CZYM JEST INFORMACJA?

PMD
CZYM JEST INFORMACJA?
Informacja jest jednym z trudniejszych gatunków dziennikarskich. Obowiązuje tu zwięzłość, rzeczowość, jasność
przekazu. Jasność pisania wynika zazwyczaj z jasności myślenia. Dziennikarze ze skłonnościami do reporterki, z
zacięciem publicystycznym czy felietonowym mają trudności z poprawnym napisaniem prostej informacji. Dlatego też
polecam stałe doskonalenie umiejętności pisania wiadomości, np. poprzez wnikliwe czytanie prasy, depesz
agencyjnych, poprawianie w myślach usłyszanej czy przeczytanej właśnie informacji. Dobrym materiałem
szkoleniowym jest prasa fachowa lub wewnętrzne wydawnictwa. W dziennikarstwie obowiązuje zasada: wszystko
można skrócić. Każda informacja powinna podlegać fachowej adiustacji.
Z dotychczasowej praktyki wynika, że informacje kierowane do serwisu nie są właściwie adiustowane. Z pewnością
przeszkodą jest ogromny pośpiech, jednak nie usprawiedliwia on licznych błędów formalnych, merytorycznych i
logicznych pojawiających się w serwisie. Najlepiej, jeśli adiustacja informacji robiona jest wspólnie z dziennikarzem.
Ma on wtedy okazję zauważyć popełnione błędy, wyjaśnić niedopowiedzenia itp.
UNIWERSALNE WSKAZÓWKI ORWELLA
Szanujące się redakcje dopracowały się poradników i instrukcji, które mają przypominać dziennikarzom podstawy
zawodu. Np. redakcja Rzeczpospolitej w swoim poradniku wydanym w latach 90-tych przytacza uniwersalne zasady
przekazu sformułowane przez Geroga Orwella w odniesieniu do języka angielskiego opublikowane w książce „Politics
and the English Language”. Nie wszystkie może z poniższych zasad mają zastosowanie do specyficznego języka
informacji, ale warte są przytoczenia ze względu na zawarte w nich przesłanie. Oto te zasady:
●
●
●
●
●
●
●
Przemyśl to, co chcesz powiedzieć, a potem napisz/powiedz to w sposób najprostszy.
Staraj się nie używać przenośni lub innych figur stylistycznych, na które często natrafiasz w druku (chodzi o
wyświechtane porównania i utarte stereotypy takie jak: wakacyjne remonty szkół, budowlani przed pierwszym
dzwonkiem, barwna paleta, cenne dewizy, świeże bułeczki itp.)
Nie używaj długiego słowa, kiedy wystarczy krótkie (np. restrukturyzacja – zmiana)
Jeżeli w tekście można wyrzucić jakieś słowo bez szkody dla tekstu – wyrzuć je (cenna wskazówka, jednak rzadko
stosowana). Jeśli dobrze przyjrzeć się niektórym informacjom, okaże się, że można oczyścić je z połowy słów bez
utraty treści. Zasada bardzo często łamana w prasie. Dziennikarz zapomina, że pisze dla czytelnika. Wychodzi z
założenia: im więcej tym lepiej (większa wierszówka) i rozdmuchuje informacje do niepotrzebnie dużych rozmiarów.
Nie używaj strony biernej, jeżeli możesz napisać to samo w stronie czynnej (zamiast: zebranie zostało zwołane,
lepiej napisać: prezes zwołał zebranie)
Nigdy nie używaj obcego sformułowania, terminu naukowego, albo słowa żargonowego, jeżeli potrafisz znaleźć
ekwiwalent w potocznej polszczyźnie (restrukturyzacja – zmiana czegoś)
Raczej złam powyższe zasady, jeśli przestrzeganie ich miałoby cię zmusić do napisania czegoś okropnego.
Starzy dziennikarze prasowi powiadają, że „nic tak nie ożywia gazety, jak trup na pierwszej stronie”. Bardzo często dzieje
się tak, że serwis jest dworski, nudny i nieciekawy, a tymczasem w kronice kryminalnej podawane są, mrożące krew w
żyłach informacje. Nic, tylko w takich sytuacjach wyciągać kryminałki do serwisu. Przy okazji warto zauważyć, że niektóre
redakcje z zasady nie informują o samobójstwach.
W lokalnych wiadomościach dominują informacje polityczne, z kręgów samorządowych, instytucji pozarządowych,
kulturalnych itp. (dlaczego tak jest - dalej). Słuchacz (czytelnik) jest bombardowany informacjami z Urzędu
Wojewódzkiego, Urzędu Miasta, Izby Rolniczej, związków zawodowych, szkół, partii politycznych Urzędu Celnego itd.
