Determinanty i ograniczenia rozwoju innowacyjności

Zagłoba
Determinanty i ograniczenia rozwoju
innowacyjności polskiej gospodarki na tle
sytuacji w Unii Europejskiej
Wprowadzenie
Historia gospodarki wolnorynkowej w Polsce nieznacznie przekracza 20 lat. Zmianom
politycznym towarzyszyły procesy restrukturyzacji przemysłu, modernizacji rolnictwa i
rozwoju sektora usług. Stopniowo pozbywano się dziedzictwa poprzedniego systemu, poprzez
prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, zwiększanie wydatków na badania i rozwój,
zmianę struktury gospodarki. Przystąpienie do OECD i Unii Europejskiej wymusiło przyjęcie
zachodnich wzorców, a środki płynące z funduszy europejskich miały pozwolić na
zmniejszenie dystansu pomiędzy polskimi regionami a częściami składowymi krajów „Starej
Unii”. Realizacja planów unowocześnienia gospodarki i rozwoju technologii została
zweryfikowana o naturalne bariery, czy też wspomagana przez czynniki służące poprawie
sytuacji w Polsce. Europa chcąc utrzymać swoją pozycję na geopolitycznej mapie świata, w
obliczu prognozowanego kryzysu demograficznego, musi postawić na rozwój innowacyjności
i kreatywności. Pojedyncze gospodarki europejskie w przyszłości mogą nie mieć szans w
rywalizacji z nowymi potentatami. Stąd troska o wyposażenie zjednoczonej Europy w
narzędzia dające jej przewagą zarówno pod względem rozwiązań technologicznych jak i
nowoczesnych instrumentów finansowych. W tej sytuacji musi odnaleźć się Polska – kraj,
który aby mógł dogonić grupę wysoko rozwiniętych państw, musi stymulować swoją
gospodarkę do szybszego przyrostu patentów i efektywniejszego działania przedsiębiorczości.
System polityczno - prawny
Z wyjątkiem permanentnych turbulencji politycznych na Półwyspie Bałkańskim,
autokratycznej
stabilności
reżimu Aleksandra Łukaszenki
i
dyskusyjnej
wolności
obywatelskiej w Rosji i na Ukrainie, Europa leży w strefie stabilnej demokracji. Silne
Strona | 1
powiązania handlowe eliminują potencjalne konflikty, a dojrzewające i dorosłe systemy
wyborcze, dosyć konsekwentnie odrzucają skrajne ruchy ideologiczne. W warunkach, gdy
państwo nie musi finansować kosztownych kampanii wojennych, obywatele nie muszą
ograniczać swoich rozmyślań tylko do zaspakajania elementarnych potrzeb, możliwe staje się
tworzenie pewnych, niezależnych od cyklu koniekturalnego mechanizmów rozwoju.
Wspólnoty Europejskie powstawały na gruncie troski o szeroko rozumiane bezpieczeństwo
Europy. Sieć stosunków gospodarczych jest czynnikiem neutralizującym międzynarodową
agresję. Organy wewnętrzne Unii słynną z formalności i precyzji w formułowaniu prawa
wspólnotowego. Istota rzeczy tkwi w konsensusie pomiędzy legislatywą gwarantującą
stabilność a wolnością jednostki generującą kreatywność.1
Zasada subsydiarności, obok
Wykres 1. Ilość dni potrzebnych na rozpoczęcie działalności
gospodarczej
zasady
jednolitych
ram
instytucjonalnych, fundament istnienie
UE, zakłada, że instancje wyższe nie
ingerują w działalność suwerennych
jednostek w możliwie jak największym
stopniu. Jednakże wszelkie wypowiedzi
przedsiębiorców i ich reprezentantów
wskazują na ograniczenia prowadzenia
działalności gospodarczej przez nadmiar
biurokracji. Geneza takiego stanu rzeczy
ma różne źródła. W Polsce istnieje nadal
silna
orientacja
państwa
w
na
nadrzędną
regulowaniu
gospodarczych,
rolę
stosunków
nadmiar
przepisów
ogranicza swobodną inicjatywę. Władza
publiczna jest ważnym ogniwem procesu
innowacji:
wpływa
na
powiązania
podmiotów w skali horyzontalnej oraz
wdraża
sektorze
1
innowacyjne
publicznym(
rozwiązania
w
w
opiece
Pomykalski Andrzej. Zarządzanie innowacjami.
Strona | 2
zdrowotnej, ochronie środowiska czy w obronie narodowej).2 Jednak nadmierny centralizm
decyzyjny wydłuża proces wprowadzania zmian i jest ważnym czynnikiem blokującym
inicjatywę poszczególnych jednostek.
