oddajmy głos obywatelom – wytyczne uczestnictwa

ODDAJMY GŁOS
OBYWATELOM – WYTYCZNE
UCZESTNICTWA
INTERESARIUSZY
Budowanie zaangażowania interesariuszy na rzecz
skutecznego podejmowania decyzji
Wytyczne dla decydentów na szczeblu krajowym i europejskim
Spis treści
WPROWADZENIE..............................................................................................................................4
CO?.......................................................................................................................................................5
WYJAŚNIENIE PODSTAWOWYCH POJĘĆ...............................................................................5
PODSTAWOWE ZASADY............................................................................................................6
DLACZEGO?.......................................................................................................................................8
WARTOŚĆ DODANA ZAANGAŻOWANIA INTERESARIUSZY.............................................8
UNIJNE RAMY POLITYKI.........................................................................................................10
AKTUALNE WYZWANIA..........................................................................................................12
KTO?..................................................................................................................................................15
JAK?...................................................................................................................................................18
DZIAŁAJ!..........................................................................................................................................22
STWORZENIE ODPOWIEDNICH RAM NA SZCZEBLU UE..................................................22
ODDAJMY GŁOS OBYWATELOM – WYTYCZNE
UCZESTNICTWA INTERESARIUSZY
Budowanie zaangażowania interesariuszy na rzecz skutecznego
podejmowania decyzji
Wytyczne dla decydentów na szczeblu krajowym i europejskim
WPROWADZENIE
Wiarygodność Unii Europejskiej i jej walki z ubóstwem przechodzi poważny kryzys. Unia ani jej
państwa członkowskie nie realizują celu redukcji ubóstwa zawartego w strategii Europa 2020
(uwolnienie co najmniej 20 milionów osób od zagrożenia ubóstwem). Wprost przeciwnie – ponad 8
milionów osób w Europie jest zagrożonych ubóstwem.1 Skuteczne wdrażanie strategii Europa 2020
i polityki przeciwdziałania ubóstwu jest zatem ważne i konieczne.
EAPN jest zdania, że tworzenie skutecznej polityki zwalczania ubóstwa w dużej mierze zależy od
zadawania właściwych pytań i otrzymywania na nie odpowiedzi. Konieczne jest wypracowanie
skutecznego procesu partycypacji, który pozwoli na wykorzystanie wiedzy i umiejętności
wszystkich kluczowych podmiotów.2
Opinie i rozwiązania pochodzące bezpośrednio od osób z własnym doświadczeniem ubóstwa są
zatem kluczowe. Regularny dialog i zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego jest konieczne
nie tylko w celu znalezienia rozwiązań programowych, ale również do tego, by rządy realizowały
swoją politykę zgodnie z mandatem społecznym i były z tego rozliczane.
Unia Europejska podjęła początkowo pewne kroki w kierunku promowania uczestniczącego
zaangażowania obywateli poprzez Otwartą Metodę Koordynacji. zwłaszcza na etapie krajowych
planów integracji społecznej. Nowe pole działania otwarte przez strategię Europa 2020 i krajowe
programy reform wydawało się stwarzać dobrą okazję dla dobrego zarządzania, ale obecnie
powszechnie uważa się, że niewystarczająco realizuje te cele. 3 Wspólne zasady dotyczące
partnerstwa przewidywała również Europejska Platforma Przeciwdziałania Ubóstwu, ale i tu nie
odnotowano dużych postępów.4
Aby zmienić tę sytuację EAPN opracowała niniejszy poradnik zawierający wskazówki
wspomagające skuteczne zaangażowanie interesariuszy. Niniejsza publikacja ma przyczynić się do
osiągnięcia tego celu poprzez konkretne narzędzia i wskazówki pomagające decydentom w
praktycznym wdrażaniu dialogu interesariuszy, w oparciu o konkretne inspirujące praktyki na
szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym.
Odnosimy się tu jednoznacznie do ram zarysowanych przez strategię Europa 2020, w szczególności
zaś do celu redukcji ubóstwa i instrumentów takich jak krajowe programy reform, krajowe
sprawozdania socjalne, zalecenia dla poszczególnych państw, Europejska Platforma
1 Dane Eurostatu.
2 Niniejszy podręcznik dotyczy rozwoju skutecznego i opartego na kompromisie dialogu z interesariuszami. EAPN
oczywiście korzysta z innych metod angażowania interesariuszy, takich jak kampanie, działania bezpośrednie,
modelowanie alternatyw, nieposłuszeństwo obywatelskie i wiele innych, nie są one jednak przedmiotem tej
publikacji.
3 Ocena krajowych programów reform dokonana przez EAPN: „Widening the Gap...”, EAPN 2013
4 Oryginalny komunikat Komisji Europejskiej w sprawie strategii Europa 2020 podkreślał znaczenie podejścia
partnerskiego.
Przeciwdziałania Ubóstwu, krajowe platformy zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego.
Naszą ambicją jest, by niniejsza publikacja sięgała dalej niż tylko zaangażowanie interesariuszy w
politykę socjalną i politykę w widoczny sposób łączącą się z zagadnieniami zwalczania ubóstwa.
Inne rodzaje polityki również mają ogromny wpływ na walkę z ubóstwem, zatem i w tych
obszarach zaangażowanie interesariuszy a konkretnie udział osób doświadczających ubóstwa i ich
organizacji pozarządowych jest konieczny i użyteczny.5
CO?
W pierwszym rozdziale przyjrzymy się bliżej temu, co oznacza „znaczący dialog z interesariuszami i
zaangażowanie interesariuszy”, jak również kilku podstawowym zasadom tego dialogu. Zasady te
wynikają z chęci włączenia osób doświadczających ubóstwa i organizacji zwalczających ubóstwo
w proces tworzenia strategii przeciwdziałania ubóstwu na szczeblu UE i krajowym.
WYJAŚNIENIE PODSTAWOWYCH POJĘĆ
–
–
–
Interesariusze to zainteresowane strony, grupy, podmioty, w szczególności zaś te osoby i
organizacje, na które wpływ mają określone programy.
Dialog z interesariuszami można opisać jako proces, w którym instytucje rządowe starają
się utrzymać dialog z organizacjami, biorącymi udział w ważnych dla rządów działaniach i
pomagającymi w realizacji wskazanych przez rząd celów. Mogą to być działania
jednorazowe lub też będące częścią długotrwałego i ustrukturyzowanego procesu.
Komunikacja powinna być obustronna, a nie wyłącznie polegająca na informowaniu.
Zaangażowanie interesariuszy oznacza szerszy, bardziej inkluzywny proces dyskusji i
interakcji pomiędzy rządem a interesariuszami, który prowadzi do regularnej i
ustrukturyzowanej współpracy.
W niniejszej publikacji termin „znaczące zaangażowanie interesariuszy i dialog z nimi” zakłada
budowanie regularnego, użytecznego dialogu pomiędzy interesariuszami a decydentami na różnych
etapach zarządzania w ramach ustrukturyzowanego procesu zaangażowania interesariuszy.
Inspirujące praktyki:
Belgijska platforma przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu
Belgijska platforma przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu EU2020 jest platformą
dialogu, łączącą osoby które bezpośrednio doświadczyły ubóstwa i organizacje z nimi pracujące;
partnerów społecznych; służby publiczne; lokalne władze; podmioty prywatne, oraz sekretarza
stanu odpowiedzialnego za zwalczanie ubóstwa.
Platforma na swoich posiedzeniach omawia różne tematy: od polityki zwalczania ubóstwa w Belgii
po wdrażanie Strategii Europa 2020 i coroczne konwencje.
Belgijska Sieć Przeciwdziałania Ubóstwu intensywnie pracuje z osobami doświadczającymi
ubóstwa, przygotowując się do posiedzeń Platformy.
