Analiza kliniczna i histopatologiczna raków plaskonablonkowych

Analiza kliniczna i histopatologiczna raków plaskonablonkowych

PRACE ORYGINALNE
Analiza kliniczna i histopatologiczna raków
p∏askonab∏onkowych g∏owy i szyi u m∏odych doros∏ych
Clinical and histopathological analysis of squamous cell carcinoma
of the head and neck in young adults
Wojciech Gaw´cki1, Krzysztof Szyfter1,2, Witold Szyfter1
Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Akademii Medycznej
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. W. Szyfter
Zak∏ad Mutagenezy Ârodowiskowej Instytutu Genetyki Cz∏owieka PAN w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. K. Szyfter
1
2
F
Summary
Squamous cell carcinoma of the head and neck (HNSCC) is the malignant tumor arising most frequently in non-keratinized
epithelial tissue of the upper part of the respiratory or gastrointestinal tracts. These tumors develop most commonly in the
sixth or seventh decade of life and significantly less frequently in patients younger than 45 years defined as young adults.
In literature, there are still many controversies concerning the clinical course of these tumors in this group of patients.
Aim: Clinical and histopathological analysis of HNSCC in young adults. Material and methods: The study group consisted of 95 young adults (≤ 45 years) with HNSCC and the control group of 95 older patients (> 45 years) with HNSCC, who
were treated in the Department of Otolaryngology and Laryngological Oncology of Karol Marcinkowski University of
Medical Sciences in Poznaƒ during the period 2000–2004. The analysis was based on medical records of patients. Results
and conclusions: 1. In the young adults group and particularly in patients younger than 40 years there is a higher percentage of patients with oral cancer and lower percentage of patients with larynx cancer in comparison to older patients
group, but in all analysed groups larynx cancer is the most frequent localization. 2. The tumors in young adults are clinically more advanced than in older patients, because young adults tend to delay the visit to physician, in spite of evident
clinical symptoms. 3. HNSCC in young adults are histological more mature and less malignant.
H a s ∏ a i n d e k s o w e : raki p∏askonab∏onkowe g∏owy i szyi, m∏odzi doroÊli, analiza kliniczna i histopatologiczna
K e y w o r d s : head and neck squamous cell carcinoma, young adults, clinical and histopathological analysis
Otolaryngol Pol 2007; LXI (1): 11–16
© 2007 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów G∏owy i Szyi
F
WST¢P
Raki p∏askonab∏onkowe g∏owy i szyi (head and
neck squamous cell carcinoma – HNSCC) to nowotwory z∏oÊliwe wywodzàce si´ z nab∏onka wielowarstwowego p∏askiego, rozwijajàce si´ przede
wszystkim w obr´bie górnego odcinka uk∏adu oddechowego i przewodu pokarmowego (upper aerodigestive tract – UADT). Stanowià ok. 5% wszystkich nowotworów z∏oÊliwych i zarazem ok. 90%
raków w obr´bie g∏owy i szyi. Raki te rozwijajà si´
zazwyczaj w 6–7 dekadzie ˝ycia, natomiast rzadko
spotyka si´ je u osób m∏odych, tzw. m∏odych doros∏ych – w wieku poni˝ej 45 (lub 40) roku ˝ycia [1,
3, 6, 7, 10, 15, 16, 19, 24].
M∏odzi doroÊli z HNSCC stanowià ok. 5–10%
wszystkich chorych z tym rozpoznaniem (w zale˝noÊci od przyj´tych kryteriów wiekowych stanowià
od kilku do kilkunastu procent). Goldstein i Irish
podajà, ˝e w wieku poni˝ej 45 lat wyst´puje mniej
Autorzy nie zg∏aszajà konfliktu interesów.
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
11
W. Gaw´cki i inni
ni˝ 10% HNSCC [6]. Ta niewielka grupa pacjentów
ju˝ dawno zwróci∏a uwag´ badaczy [4, 17], jednak
mimo wielu prowadzonych analiz wcià˝ istniejà
liczne rozbie˝noÊci dotyczàce zarówno etiologii,
jak i przebiegu HNSCC w tej grupie chorych.