Załączony wykres obrazuje ilość dni potrzebnych na założenie firmy w roku 2004 i
2010 w różnych państwach świata i średnią dla OECD. Początkujący przedsiębiorca w Polsce
ma do pokonania jedną z najdłuższych dróg z pośród wszystkich państw zrzeszonych w
OECD. Ponadto o ile w pozostałych krajach można zaobserwować progres to Polska na
przestrzeni tych 6 lat nie uczyniła postępów, będąc więźniem zabijającego przedsiębiorczość
statusu quo. Usprawnienie procedur rejestracyjnych i ograniczenie liczby wniosków
formalnych umożliwia przeniesienie czasu i energii zostawianych w urzędowych kolejkach na
rzecz rozwijania działalności gospodarczej.
Różne środowiska polityczne czy to biznesowe postulowały wprowadzenie zasady
„Jednego Okienka”. Petent miał w jednym miejscu załatwić wszelkie formalności związane z
założeniem firmy. W praktyce zamiast usprawnienia dotychczasowego systemu doszło do
wydłużenia procedur. Problemem okazało się dłuższe oczekiwanie na NIP i rejestrację.
Dodatkowo sąd nie weryfikuje poprawności innych wniosków niż ten do KRS, a więc w
przypadku
zaistnienia
błędów
przedsiębiorca
musi
udawać
się
bezpośrednio
do
poszczególnych urzędów w celu dokonania poprawek.3
Rysunek 1. Rozmieszczenie SSE na terenie Polski
W połowie lat 90 ubiegłego
wieku zrodził się w Polsce pomysł
stworzenia
Specjalnych
Ekonomicznych
Stref
na
wzór
funkcjonujących do tej pory w Azji
Południowo- Wschodniej. Nadrzędnym
celem tego systemu było skierowanie
inwestycji
do
charakteryzujących
współczynnikiem
Źródło: http://www.pwc.pl/pl_PL/pl/zespol-pomocypublicznej/SSE_10lat.pdf
strukturalnego.
regionów
się
wysokim
bezrobocia
Zgodnie z ustawą o
2
Tadeusz Baczko, Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk „Strategia innowacyjności dla
Polski”
3
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Czy-skarbowka-usprawni-jedno-okienko-2259631.html
Strona | 3
SEE jednym z priorytetów tego systemu jest
rozwój nowych rozwiązań technicznych i
technologicznych oraz ich wykorzystanie w gospodarce narodowej 4. Główny benefitem
prowadzenia działalności w strefie jest zwolnienie z płacenia podatku dochodowego od osób
fizycznych i prawnych.5 W Polsce funkcjonuje 14 SSE o łącznej powierzchni 11.845 ha.6 Do
2008 roku wygenerowały łącznie 51,2 mld zł nakładów inwestycyjnych a na terenach stref
pracuje łącznie ponad 197 tys. osób, w tym 152 tys. to nowe miejsca pracy.7 Za kwalifikujące
się do wsparcia instrumentem specjalnych stref ekonomicznych uznano inwestycje:
a) innowacyjne;
b) realizowane w sektorach priorytetowych;
c) wspierające rozwój klastrów, parków przemysłowych i technologicznych;
d) zwiększające stopień uprzemysłowienia regionów słabo uprzemysłowionych;
e) tworzące określoną liczbę nowych miejsc pracy lub o określonych minimalnych
kosztach kwalifikowanych inwestycji - w zależności od stopy bezrobocia w powiecie.8
Ministerstwo Gospodarki za czynnik dalszego rozwoju SSE upatruje system klastrów, które
to mają się stać inkubatorami innowacyjności.
Aby chronić własność intelektualną autora powstała instytucja patentu. Na tle krajów
wiodących Polska wypada bardzo słabo jeśli chodzi o liczbę wynalazków objętych ochroną
prawną. Podczas gdy przodujące w zestawieniu Stany Zjednoczone w roku 2010 osiągnęły
wynik 44844 patentów, a górujące w UE Niemcy 17559 to Polakom udało się zarejestrować
199 wynalazków chronionych prawem patentowym, co zaowocowało 31 pozycją na świecie i
14 w ramach Unii.9 Wyprzedzenie dwóch członków tzw. „Starej piętnastki”(Grecji i
Portugali) oraz dominacja wśród nowych państw może schlebiać, jednak pytanie czy to
pokrywa się z aspiracjami obywateli. Za główne przyczyny relatywnie niskich wskaźników
innowacyjności w kontekście patentowym przyjmuje się duży koszt patentów europejskich
lub zdobywanych w procedurze światowej10. Małe i średnie przedsiębiorstwa oraz
indywidualni wynalazcy nie dysponują na ogół środkami, z których mogliby pokryć koszty
opłacenia
patentów.
Duża
część
innowacyjnych
przedsiębiorstw
jest
własnością
międzynarodowych korporacji, dla których Europa Wschodnia jest atrakcyjna z uwagi na
4
http://lex.pl/bap/student/Dz.U.2007.42.274.html
Ibid.
6
http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/EDEA1667-FD25-4297-AC8C-988DA7789AC6/51415/Koncepcja.pdf
7
Ibid.
8
Ibid.