„Fakt, że osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa i ich organizacje są w ciągłym dialogu z
urzędnikami i decydentami jest bardzo cenny. To okazja dla belgijskiego rządu, by móc zasięgnąć
5 Niekiedy organizacje te są oddolnymi grupami obywateli, kiedy indziej są to organizacje społeczeństwa
obywatelskiego broniące praw osób doświadczających ubóstwa i pracujące na ich rzecz.
eksperckiej opinii w wielu ważnych kwestiach. Niestety status oficjalny platformy nie jest na tyle
mocny, by mogła ona stanowić ciało doradcze w sprawie wszystkich istotnych rodzajów polityki.”
Belgijska Sieć Przeciwdziałania Ubóstwu, 2013.
PODSTAWOWE ZASADY
Znaczące zaangażowanie interesariuszy kieruje się następującymi zasadami:
UCZESTNICTWO
– Wyraźnym i priorytetowym kryterium powinno być bezpośrednie uczestnictwo osób
doświadczających ubóstwa oraz organizacji pracujących z nimi i na ich rzecz.
– Należy poświęcić czas na wdrożenie pozytywnej metodologii sprzyjającej uczestnictwu,
która zapewni możliwość równego zaangażowania wszystkich interesariuszy.
SPRZYJANIE WŁĄCZENIU SPOŁECZNEMU
– Zaangażowanie powinno obejmować przedstawicieli wszystkich grup zmagających się z
wykluczeniem społecznym (zróżnicowanie pod względem wieku, płci, pochodzenia,
umiejętności).
– Należy zwrócić uwagę na fakt, że nie wszyscy partnerzy mają równe możliwości
wywierania wpływu. Każdy dialog musi odbywać się ze szczególnym uwzględnieniem
najwrażliwszych grup przy użyciu metodologii, która pozwoli na ich równoważne
uczestnictwo.
WZAJEMNY SZACUNEK
– wszystkie podmioty zaangażowane w dialog powinny kierować się zasadą wzajemnego
szacunku i w równej mierze uznawać kompetencje rozmówców, niezależnie od ich pozycji
czy możliwości wpływu.
– Wszyscy interesariusze, w tym osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa, są
niezależnymi i równymi sobie podmiotami posiadającymi własną wiedzę, wizję i postulaty
polityczne, i powinni być traktowani odpowiednio. Każda z osób reprezentujących daną
grupę wnosi wkład przekraczający jej osobistą historię i jej własne doświadczenie.
CIĄGŁOŚĆ I OBUSTRONNOŚĆ
– Ustrukturyzowany dialog to coś więcej niż jednorazowa konsultacja czy spotkanie
informacyjne. Dialog jest trwającym i wzrastającym procesem.
OTWARTOŚĆ
– Zaangażowanie interesariuszy może być skuteczne tylko w atmosferze wzajemnego
zaufania i pewności, w której wszyscy mogą włączyć się w otwarty dialog, również wtedy,
gdy oznacza on krytykę.
– Korzystanie z różnych, również twórczych i innowacyjnych metod, wspomagających
wzajemne zaufanie po stronie interesariuszy i decydentów.
PRZEJRZYSTOŚĆ
–
Od początku zakres zaangażowania, rola interesariuszy i ich wpływ na proces
podejmowania decyzji powinny być jasno określone (zarówno ich potencjał, jak i
ograniczenia).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
– Interesariusze powinni otrzymywać jasną i aktualną informację zwrotną na każdym etapie
procesu, szczególnie po zabraniu przez nich głosu, aby wiedzieli, jakie elementy ich
wypowiedzi zostały uwzględnione i dlaczego.
– Opinie interesariuszy powinny być zbierane i dołączane jako aneks do każdego dokumentu
(jak w przypadku francuskiego krajowego programu reform).
SPÓJNOŚĆ
– Wszystkie etapy podejmowania decyzji politycznych (europejski, krajowy i regionalny)
powinny działać wedle uzgodnionych wspólnie zasad zaangażowania interesariuszy (w tym
osób doświadczających ubóstwa i wykluczenia społecznego), równolegle wdrażając te
zasady, a następnie monitorując ich wdrażanie.
– Metody i sposób traktowania interesariuszy, szczególnie osób doświadczających ubóstwa,
powinny zawsze promować inkluzywne społeczeństwa i spójność społeczną w oparciu o
godność i prawa człowieka.
SKUTECZNOŚĆ
– Skuteczne i znaczące konsultacje oznaczają zaangażowanie interesariuszy już od etapu
projektu zmian, po ich wdrożenie i monitoring
– Skuteczność konsultacji należy oceniać w odniesieniu do ich celów, treści i procesu. Udany
dialog oznacza efekt i widoczne rezultaty.
Inspirujące praktyki 2
EAPN Polska
Jeszcze w 2011 r. nie odbywały się konsultacje na temat krajowych programów reform. Powoli
zaczęto tworzyć struktury instytucjonalne, obejmujące partnerów socjalnych i organizacje
pozarządowe. W 2012 nie zaobserwowano znaczącego wpływu na tekst końcowy programów
reform, ale już w 2013 r. dwie organizacje złożyły szczegółowe poprawki, z których niektóre
zostały zaakceptowane, a pozostałe opatrzone informacją zwrotną. Od tej pory partnerzy społeczni
mieli możliwość proponowania tematów takich jak zatrudnienie młodych, edukacja, praca
spółdzielcza, czy ubóstwo pracujących w oparciu o zalecenia wydane dla Polski. Dzięki temu
polska EAPN z organizacji stojącej w cieniu przekształciła się w aktywnego uczestnika procesów
tworzenia polityki.
Istnieje istotne uwarunkowanie zaangażowania EAPN w program redukcji ubóstwa zawarte w
przepisach dotyczących funduszy strukturalnych. Dotyczy ono posiadania własnego programu
redukcji ubóstwa. Polska EAPN zasugerowała, że program ten powinien być uwzględniony w
krajowym programie reform przyjętym w 2013 r., którego przygotowywanie rozpoczęto już w
styczniu. Polska EAPN otrzymała projekt roboczy, do którego wniosła 140 komentarzy, ale nie
rozpoczęło to procesu zinstytucjonalizowanych konsultacji, więc efekt pozostaje nieznany.
EAPN, 2013, Sprawozdanie z Konferencji "Postęp w kwestii ubóstwa i uczestnictwa", październik
2013.
MIT PIERWSZY: Zaangażowanie interesariuszy to marnowanie czasu
Osiąganie kompromisu i dokładne przygotowanie do procesu konsultacji z pewnością wymaga
czasu, ale...
- Każda godzina poświęcona na dialog z interesariuszami oznacza efekt w postaci większego
wkładu na rzecz lepszych rozwiązań.
- Dialog przyczynia się do opracowania skutecznej polityki, nie jest zatem marnowaniem czasu, ale
jego mądrym inwestowaniem!
Wniosek: Zaangażowanie interesariuszy to oszczędność czasu! Musi tylko być prowadzone
skutecznie!
DLACZEGO?
W tym rozdziale zastanowimy się nad tym, dlaczego warto organizować zaangażowanie
interesariuszy. Najpierw zajmiemy się wartością dodaną takiego dialogu, następnie zwrócimy
uwagę na to, w jaki sposób UE podkreśla wartość takiego zaangażowania dla wysokiej jakości
procesu tworzenia polityki, a na koniec zajmiemy się współczesnymi wyzwaniami, które czynią
wysokiej jakości zaangażowanie interesariuszy jeszcze bardziej potrzebnym.
WARTOŚĆ DODANA ZAANGAŻOWANIA INTERESARIUSZY
Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające w oparciu o prawa człowieka pracują na
pograniczu różnych sektorów, promując wszechstronne podejście do zrównoważonego rozwoju
społeczeństwa i dobrostanu obywateli. Podczas gdy organy administracyjne często mają
ograniczony zasięg, choćby przez kompetencje innych władz, całościowe zrozumienie problemu i
dane zebrane w terenie, które wnoszą ze sobą organizacje pozarządowe, przyczyniają się do
tworzenia rozwiązań, lepiej odpowiadających podejściu strategicznemu. Dzięki temu
zaangażowanie interesariuszy staje się procesem korzystnym dla obu stron, sytuacją win-win, która
skutkuje lepszą polityką.
