przy zatrudnianiu w szkołach zarówno psychologów, jaki i pedagogów oraz
innych specjalistów udzielających pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
powinny być brane pod uwagę rozpoznane potrzeby uczniów. Rodzaj
zatrudnionych specjalistów oraz wymiar ich zatrudnienia powinny wynikać
z potrzeb danej szkoły w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla
uczniów, rodziców i nauczycieli.
Profesjonalne
wsparcie
w rozwiązywaniu
problemów
edukacyjnowychowawczych zapewniają w systemie oświaty poradnie psychologicznopedagogiczne do zadań których należy m.in. prowadzenie działań
diagnostycznych, terapeutycznych, a także realizacja działań profilaktycznych.
Odbiorcy usług poradni to zarówno dzieci – w wieku już od urodzenia, młodzież,
rodzice, jak i nauczyciele.
Należy podkreślić, że poradnie wspierają szczególnie wychowawczą oraz
edukacyjną funkcję szkoły i placówki , a także jej rolę w zakresie profilaktyki, co
polega m. in na:
1) udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub
specjalistom pomocy w rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb
rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci
i młodzieży,
2) udzielaniu nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych lub
specjalistom pomocy w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych
i wychowawczych,
3) podejmowaniu działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych
problemów dzieci i młodzieży,
4) prowadzeniu edukacji dotyczącej ochrony zdrowia psychicznego wśród
dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli,
5) udzielaniu, we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli
i bibliotekami pedagogicznymi, wsparcia merytorycznego nauczycielom,
wychowawcom grup wychowawczych i specjalistom pracującym
z dzieckiem.
Udzielanie bezpośredniej pomocy dzieciom i młodzieży oraz rodzicom przez
poradnie psychologiczno-pedagogiczne, polega w szczególności na
prowadzeniu terapii dzieci i młodzieży, a także ich rodzin oraz na udzielaniu
pomocy rodzicom w rozpoznawaniu potrzeb rozwojowych, edukacyjnych oraz
możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży. To to także pomoc
w rozwiązywaniu problemów edukacyjnych i wychowawczych.
Odnosząc się do pytań przedstawionych w interpelacji, przedstawiam dane
z Sytemu Informacji Oświatowej, według stanu na 30 września 2015 r.
Ad. 1, 2 i 4. Liczba etatów psychologów, pedagogów i logopedów
w przedszkolach i szkołach na terenie miast i wsi:
Przedszkola
liczba
liczba dzieci
liczba etatów liczba etatów
etatów
przypadająca
psychologów logopedów
pedagogów
na psychologa
Miasto
Wieś
347,59
330,49
1 124,75
2 317
73,40
37,52
384,59
9 991
Szkoły
liczba
liczba uczniów
liczba etatów liczba etatów
etatów
przypadająca
psychologów logopedów
pedagogów
na psychologa
Miasto
Wieś
12 047,20
6 428,76
3 644,24
384
3 612,69
719,63
1 658,28
3 239
Ad. 3
W Polsce, według danych na 30 września 2015 r., funkcjonuje 949 poradni
psychologiczno- pedagogicznych, w tym 580 publicznych i 369 niepublicznych.
Ad. 5.
Ministerstwo Edukacji Narodowej stwarza warunki organizacyjno-prawne do
kształcenia, wychowania i opieki pedagogicznej wszystkim dzieciom
i młodzieży, w tym ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Działania
Ministerstwa Edukacji Narodowej służą stworzeniu rozwiązań o charakterze
systemowym i organizacyjnym, wpływających na efektywność kształcenia dzieci
i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Indywidualne podejście
do uczniów z różnego rodzaju dysfunkcjami, potrzebujących wsparcia
w rozwijaniu zdolności i zainteresowań czy w pokonywaniu trudności, służy
podnoszeniu efektywności ich kształcenia i zapewnieniu im pomocy
psychologiczno-pedagogicznej jak najbliżej ich miejsca zamieszkania –
w przedszkolu, szkole lub placówce.
Od 2008 r. wprowadzane są zmiany w przepisach prawa, które mają na celu
zapewnienie dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym powodzenia w nauce
szkolnej, wyrównujące ich szanse edukacyjne, zapewniające odpowiednie
warunki do nauki i pomoc psychologiczno-pedagogiczną. Doprecyzowane
zostały przepisy rozporządzeń, m.in. w sprawie warunków organizowania
kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych,
niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym,
w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, w sprawie szczegółowych
zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym
publicznych poradni specjalistycznych, w sprawie rodzajów i szczegółowych
zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży
w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez
rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach, w sprawie organizowania
wczesnego wspomagania.
W ramach realizacji Rządowego Programu „Bezpieczna i przyjazna szkoła”
w 2012 i 2013 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej przeprowadziło otwarte
konkursy ofert na realizacje zadań publicznych dotyczących obszaru pracy
z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Realizowane projekty
dotyczyły m.in. wsparcia w zakresie indywidualizacji kształcenia oraz udzielania
pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom.