9
http://forsal.pl/grafika/507008,66190,zobacz_ranking_najbardziej_innowacyjnych_panstw_swiata.html
10
http://www.piap.pl/tpp/files/5-6272753.pdf
5
Strona | 4
tanią siłę roboczą. Jednak swoje działy B+R lokują w rodzimych krajach. 11 Kolejnym
problemem jest słaba motywacja finansowa pracowników naukowych do prowadzenia
działalności innowacyjnej.
Tabela 1. Ranking wolności gospodarczej Heritage
Ranking wolności gospodarczej Heritage
Miejsce w rankingu
Państwo
Wynik
7
Irlandia
78,7
8
Dania
78,6
13
Luksemburg
76,2
14
Estonia
75,2
15
Holandia
74,7
16
Wielka Brytania
74,5
17
Finlandia
74,0
18
Cypr
73,3
21
Austria
71,9
22
Szwecja
71,9
23
Niemcy
71,8
24
Litwa
71,3
28
Czechy
70,4
31
Hiszpania
70,2
32
Belgia
70,2
37
Słowacja
69,5
51
Węgry
66,6
56
Łotwa
65,8
57
Malta
65,7
60
Bułgaria
64,9
63
Rumunia
64,7
64
Francja
64,6
66
Słowenia
64,6
68
Polska
64,1
69
Portugalia
64,0
11
Ibid.
Strona | 5
87
Włochy
60,3
88
Grecja
60,3
Opracowanie własne na podstawie Heritage Index
Całokształt uwarunkowań prawno - administracyjnych w ocenie analityków Heritage
Foundation plasuje Polskę na 64 miejscu w skali całego świata12. W UE gorszą sytuację dla
gospodarczej inicjatywy obserwuje się tylko w Portugali, Grecji i we Włoszech. Obecne
perturbacje ekonomiczne tych państw powinny być wystarczającym sygnałem dla władzy
ustawodawczej w Polsce. Kryzys gospodarczy i trudna sytuacja w sektorze finansów
publicznych może ograniczać skłonność decydentów politycznych do przekazywania
środków publicznych na cele rozwoju innowacyjności oraz wprowadzania ułatwień dla
przedsiębiorców, gdyż w krótkim horyzoncie czasowym budżet silnie odczuwa wszelkie ulgi
podatkowe i subsydiowanie działalności gospodarczej. Jednak w dłuższej przestrzeni
czasowej poczynione ustępstwa na rzecz inwestorów owocują zwiększeniem liczby miejsc
pracy, wzrostem PKB, poszerzeniem wpływów budżetowych z tytułu podatków
konsumpcyjnych oraz upowszechnieniem nowych technologii w codziennym życiu, co
stymuluje członków społeczeństwa do dalszego rozwoju osobistego. Reformy gospodarcze i
rozwiązania systemowe są konieczne, aby krajowi przedsiębiorcy zamiast walczyć z
uciążliwościami administracyjno - organizacyjnymi mogli rywalizować z innymi firmami na
rynku czy to europejskim czy światowym. Czynnikami motywacji wynalazców i
przedsiębiorców winny być ulgi systemowe za tworzenie stref gospodarczych i parków
technologicznych oraz uruchomienie gwarancji kredytowych i pomocy dla tworzących się
przedsięwzięć.13 Nowelizowane akty prawne, osiągną wymierne korzyści, gdy traktować będą
o motywacji twórców do komercjalizacji nowych rozwiązań. Stabilizujący się system
partyjny z czasem wypiera niepewność polityczną, której efektem jest tymczasowość
planowania i wątpliwość stałego przepływu środków finansowych.14 Relatywnie nowa
struktura samorządu terytorialnego nie została dopasowana do reformy administracji
centralnej i regionalnej, a to generuje niejasny podział kompetencji i brak współdziałania.
Efektem jak i przyczyną ułomności polskiego systemu jest absencja długofalowej polityki
innowacyjnej oraz niedorozwój instytucjonalny w zakresie wspierania przedsiębiorczości i
12
http://www.heritage.org/index/
Grudzewski Wiesław M., Hejduk Irena K. Zarządzanie technologiami. Zaawansowane technologie i wyzwanie
ich komercjalizacji
14
Ibid.
13
Strona | 6
transferu technologii. Aby połączyć sferę nauki ze sferą praktyki należy wykształcić system
wiążący.15
Rysunek 2. System wiążący
Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Grudzewski Wiesław M., Hejduk Irena K. Zarządzanie technologiami.