CELE PRACY
Celem pracy jest analiza kliniczna i histopatologiczna raków p∏askonab∏onkowych g∏owy i szyi
u m∏odych doros∏ych (≤ 45 roku ˝ycia) prowadzona
poprzez porównanie tej grupy chorych z pacjentami w starszym wieku (typowymi).
MATERIA¸ I METODY
Grup´ badanà stanowili pacjenci z HNSCC
w wieku ≤ 45 lat – m∏odzi doroÊli (MD-45), a grup´
kontrolnà chorzy w wieku > 45 lat – pacjenci starsi
(PS), diagnozowani i leczeni w Klinice Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Akademii Medycznej w Poznaniu w latach 2000–2004. W tym
okresie w klinice leczono ∏àcznie 1245 pacjentów
z HNSCC, w tym 95 m∏odych doros∏ych w wieku ≤
45 r.˝. (MD-45), co stanowi 7,6%. Analizà obj´to
wszystkich 95 m∏odych doros∏ych z HNSCC obecnych w klinice w okresie prowadzenia badaƒ oraz
95 pacjentów starszych dobranych losowo, kierujàc
si´ jedynie zasadà jednoczasowoÊci przyj´cia do
kliniki i mo˝liwie najstarszym wiekiem: najstarszy
pacjent przyj´ty do kliniki w tym samym dniu co
m∏ody doros∏y by∏ rekrutowany do grupy kontrolnej. WÊród grupy m∏odych doros∏ych niezale˝nej
analizie poddano te˝ obejmujàcà 21 osób grup´ pacjentów w wieku ≤ 40 lat (MD-40) (w∏àczonych
uprzednio do ca∏ej grupy MD-45). Badania oparto
na dokumentacji medycznej pacjentów (historie
chorób, karty ambulatoryjne, karty wypisowe).
WYNIKI
A) Analiza lokalizacji guza pierwotnego. W e
wszystkich analizowanych grupach najcz´stszym
nowotworem by∏ rak krtani, przy czym jego udzia∏
procentowy by∏ najwi´kszy w grupie kontrolnej PS,
nieco mniejszy w grupie MD-45 i wyraênie mniejszy w grupie MD-40. Udzia∏ procentowy raków jamy ustnej by∏ natomiast najwi´kszy w grupie MD40, mniejszy w grupie MD-45 i najmniejszy w gru-
12
pie PS. Obserwowane ró˝nice pomi´dzy grupà MD40 a PS sà istotne statystycznie. Wyniki przedstawiono w tabeli I.
B) Analiza czasu, jaki up∏ynà∏ od pojawienia
si´ pierwszych objawów do wdro˝enia diagnostyki i leczenia. Âredni czas od pojawienia si´ pierwszych objawów do wizyty u specjalisty by∏ w grupie MD-40 i MD-45 d∏u˝szy ni˝ w grupie PS. Obserwowane ró˝nice pomi´dzy grupà MD-45 a PS sà
istotne statystycznie. Obserwowano równie˝ d∏u˝szy czas od pojawienia si´ pierwszych objawów do
wizyty u pierwszego lekarza w grupach MD-40
i MD-45 w porównaniu z grupà PS. Wyniki przedstawiono w tabeli II.
C) Analiza zaawansowania klinicznego choroby nowotworowej. W grupie MD-40 i MD-45 wykazano znacznà przewag´ wy˝szych kategorii zaawansowania klinicznego (S), lokalnego (T) oraz regionalnego (N) w porównaniu z grupà PS. Obserwowane ró˝nice pomi´dzy grupà MD-45 a PS sà
istotne statystycznie. Wyniki przedstawiono w tabeli III.
D) Analiza dojrza∏oÊci histologicznej nowotworu (cecha G). W grupie MD-40 i MD-45 wykazano
wy˝szy udzia∏ guzów o niskim stopniu z∏oÊliwoÊci
histologicznej ni˝ w grupie PS. Obserwowane ró˝nice pomi´dzy grupà MD-45 a PS sà istotne statystycznie. Wyniki przedstawiono w tabeli IV.
DYSKUSJA
Rozwa˝ania nad odr´bnoÊciami etiologii, przebiegu klinicznego i rokowania w HNSCC u m∏odych doros∏ych trwajà ju˝ od wielu lat, jednak dotychczasowe doniesienia nie sà jednoznaczne.