WNOSI KONIECZNĄ WIEDZĘ
 Osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa i ich przedstawiciele posiadają wiedzę,
której często brakuje urzędnikom. Te uzupełniające informacje mogą sprawić, że
opracowywane programy polityczne będą bardziej skuteczne i efektywne. Może to być
szczególnie pomocne przy określaniu, jakie elementy polityki sprawdzają się, a jakie nie i
dlaczego.
PODNOSI ZNACZENIE LUDZI I SPOŁECZNOŚCI
 Jedna z najlepszych dróg ku integracji społecznej wiedzie przez uczestnictwo. Dzięki
zaangażowaniu w proces tworzenia polityki osoby dotknięte ubóstwem doświadczają
wzrostu swojej osobistej wartości, co jest istotnym krokiem w drodze do integracji
społecznej i aktywnego życia obywatelskiego.
 Wzmocnienie znaczenia poszczególnych osób przyczynia się również do budowania
wspólnych działań. Proces uczestnictwa interesariuszy może odegrać istotną rolę w
budowaniu spójnych społeczności, które będą uczestniczyć w procesie podejmowania
decyzji, zwiększając zaangażowanie poszczególnych osób, i proponując wspólne
rozwiązania.
PROMUJE WZAJEMNE ZROZUMIENIE I UCZENIE SIĘ OD SIEBIE NAWZAJEM
 Zaangażowanie interesariuszy to proces wzajemnego uczenia się, zarówno dla osób z
doświadczeniem ubóstwa jak i dla organizacji je wspierających i decydentów. Interesariusze
wnoszą wiedzę niezbędną do tworzenia programów odpowiadających na realne potrzeby.
 Decydenci mają możliwość przekazywania najważniejszych informacji i przykładów
opisujących podejmowane przez nich decyzje. Pozwala to na lepsze zrozumienie kontekstu
tworzonej polityki i jej ograniczeń.
LEGITYMIZUJE DZIAŁANIA, BUDUJE KOMPROMIS I POCZUCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
 Zaangażowanie w debatę z organizacjami oddolnymi może pomóc w wypracowaniu
kompromisu dotyczącego przyczyn problemów, ich charakterystyki i możliwych rozwiązań.
 Gotowość do wspólnego opracowywania programów, a także zrozumienie wyzwań i
trudności drugiej strony, to elementy budujące zaufanie i dające obywatelom wrażenie, że
rząd odpowiada za swoje decyzje przed nimi. Pomaga to zwiększyć legitymizację.
PODNOSI ŚWIADOMOŚĆ I ZWIĘKSZA WIDOCZNOŚĆ
 Utrzymanie aktywnego zaangażowania interesariuszy może stać się najskuteczniejszym
sposobem upubliczniania i pokazywania działań UE na szczeblu krajowym, ponieważ
partnerzy mogą upubliczniać je własnymi narzędziami komunikacji, reprezentując je w
mediach i w swojej pracy rzeczniczej i reprezentacyjnej.
 Wraz ze wzrostem widoczności poprawia się również świadomość publiczna problemów,
ograniczeń i rozwiązań.
POPRAWIA KOORDYNACJĘ
 Zebranie interesariuszy z różnych obszarów polityki i różnych obszarów działania może
pomóc w poprawie koordynacji poziomej.
 Angażowanie różnych poziomów zarządzania może poprawić koordynację pionową, np. w
linii podejmowania decyzji.
Poprzez oddanie głosu osobom, które są bezpośrednio związane z proponowanymi programami, w
szczególności osobom doświadczającym ubóstwa i wykluczenia społecznego, rządy, władze
lokalne, organy publiczne i inne podmioty odniosą korzyść w postaci dostępu do eksperckiej
wiedzy posiadanej przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, co poprawi skuteczność
polityki i zagwarantuje, że podejmowane środki przełożą się na lepsze: integrację społeczną,
ochronę socjalną, rynki pracy itp.
W czasach kryzysu, pogłębianego przez wyzwania związane ze środowiskiem i starzenie się
społeczeństw, szerokie uczestnictwo obywateli reprezentujących różne grupy wiekowe i
narodowościowe i ich organizacji może pomóc w lepszym odzwierciedleniu potrzeb i oczekiwań
zróżnicowanego społeczeństwa.
Silniejszą, bardziej stabilną i pewniejsza politykę mają te społeczeństwa, w których stopień
uczestnictwa interesariuszy i spójności społecznej jest wyższy. Zwalczanie ubóstwa musi zatem stać
się wspólną walką o przestrzeganie praw wszystkich osób. Szczególnie osoby odpowiedzialne za
społeczeństwo obywatelskie muszą rozważyć potrzeby osób doświadczających ubóstwa i
wykluczenia społecznego i propozycje rozwiązań pochodzące od tych osób .
Leire Pajin, była minister zdrowia, polityki społecznej i równości (Hiszpania, 2010).
UNIJNE RAMY POLITYKI
Dialog interesariuszy jest mocno akcentowany przez UE jako niezbędny element składowy dobrego
stanowienia polityki na szczeblu UE. Wsparcie to rośnie w miarę opracowywania wytycznych i
kodeksów działania w kluczowych obszarach6. Często dla podważenia działań UE w tym zakresie
podnoszone są argumenty dotyczące zasady pomocniczości Unii Europejskiej, zgodnie z którą to
państwa członkowskie powinny niezależnie wypracowywać swoje własne procesy. Jednakże spójna
polityka wymaga wspólnego pola i wspólnych zasad, choć dostosowanych do kontekstu krajowego.
Zasady dobrego sprawowania władzy zawarte w Traktacie Lizbońskim
Dialog obywatelski jest pierwszą z zasad dobrego sprawowania władzy zawartych w Traktacie
Lizbońskim. Artykuł 11 Traktatu sugeruje, że demokracja uczestnicząca oparta na zaangażowaniu
interesariuszy może pozwolić zredukować deficyt demokracji w Unii Europejskiej. Artykuł 11
stanowi podstawę prawną dialogu obywatelskiego podkreślając jego odrębność od dialogu
społecznego i wskazując na odpowiedzialność wszystkich instytucji UE. Zgodnie z tym tokiem
myślenia aktywne uczestnictwo obywateli i ich przedstawicieli powinno stać się podstawą dobrego
sprawowania władzy oraz uzupełnieniem demokracji reprezentacyjnej. Dialog obywatelski ma
zatem stać się jednym z ważniejszych narzędzi w europejskich procesach tworzenia polityki i
podejmowania decyzji.
6 np. kodeks postępowania przyjęty w styczniu 2014 r. przez Komisję Europejską promuje zaangażowanie
społeczeństwa obywatelskiego w tworzenie, wdrażanie i monitorowanie procesów unijnych funduszy strukturalnych
i inwestycyjnych
Instytucje UE "prowadzą otwarty, przejrzysty i regularny dialog z organizacjami
przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim". Zgodnie z Art. 11, instytucje UE wspólnie
ponoszą odpowiedzialność za zapewnienie zorganizowanemu społeczeństwu obywatelskiemu, które
uosabia dążenia i interesy obywateli UE, aktywnego zaangażowania w formułowanie europejskiej
polityki i jej procesów. Dlatego też konieczne jest rzeczywiste i długotrwałe zobowiązanie
wszystkich instytucji UE do włączenia się w ciągły, ustrukturyzowany dialog ze społeczeństwem
obywatelskim na szczeblu europejskim.