Zaawansowane technologie i wyzwanie ich komercjalizacji”
W Unii Europejskiej wykształcono kilka programów, których celem jest m. in.
tworzenie międzynarodowych sieci parków technologicznych i naukowych jak w przypadku
programu SPRINT(Strategic Programme for Innovation and Technology Transfer). Poprawie
zdolności małych i średnich przedsiębiorstw do absorpcji nowych technologii, zapewnienie
finansowego wsparcia projektów innowacyjnych w sferze high-tech oraz aktywizacji na tym
odcinku venture capital mają służyć BRITE EURAM II, VALUE, THERMIE, CRAFT i
TECHNOLOGY VENTURE CAPITAL TRAINING.16
W poszukiwaniu właściwej drogi rozwoju warto wzorować się na państwach, których
systemy są asumptem kreatywności. Duńskie Centrum Innowacji stworzyło program
technologiczny Scout. W jego ramach szkoli się tzw. Scottów, którzy zajmują się
poszukiwaniem ciekawych nowości do wdrożenia na rynek produkcji oraz importem
technologii z zewnątrz. Wykwalifikowani specjaliści przyglądają się działalności uczelni,
instytutów naukowych i jednostek badawczo-rozwojowych. Ponadto DCI prowadzi
doradztwo w zakresie strategii i ochrony patentowej. 17
W procesie szerzenia innowacyjności ważnym punktem jest stworzenie właściwej
infrastruktury i platformy przesyłu nowinek technologicznych. W tej dziedzinie wśród krajów
UE przoduje Francja ze swoim programem RENATER, który z założenia ma zaowocować do
15
Ibid.
Ibid.
17
Ibid.
16
Strona | 7
2015 roku pokryciem całego terytorium państwa siecią światłowodów. Co będzie się wiązać
ze wzrostem prędkości przesyłu danych i technologii.18
Polska
powinna
zadbać
o
wypracowanie
własnego
systemu
przyjaznego
innowacyjności, dostosowanego do swojej kultury i specyfiki oraz mentalności obywateli.
Jednak warto wykorzystać doświadczenia innych krajów, gdy te działają efektywnie i
przyczyniają się do rozwoju gospodarki.
Czynniki kulturowe
Pojęcie kultury używane jest w różnych kontekstach. Według podstawowej definicji
słownika języka polskiego PWN to „materialna i umysłowa działalność społeczeństw oraz jej
wytwory”.
19
Za jej elementy składowe przyjęło się uważać tradycję, obyczaje, religię, sztukę,
idee i ideologię. Biblioteki gromadzą wiele publikacji traktujących o wpływie tych czynników
na przedsiębiorczość, a ostatnimi czasy na innowacyjność.
Ruth Benedict we „Wzorach Kultury”, stwierdza że; „Musimy pojmować
jednostkę jako żyjącą w swej kulturze, kulturę zaś jako przeżywaną przez jednostkę.” 20 I tak
jak pojedyncza komórka ludzka ulega procesowi socjalizacji na skutek dorastania w gronie
rodziny, przyjaciół oraz poprze presję adaptacyjną ze strony społeczeństwa, tak rewanżuje się
swojej społeczności wnosząc do jej kultury nowe zwyczaje i zachowania. Oczywiście
podatność na wpływy i zdolność do stymulowania ogółu jest kwestią indywidualnych cech
charakterologicznych. Zróżnicowanie adaptacji nowoczesnych technologii, kreatywność
produkcji
i
innowacyjność
myślenia
pod
różnymi
szerokościami
geograficznymi
uwarunkowana jest w pewnym stopniu przez poszczególne czynniki kulturowe.
Procesy laicyzacji Europy są tworem relatywnie nowym. Do tej pory państwa w tej
części świata były silnie powiązane z kościołem. Podziały wewnątrz chrześcijaństwa
doprowadziły do pogłębienia się różnic pomiędzy poszczególnymi
krajami, gdyż
hierarchowie religii dominujących w danym państwie posiadali stosunkowo duże wpływy we
wszystkich wymiarach władzy publicznej. Max Weber w słynnej pracy „Etyka protestancka a
duch kapitalizmu” wyprowadza tezę, że na rozwój kapitalizmu na zachodzie Europy miała
poważny wpływ religia protestancka, a w szczególności zaś kalwinizm, którego restrykcje
dotyczące prowadzenia gospodarstwa domowego miały być podwaliną do powstania
18
Ibid.
http://sjp.pwn.pl/szukaj/kultura
20
Benedict Ruth. Wzory kultury
19
Strona | 8
współczesnej rachunkowości. Wyznania, które rozwinęły się prężnie w świecie anglosaskim,
były nakierowane na kulturę uczestnictwa wiernych w życiu obywatelskim. Protestanckie
wychowanie w duchu spartańskiego rozumienia przyjemności i obowiązków przyczyniło się
do oszczędnego wydatkowania przychodów, co zaowocowało nagromadzeniem kapitału,
koniecznego do rozwoju nowej(na tamte czasy) gospodarki. Niemiecki naukowiec twierdzi,
że katolicyzm, judaizm oraz religie Bliskiego Wschodu więcej miejsca poświęcają ładowi
społeczno-ekonomicznemu, a ich przywiązanie do tradycji hamowały rozwój gospodarki
wolnorynkowej. Katolicyzm w Polsce przez wieki miał ugruntowaną pozycję, a głoszona
przez niego nauka o równości wszystkich ludzi, mogła ograniczać rozwój jednostkowy na rzecz
kolektywu. Adam Michnik w „Kościół, Lewica, Dialog” stwierdza, że w III RP nie wykształciła się do
tej pory pozakościelna, niekatolicka kultura obywatelska21. Organizacje chrześcijańskie przyczyniają
się niewątpliwie do poprawy życia społecznego, jednak w ich misyjność nie jest na ogół wpisany
rozwój przedsiębiorczości i promowanie kreatywności. Z tej przyczyny poważna role do odegrania
mają organizacje pozarządowe, ukierunkowane na te cele.