W niniejszej pracy poczyniono wiele obserwacji
dotyczàcych HNSCC w grupie m∏odych doros∏ych,
wykazujàc zarówno pewne ró˝nice, jak i podobieƒstwa w odniesieniu do grupy pacjentów starszych.
A) Lokalizacja guza pierwotnego. Wyniki badaƒ
dotyczàcych predylekcyjnej lokalizacji HNSCC
u m∏odych doros∏ych, podobnie jak wÊród pacjentów starszych, wskazujà na ró˝nice zale˝ne od analizowanej populacji oraz specyfiki oÊrodka, w którym te badania przeprowadzono. W 1982 roku Carniol i wsp. [3] analizujàc grup´ 36 chorych
z HNSCC w wieku do 40 lat leczonych w Massachusetts (USA) stwierdzili niemal identycznà liczb´ chorych z rakiem nosogard∏a, cz´Êci ustnej gard∏a oraz gard∏a dolnego i krtani. W kilku kolejnych
pracach wykazano w grupie m∏odych doros∏ych
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
Analiza raków p∏askonab∏onkowych g∏owy i szyi
Tabela I. Lokalizacja guza pierwotnego
Jama ustna
Gard∏o
Krtaƒ
Inne
MD-40
MD-45
PS
Porównanie MD-40
i PS
Porównanie MD-45
i PS
28,6%
14,3%
47,6%
9,5%
18,9%
16,8%
60,0%
4,2%
10,5%
18,9%
70,5%
0,0%
p = 0,039
test chi-kwadrat
ró˝nice
nieistotne
statystycznie
Tabela II. Analiza czasu, jaki up∏ynà∏ od pojawienia si´ pierwszych objawów do wdro˝enia diagnostyki i leczenia
Âredni czas: pierwsze objawy –
wizyta u specjalisty (mies.)
Âredni czas: pierwsze objawy –
pierwsza wizyta u lekarza (mies.)
MD-40
MD-45
PS
Porównanie MD-40
i PS
Porównanie MD-45
i PS
7,4
9,9
6,5
7,6
7,5
5,4
p = 0,624
test Manna-Whitney’a
p = 0,342
test Manna-Whitney’a
p = 0,028
test Manna-Whitney’a
p = 0,094’
test Manna-Whitneya
Porównanie MD-40
i PS
Porównanie MD-45
i PS
p = 0,316
test Manna-Whitney’a
p = 0,026
test Manna-Whitney’a
p = 0,537
test Manna-Whitney’a
p = 0,025
test Manna-Whitney’a
p = 0,083
test Manna-Whitney’a
p = 0,003
test Manna-Whitney’a
p = 0,667
test Fishera
p = 0,246
test Fishera
Tabela III. Analiza zaawansowania klinicznego choroby nowotworowej
SI
SII
SIII
SIV
T1
T2
T3
T4
N0
N1
N2
N3
M0
M1
MD-40
MD-45
PS
19,0%
0,0%
28,6%
52,4%
23,8%
4,8%
33,3%
38,1%
52,4%
14,3%
23,8%
9,5%
100,0%
0,0%
9,5%
6,3%
31,6%
52,6%
11,7%
11,7%
34,0%
42,6%
50,5%
13,7%
25,3%
10,5%
100,0%
0,0%
17,2%
10,8%
33,3%
38,7%
18,3%
15,1%
39,8%
26,9%
73,1%
6,5%
14,0%
6,5%
97,9%
2,1%
Tabela IV. Analiza dojrza∏oÊci histologicznej nowotworu (cecha G)
G1
G2
G3
MD-40
MD-45
PS
Porównanie MD-40
i PS
Porównanie MD-45
i PS
28,6%
64,3%
7,1%
27,3%
70,1%
2,6%
14,3%
75,7%
10,0%
p = 0,420
test chi-kwadrat
p = 0,041
test chi-kwadrat
przewag´ raków jamy ustnej i gard∏a nad rakami
krtani [12, 13, 16, 22]. Obserwacje te potwierdzili
w 2005 r. Goldstein i Irish [6], którzy podsumowali wczeÊniej opublikowane piÊmiennictwo. Zwrócili oni uwag´, ˝e najcz´stszà lokalizacjà HNSCC
u m∏odych doros∏ych jest jama ustna, a przede
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
wszystkim j´zyk. Zupe∏nie inne wyniki uzyskali
Tsukuda i wsp. [23], badajàc populacj´ japoƒskà
i wykazujàc przewag´ guzów nosogard∏a oraz zatoki szcz´kowej. Tak˝e inne sà wyniki du˝ej 10-letniej retrospektywnej analizy klinicznej przeprowadzonej w Polsce przez Golusinskiego i wsp. [7], któ-
13
W. Gaw´cki i inni
rzy wykazali w grupie chorych z HNSCC w wieku
do 45 lat wyraênà przewag´ raków krtani (59,3%),
przy mniejszym, ale istotnym, udziale raków jamy
ustnej i gard∏a (28,8%).