Otwarta Metoda Koordynacji
Zasada zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego jest również zawarta w Socjalnej OMK,
której wspólne cele zostały uzgodnione w 2008 r., a potwierdzone w 2010 r. Dokument ten
podkreśla, że wzmocniona OMK powinna również skupiać się na dobrym sprawowaniu władzy,
przejrzystości i zaangażowania interesariuszy. W obszarze integracji społecznej za priorytetowe
uznano promowanie uczestnictwa w procesach podejmowania decyzji i zapewnieniu koordynacji
polityki pomiędzy różnymi gałęziami i szczeblami władzy.
Zgodnie z opinią Komitetu Ochrony Socjalnej na temat "ożywienia” Socjalnej OMK przyjętą przez
Radę EPSCO 17.06.2011, konieczna jest poprawa zaangażowania partnerów społecznych i
organizacji pozarządowych w celu podniesienia poczucia odpowiedzialności i zwiększenia
skuteczności polityki w kontekście OMK. Co więcej, komitet wymaga, by wypowiedzi państw
członkowskich dotyczyły rodzajów polityki i środków należących do trzech obszarów Socjalnej
OMK (integracji społecznej, emerytur, oraz zdrowia i opieki), a praca była zsynchronizowana z
cyklem strategii Europa 2020 i krajowych wymagań sprawozdawczych.
Europa 2020
Strategia Europa 2020 stwarza kluczową okazję do wsparcia społeczeństwa obywatelskiego w
dialogu interesariuszy, szczególnie w odniesieniu do realizacji celu redukcji ubóstwa o co najmniej
20 milionów do 2020 r. i innych celów strategicznych.
Zgodnie ze zintegrowanymi wytycznymi do strategii Europa 2020 i konkluzjami Rady z
25.03.20117, Strategia Europa 2020 powinna być rozwijana w ścisłej współpracy z władzami
publicznymi na wszystkich szczeblach, z silnym zaangażowaniem parlamentów krajowych.
Wyrażono również opinię, że "przy przygotowaniu i kontynuacji krajowych programów reform
należy konsultować się z partnerami społecznymi i przedstawicielami społeczeństwa
obywatelskiego". Wszystkie krajowe programy reform powinny zdawać sprawę ze stopnia
zaangażowania stron.
Europejska Platforma Przeciwdziałania Ubóstwu
Europejska Platforma Przeciwdziałania Ubóstwu jest jedną z siedmiu flagowych inicjatyw strategii
Europa 2020, której szczegółowym zadaniem jest wspomaganie krajów członkowskich w osiąganiu
celu redukcji ubóstwa poprzez działania w pięciu obszarach. Obszar 4. wyraźnie skupia się na
partnerstwie ze społeczeństwem obywatelskim w celu skuteczniejszego wdrażania reform polityki
7 Konkluzje Rady Europejskiej, 24-25.03.2011
socjalnej.
W swoim komunikacie w sprawie Platformy Przeciwdziałania Ubóstwu, 8 Komisja Europejska
zobowiązała się do opracowania nieobowiązkowych wytycznych dotyczących zaangażowania
interesariuszy w ramach określania i wdrażania działań i programów odnoszących się do ubóstwa i
wykluczenia społecznego i promowania stosowania tych wytycznych na szczeblu europejskim,
krajowym, lokalnym i regionalnym, ze szczególnym uwzględnieniem "kluczowej roli osób z
bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa i wykluczenia społecznego". Uczestnictwo osób z
bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa zostało uznane za nadrzędny cel polityki włączenia
społecznego, zarówno jako narzędzie podnoszenia znaczenia tych osób, jak i mechanizm dobrego
sprawowania władzy.
Pakiet Inwestycji Społecznych
Sprawozdanie z wdrażania aktywnej integracji społecznej zawarte w najnowszym Pakiecie
Inwestycji Społecznych9 odnosi się konkretnie do konieczności bardziej intensywnego włączania
właściwych podmiotów, w tym osób dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, w
przygotowanie, wdrażanie i ocenę polityki.
MIT DRUGI:Nasza polityka jest wystarczająco skuteczna bez tego wszystkiego.
- Wiele dowodów wskazuje na to, że ubóstwo wzrasta pomimo istniejących programów i działań
mających odpowiadać na istniejące wyzwania.
- We wszystkich krajach polityka przeciwdziałania ubóstwu ma jeszcze wiele do poprawienia.
- W celu zwiększenia wydajności istniejących programów, należy wykorzystać wiedzę i
doświadczenie osób z nich korzystających.
AKTUALNE WYZWANIA
Coraz większa liczba obywateli czuje się wykluczona z głównego nurtu polityki i debaty społecznej.
Ich zdaniem demokracja przedstawicielska nie odnosi się do problemów i potrzeb ludzi. Liczba
osób głosujących w wyborach na terenie państw członkowskich jest najniższa w historii, a coraz
więcej osób nie ma zaufania do Unii Europejskiej. Z drugiej strony, wzmacnia się społeczeństwo
obywatelskie i coraz więcej osób jest obecnie reprezentowanych przez struktury rzeczniczce lub
grupy społeczności lokalnej. Te zróżnicowane przedstawicielstwa społeczeństwa obywatelskiego
tworzą nowy. fundamentalny składnik demokracji, umożliwiając obywatelom wyrażanie poglądów
na tematy społeczne i sposób kształtowania się społeczeństw, jak również wpływanie na proces
podejmowania decyzji na wszystkich szczeblach. Jednak również w tym obszarze istnieje wiele
8 Komunikat KR o Europejskiej Platformie Przeciwdziałania Ubóstwu
9 KE, 02.2013
wyzwań do pokonania.
Brak ZNACZĄCEGO uczestnictwa
Proces strategii Europa 2020 miał w zamyśle angażować interesariuszy w tworzenie i realizację
krajowych programów reform poświęconych osiąganiu celów strategii Europa 2020, w tym również
celu redukcji ubóstwa. Istnieje jednak powszechne przekonanie, że system ten nie działa. W swojej
ocenie krajowych programów reform z 2013 r. EAPN zauważa ogólny brak postępów na drodze ku
znaczącemu uczestnictwu. 13 sieci krajowych miało jakikolwiek udział w procesach krajowych
programów reform, z czego 7 złożyło swoje opinie, a 6 tylko próbowało włączyć się w proces. 67%
składających uznało, że ich wkład nie został poważnie wzięty pod uwagę. Tylko trzy sieci opisały
swój wkład jako znaczący w znaczeniu potencjalnego wpływu na tworzoną politykę i otrzymanej
informacji zwrotnej. Wiele sieci opisywało swój udział jako „działania czysto informacyjne”, a
nawet „polityczny teatrzyk”. Co gorsza organizacje zaczęły kwestionować wartość samego
uczestnictwa, co może zagrozić poczuciu odpowiedzialności i legitymizacji całej strategii.
Europejska sieć ekspertów ds. integracji społecznej również podkreśla brak wysokiej jakości
zaangażowania interesariuszy w ocenę krajowych programów reform za lata 2011, 2012 i 2013. 10
Np. w 2013 r. pozytywnie oceniono zaangażowanie interesariuszy jedynie w przypadku pięciu
krajowych programów reform i i dwóch sprawozdań strategicznych. Choć w wielu krajach istnieje
pewien stopień zaangażowania interesariuszy, zawsze jest miejsce na poprawę.11 Te same
zastrzeżenia zostały wyrażone w rocznym sprawozdaniu Komitetu Ochrony Socjalnej za 2012 r.
Sceptycyzm dotyczący UE i strategi Europa 2020
Poparcie dla Unii Europejskiej jest najniższe od lat. Według badań Eurobarometru 60%
Europejczyków w 2013 r. „raczej nie ufa” Unii Europejskiej. W 2007 r., czyli przed nastaniem
światowego kryzysu gospodarczego odsetek ten wynosił 32%.12
Wyraźnie widać, że większość mieszkańców nie wie o strategii Europa 2020. Tam, gdzie ludzie byli
zaangażowani, teraz utracili zaufanie, lub nie uważają już tego za ważne czy znaczące. W
większości krajów strategia Europa 2020 nie jest dość widoczna, a brak zaangażowania
interesariuszy tylko pogarsza sytuację. Podejmowane decyzje wymagają niezbędnej akceptacji
obywateli, a konsultowanie decyzji przynosi im wsparcie polityczne, wiarygodność i widoczność
oraz poczucie odpowiedzialności. Dla decydentów jest to okazja do budowania kompromisu w
kwestii konkretnych programów oraz do wyjaśniania wyborcom podejmowanych decyzji.