Religijność, oczywiście nie musi iść w parze z zaprzeczeniem postępu, ale faktem jest, że w
społeczeństwach konserwatywnych ludzie zamykają się na nowe trendy i są mniej tolerancyjni dla
tego co obce. Ludzie kreatywni często poszukują miejsc przyjaznych różnorodności. Jak twierdzi
Richard Florida system wartości klasy kreatywnej( tym mianem autor określa tę część społeczeństwa,
która jest nośnikiem innowacyjności) opiera się przede wszystkim na zasadach: indywidualizmu,
merytokracji, różnorodności i otwartości22. Polskie społeczeństwo odwołuje się w dużej mierze do
wartości tradycyjnych. Ogół nie lubi zmian, człowiek z reguły dąży do stabilizacji życiowej, a
wszelkie zapowiedzi reform traktuje jako potencjalne zagrożenie dla swoich interesów. Za
wyznacznik dorosłości przyjmuje się często zdolność jednostek do unikania niepewności.23 Taka
mentalność jest znaczącą barierą dla nieszablonowego myślenia, nowoczesnego projektowania i
absorpcji nowinek technologicznych. W nowym planowaniu ważną rolę odgrywa skłonność jednostki
do ryzyka, bez którego ciężko o jakąkolwiek innowację.24
Na postawy poszczególnych komórek społecznych wpływa w dużej mierze wykształcona
kultura pracy. Europa po II Wojnie Światowej została podzielona miedzy dwie doktryny gospodarcze:
kapitalizm i socjalizm. Różnice po między krajami o długiej historii wolnorynkowej a państwami
postsocjalistycznymi zacierać się będą jeszcze przez długie lata. W Polsce system komunistyczny
pozostawił ślady nie tylko w sferze ekonomiczno-politycznej, ale także mentalnej. Silne
zideologizowanie gospodarki i indoktrynacja, gdy hasła o uczczeniu kolejnych zjazdów partii albo
21
Michnik Adam. Kościół, Lewica, Dialog
Florida Richard. Narodziny klasy kreatywnej
23
Berger Brigitte. Kultura Przedsiębiorczości
24
Florida Richard. Narodziny klasy kreatywnej
22
Strona | 9
rocznicy urodzin poszczególnych dygnitarzy miały motywować ludzi do pracy, wytworzyły poczucie,
że złe wykonywanie swoich obowiązków jest synonimem antysystemowości. Wielkie fabryki nie
dawały poczucia odpowiedzialności za realizowane zadania, a etatyzacja mająca na celu ukrycie
realnego bezrobocia sprzyjała bylejakości. Co gorsza socjalizm zakładał monopol aparatu
państwowego w kwestii własności środków produkcji, a prywatna inicjatywa była przedmiotem
paszkwili reżimowej prasy, określana często mianem „prywaciarzy” czy „badylarzy”. Nowe pokolenie
wchodzące na rynek pracy, wprawdzie dorastało już w aktualnym systemie gospodarczym, ale zawsze
będzie pamiętać o doświadczeniach swoich rodziców i dziadków. Stąd ważna rola promocji
innowacyjności i przedsiębiorczości. Ludziom należy zademonstrować szanse związane z rozwojem
kreatywności. Istotą wychowywania kolejnych pokoleń powinno być wpajanie szacunku dla pracy,
odwagi w planowaniu i myśleniu oraz wytłumaczenie, że wprawdzie państwo i władza publiczna ma
za zadanie gwarantowanie im podstawy egzystencjalnej, ale wielką wartością demokracji jest wolność
jednostki, która pozwala na samorealizację.
Badania + Rozwój
Każdy proces gospodarczy czy fizyczny musi mieć asumpt, od którego zaczyna swój
przebieg. Bodźcem do rozwoju innowacji są przede wszystkim badania empiryczne i nauka.