W badaniach w∏asnych w grupie m∏odych doros∏ych, podobnie jak w grupie pacjentów starszych,
najcz´stszym nowotworem by∏ rak krtani, przy
czym jego udzia∏ procentowy by∏ najwi´kszy w grupie kontrolnej PS (70,5%), nieco mniejszy w grupie
MD-45 (60,0%) i wyraênie mniejszy w grupie MD40 (47,6%). Raki jamy ustnej stanowi∏y najwi´kszy
odsetek u MD-40 (28,6%), nieco mniejszy u MD-45
(18,9%) i najmniejszy u PS (10,5%). Analiza statystyczna nie wykaza∏a istotnych ró˝nic pomi´dzy
grupà MD-45 a PS, natomiast zaobserwowane ró˝nice pomi´dzy MD-40 a PS (mniejszy odsetek chorych
z rakiem krtani i wi´kszy z rakiem jamy ustnej
w grupie MD-40) sà statystycznie istotne. Odsetek
MD-45 z rakiem krtani jest w badaniach w∏asnych
niemal identyczny jak w analizie przeprowadzonej
przez Golusinskiego i wsp., a udzia∏ procentowy
MD-45 z rakami jamy ustnej i gard∏a tylko nieznacznie wi´kszy (35,7% vs 28,8%). Obserwowany wi´kszy udzia∏ raków jamy ustnej i gard∏a w grupie MD45, a zw∏aszcza MD-40, jest natomiast zgodny z obserwacjami przedstawionymi w wielu wczeÊniejszych pracach [6, 12, 13, 16, 22] i wskazuje, ˝e
u osób bardzo m∏odych w∏aÊnie w tej lokalizacji ryzyko rozwini´cia si´ HNSCC jest relatywnie wi´ksze.
B) Czas od pojawienia si´ pierwszych objawów
do wdro˝enia diagnostyki i leczenia. W 1977 r.
Johnston i wsp. [10] wykazali, ˝e przyczynà znacznego zaawansowania klinicznego HNSCC u m∏odych doros∏ych jest opóênienie postawienia w∏aÊciwej diagnozy na skutek braku podejrzeƒ nowotworu w m∏odym wieku zarówno przez lekarza, jak
i samego pacjenta. W 1985 r. Lipkin i wsp. [13] potwierdzili, ˝e póêne zg∏aszanie si´ do lekarza jest
przyczynà z∏ych wyników leczenia u pacjentów
w wieku < 40 lat z rakami jamy ustnej, gard∏a i krtani. Z kolei Sarkania i wsp. [19] analizujàc 14 pozycji literatury z lat 1968–1993 dotyczàcych raka j´zyka u chorych < 40 lat stwierdzili, ˝e w grupie tej
wyniki leczenia sà z∏e, mimo wczesnego zg∏aszania
si´ do lekarza. Llewellyn i wsp. [14] wykazali natomiast, ˝e w grupie 53 m∏odych doros∏ych (< 45 lat)
z rakiem jamy ustnej, a˝ 62% zwleka∏o ze zg∏oszeniem si´ do lekarza przynajmniej 3 tygodnie. Ho
i wsp. [8] badajàc czas od pierwszego zg∏oszenia si´
do lekarza z powodu niepokojàcych pacjenta objawów do postawienia w∏aÊciwej diagnozy raka cz´-
14
Êci ustnej gard∏a stwierdzili, ˝e u 45% chorych
przekracza on 3 miesiàce, ale nie zale˝y od wieku.