Rośnie deficyt demokracji i maleje zaangażowanie interesariuszy w procesy podejmowania decyzji
na szczeblu europejskim i krajowym (szczególnie tych związanych z walką przeciw ubóstwu). To
sprawia, że walka z ubóstwem jest nieefektywna i niedemokratyczna. EAPN w swojej ocenie
krajowych programów reform w 2013 r. stwierdza, że trwający brak poważnego zaangażowania w
efektywne i demokratyczne zarządzanie procesami krajowych programów reform i zaleceń dla
poszczególnych państw budzi wątpliwości dotyczące odpowiedzialności i żywotności całej
strategii, stawiając przed obywatelami pytanie, dlaczego właściwie mają popierać UE.13
Nie tylko EAPN i jej członkowie ostrzegają przed skutkami braku uczestnictwa w procesach
10
11
12
13
Hugh Frazer, ocena wzajemna belgijskiej platformy zwalczania ubóstwa, Belgia 2014
Frazer i Marlier, 2013.
Eurobarometr 2013
EAPN, „Widening the Gap...”
zarządzania. Komisja Europejska również wydała w 2014 r. uwagi do wytycznych do krajowych
programów reform, zgodnie z którymi zaangażowanie i bliska współpraca parlamentu, partnerów
społecznych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego jest konieczna do zapewnienia
współodpowiedzialności, ułatwienia wdrażania zaleceń i osiągania celów. Niski poziom
zaangażowania tych podmiotów jest jednym z czynników rosnącej krytyki demokratycznego
umocowania europejskiego semestru.14
Europa i strategia Europa2020? Już w to nie wierzymy! Dlaczego? Bo nie realizuje swoich
obietnic.
P.R. - osoba z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa, Bruksela 2013
MIT TRZECI
Zaangażowanie interesariuszy nie przynosi żadnych korzyści.
- Jednorazowe wymiany opinii rzadko są korzystne. Inwestowanie w długotrwałą relację jest
konieczne, by osiągnąć lepsze efekty.
- Interesariusze to nie tylko dostawcy usług czy osoby doświadczające ubóstwa, ale również
wyborcy i opinia publiczna.
- Obniżanie deficytu demokracji poprzez angażowanie obywateli w podejmowanie decyzji przynosi
korzyści w postaci większej legitymacji społecznej.
- Zaangażowanie interesariuszy może stworzyć kulturę współpracy, co prowadzi do większej
znajomości procesu podejmowania decyzji i odpowiedzialności za niego. Pozwala to na
przybliżenie ludziom polityki i lepsze programy.
Potrzeba spójności pomiędzy różnymi obszarami polityki
Widoczny jest brak spójności pomiędzy różnymi obszarami polityki i dominacja niektórych
obszarów i programów nad innymi. W szczególności dotyczy to polityki makroekonomicznej.
Zagraża to celom polityki socjalnej i jej programom poprzez cięcia w usługach publicznych,
świadczeniach i pensjach, które niszczą konsumpcję i zagrażają poprawie gospodarki, generując
zwiększone ubóstwo.15
Osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa i organizacje je reprezentujące odczuwają
natychmiastowe konsekwencje takiej polityki, dlatego należy konsultować się z nimi również w
kwestiach makroekonomicznych. Zaangażowanie interesariuszy może zapobiegać istnieniu
podważających się nawzajem rodzajów polityki.
Tu wszyscy mówimy tym samym językiem - chcemy dowieść, że wszyscy jesteśmy ludźmi. Mój udział
w Radzie Doradczej ma zachęcić innych do podjęcia wysiłku. Chcemy również zwrócić uwagę
decydentów na nasze problemy i pokazać, że my również istniejemy, i jesteśmy pełnoprawnymi
obywatelami. Wielu z nas w tym ciele doradczym czuje, że liczymy się jako ludzie.
Moje uczestnictwo dało mi wielką wiedzę i pozwoliło na osobisty rozwój. Moją motywacją jest
pragnienie, by każdy miał godne życie, dom, pracę, wykształcenie i dostęp do kultury. Chcę
14 Wytyczne KE do krajowych programów reform 2014
15 Patrz: EAPN, „Widening the Gap...”
przekazać wiadomość, że wszyscy powinni zastanowić się, bo któregoś dnia oni również mogą
wpaść w pułapkę ubóstwa.
Adelia Fernandes, członkini Lokalnej Rady Doradczej Setubal i przedstawicielka regionalnej Rady
Osób Doświadczających Ubóstwa i Wykluczenia Społecznego
MIT CZWARTY
Osoby doświadczające ubóstwa nie mogą uczestniczyć w równoważny sposób w tworzeniu
polityki.
- Zarówno partnerzy społeczni, jak i decydenci, mają różne doświadczenie i różnego rodzaj
trudności w skutecznym zaangażowaniu we współpracę. Obie te grupy wymagają budowania
możliwości.
- Kluczowa dla tworzenia polityki jest wiedza ekspercka i praktyczna w danym obszarze. Ekspercka
wiedza społeczeństwa obywatelskiego i osób doświadczających ubóstwa powinna być postrzegana
jako ważny wkład w politykę. Należy zatem wspierać te osoby i organizacje w wyrażaniu własnego
zdania.
- Osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa są najbardziej kompetentne do opowiadania o
swoim życiu codziennym. Aby wiedzieć, jak im pomagać, musimy ich słuchać.
KTO?
Kto powinien być zaangażowany? Należy znaleźć odpowiednie osoby, które będą w stanie wnieść
swoje doświadczenie. Proces dialogu jest interaktywny – oznacza to obustronną wymianę.
Zazwyczaj po jednej stronie są przedstawiciele organu zarządzającego, a po drugiej ludzie, których
interesy są omawiane.
W kontekście strategii Europa 2020, polityki socjalnej i programów zwalczania ubóstwa, zawsze
powinny być zaangażowane osoby doświadczające ubóstwa i organizacje je reprezentujące,
ponieważ mają niezbędną wiedzę i mogą się nią podzielić.
Inspirujące praktyki
Platforma trzeciego sektora w Hiszpanii
Hiszpańska platforma trzeciego sektora jest ważnym partnerem rządu w kwestii polityki społecznej.
Wykorzystano następującą metodologię: hiszpańska EAPN przygotowuje projekt dokumentu, który
przesyłany jest do wszystkich jej członków (19 niezależnych sieci i 16 organizacji) w celu
uwzględnienia wszystkich ich propozycji. Przy opracowaniu pierwszego projektu dokumentu
hiszpańska EAPN uwzględnia propozycje osób doświadczających ubóstwa, które są efektem ich
pracy w grupach roboczych oraz działań dorocznych Spotkań Osób Doświadczających Ubóstwa.
Dokument EAPN po ostatecznej redakcji przesyłany jest innym członkom platformy w celu
opracowania wspólnego dokumentu.
Po zakończeniu prac nad dokumentem, jest on prezentowany przedstawicielom rządu.
PODMIOTY POLITYCZNE
Do przedstawicieli strony rządowej powinny należeć:
1) Decydenci uprawnieni do podejmowania decyzji na różnych szczeblach – kierownicy
odpowiednich wydziałów w ministerstwach, odpowiedni przedstawiciele władz krajowych,
lokalnych, regionalnych.
2) Doradcy i eksperci – osoby o rozległej wiedzy merytorycznej powinny również brać udział w
dialogu.
3) Przedstawiciele instytucji publicznych i podmiotów wykonujących usługi publiczne.