Julian Auleytner i Katarzyna Głębicka twierdzą, że: „Inwestycje w kwalifikacje człowiekapubliczne i prywatne- są najtańszym sposobem podnoszenia poziomu konkurencyjności
gospodarki i przyspieszania tym samym tempa rozwoju gospodarczego.”25 W czasach, gdy
teoria gospodarki opartej na wiedzy(GOW) zdobywa co raz więcej aprobaty, trudno o
polemikę z Kevinem Kellym i jego opinią, iż: „Nauka oddziałuje na wszystko, z czym ma do
czynienia. Sposoby ekspresji, myśli, komunikacja, a nawet samo życie podlega wpływom
zaawansowanych technologii. Ponieważ żywioł ten pojawia się w każdej dziedzinie, cały
dotychczasowy porządek ulega zaburzeniu i powstają nowe reguły. Ci, którzy byli potężni,
padają, niegdyś pewni siebie desperacko szukają przewodnictwa, a szanse przetrwania
otrzymują sprytni i elastyczni.”26 Wszystkie państwa, które aspirują do miana krajów
przodujących inwestują w sferę B+R. W tej dziedzinie wyszczególnia się następujące
kwestie:
 Badania podstawowe- prace o charakterze teoretycznym i eksperymentalnym,
nieukierunkowane na uzyskanie konkretnych zastosowań praktycznych
25
26
Auleytner Julian, Głąbicka Katarzyna, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków
Kelly Kevin. Nowe reguły nowej gospodarki
Strona | 10
 Badania stosowane- nowa wiedza, konkretne zastosowanie praktyczne w postaci
produktów, procesów lub metod
 Prace rozwojowe- zastosowanie istniejącej już wiedzy do opracowania nowych lub
ulepszeniu istniejących wyrobów, procesów czy usług poprzez działalność o
charakterze konsultacyjnym, technologiczno-projektowym lub doświadczalnym,
mającym na celu znalezienie rozwiązań problemu niewypływającego w sposób
oczywisty z dotychczasowego stanu posiadanej wiedzy27
Charakterystyczną cechą wysokorozwiniętych gospodarek jest większa suma
wydatków na sferę B+R niż ogół wydatków na majątek trwały przedsiębiorstw. Na aktywa
niematerialne składają się chociażby: własne badania i działalność rozwojowa, transfer
technologii, wykorzystanie patentów, wzorów patentowych, dokumentacji i prototypów
receptur, zakupionych licencji, posiadane i pozyskiwane know-how.28 Wiesław M.
Grudzewski i Irena K. Hejduk głoszą pogląd, że: „Budowa systemu innowacyjnego powinna
być tak prowadzona, aby istniała interakcja pomiędzy działalnością przedsiębiorstw
produkcyjnych, ośrodków naukowo-rozwojowych, jednostek szkoleniowych oraz firm joint
venture zapewniających wsparcie w rozwijaniu i wdrażaniu innowacji.”29
Rysunek 3. Proces powstawania innowacji
Pomysł
Rozpoznanie
szansy
Ocena
Pomysłu
Opracowanie
Komercjalizacja
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Managing Creativity and Innovation.
Harvard Business School Publishing Corporation
SW
27
Dolińska Małgorzata, Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy
Grudzewski Wiesław M., Hejduk Irena K. Zarządzanie technologiami. Zaawansowane technologie i wyzwanie
ich komercjalizacji
29
Ibid.
28
Strona | 11
W tabeli uwzględniono przodujące gospodarki europejskie, Polskę i dla porównania
kraj o podobnej historii- Republikę Czeską. Przepaść pomiędzy Polską a „Starą Unią” jest
ogromna, co uwidaczniają ją zwłaszcza statystyki w kategorii per capita. Taką sytuację
można próbować tłumaczyć dziedzictwem socjalizmu i ciągłą transformacją gospodarki.
Jednak widoczna przewaga południowego sąsiada, który startował ze stosunkowo podobnego
pułapu, zwraca uwagę na pewne zaniechania. Efekty wzrostu finansowania sfery B+R są
widoczne w dłuższej perspektywie czasowej, stąd przypuszczenie, że w momencie
podejmowania decyzji o kształcie ustawy budżetowej, decydenci polityczni wolą zwiększyć
środki na cele, których efekty są bardziej widoczne w kampanii wyborczej, a wzrost
przychodów z tytułu poniesionych wydatków inwestycyjnych ma miejsce wcześniej niż za
kadencji partii przeciwnej. Polska gospodarka opiera się w dużej mierze na dobrym
funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, których nie stać na stworzenie własnej
bazy B+R i są uzależnione od osiągnięć jednostek publicznych.