Wyniki badaƒ w∏asnych wykazujà, ˝e Êredni
czas od pojawienia si´ pierwszych objawów do wizyty u specjalisty jest w grupie MD-45 wyraênie
d∏u˝szy ni˝ w grupie PS. D∏u˝szy, choç nie a˝ tak
wyraênie, okaza∏ si´ tak˝e Êredni czas od pojawienia si´ pierwszych objawów do wizyty u specjalisty
w grupie MD-40 w porównaniu z grupà PS, jednak
ró˝nica nie jest istotna statystycznie. Obserwowano
równie˝ d∏u˝szy czas od pojawienia si´ pierwszych
objawów do wizyty u pierwszego lekarza w obu
analizowanych grupach, jednak informacje na ten
temat uzyskano tylko od oko∏o po∏owy pacjentów
analizowanych grup, a wyst´pujàce ró˝nice nie sà
istotne statystycznie.
C) Zaawansowanie kliniczne (staging). Wysokie zaawansowanie kliniczne HNSCC u m∏odych
doros∏ych by∏o przedmiotem licznych kontrowersji. W 1977 Johnston i wsp. [10] analizujàc niewielkà grup´ 11 chorych w wieku < 40 lat z rakiem migda∏ka wykazali wy˝szy ni˝ w grupie pacjentów
starszych stopieƒ zaawansowania klinicznego – u 5
(45%) z nich guz zakwalifikowany zosta∏ jako T3
lub T4, natomiast a˝ 10 (91%) mia∏o przerzuty do
w´z∏ów ch∏onnych szyi, z czego 6 (55%) w stadium
N3. W grupie kontrolnej pacjentów starszych obecnoÊç przerzutów do w´z∏ów ch∏onnych wykazano
u 76%, z czego N3 u 23%. W kolejnej analizie
w 1983 r. Slotman i wsp. [22] wykazali wÊród 70
pacjentów z HNSCC w wieku < 45 lat przewag´ guzów w stadium SIII i SIV (61%). Jednak wyniki dalszych badaƒ nie potwierdza∏y ró˝nic pomi´dzy
m∏odymi doros∏ymi a pacjentami starszymi.
W 1999 r. Verschuur i wsp. [24] opublikowali wyniki du˝ej retrospektywnej analizy, obejmujàcej
185 chorych z HNSCC w wieku < 40 lat leczonych
w Kanadzie w latach 1958–1992 nie stwierdzajàc
ró˝nic pomi´dzy m∏odymi doros∏ymi a pacjentami
starszymi. Równie˝ w kolejnych pracach [1, 20, 21]
nie wykazano ró˝nic dotyczàcych stadium zaawansowania klinicznego HNSCC u m∏odych doros∏ych
w porównaniu z pacjentami starszymi. Z kolei Iype
i wsp. [9] analizujàc wyniki 115 chorych z rakiem
j´zyka stwierdzili przewag´ chorych w stadium SIII
i IV (60,9%) oraz obecnoÊç przerzutów w uk∏adzie
ch∏onnym szyi u 51,3%, a Manuel i wsp. [15]
w grupie 76 pacjentów z rakiem j´zyka w wieku do
45 lat zamieszkujàcych w Indiach stwierdzili u 42
z nich (55%) stadium zaawansowania SIII lub SIV.
Wi´kszoÊç z analizowanych chorych nie mia∏a wysokiego stopnia zaawansowania miejscowego (T3 +
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
Analiza raków p∏askonab∏onkowych g∏owy i szyi
T4 u 30,3%), ale obecnoÊç przerzutów do w´z∏ów
ch∏onnych stwierdzono u 34 chorych (44,7%).
Goldstein i Irish [6] w 2005 r. podsumowujàc dotychczasowe doniesienia wykazali, ˝e stopieƒ zaawansowania raków jamy ustnej i gard∏a jest prawie taki sam u pacjentów m∏odych i starszych,
choç u m∏odych w momencie rozpoznania cz´Êciej
wyst´pujà przerzuty do w´z∏ów ch∏onnych. Wyniki badaƒ prowadzonych przez Golusinskiego i wsp.
