Kształtowanie gospodarki odpadami w gminie

Transkrypt

Elżbieta Halina Grygorczuk-Petersons
Izabela Anna Tałałaj
Kształtowanie gospodarki
odpadami w gminie
Podlaska Agencja Zarządzania Energią
Białystok 2007
Recenzent
Prof. dr hab. inż. Lech Dzienis
Redaktor
Janina Demianowicz
Redaktor techniczny
Bartosz Kulikowski
Korektor
Zespół
ISBN: 83-89984-07-5
Copyright by: Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego
Białystok 2007
Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Za treść tego dokumentu odpowiada Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego
stanowiska Unii Europejskiej.
Wydawca
Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego
ul. Starobojarska 15
15-073 Białystok
Tel. +48 85 740 86 83, fax +48 85 740 86 85
www.pfrr.pl
Skład i Druk
Drukarnia PRO100
ul. Ciołkowskiego 88F
15-545 Białystok
Spis treści
Spis treści�� 3
Wstęp�� 5
1. Formalnoprawne podstawy gospodarki odpadami �� 7
1.1. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej�� 7
1.2. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Polsce �� 10
1.3. Podstawy prawne gospodarki odpadami w gminie�� 15
2. Cele i zasady gospodarki odpadami�� 19
3. Źródła odpadów�� 23
4. Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadów�� 27
4.1. Ilościowe badania odpadów��
4.1.1. Organizacja badań ilościowych w terenie ��
4.1.2. Obliczanie wskaźnika nagromadzenia ��
4.2. Ilościowa charakterystyka odpadów��
4.3. Jakościowe badania odpadów��
4.3.1. Charakterystyka poszczególnych badań jakościowych��
4.3.2. Zasady pobierania prób do badań jakościowych ��
4.4. Jakościowa charakterystyka odpadów��
4.4.1. Właściwości odpadów komunalnych��
4.4.2. Właściwości ciekłych odpadów komunalnych��
28
29
30
30
33
33
35
37
37
41
5. Gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych �� 43
5.1. Rodzaje stosowanych pojemników��
5.2. Zasady lokalizacji pojemników ��
5.4. Częstotliwość i sposób wywozu odpadów��
5.5. Ekonomiczne wskaźniki gromadzenia i wywozu odpadów��
5.6. Stacje przeładunkowe��
43
47
49
53
55
6. Systemy selektywnego gromadzenia odpadów�� 59
6.1. Metody selektywnej zbiórki odpadów�� 59
6.1.1. Selektywna zbiórka „u źródła”�� 59
6.1.2. Kontenery „ustawiane w sąsiedztwie” �� 60
6.1.3. Zbiorcze punkty gromadzenia odpadów �� 61
6.2. Selektywna zbiórka odpadów biodegradowalnych �� 61
6.3. Selektywna zbiórka odpadów wielkogabarytowych �� 62
6.4. Selektywna zbiórka odpadów budowlanych�� 63
6.5. Selektywna zbiórka odpadów niebezpiecznych�� 63
6.5.1. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny �� 64
6.5.2. Baterie�� 65
6.5.3. Lekarstwa��66
6.5.4. Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć�� 66
6.5.5. Urządzenia zawierające freony �� 66
7. Segregacja, sortowanie i waloryzacja odpadów�� 67
7.1. Stacje segregacji odpadów �� 69
7.2. Możliwości wykorzystania wybranych surowców odpadowych�� 73
8. Unieszkodliwianie odpadów �� 77
8.1. Składowanie odpadów��
8.2. Kompostowanie odpadów��
8.2.1. Sposoby kompostowania ��
8.2.2. Kompost ��
8.3 Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów��
8.4. Termiczne metody unieszkodliwiania odpadów ��
78
82
84
88
90
94
9. Zarządzanie gospodarowaniem odpadami��101
9.1. Zezwolenia��102
9.2. Nadzór i kontrola��103
9.3. Prawodawstwo lokalne��105
9.4. Związki gmin��106
9.5. Gminne plany gospodarki odpadami��107
9.6. Programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest ��110
9.7. Edukacja ekologiczna w gospodarce odpadami ��113
9.7.1. Formy i koszty przekazu�� 114
9.7.2. Edukacja poszczególnych grup społecznych�� 116