Strona | 12
Do priorytetowych zmian, jakie należy poczynić w ramach modernizacji sfery B+R ,
pretendują przede wszystkim:
 Reorganizacja szkół wyższych, poszukiwanie kontaktów z gospodarką oraz inicjatyw
powodujących rozwój infrastruktury wspierającej transfer technologii
 Wzrost wydatków budżetowych na badania i rozwój, jako długofalowe działania
antyrecesyjne i przyspieszające modernizację struktur
 Przeciwdziałanie
„drenażowi
mózgów”
oraz
ograniczenie
odpływu
nowo
wykształconych kadr do sektora prywatnego biznesu
 Dostosowanie przedmiotu badań i prowadzonych doświadczeń do potrzeb gospodarki
 Właściwy marketing promujący korzyści z rozwoju innowacyjności i uświadamiający
społeczeństwo o wadze tego typu inwestycji dla przyszłości kraju
 Stworzenie struktur prowadzących działalność poszukującą źródeł finansowania i
rynków zbytu30
 Wspieranie wyselekcjonowanych obszarów naukowo-badawczych
 Zwiększanie
badawczych
specjalizacji
produkcji
z
wykorzystaniem
osiągnięć
naukowo-
31
Ambitne zadania obligują państwo do koordynacji sprawnie funkcjonującej polityki
edukacyjnej i naukowej. Pierwsza musi sobie poradzić z przekształceniem społeczeństwa w
konkurencyjne i innowacyjne, rozwijające swoje kompetencje oraz posiadające umiejętności
organizacyjne.32 Ponadto to w właściwie skonstruowanym systemie edukacji tkwi sedno
rozwoju
kulturowo-cywilizacyjnego.
Nowa
gospodarka
potrzebuje
szerokich
kadr
kreatywnych pracowników. Polityka naukowa powinna być ukierunkowana na badania i
prace rozwojowe, ich finansowanie i sponsorowanie, tworzenie parków naukowotechnologicznych, które sprzyjają transferowi technologii.33
W celu realizacji potrzeb naukowo-rozwojowych organy Unii Europejskiej, ale i
administracja krajów członkowskich opracowuje programy i strategie, których założenia mają
zaprocentować poprawą sytuacji. Dla wszystkich z pośród nich, a w szczególności Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Kierunków zwiększania innowacyjności gospodarki
30
Grudzewski Wiesław M., Hejduk Irena K. Zarządzanie technologiami. Zaawansowane technologie i wyzwanie
ich komercjalizacji
31
Dolińska Małgorzata, Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy
32
Ibid.
33
Ibid.
Strona | 13
na lata 2007-2013 i Narodowego Programu Rozwojowego 2007-2013, można uogólnić pewne
wytyczne, które są priorytetami wszystkich dokumentów planistycznych:
 Usprawnienie komercjalizacji osiągnięć naukowych
 Powiązanie gospodarki ze sfera B+R, szkolnictwem wyższym i rynkiem pracy
 Stymulowanie rozwoju prywatnej sfery B+R
 Tworzenie warunków do rozwoju regionalnych sieci kooperacyjnych,
międzynarodowych centrów badawczo-technologicznych34
 Dyfuzja innowacji35
 Wykształcenie kadr dla nowoczesnej przedsiębiorczości, zdolnych do budowy
GOW
 Wsparcie dla podmiotów uzyskujących patenty poza granicami kraju i UE
 Pozyskiwanie kapitału na inwestycje
 Budowa infrastruktury dla innowacji36
Plany i założenia muszą zostać zweryfikowane o faktyczne możliwości finansowe
kraju i budżetu UE oraz trudności natury technicznej w procesie wprowadzania zmian.
Doświadczenia lat poprzednich wskazują, że strategie tworzone są często w oparciu o
utopistyczne założenia oraz na fali politycznych obietnic. To czy dojdzie do odpowiednich
zmian w tym sektorze, będzie odpowiedzią na dyskusje o dojrzałości polskiej gospodarki i
polityki. Dobrym prognostykiem, są zapowiedzi wzrostu wydatków z budżetu na system
edukacji o 10% w porównaniu z rokiem poprzednim, co daje kwotę ok. 5 mld zł oraz
zasilenie Narodowego Centrum Nauki 900 milionami złotych oraz Narodowego Centrum
Badań i Rozwoju 2,7 miliardami złotych37.
Wnioski
Obecna sytuacja w Polsce i całej Unii Europejskiej jest efektem wielu czynników
zarówno polityczno-historycznych, kulturowych, naukowych i administracyjnych. Pewnych
zaszłości, jak chociażby dziedzictwa gospodarki centralnie planowanej, nie można pokonać
w krótkiej perspektywie czasowej. Dużym atutem państw członkowskich UE jest szacunek
dla
demokracji
i
stabilność
systemów
prawnych.
Niejednokrotnie
te
struktury
34
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/informator/npr2/npr.htm
http://www.poig.gov.pl/
36
http://www.mg.gov.pl/Wspieranie+przedsiebiorczosci/Polityki+przedsiebiorczosci+i+innowacyjnosci/Kierunki
+zwiekszania+innowacyjnosci+gospodarki+na+lata+2007-2013
37
http://www.pi.gov.pl/PARP/CHAPTER_86198.asp?soid=55B223E8173A4F69807BA83AFB4E0309
35
Strona | 14
administracyjno-organizacyjne stoją na przeszkodzie rozwoju przedsiębiorczości i wymagają
modernizacji, jednak stabilność systemu jako całości wiąże się pewniejszym rynkiem
kredytowym, który jest często podstawą finansowania innowacji. Reformy państwa od strony
ustawodawczej często są bardzo czasochłonne, jednak zdecydowanie łatwiej jest dokonać
zmian legislacyjnych niż mentalnych. Kultura danego społeczeństwa jest owocem
wielowiekowej ewolucji. Przy tworzeniu nowych rozwiązań grzechem zaniechania jest
niedostosowania planów do panujących na danym obszarze obyczajów i tradycji. System
musi uzyskać aprobatę społeczności, tak aby nie był ignorowany, a ludzie nie popadali w
samowolkę. Starszym pokoleniom Polaków modernizacja, kojarzy się pejoratywnie, gdyż w
wyniku transformacji gospodarczej i restrukturyzacji przemysłu stracili pracę. Istotną rolę w
tym względzie odgrywa właściwa polityka promocyjna i edukacyjna.
