Środowisko a zaburzenia mowy u dzieci

Środowisko a zaburzenia mowy u dzieci
Wpływ środowiska wychowawczego na powstawanie zaburzeń mowy u dzieci
Od środowiska wychowawczego - a zwłaszcza od rodziców i nauczycieli - od ich postaw,
preferowanego stylu wychowawczego i związanej z nim atmosfery wychowawczej, a także od
tego z jakimi wzorcami językowymi dziecko się styka zależy, czy jego mowa rozwijać się będzie
prawidłowo.
Podczas procesu nabywania przez dziecko umiejętności językowych postawy dorosłych,
analogicznie do ogólnych postaw rodzicielskich mogą być;
- stymulujące, wyrażające się zainteresowaniem mową dziecka, inspirowaniem i wyzwalaniem
chęci powiadamiania, budzenia tzw. ?radości mówienia?. To postawy określane przez B.Sawę
?akceptację kochającą?, związaną z ciepłem uczuciowym i zrozumieniem potrzeb dziecka;
- mogą też przejawiać się brakiem świadomych oddziaływań, widocznym jako obojętność,
zaniedbanie;
- oraz mogą być hamujące, zakłócające lub opóźniające proces nabywania przez dziecko
umiejętności językowych.
Zdaniem wielu psychologów postawy hamujące, manifestujące się brakiem zainteresowania
wypowiedziami dziecka czy ich lekceważeniem, bądź odwrotnie nadmiernym kontrolowaniem
mowy, mogą u dziecka wywołać reakcję obronną, przejawiającą się niechęcią do nawiązywania
kontaktów werbalnych, zamilknięciem, a w końcowych przypadkach mogą nawet prowadzić do
poważnego opóźnienia rozwoju mowy.
Drugim czynnikiem istotnym dla rozwoju mowy dziecka jest charakter preferowanego stylu
wychowawczego.
Jednolity styl wychowania, polegający na stawianiu dziecku takich samych wymagań, na
jednolitym układzie nagród i kar, zdecydowanie korzystnie wpływa na rozwój mowy dziecka, niż
brak takiego porozumiewania pomiędzy rodzicami. Brak jednomyślności w rodzinie może być
przyczyną zachwiania u dziecka równowagi emocjonalnej, prowadzić do nadpobudliwości, do
zahamowań oraz może spowodować poczucie zagrożenia i lęku, sprzyjającego powstawaniu
nerwic mowy. Najbardziej korzystny dla rozwoju- w tym również mowy - jest demokratyczny styl
wychowania, albowiem przyczynia się on do swobodnego wyrażania swoich myśli do ekspresji
werbalnej, pobudza ciekawość poznawczą i aktywność dziecięcą. Styl ten sprzyja również
wykształceniu zdolności komunikowania się z otoczeniem.
Dla zdobycia niezbędnych umiejętności językowych istotna jest również jakość dostarczonych
wzorców, ponieważ to właśnie słuchanie jest pierwszym etapem uczenia się mowy, a dopiero
później mówienie, czytanie i pisanie. Nie bez znaczenia pozostaje kontakt spojrzeń. Należy
patrzeć na dzieci i mówić w taki sposób, aby zachęcić je do patrzenia na mówiącego, ponieważ
środki pozajęzykowe, to znaczy mimika, układ warg, wyraz twarzy ułatwiają zrozumienie oraz
1/3
Środowisko a zaburzenia mowy u dzieci
mobilizują do koncentracji.
Wadliwa mowa dorosłych może spowodować powielanie przez dzieci różnorodnych błędów
językowych, niepłynności artykulacyjnych bądź wykształcenia się nieodpowiednich, złych
nawyków czy manier.
Coraz częściej czynniki zewnętrzne podaje się za przyczynę trudności w porozumiewaniu się
dziecka. Powszechna u najmłodszego pokolenia staje się mowa niedbała, niestaranna, niezbyt
precyzyjna w której nie słychać głosek nosowych i końcówek.
Kolejnym czynnikiem warunkującym normalny przebieg rozwoju mowy jest atmosfera
wychowawcza.