4) Urzędnicy ds. dialogu obywatelskiego, którzy odpowiadają za cały proces i zaangażowanie
interesariuszy w różnych obszarach polityki, budując relacje ze społeczeństwem obywatelskim.
To bardzo ważne, by wszystkie szczeble administracji publicznej, od władz lokalnych i miejskich
po samorząd regionu i decydentów centralnego szczebla, rozpoznawały konieczność
zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i opracowania odpowiednich ram w tym celu.
Niniejszy dokument ma zachęcać wszystkie szczeble administracji do włączenia procesu
konsultacji do swych metod pracy.
Należy również uwzględnić przedstawicieli rządu z różnych resortów. Kluczowe jest
zaangażowanie przedstawicieli ministerstw pracy, ochrony socjalnej, zdrowia, edukacji, jak również
gospodarki i finansów.
Podbudowałam swoją pewność siebie i nie boję się już spotkań z przedstawicielami władz. Czuję
się teraz na siłach, by mierzyć się z problemami własnymi i otoczenia, potrafię publicznie zabrać
głos. Projekt EPIC dał mi głos i umożliwił bycie wysłuchaną.
Caroline Mockford, Szkocja, uczestniczka programu EPIC
MIT PIĄTY
Trudno jest znaleźć odpowiednich interesariuszy i nie wiadomo, czy będą oni odpowiednio
reprezentatywni dla swojej grupy.
- Organizacje pozarządowe biorą odpowiedzialność za reprezentatywny dobór interesariuszy.
- Działania organizacji pozarządowych często opierają się na doświadczeniach tysięcy osób
doświadczających ubóstwa, pozyskiwanych przez te organizacje na szczeblu lokalnym,
regionalnym, krajowym i europejskim.
- Osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa z definicji reprezentują swoją grupę.
- Kiedy angażuje się innych interesariuszy (np. ze świata biznesu), to pytanie nie pada tak często.
Do wszystkich interesariuszy należy stosować te same zasady, ponieważ proces konsultacji korzysta
przede wszystkim z wiedzy, a nie z reprezentatywności.
INNI INTERESARIUSZE
Bardzo ważne jest zaangażowanie osób bezpośrednio objętych tworzoną polityką. W przypadku
polityki zwalczania ubóstwa będą to osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa, które można
zaprosić za pośrednictwem organizacji pozarządowych pracujących na ich rzecz lub poprzez ich
własne oddolne organizacje.16
W zależności od przedmiotu rozmów warto zapraszać również innych interesariuszy, starając się
dążyć do równowagi pomiędzy następującymi grupami:
1) Przedstawiciele organizacji rzeczniczych reprezentujących interesy osób bezpośrednio objętych
polityką - w tym wypadku przedstawiciele organizacji pozarządowych reprezentujących osoby z
bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa lub aktywnie zwalczające ubóstwo.
2) Organizacje socjalne zaangażowane w dostarczanie usług przeciwdziałających ubóstwu.
3) Partnerzy społeczni (związki zawodowe i pracodawcy).
4) Naukowcy i badacze.
5) Przedstawiciele organizacji bezpośrednio zaangażowanych w tworzenie i finansowanie
praktycznych rozwiązań.
6) Nieformalne grupy i inicjatywy obywatelskie.
7) Inne osoby.
Jeśli wychowamy pokolenie, dla którego to, ze każdy może korzystać ze swojego prawa do
uczestnictwa będzie oczywistością, ono przekaże to kolejnemu pokoleniu.
Maria Herczog, przewodnicząca Eurochild podczas dorocznej konferencji Eurochild "Budowanie
Europy sprzyjającej włączeniu społecznemu - wspomaganie uczestnictwa dzieci", 15.11.2013.
16 Na stronie EAPN znajdują się kontakty do wszystkich członków EAPN (sieci krajowe i organizacje europejskie).
JAK?
W tym rozdziale przedstawimy niektóre koncepcje znaczącego zaangażowania interesariuszy. Każdy
proces zaangażowania interesariuszy ma inne cechy, wymagania, przebieg itp. Przedstawione przez
nas kroki nie są wyłączną ani kompletną listą elementów procesu, ale wszystkie są ważne i równie
istotne. Porządek, w jakim je przedstawiliśmy nie musi odzwierciedlać kolejności chronologicznej
ich podejmowania.
Zaangażowanie interesariuszy powinno być ważnym elementem procesu podejmowania decyzji,
począwszy od planowania, przez wdrożenie, po proces ewaluacji. Należy zaangażować różne
podmioty – odpowiednich interesariuszy, ale również parlamenty krajowe. Całość cyklu tworzenia
polityki wykracza poza zakres tego dokumentu, dlatego koncentrujemy się tutaj na organizacji
samego uczestnictwa interesariuszy.17
1. Określenie zakresu i warunków dialogu i zaangażowania
• Ocenić istniejący stan rzeczy w odniesieniu do obecnego procesu konsultacji.
• Postanowić, co chcemy osiągnąć, w jaki sposób i w jakich ramach czasowych.
• Upewnić się, że pytania i oczekiwania są jasne.
• Przygotować proces konsultacji, postanowić, gdzie odbędą się konsultacje na
poszczególnych etapach.
• Zapewnić wystarczającą ilość czasu na przygotowanie się, szczególnie dla osób z
bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa.
2. Zaangażowanie odpowiednich interesariuszy
• Stworzyć mapę istniejących interesariuszy i zbilansować ją, by zapewnić sprawiedliwą
reprezentację osób doświadczających ubóstwa i ich organizacji.
• Znaleźć i zaprosić odpowiednich interesariuszy (organizacje pozarządowe działające na
szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym, np. krajowe sieci
przeciwdziałania ubóstwu).
• Omówić ramy czasowe z interesariuszami
Inspirujące praktyki 3
Projekt EPIC – Poverty Alliance, Szkocja.
Forum Interesariuszy na rzecz Zwalczania Ubóstwa
Jednym z kluczowych elementów projektu było stworzenie przestrzeni dialogu, jaką jest forum ds.
zwalczania ubóstwa. Składa się ono z około 40 członków – w jednej trzeciej są to urzędnicy
państwowi wysokiego szczebla, w jednej trzeciej przedstawiciele sektora NGO, a w jednej trzeciej
osoby z bezpośrednim doświadczeniem ubóstwa. Forum zbiera się co 6 miesięcy, aby ocenić
postępy w ramach prawnych zwalczania ubóstwa w Szkocji. Forum jest organizacją członkowską, a
jego spotkania są regularne, co przyczynia się do jego wiarygodności i ciągłości. Omawiane tematy
są uzgodnione wcześniej przez członków forum – od nierówności w dostępie do zdrowia, po
stygmatyzujący charakter ubóstwa, czy ubóstwo dzieci. Celem ogólnym jest stworzenie przestrzeni
dla trwałego dialogu pomiędzy osobami bezpośrednio zaangażowanymi w tworzenie polityki,
wpływanie na nią oraz osoby nią objęte.”
EAPN 2012, :Breaking Barriers, Driving Change...”, s.70-71.
17 Podręczniki i inne materiały dotyczące całego cyklu tworzenia polityki można znaleźć na stronach ONZ
3. Ustanowienie koordynatora i punktów kontaktowych dla interesariuszy
• Wyznaczenie osób ze strony rządowej jako osób kontaktowych odpowiedzialnych za dany
proces. Osoby te mają nie tylko organizować formalne spotkania, ale również utrzymywać
kontakt z organizacjami pozarządowymi.
• Posiadanie osoby kontaktowej dla organizacji pozarządowych pogłębia relację i poprawia
wymianę informacji dialog w ciągu roku.
• Osoby te są odpowiedzialne za utrzymanie jakości współpracy, opracowywanie
wskaźników, regularną ewaluację i sprawozdania.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
4. Inwestowanie w zaangażowanie – alokacja środków
Zaangażowanie interesariuszy jest procesem uczenia się dla wszystkich zaangażowanych
stron. Wymaga to przygotowań, czasu i inwestycji w kapitał ludzki.