Słowem, w wiadomościach dominuje lokalna polityka, którą odbiorca na dobrą sprawą interesuje się najmniej.
1
PMD
Tworzone są tzw. fakty prasowe i powstaje złudzenie, że nic poza tym, co zrobił wojewoda nie wydarzyło się w
regionie. Prawie w ogóle nie ma rzeczowej informacji biznesowej (zwłaszcza z małych i średnich przedsiębiorstw –
najwięcej zatrudnionych!). Brakuje informacji z kręgów naukowych, sportowych, nt. zdrowia itp. Bardzo mało jest –
oczekiwanych przez słuchacza - informacji pozytywnych. Krótko mówiąc - brakuje informacji bliskich życia. Można –
opierając się na badaniach naukowych – z dużym prawdopodobieństwem wskazać, co słuchacza interesuje najbardziej.
Oto kilkanaście tematów przyciągających uwagę odbiorcy (w/g Alastaira Cromptona z Saatchi & Saatchi):
- katastrof
- rozrywka
- znane osoby
- moda
- jedzenie wróżby
- pieniądze (jak je robić)
- skandale
- seks
- sport
- wojny
- zwierzęta
- dzieci
- samochody
- śluby
Powyższe tematy nie dotyczą wprost serwisów informacyjnych, jednak można założyć, że okraszenie lokalnych
wiadomości politycznych informacjami z powyższych dziedzin życia wzbogacają serwis i przykuwają uwagę odbiorcy.
Do wyżej wymienionych tematów można dodać np.: budownictwo, transfer technologii, informatykę, internet, zdrowie
(np. nowe urządzenia w szpitalach), nauka (patenty), nowe firmy i produkty na rynku i wiele innych.
Dziennikarze muszą częściej kreować (ale – nie zmyślać) informacje, a inspiracją mogą być gazety sprzed roku,
serwisy internetowe, serwisy agencyjne, dane statystyczne, opracowania przedkładane przez władze lokalne, to o
czym aktualnie pisze prasa centralna itp. Warto pamiętać, że wielu przypadkach brak informacji może być także
informacją.
RZETELNOŚĆ INFORMACJI
„Dziennikarza każdy chce oszukać” – Jacek Kalabiński
Jaka powinna być informacja? Wszyscy wiemy: rzetelna, uczciwa, prawdziwa itp. itd. W praktyce bywa różnie.
Przypomnijmy dla porządku – mając w pamięci przytoczone wyżej powiedzenie Jacka Kalabińskiego – staramy się
potwierdzać informację w przynajmniej dwóch źródłach lub konfrontować różne opinie w danej sprawie.
PERCEPCJA INFORMACJI - ZASADA PARETO
Dziennikarzom trudno w to uwierzyć, ale z badań wynika, że połowa widzów nie rozumie treści przekazywanych przez
telewizyjne wiadomości. Potwierdzają to badania przeprowadzone w supermarketach. Połowa klientów nie rozumie
słowa „gratis”. Są to ci sami klienci, którzy słuchają serwisów radiowych, czytają prasę. Korzystając z uniwersalnej
zasady Pareto (zasada 20/80) można z dużym prawdopodobieństwem sformułować następującą tezę: osiemdziesiąt
procent słuchaczy zrozumie dwadzieścia procent treści przekazywanych w serwisie. Albo jeszcze inaczej: dwadzieścia
procent słuchaczy zrozumie 80 proc. przekazywanych treści. Jakby nie liczył ze zrozumieniem (z różnych zresztą
przyczyn) jest nie najlepiej.
Serwisy w związku z tym muszą być redagowane przejrzyście, czytelnie, zrozumiale, prosto. Pierwsze zdanie
informacji powinno być krótkie, wpadające w ucho i oddawać istotę całej wiadomości. Praktyka niestety jest taka, że
dziennikarze mają skłonności do budowania ogromnie długich pierwszych zdań. Chcą w pierwszym zdaniu – źle
pojmując zasadę odwróconej piramidy – powiedzieć wszystko. Kilka przykładów pokazujących tego typu błędy
2
PMD
zamieszczamy w dalszej części.
Porada warsztatowa. Praktyka dowodzi, że informację najlepiej zacząć „od drugiego zdania”, a w prasie zacząć tekst
od drugiego akapitu. Jeśli mamy trudności z rozpoczęciem informacji, piszmy to co przychodzi nam na myśl i po
napisaniu informacji skreślmy pierwsze zdanie. Prawie zawsze po drobnych korektach efekt będzie lepszy niż za
pierwszym razem.