9.7.3. Partnerzy w działaniach edukacyjnych�� 118
10. Możliwości finansowania inwestycji w gospodarce odpadami ��119
10.1. Fundusze Ochrony Środowiska��119
10.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej�� 120
10.1.2. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej�� 121
10.1.3. Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej �� 121
10.1.4. Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej �� 122
10.2. Fundacja EkoFundusz ��122
10.3. Banki��123
10.4. Fundusze unijne ��123
10.4.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko�� 123
10.4.2. Regionalne programy operacyjne�� 124
10.4.3. Program LIFE+�� 125
10.5. Inne programy i instytucje dysponujące środkami zagranicznymi��126
Literatura��128
Wykaz aktów prawnych��130
Dokumenty elektroniczne. Tryb dostępu:��133
Spis rysunków ��135
Spis Tabel��137
Wstęp
Gospodarka odpadami stanowi istotne zagadnienie w działalności jednostek samorządu terytorialnego. Jest dziedziną, która wymaga znacznych
nakładów finansowych oraz zaangażowania mieszkańców w realizację
jej priorytetów. Właściwie zaplanowana i wdrożona jest ważnym ogniwem w ochronie środowiska, wpływając jednocześnie na komfort życia
mieszkańców.
Niniejsza praca wskazuje, jak należy kształtować gospodarkę odpadami w gminie. Zawiera wskazówki dotyczące jej projektowania i zarządzania oraz metody ekologicznego składowania i unieszkodliwiania odpadów. Informacje w niej zawarte mogą być stosowane w każdej gminie
planującej wdrożenie gospodarki odpadami z uwzględnieniem efektywności ekonomicznej oraz wymogów ochrony środowiska. Należy jednak
zawsze wziąć pod uwagę charakter danej gminy i na tej podstawie planować gospodarowanie odpadami, ponieważ inne są jej determinanty w gminie, w której przeważa działalność turystyczna, a inne w gminie,
w której przeważa przemysł. Jak pokazuje doświadczenie, skutecznym
sposobem wdrożenia gospodarki odpadami jest współpraca kilku jednostek samorządu terytorialnego, które wspólnie ponoszą koszty wdrożenia
i funkcjonowania systemu.
Mam nadzieję, że publikacja ta stanie się przydatnym źródłem informacji dla gmin planujących inwestycje związane z gospodarką odpadami, a wiedza w nim zawarta pozwoli na efektywne ekonomicznie prowadzenie gospodarki odpadami.
Bartosz Kulikowski
Podlaska Agencja Zarządzania Energią
Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego
1. Formalnoprawne podstawy gospodarki odpadami
Obowiązki państw członkowskich w zakresie unieszkodliwiania i odzysku odpadów, w szczególności powoływania odpowiednich instytucji, nadzorowania wyspecjalizowanych przedsiębiorstw oraz składania Komisji okresowych sprawozdań reguluje kompleksowo dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
nr 2006/12/WE z 5 kwietnia 2006 r. Określa ona również terminy odpowiedniego
dostosowania prawa krajowego (Dz. U. UE nr L 114 z 27 kwietnia 2006 r., s. 9).
W niniejszym rozdziale zawarto podstawy formalnoprawne w zakresie gospodarki odpadami obowiązujące na dzień 31 marca 2007 roku [http://isip.
sejm.gov.pl].
1.1. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Unii Europejskiej
Wdrażanie prawidłowej gospodarki odpadami jest priorytetem zarówno działań
proekologicznych Unii Europejskiej, jak i polskiej polityki ekologicznej. Wspólnota Europejska pierwsze przepisy w tym zakresie stworzyła w latach siedemdziesiątych, w ciągu ostatnich piętnastu lat regulacje te uległy znacznemu zaostrzeniu, określono cele ilościowe, wydano także szereg norm technicznych
i proceduralnych. Wszystkie będą wdrożone w Polsce.