Organizacje pozarządowe muszą mieć możliwości, a to znaczy, że muszą otrzymać
wsparcie, również finansowe, pozwalające wzmocnić ich rolę w tym zadaniu.
Dialog i przygotowanie do niego to długotrwałe procesy, wymagające odpowiedniego i
stabilnego finansowania.
Środki są potrzebne na:
organizację spotkań
transport
zakwaterowanie
ciągłość zaangażowania
spotkania przygotowawcze
koszta pośrednie ponoszone przez uczestników (opieka nad dziećmi, rozmowy telefoniczne,
kopiowanie itd.)
5. Zaproszenie interesariuszy – organizacja pierwszego spotkania
Wyjaśnić zakres i oczekiwania współpracy, omówić i dostosować grafik.
Uzgodnić sposób wspólnego prowadzenia konsultacji.
Poznać uczestników, zakres ich wiedzy, potrzeby, oczekiwania
6. Inwestowanie w skuteczne metody
•
•
Przed:
• Poświęcić czas na poznanie terminologii dotyczącej omawianego tematu; nauczyć się
mówić o nim w dostępny i jasny sposób.
• Stworzyć słowniczek i rozdać go uczestnikom.
• Zainwestować w szkolenia dotyczące podstawowych spraw i terminologii zarówno dla
uczestników, jak i dla organizatorów.
• Zapewnić uczestnikom z odpowiednim wyprzedzeniem dostęp do niezbędnych
informacji; zapewnić czas na przygotowanie i konsultację.
• Przedstawić jasną strategię dialogu obywatelskiego, aby ludzie wiedzieli, ze warto
inwestować swój czas i energię w długotrwały proces i żeby nie traktowali tego jako
jednorazowego wydarzenia.
Podczas:
• Stworzyć atmosferę wzajemnego szacunku, zaufania i docenienia.
• Zainwestować w kreatywne, nietradycyjne metody np. interaktywne warsztaty, rozmowy
w grupach. Są one często skuteczniejsze od metod tradycyjnych.
• Koniecznie omówić cały proces dialogu, jego cele, zasięg, jakich wyników można się
spodziewać. Warto zrobić to przed rozpoczęciem właściwej pracy.
•
•
•
Być szczerym i opierać się na faktach.
Zagwarantować najwrażliwszym uczestnikom możliwość zabrania głosu, tak by nie
czuli się przytłoczeni przez innych uczestników. Można to osiągnąć poprzez dobranie
odpowiedniej liczby osób doświadczających ubóstwa, albo metody takie jak uważne
rozmieszczanie osób na sali, wyznaczenie każdemu czasu na zabranie głosu itp.
Wspierać praktyczne działania u szczególnych grup docelowych, zadbać o materiały i
podejście dostosowane do wieku i możliwości w przypadku pracy z dziećmi i
młodzieżą.
Inspirujące praktyki 5
Metodologia: Reguły Chatham House
Reguły Chatham House to system debaty na tematy kontrowersyjne opracowana w 1927 r. w
siedzibie Królewskiego Instytutu Spraw Zagranicznych z siedzibą w Chatham House.
Zgodnie z tymi zasadami uczestnicy dyskusji zachęcani są do swobodnych wypowiedzi. Cała
dyskusja jest protokołowana, jednak nie zaznacza się, kto jest autorem danej wypowiedzi. W
szczególnie kontrowersyjnych przypadkach uczestnicy mogą zgodzić się na całkowity brak
protokołu. Każdy z uczestników spotkania ma prawo do cytowania wypowiedzi, które padły w
trakcie spotkania, pod warunkiem, że nie ujawni, czyja to wypowiedź.
Taki system ma za zadanie poprawić otwartość dyskusji.
Po
•
•
•
•
Działania po spotkaniu powinny dać uczestnikom poczucie wpływu (konsultacje
dotyczące projektu, uzgodnienie kolejnego spotkania, wspólne monitorowanie procesu
na różnych etapach).
Udostępnić protokół jako formę pisemnej informacji zwrotnej na temat spotkania oraz
dodatkową informację zwrotną dotyczącą poszczególnych wypowiedzi, poinformować
uczestników o terminie kolejnego spotkania i danych osoby kontaktowej.
Udostępnić publicznie wyniki konsultacji.
Nawet jeśli niektóre propozycje nie zostały uwzględnione, informacja zwrotna jest
bardzo ważna. Należy wyjaśnić przyczyny odrzucenia pewnych propozycji i zapewnić
dalszy konstruktywny dialog. Strona rządowa nie powinna bać się odmowy, ale powinna
wykazywać chęć słuchania i włączać się w rzeczywistą dyskusję.
7. Inwestowanie w budowanie możliwości
• Organizować szkolenia dla urzędników państwowych poprawiające ich umiejętność
organizowania znaczącego dialogu z interesariuszami, w tym z osobami doświadczającymi
ubóstwa.
• Szkolenia powinny wykorzystywać różne, w tym kreatywne i niekonwencjonalne metody,
znajomość realiów życia w ubóstwie, przykłady skutecznego procesu uczestnictwa.
• Inwestować w ciągłe budowanie możliwości organizacji społeczeństwa obywatelskiego
(przygotowywanie propozycji, działania rzecznicze, lobbing), co przyczyni się do poprawy
procesu konsultacji, dialogu i współpracy
Inspirujące praktyki 6
REAPN – EAPN Portugalia
Krajowa Rada Osób Doświadczających Ubóstwa (NCC) została powołana do życia przez
portugalską EAPN w 2009 r. Jej celem jest aktywne angażowanie osób doświadczających ubóstwa
w walkę przeciwko ubóstwu i wykluczeniu społecznemu prowadzoną przez EAPN. NCC
monitoruje i ocenia politykę krajową poprzez działalność informacyjną, szkolenia, badania i
uczestniczące planowanie działań. Rada krajowa, której spotkania odbywają się co 3 miesiące,
składa się z 18 przedstawicieli rad regionalnych.
Niektóre z najważniejszych dokumentów przygotowanych przez radę dotyczyły: tworzenia
materiałów podnoszących świadomość społeczną, oceny polityki socjalnej z udziałem
interesariuszy, komentarzy do proponowanych programów, uczestnictwa w Europejskich
Spotkaniach Osób Dotkniętych Ubóstwem.
•
•
•
•
•
Tworzenie lub wzmacnianie ram prawnych dialogu obywatelskiego
Upewnić się, że przepisy tworzą warunki do podejmowania inicjatywy uczestnictwa (ramy
prawne to ustawy, strategie, plany działania, kodeksy dobrych praktyk, zasady finansowania
itd.)
Poznać i uznać standardy jakości ustrukturyzowanego dialogu obywatelskiego
Sformalizować dialog obywatelski.
Zastosować reguły zawarte w ramach prawnych i monitorować ich wdrażanie.
9. Promowanie wzajemnej nauki i wymiany metodologii i wyników pomiędzy państwami i n
szczeblu europejskim
- Wykorzystać istniejące platformy i możliwości wymiany.
- Stworzyć bazę wiedzy o inspirujących praktykach.
- Organizować spotkania osobiste pomiędzy krajami i w ramach jednego kraju.
- Wdrażać i monitorować wdrażanie wytycznych.
10. Ocenianie, dopasowywanie i włączanie do głównego nurtu
- Zagwarantować wyciąganie wniosków z procesu ewaluacji. Uzyskać ewaluację od
interesariuszy i trony rządowej i dostosować proces do otrzymanych informacji.
- Poddać ewaluacji skuteczność procesu i dostosować go do wyników
- Włączyć proces angażowania obywateli w podejmowanie decyzji do głównego nurtu
polityki.