Życzliwa i pełna ciepła atmosfera domu rodzinnego, wzajemne zrozumienie, cierpliwość i
zrozumienie rodziców sprawami dziecka aktywizuje je do werbalizowania myśli oraz do
relacjonowania przeżyć. Sprzyja więc doskonaleniu nie tylko mowy lecz również myślenia,
albowiem zainteresowanie osiągnięciami dziecka inspiruje je do formułowania i przekazywania
myśli.
W analizie wpływu środowiska rodzinnego, zaburzającego ogólny rozwój dziecka - w tym mowy
- zdaniem H. Nartowskiej należy wziąć pod uwagę;
- warunki ekonomiczne i bytowe rodziny,
- strukturę rodziny i atmosferę w niej panującą,
- typ osobowości rodziców,
Wszystkie nieprawidłowości w którymkolwiek z wymienionych czynników mogą /lecz nie muszą/
zaburzać między innymi rozwój mowy.
Odmienny od przedszkola typ wymagań, jakie stawia przed dzieckiem szkoła, zmusza je do
zmiany prawie wszystkich form aktywności, w tym także w zakresie mowy. Zmiany te polegają
na;
- zastąpieniu mowy spontanicznej mową wewnętrzną
- oderwaniu mowy od działania,
- względnym zastoju w rozwoju mowy, spowodowanym nauką czytania i pisania.
Dla wielu dzieci są to wymagania przerastające ich możliwości, stanowiące trudności nie do
przezwyciężenia. Wynika to z faktu, iż dzieci wstępujące do szkoły wykazują różny poziom
dojrzałości mowy, tzn. opanowania jej pod względem fonetycznym, gramatycznym,
leksykalnym, syntaktycznym oraz ekspresyjnym. Jest to sprawa indywidualna i dlatego u
niektórych dzieci w wieku 6-7 lat rozwój mowy bywa jeszcze nieukończony. Pociąga to za sobą
zwiększenie wysiłków w celu sprostania wymogom szkolnym, a także nadrobienia zaległości w
zakresie mowy.
Dla S.Kowalskiego - autora skupiającego się na problematyce rozwoju mowy i myślenia dzieci niepokojący jest fakt, że nauczyciele w ciągu pierwszych trzech lat nauki szkolnej
niedostatecznie wykorzystują gotową u dziecka mowę ustną jako podstawę mowy pisanej.
Pragnąc sprostać wymaganiom programu, tj. nauczyć dzieci pisać i czytać uczą je budować i
wyrażać na piśmie jedynie krótkie, proste zdania tak, jak gdyby nie operowały one bogato
rozwiniętą mową ustną. Jej rozwojowi nie sprzyja również fakt, iż w szkole dziecko nie ma tyle
sposobności do wypowiadania się co w przedszkolu, w którym podstawową formą
przekazywania myśli, spostrzeżeń, czy wyobrażeń było przecież mówienie, a nie pisanie czy
2/3
Środowisko a zaburzenia mowy u dzieci
czytanie. Oczywiście wraz z rozwojem psychicznym dziecka - w wyższych klasach szkoły
podstawowej - ta sytuacja się zmienia i charakterystyczne dla nauki szkolnej zjawiska nabierają
znaczenia dodatniego. Zanim to jednak nastąpi dość duża grupa uczniów nie może sprostać
tym wymaganiom. Chodzi tu głównie o dzieci z różnymi deficytami rozwojowymi, w tym również
z zaburzeniami mowy.
H.Spionek w swojej książce ?Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne? pisze, że
charakter interakcji między nauczycielem i dzieckiem z zaburzoną mową, właściwe
postępowanie i udzielana mu pomoc w procesie adaptacyjnym są bardzo ważne, albowiem dla
dziecka w wieku szkolnym nauka jest podstawową formą aktywności, a środowisko szkolne podstawowym miejscem kontaktów rówieśniczych.
Treści zawarte w prezentowanej publikacji nie stanowią wyczerpującego studium nad
poruszanym zagadnieniem - lecz jedynie sygnalizują problem. Umieszczone w niej informacje
na temat stanu badań nad wpływem środowiska wychowawczego na podstawie zaburzeń
mowy u dzieci i jego roli w prawidłowym przebiegu procesu kształtowania oraz rozwoju mowy
wskazują na konieczność podjęcia dalszych badań nad tym zagadnieniem i na potrzebę
popularyzacji tej wiedzy w środowisku wychowawczym, szczególnie wśród rodziców i
nauczycieli .
Opracowała: Anna Pańków
3/3