[7] wykazujà zdecydowanà przewag´ guzów o wysokim stadium zaawansowania klinicznego. Guzy
w stadium SIII i SIV stanowi∏y ∏àcznie – 69,6%, T3
+ T4 ∏àcznie u 60,8%, a przerzuty do uk∏adu ch∏onnego szyi wykazano u 56,7%.
W badaniach w∏asnych wykazano znacznà przewagà wy˝szych kategorii zaawansowania klinicznego (S), zarówno lokalnego (T), jak i regionalnego
(N) w grupie m∏odych doros∏ych w porównaniu
z grupà pacjentów starszych. Odsetek MD-45 w III
i IV stopniu zaawansowania klinicznego (84,2%)
oraz w 3 i 4 stopniu zaawansowania miejscowego
(76,6%) w badaniach w∏asnych jest jeszcze wi´kszy
ni˝ w pracy Golusinskiego i wsp., natomiast stan
uk∏adu ch∏onnego szyi u m∏odych doros∏ych jest
w obu analizach zbli˝ony.
D) Dojrza∏oÊç histologiczna (grading). W 1975
roku Byers i wsp. [2] wskazali, ˝e raki j´zyka u m∏odych doros∏ych majà bardziej agresywny przebieg,
czego przyczynà jest niska dojrza∏oÊç histologiczna.
Jednak w wielu póêniejszych pracach nie potwierdzono tej obserwacji, wykazujàc w grupie m∏odych
doros∏ych dominacj´ guzów wysoce dojrza∏ych [5,
11, 15, 18]. Równie˝ Golusinski i wsp. [7] wykazali zdecydowanà przewag´ guzów ocenionych przez
patologa jako G1 (41,7%) i G2 (52,6%) przy niewielkim odsetku guzów G3 (5,6%).
Wyniki badaƒ w∏asnych potwierdzajà dotychczasowe obserwacje wykazujàc, ˝e w grupie m∏odych doros∏ych cz´Êciej ni˝ w grupie pacjentów
starszych wyst´pujà guzy o ni˝szym stopniu z∏oÊliwoÊci histologicznej.
WNIOSKI
1. W grupie m∏odych doros∏ych z HNSCC,
a zw∏aszcza pacjentów ≤ 40 roku ˝ycia, w porównaniu z grupà pacjentów starszych, obserwuje si´
wi´kszy odsetek chorych z rakiem jamy ustnej
a mniejszy z rakiem krtani, choç ten ostatni stanowi zarówno w grupie m∏odych doros∏ych, jak i pacjentów starszych najcz´stszà lokalizacj´.
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1
2. M∏odzi doroÊli z HNSCC zg∏aszajà si´ do leczenia onkologicznego w wy˝szych stadiach zaawansowania klinicznego ni˝ starsi pacjenci, poniewa˝ d∏u˝ej zwlekajà z wizytà u lekarza, mimo wyst´powania niepokojàcych objawów klinicznych.
3. HNSCC u m∏odych doros∏ych sà bardziej dojrza∏e i wykazujà ni˝sze stopnie z∏oÊliwoÊci histologicznej ni˝ u starszych pacjentów.
PIÂMIENNICTWO
01. Axon PR, Simo R, Fergie N, Temple RH, Farrington WT. Carcinoma of the hypopharynx and cervical esophagus in young
adults. Ann Otol Rhinol Laryngol 2000; 109: 590–593.
02. Byers RM. Squamous cell carcinoma of the oral tongue in patients less then thirty years of age. Am J Surg 1975; 130:
475–478.
03. Carniol PJ, Fried MP. Head and neck carcinoma in patients
under 40 years of age. Ann Otol Rhinol Laryngol 1982; 91:
152–155.
04. Figi FA, New GB. Cancer of the larynx in the young. Arch
Otolaryngol 1929; 9: 386–391.
05. Gamel JW, Jones AS. Squamous carcinoma of the head and
neck: Cured fraction and median survival time as function of
age, sex, histologic type, and node status. Br J Cancer 1993;
67: 1071–1075.
06. Goldstein DP, Irish JC. Rak p∏askonab∏onkowy g∏owy i szyi
u m∏odych pacjentów. Curr Opin Otolaryngol & Head Neck
Surg Wydanie Polskie 2005; 6: 9–13.