SCHEMAT POPRAWNIE SKONSTRUOWANEJ INFORMACJI
Informacja radiowa różni się nieco od prasowej. O ile prasową można czytać wiele razy, to radiową słyszy się raz. Stąd
najważniejszą cechą informacji radiowej powinna być jej jasność i zwięzłość. Z nasłuchu serwisów radiowych wynika,
że dziennikarze starają się pisać informację wg schematu odwróconej piramidy, choć często się zdarza, że
najciekawsza wiadomość ukryta jest gdzieś w gąszczu zdań. Przypomnijmy więc zasadę: to co w informacji
najważniejsze, musi być na początku. Tzw. główka wiadomości powinna być informacją samą w sobie. Dalej
informujemy o sprawach coraz mniej istotnych.
Wedle szkoły anglosaskiej informacja powinna odpowiadać na pytania: kto, co, gdzie, kiedy, dlaczego (zasada pięciu
„W” who,what,where,when,why). Zasada odwróconej piramidy ma z jednej strony ułatwić słuchaczowi zrozumienie
informacji, a z drugiej ułatwić adiustującemu zredagowanie wiadomości (skraca ją „od dołu”). Skracanie informacji
„od dołu” jest w prasie codziennością.
Zasada odwróconej piramidy i pięciu pytań wywodzi się z prasy. Dziennikarze z UPI twierdzą, że dziennikarstwo
radiowo-telewizyjne ma cztery wymogi – poprawność, jasność, zwięzłość i kolor...
Innym modelem poprawnego pisania informacji jest tzw. dramatyczna całość. Składają się na nią trzy elementy:
kulminacja (jutro drożeją przejazdy po mieście), przyczyna (decyzję o podwyżkach podjęli radni...) i skutek (ocenia się,
że MPK zarobi na podwyżkach..). Kulminacja podaje istotę wiadomości. Przyczynowa część informacji wyjaśnia,
dlaczego to się zdarzyło, okoliczności towarzyszące wydarzeniu. Część ostatnia (skutek) przekazuje kontekst całej
historii.
Kolejny schemat to akronim KISS, pochodzący od angielskich słów Keep It Short and Simple (wyraź się krótko i
prosto). I w tym przypadku podkreślana jest prostota i zwięzłość informacji.
Jeszcze innym interesującym schematem redagowania informacji (zaczerpniętym z teorii reklamy) jest model AIDA.
Model opiera się na pierwszych literach angielskich wyrazów:
A - (attention) - uwaga
I - (interest) - zainteresowanie
D - (desire) – pragnienie
A - (action) – działanie
A – Uwaga. Informacja musi zwracać uwagę. W potężnym szumie informacyjnym staje się to coraz trudniejsze. A
zatem – powtórzmy po raz dziesiąty – pierwsze zdanie ma zasadnicze znaczenie. Musi przyciągnąć słuchacza do
informacji. Nudne, długie i rozwlekłe zdanie staje się szumem informacyjnym. Pierwsze słowa pierwszego zdania
powinny być mocne i przykuwające uwagę. Np. Jutro drożeją przejazdy po mieście.
I – Zainteresowanie. Informacja powinna być dalej tak napisana, aby wzbudzała zainteresowanie słuchacza. Jeśli
będzie mało interesująca słuchacz zacznie szukać gałką lepszego serwisu. Jak zainteresować słuchacza? Na przykład
samym tematem informacji. Szkolny przykład o człowieku, który pogryzł psa jak najbardziej w tym miejscu pasuje.
D – Pragnienie. Model ten zaczerpnięto z reklamy, chodzi tu o wyzwolenie w odbiorcy przekazu reklamowego chęci
3
PMD
posiadania produktu. W przypadku serwisu informacyjnego chodzi o identyfikowanie się słuchacza z przekazywaną
treścią. Nadmierne używanie zużytego słownictwa grozi utratą kontaktu z odbiorcą. Nowomowa kwitnie, niestety, w
serwisach zapewne dlatego, że jest łatwa w użyciu i pasuje do wszystkiego (np. słowo funkcjonuje, za użycie którego
w nieistniejącym Expressie Wieczornym płacono symboliczna złotówkę). Jest przejawem umysłowego lenistwa, które
każe autorowi stosować zwrot frazeologiczny tam, gdzie użycie normalnego słowa wiązałoby się z przebudową tekstu.
Do takich zużytych słów można zaliczyć: w ramach, na bazie, funkcjonuje, realizacja, poważny problem, prowadzić, w
zakresie, odbywać się, dokonywać, podejmować, prowadzić, w wyniku, w tym temacie itd. Itp.
A – działanie. Dobry przekaz reklamowy powinien zachęcać do działania, do kupna produktu. Dobra informacja
serwisowa powinna wciągać i skłaniać do słuchania następnej. Dobrze więc zakończyć ją celną puentą, mocnym
stwierdzeniem. Przy następnej informacji model AIDA rozpoczyna się od początku itd.
4