Inspirujace praktyki
Miasta przyjazne dzieciom (CFC) w Hiszpanii
Program miast przyjaznych dzieciom to inicjatywa, której celem jest wspieranie i nagradzanie
wszystkich lokalnych podmiotów działających na rzecz osiągnięcia zasad zawartych w Konwencji
Praw Dziecka, a w szczególności tych, które są związane z rzeczywistym i skutecznym
uczestnictwem dzieci w procesach podejmowania decyzji.
Miasta mogą ubiegać się o tytuł miasta przyjaznego dzieciom raz na dwa lata. Wśród wymagań
znajduje się między innymi stworzenie dziecięcej i młodzieżowej rady miasta.
Tytuł miasta przyjaznego dzieciom jest instrumentem promowania uczestnictwa dzieci
wymienionym w krajowym planie na rzecz dzieci i młodzieży na lata 2012-1015 wydanym przez
ministerstwo zdrowia, spraw społecznych i równości.
W ramach programu wydano wytyczne i podręczniki dla władz lokalnych, dotyczące włączania
dzieci w procesy podejmowania decyzji.
Powstał również internetowy parlament młodzieżowy, mający ułatwiać współpracę członkom
lokalnych rad młodzieżowych i umożliwiać wymianę informacji na temat praktycznych problemów
lokalnej społeczności dotyczących dzieci. Lokalne stowarzyszenia dzieci i młodzieży (ALIA), mają
za zadanie promowanie równości, spójności społecznej i dialogu obywatelskiego w kwestii polityki
dotyczącej spraw dzieci poprzez współpracę z lokalnymi podmiotami biznesowymi, finansowymi,
obywatelskimi i administracyjnymi.
Inspirujące praktyki
EAPN Szwecja
W 2010 EAPN Szwecja rozpoczęła wspólny projekt z ABF – szwedzka organizacją liberalnej
edukacji dorosłych, którego zadaniem jest przygotowywanie osób doświadczających ubóstw do
zaangażowania w procesy tworzenia polityki.
Projekt korzysta z metod nauczania dorosłych, a jego celem jest wyszukanie i wyszkolenie osób
doświadczających ubóstwa i wykluczenia społecznego, które chciałyby stworzyć i poprowadzić w
Szwecji lokalne grupy dialogu na temat socjalnej OMK.
Wnioski z dialogu w dziesięciu lokalnych grupach zostały przesłane do krajowej konferencji
dialogu, której tematami były głównie wykluczenie, polityka mieszankowa, prawa socjalne i
dochód minimalny.
Oprócz pozytywnego wpływu, jaki spotkania wywarły na swoich uczestników, poprawiła się
również komunikacja pomiędzy dwoma szczeblami władz na wymienione tematy.
Szwedzki rząd zobowiązał się do dotrzymania oczekiwań Socjalnej OMK i wsparcia
zaangażowania beneficjentów zgodnie z nimi. Doświadczenie zdobyte w sieci dialogu, znajomość
Socjalnej OMK i agendy działań UE pozwoliły szwedzkiej EAPN na lepszą współpracę z rządem i
przydały się uczestnikom. Rząd rozpoczął szkolenia dla urzędników państwowych lokalnego i
regionalnego szczebla, aby mogli spotykać się z beneficjentami i odbywać z nimi dialog.
DZIAŁAJ!
STWORZENIE ODPOWIEDNICH RAM NA SZCZEBLU UE
Zaangażowanie interesariuszy jest ważne i konieczne na wszystkich szczeblach podejmowania
decyzji od lokalnego po europejski. Najskuteczniejsze będzie wtedy, gdy będzie odbywać się na
wszystkich szczeblach i we wszystkich dziedzinach polityki. Odpowiadają za to podmioty na
wszystkich szczeblach. UE powinna zachęcać państwa członkowskie do organizacji procesu
zaangażowania interesariuszy.
Unia Europejska, a w szczególności Komisja Europejska powinny brać aktywny udział w tym
procesie poprzez tworzenie odpowiednich warunków, przewodnictwo i monitorowanie wyników:
–
–
–
Opracowanie wytycznych dotyczących zaangażowania interesariuszy w Strategię Europa
2020, które pierwotnie zostały zaproponowane w komunikacie komisji dotyczącym
Europejskiej Platformy Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu.
Wspomniane wytyczne powinny szczegółowo określać interesariuszy jako osoby
doświadczające ubóstwa i wykluczenia społecznego, oraz wskazywać główne słabości
obecnego procesu z uwzględnieniem sposobu wzmocnienia wpływu uczestnictwa na proces
podejmowania decyzji.18
Wykorzystanie wspomnianych wytycznych do opracowania standardów zaangażowania
interesariuszy w socjalny wymiar strategii Europa 2020 poprzez grupę roboczą.
Przeformułowanie dorocznej konwencji Europejskiej Platformy Przeciwdziałania Ubóstwu i
18 Dokument Komentujący EAPN Peer Review on the Belgian anti-poverty Platform EU2020, Paul Ginnell, Belgia
2014.
–
–
–
–
–
–
–
Wykluczeniu Społecznemu poprzez większe zaangażowanie interesariuszy i połączenie z
istniejącymi procesami uczestnictwa, takimi jak krajowe platformy przeciwdziałania
ubóstwu i Spotkania Osób Doświadczających Ubóstwa. Struktura konwencji powinna
ułatwiać bardziej aktywną debatę pomiędzy interesariuszami i kłaść większy nacisk na
konieczność szybkiego osiągania celów redukcji ubóstwa i wykluczenia społecznego.19
Zapewnienie koniecznego finansowania na rzecz ugruntowania sprzyjających uczestnictwu
procesów w ramach Strategii Europa 2020, z wykorzystaniem środków z funduszy
strukturalnych i funduszu Progress.
Zapewnienie ciągłości koniecznego wsparcia finansowego i politycznego dla dorocznych
Spotkań Osób Doświadczających Ubóstwa i łączności z doroczną konwencją Platformy
Przeciwdziałania Ubóstwu.
Stworzenie „banku wiedzy” proponowanego w pakiecie na rzecz inwestycji socjalnych,
który pomógłby państwom członkowskim w dzieleniu się wiedzą. Powinien on również
zawierać informacje o zaangażowaniu interesariuszy w proces tworzenia polityki.20
Organizowanie osobistych spotkań w celu wymiany doświadczeń pomiędzy państwami
członkowskimi i różnymi regionami, z udziałem przedstawicieli władz i organizacji
społeczeństwa obywatelskiego.
Inwestowanie w działania lokalnych, regionalnych, krajowych i europejskich organizacji
pracującymi z osobami doświadczającymi ubóstwa i na ich rzecz. Zwiększy to możliwości
uczestnictwa tych osób w podejmowaniu i wdrażaniu decyzji, które mają wpływ na ich
życie i przyczyni się do lepszego zarządzania i podejmowania decyzji.21
Wydanie jasnych wytycznych państwom członkowskim, dotyczących oczekiwań w kwestii
konsultacji społecznych i uczestnictwa obywateli. W tym celu należy wykorzystać wszelkie
dostępne narzędzia, np. wydając odpowiednie zalecenia dla poszczególnych państw.
Wykorzystanie śródokresowej oceny strategii Europa 2020 jako okazji do lepszego
przestrzegania jej zaleceń i sprawienia, by Europa 2020 stała się prawdziwie wspólną i
skuteczną strategią.
Tegoroczna konwencja Platformy Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu jest
wyjatkowa, ponieważ zgromadziła wszystkie podmioty zaangażowane w walkę z ubóstwem i
wykluczeniem społecznym. Jest tak ponieważ z ubóstwem i wykluczeniem społecznym można
walczyć wyłącznie wspólnie z innymi partnerami, których problem dotyczy i obchodzi. Ja również
wierzę, że wyłącznie podejście sprzyjające włączeniu społęcznemu i uczestnictwu zainteresowanych
pomoże nam znaleźć właściwe metody teraz i w przyszłości.
Jose Manuel Barroso, Przewodniczący Komisji Europejskiej, Bruksela, Grudzień 2013.
19 Ibid.
20 Ibid.
21 Ibid.