07. Golusinski W, WaÊniewska E, Kaczmarek J, K´dzia D, Wróbel M, Malinowska B. Retrospektywna wieloczynnikowa
analiza raków p∏askonab∏onkowych g∏owy i szyi u chorych
poni˝ej 45 roku ˝ycia „Young Adult” – doniesienie wst´pne.
Otolaryngol Pol 2003; 57: 185–189.
08. Ho T, Zahurak M, Koch WM. Prognostic significance of presentation-to-diagnosis interwal in patients with oropharyngeal carcinoma. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2004; 130:
45–51.
09. Iype EM, Pandey M, Mathew A, Thomas G, Sebastian P, Nair MK. Squamous cell carcinoma of the tongue among young
Indian adults. Neoplasia 2001, 3: 273–277.
10. Johnston WD, Byers RM. Squamous cell carcinoma of the
tonsil in young adults. Cancer 1977; 39: 632–636.
11. Kuriakose M, Sankaranarayanan R, Nair MK, Cherian T, Sugar AW, Scully C, i wsp. Comparison of oral squamous cell
carcinoma in younger and older patients in India. Eur J Cancer Oral Oncol 1992; 28: 113–120.
12. Lefebvre JL, Vankemmel B, Adenis L, Buisset E, Demaille A.
Carcinomas of the upper aerodigestive tract before age 40
(excluding children). Apropos of 100 cases. Ann Otolaryngol
Chir Cervicofac 1987; 104: 89–92.
15
W. Gaw´cki i inni
13. Lipkin A, Miller RH, Woodson GE. Squamous cell carcinoma
of the oral cavity, pharynx and larynx in young adults. Laryngoscope 1985; 95: 790–793.
14. Llewellyn CD, Johnson NW, Warnakulasuriya S. Factors associated with delay in presentation among younger patients
with oral cancer. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol
Endod 2004; 97: 707–713.
15. Manuel S, Raghavan SK, Pandey M, Sebastian P. Survival in
patients under 45 years with squamous cell carcinoma of the
oral tongue. Int J Oral Maxillofac Surg 2003; 32: 167–173.
16. Mendez P, Maves MD, Panje WR. Squamous cell carcinoma
of the head and neck in patients under 40 years of age. Arch
Otolaryngol 1985; 111: 762–764.
17. New GB. Malignant disease of the face, mouth, pharynx and
larynx in the first three decades of life. Surg Gynecol Obstet
1940; 70: 163–169.
18. Ramirez-Amador V, Esquivel-Pedraza L, Ochoa-Carrillo FJ,
Cuapio-Ortiz A, Frias-Mendivil M, Menses-Garcia A, i wsp.
Cancer of the mobile tongue in Mexico. A retrospective study of 170 patients. Eur J Cancer Oral Oncol 1995; 31: 37–40.
19. Sarkaria JN, Harari PM. Oral tongue cancer in young adults
less than 40 years of age: rationale for aggressive therapy. Head Neck 1994; 16: 107–111.
20. Siegelmann-Danieli N, Hanlon A, Ridge JA, Padmore R, Fein
DA, Langer CJ. Oral tongue cancer in patients less then 45
years old: institutional experience and comparison with older patients. J Clin Oncol 1998; 16: 745–753.
16
21. Singh B, Alfonso A, Sabin S, Poluri A, Shaha AR, Sundaram
K, i wsp. Outcome differences in younger and older patients
with laryngeal cancer: a retrospective case-control study. Am
J Otolaryngol 2000; 21: 92–97.
22. Slotman GJ, Swaminathan AP, Rush BF Jr. Head and neck
cancer in a young age group: high incidence in black patients. Head Neck Surg 1983; 5: 293–298.
23. Tsukuda M, Ooishi K, Mochimatsu I, Sato H. Head and neck
carcinomas in patients under the age of forty years. Jpn J Cancer Res 1993; 84: 748–752.
24. Verschuur HP, Irish JC, O’Sullivan B, Goh C, Gullane PJ, Pintilie M. A matched control study of treatment outcome in
young patients with squamous cell carcinoma of the head
and neck. Laryngoscope 1999; 109: 249–258.
Adres autora:
Wojciech Gaw´cki
Klinika Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej Akademii Medycznej
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Przybyszewskiego 49
60-355 Poznaƒ
Prac´ nades∏ano: 3.10.2006 r.
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 1