W ramach Priorytetu III Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w latach 20102011, realizowany był projekt systemowy „Podniesienie efektywności
kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”. Projekt
realizowany był przez Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy
z Akademią Pedagogiki Specjalnej w Warszawie.
Działania projektu służyły przygotowaniu szkół i placówek, organu nadzoru
pedagogicznego i organów prowadzących do realizacji zadań w zakresie
organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej i kształcenia specjalnego.
Celem ogólnym było przygotowanie beneficjentów projektu do zapewnienia
świadczenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej jak najbliżej ucznia, w
środowisku jego nauczania i wychowania, oraz poprawa jakości systemu
kształcenia i wychowania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Do wszystkich przedszkoli, szkół i placówek przekazano również nieodpłatnie
za pośrednictwem kuratoriów oświaty, materiały dydaktyczne dla dyrektorów,
nauczycieli i rodziców, wspomagające w pracy z uczniem ze specjalnymi
potrzebami, w tym z uczniem niepełnosprawnym. Została również uruchomiona
platforma informacyjno-komunikacyjna, poprzez którą oprócz zamieszczonych,
wymienionych wyżej materiałów, eksperci udzielali odpowiedzi na zgłaszane
przez dyrektorów i nauczycieli pytania. Opracowane w projekcie materiały dla
nauczycieli pomocne w pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi udostępnione są na portalu edukacyjnym Scholaris.
Wiele publikacji dotyczących pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi, w tym w zakresie organizowania pomocy psychologicznopedagogicznej, jest dostępnych na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju
Edukacji3.
Biorąc pod uwagę potrzeby szkół ogólnodostępnych w zakresie wyposażenia
w pomoce dydaktyczne służące realizacji zadań z zakresu pomocy
psychologiczno-pedagogicznej i zajęć rewalidacyjnych, w 2016 r. przewidziano
możliwość ubiegania się przez jednostki samorządu terytorialnego
o zwiększenie kwot części oświatowej subwencji ogólnej z 0,4% rezerwy
o dodatkowe środki na ten cel.
3
Strona ORE: www.ore.edu.pl.
Należy także zauważyć, że w odniesieniu do uczniów objętych kształceniem
specjalnym4, którzy obejmowani są również pomocą psychologicznopedagogiczną, systematycznie rośnie kwota dodatkowych środków naliczanych
jednostkom samorządu terytorialnego w ramach podziału subwencji oświatowej
dla tych uczniów. Dane tym zakresie przedstawia tabela.
rok
wysokość subwencji
oświatowej w mln zł
2015
5 778,8
2014
5 366,3
2013
5 067,8
2012
4 680,8
2011
4 354,6
2010
4 110,2
2009
3 831,2
Jednostki samorządu terytorialnego w latach 2015 20165 zostały zobowiązane
do przeznaczenia środków w wysokości nie mniejszej niż wynikająca z podziału
części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na
realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod
pracy.
Ad. 6
W 2015 r. w rozporządzeniu regulującym funkcjonowanie placówek specjalnych
tj. młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków
socjoterapii, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych, specjalnych
ośrodków wychowawczych i ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych6,
wprowadzono przepisy określające standardy zatrudnienia specjalistów.
Wskazano, że liczba i rodzaj zatrudnionych specjalistów powinny być
dostosowane do potrzeb wychowanków poszczególnych ośrodków,
zobowiązano do zatrudniania psychologów i pedagogów ww. ośrodkach.
4
Na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez zespół
orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
5
Ustawa z dnia 16 grudnia 2015 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy
budżetowej na rok 2016 (Dz. U. poz. 2199).
6
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów
i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży
w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich
dzieci w tych placówkach (Dz. U. poz. 1872).
W celu zapewnienia wychowankom odpowiedniego wsparcia w rozwiązywaniu
problemów wynikających z ich rozwoju oraz sytuacji życiowej, w odniesieniu do
młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków
socjoterapii, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych
ośrodków
wychowawczych,
przepisy
rozporządzenia
przewidują,
że w przypadku psychologa wymiar zatrudnienia na tym stanowisku nie może
być niższy niż pełny wymiar zajęć (pełny etat), z uwzględnieniem pełnego
tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć psychologa, który jest
ustalany przez organ prowadzący ośrodek, na podstawie art. 42 ust. 7 ustawy
z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Jednocześnie przepisy
rozporządzenia dopuszczają możliwość zatrudnienia w ww. ośrodkach kilku
psychologów (zamiast jednego na pełny etat), z zastrzeżeniem jednak, że
łączny wymiar zajęć wszystkich zatrudnionych psychologów nie może być
niższy niż pełny wymiar zajęć. Analogiczne rozwiązania przewidziano
w stosunku do zatrudnienia pedagoga.