Potencjał naukowy w Polsce, pomimo dużej liczby studentów i jednostek
pedagogicznych, daleko odbiega od poziomu krajów Europy Zachodniej. Zarówno system
edukacji powszechnej jak i szkolnictwa wyższego nie jest właściwie ukierunkowany na
gospodarkę. Oferta dydaktyczna jest najczęściej nie dostosowana do rynku pracy, a jeśli już
jest to do sytuacji obecnej a nie prognozowanej w przyszłości. Gospodarka oparta na wiedzy
zgłasza popyt na wysokiej klasy specjalistów, którzy mają stanowić o jej sile.
Niedofinansowanie sfery B+R generuje słabe wyniki patentowe. Poważną niedogodnością
jest brak systemu wiążącego odkrycia naukowe z rynkiem produktów i usług. Małe i średnie
przedsiębiorstwa, jeżeli naprawdę mają stanowić o sile polskiej gospodarki, muszą otrzymać
wsparcie natury technologicznej, gdyż ich budżety nie dysponują środkami na innowacje.
Świadomość w Europie priorytetowego znaczenia innowacyjności dla dalszych losów
Unii i poszczególnych państw członkowskich jest budująca. Ilość transferów finansowych,
która poprzez fundusze europejskie płynie do poszczególnych regionów, jest ogromna. Jeśli
UE chce odgrywać znaczącą rolę w światowej gospodarce w przyszłości, to nie stać jej na
oszczędności w sferze nauki, rozwoju i przedsiębiorczości. Przed Polską długa droga,
zarówno od strony administracyjno-prawnej, naukowej jak i światopoglądowej. Poza budową
infrastruktury i rozwiązań organizacyjnych należy uwzględnić popularną tezę Richarda
Floridy o konieczności wystąpienia trzech „T”- tolerancji, technologii i talentu, tak aby
kreatywność miała szansę na prosperitę.
Strona | 15
Literatura:
 Hofstede Geert, Hofstede Gert Jan. Kultura i organizacje. Warszawa : Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, 2007. ISBN 978-83-208-1685-3
 Berger Brigitte. Kultura Przedsiębiorczości. Warszawa : Oficyna Literatów "Rój",
1994. ISBN 83-85049-37-1
 Managing Creativity and Innovation. Harvard Business School Publishing
Corporation, 2003. ISBN 83-88970-95-X
 Mikułowski Pomorski Jerzy. Kultura wobec społecznej transformacji. Kraków :
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 2005. ISBN 83-7252-245-6
 Kelly Kevin. Nowe reguły nowej gospodarki. Warszawa : WIG-Press, 2001. ISBN 8387014-59-1
 http://www.heritage.org/index/
 Tadeusz Baczko, Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk ,Strategia
innowacyjności dla Polski
 http://www.bankier.pl
 http://lex.pl/bap/student/Dz.U.2007.42.274.html
 Pomykalski Andrzej. Zarządzanie innowacjami. Warszawa - Łódź : Wydawnictwo
Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13480-1
 http://www.mg.gov.pl
 http://sjp.pwn.pl
 Benedict Ruth. Wzory kultury. Warszawa : Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA, 2008. ISBN 978-83-7495-5829
 Grudzewski Wiesław M., Hejduk Irena K. Zarządzanie technologiami. Zaawansowane
technologie i wyzwanie ich komercjalizacji. Warszawa: Difin, 2008. ISBN 978-837251-947-4
 Janasz Władysław, Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej.
Warszawa : Difin, 2009. ISBN 978-83-7251-978-8
 Załucki Mariusz, Prawo własności intelektualnej. Warszawa : Difin, 2008. ISBN 97883-7251-954-2
 Florida Richard, Narodziny Klasy Kreatywnej. Warszawa : Narodowe Centrum
Kultury, 2010. ISBN 978-83-61587-37-8
 Dolińska Małgorzata, Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy. Warszawa : Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, 2010. ISBN 978-83-278-1877-2
 Auleytner Julian, Głąbicka Katarzyna, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków.
Warszawa : Dom Wydawniczy Elipsa, 2001. ISBN 83-88278-18-5
 http://europa.eu
 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl
 http://www.poig.gov.pl/
 http://www.pi.gov.pl
Strona | 16