Rozporządzenie przewiduje również konieczność zwiększenia tygodniowego
obowiązkowego wymiaru godzin zajęć psychologów i pedagogów w sytuacji
gdy zwiększy się liczba wychowanków w danym ośrodku. I tak w przypadku gdy
w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii,
specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i specjalnym ośrodku
wychowawczym liczba wychowanków przekroczy 36, tygodniowy obowiązkowy
wymiar godzin zajęć psychologa (psychologów) i tygodniowy obowiązkowy
wymiar godzin zajęć pedagoga (pedagogów), ustalany przez organ prowadzący
ośrodek, na podstawie art. 42 ust. 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela, należy zwiększyć, w przeliczeniu na każdych kolejnych
12 wychowanków:
1) co najmniej
wychowawczych;
o
1/3
–
w
przypadku
młodzieżowych
ośrodków
2) co najmniej o 1/4 – w przypadku młodzieżowych ośrodków socjoterapii,
specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków
wychowawczych.
Koszty zatrudnienia ww. specjalistów były analizowane w ocenie skutków
regulacji przy wprowadzaniu zmian legislacyjnych w tym zakresie7.
W 2012 r. różnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkołach
objętych było ok. 25% populacji uczniów, w 2014 roku ok. 30%8.
Wprowadzenie wymogu zatrudniania psychologa w każdym przedszkolu i
szkole wymaga rozważenia. Należy mieć bowiem na uwadze, że w systemie
oświaty funkcjonują różnej wielkości przedszkola i szkoły, różne mogą być
także potrzeby dzieci i młodzieży uczęszczających do tych szkół. Ministerstwo
Edukacji Narodowej nie prowadziło analiz finansowych w zakresie wskazanym
w interpelacji.
7
8
http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12275353/katalog/12302101#12302101
Na podstawie danych z Systemu Informacji Oświatowej.
Ad. 7.
W publicznych szkole, przedszkolu i placówce prowadzonych przez jednostki
samorządu terytorialnego może być zatrudniony psycholog- specjalista lub
psycholog- nauczyciel.
W przypadku "specjalisty" zatrudnia się go na
podstawie art. 7 ust. 1a - 1d ustawy o systemie oświaty9, na zasadach Kodeksu
pracy10, z tym, że do osoby tej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć godzin zajęć edukacyjnych
nauczycieli oraz ustala się wynagrodzenie nie wyższe niż przewidziane jak dla
nauczyciela dyplomowanego.
Nauczyciel - psycholog zatrudniany jest zgodnie z przepisami ustawy - Karta
Nauczyciela11 i jeżeli jego miejscem pracy jest szkoła, przedszkola lub
placówka prowadzona przez jednostkę samorządu terytorialnego, nauczyciel
korzysta
w wszystkich praw wynikających z niniejszej ustawy.
Ad.8.
W przepisach wskazano zadania pedagoga i psychologa w przedszkolu, szkole
i placówce. Należy do nich m.in:
•
prowadzenie
badań
i
działań
diagnostycznych
dotyczących
poszczególnych uczniów, w tym diagnozowanie indywidualnych potrzeb
rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, a także
wspieranie mocnych stron uczniów;
•
minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie
zaburzeniom zachowania oraz realizacja różnych form pomocy
psychologiczno-pedagogicznej w środowisku szkolnym i pozaszkolnym
poszczególnych uczniów;
•
prowadzenie terapii indywidualnej i grupowej12.
Określenie zasad zobowiązujących dyrektora jednostki systemu oświaty do
zatrudnienia psychologa wymagają szerokiej analizy, szczególnie w odniesieniu
do potrzeb uczniów danej szkoły w tym zakresie. Należy pamiętać, że
w systemie edukacji funkcjonują szkoły, w których uczniowie mają większe
potrzeby w zakresie wsparcia ich przez psychologa szkolnego, co może
wynikać z położenia geograficzno-gospodarczego szkoły, a są także szkoły
w których te potrzeby nie są duże.
W obowiązującym stanie prawnym możliwe jest zatrudnienie psychologa
w każdej szkole. Zależy to jednak od możliwości finansowych jednostki
samorządu terytorialnego prowadzącej szkołę, gdyż wiąże się to ze
9
Dz. U. z 2015 r., poz. 2156, z późn.zm.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 1502, z późn. zm.).
11
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2014 r., poz. 191).
12
§ 23 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532).
10
zwiększeniem kosztów funkcjonowania szkoły, zależy także od dostępności
psychologów na terenie gdzie funkcjonuje szkoła.
Ad. 9
Ewentualne zmiany legislacyjne dotyczące pomocy psychologicznopedagogicznej będą rozważane przy analizowaniu wniosków i postulatów
zgłaszanych w czasie trwającej od marca br. debaty oświatowej pn. „Uczeń.
Rodzic. Nauczyciel – Dobra zmiana”. Jednym z tematów debaty jest kształcenie
uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy wymagają wsparcia
psychologiczno-pedagogicznego. Wyniki debaty zostaną zaprezentowane na
konferencji podsumowującej debatę, która odbędzie się 27 czerwca 2016 r.
w Toruniu.
Z wyrazami szacunku,
Z upoważnienia
MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ
Teresa Wargocka
Sekretarz Stanu
/ – podpisany cyfrowo/