Aktualną strategię działań Unii w sprawie postępowania z odpadami wytycza
rezolucja Rady Unii z 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii Wspólnoty w gospodarowaniu odpadami. W systemie aktów normatywnych podstawowe znaczenie ma
tzw. dyrektywa ramowa (nr 75/442), konstruująca podstawowe wymagania, rozwijane następnie w różnych aktach szczegółowych – dotyczących zasad określonego postępowania z odpadami czy postępowania z konkretnie wskazanymi odpadami. System ten obejmuje następujące akty [Staszczyk 2006]:
A. W zakresie wymagań ogólnych:
dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów – dalej dyrektywa ramowa – znowelizowana i rozszerzona przez dyrektywę Rady
91/156/HEWG, dyrektywę Rady 91/692/WE, decyzję Komisji 94/3/WE (tzw. Europejski Katalog Odpadów) oraz decyzję Komisji 96/350/WE;
•
•
•
•
•
dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizowana przez: dyrektywę Rady 94/31/EWG oraz rozszerzona decyzją Rady 94/904 ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych
zgodnie z art.1 ust. 4 dyrektywy 91/689/EWG;
decyzja Komisji 76/431/EWG z dnia 21 kwietnia 1976 r. ustanawiająca Komitet
Gospodarki Odpadami;
decyzja Komisji 94/3/WE z dnia 20 grudnia 1993 r. ustanawiająca listę odpadów zgodnie z art.1 pkt – a dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów;
decyzja Rady 94/904/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych zgodnie z art.1 ut. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG
w sprawie odpadów niebezpiecznych;
B. W zakresie spalarni odpadów
dyrektywa Rady 89/369/EWG z dnia 8 czerwca 1989 r. w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych;
dyrektywa Rady 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejszania zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych;
dyrektywa Rady 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych;
dyrektywa Parlamentu i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie
spalania odpadów;
•
•
•
•
C. W zakresie składowania odpadów
dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk
odpadów;
•
D. W zakresie wymagań szczegółowych
dyrektywa Rady 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania
olejów odpadowych znowelizowana dyrektywą Rady 87/101/EWG oraz dyrektywą Rady 91/692/EWG,
dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie
znowelizowana dyrektywą Rady 91/692/EWG;
dyrektywa Rady 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii i akumulatorów zawierających szkodliwe substancje znowelizowana dyrektywą
Komisji 98/101/WE oraz dyrektywa Komisji 93/86/EWG;
dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z dnia 20 grudnia
1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, Decyzja Komisji
1999/177/WE ustanawiającą warunki naruszenia dla plastykowych klatek i palet w odniesieniu do poziomów stężenia metali ciężkich ustanowionych dyrektywą Parlamentu i Rady Europejskiego 94/62/WE oraz inne;
dyrektywa Rady 96/59/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie usuwania polichlorowanych bifenyli (PCB) i polichlorowanych trifenyli (PCT);
•
•
•
•
•
•
•
dyrektywa Rady i Parlamentu nr 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie wraków samochodowych;
dyrektywa Rady i Parlamentu nr 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie nadzoru nad postępowaniem z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w szczególności nad jego odzyskiem;
E. W zakresie międzynarodowego obrotu odpadami
Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych; sporządzona w Bazylei dnia 22 marca 1989 r.,
(Dz. U. z dnia 27 lutego 1995 r.);
decyzja Rady 97/640/WE z dnia 22 września 1997 r. o uznaniu w imieniu
Wspólnoty, poprawki do konwencji o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych, jak postanowiono w decyzji III/1
Konferencji Państw – Stron Konwencji;
rozporządzenie Rady 259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru
i kontroli przesyłania odpadów znowelizowane: decyzją Komisji 94/721/WE,
decyzją Komisji 96/660/WE, rozporządzeniem Rady 97/120/WE, decyzją Komisji 98/368/WE oraz rozporządzeniem Komisji 98/2408/WE;
decyzja Rady 94/575/WE z dnia 20 lipca 1994 r. określająca procedurę kontrolną według rozporządzenia Rady nr 259/93/EWG dla transportu odpadów do
niektórych krajów niebędących członkami ODCE;
rozporządzenie Rady 1420/1999/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. ustanawiające
wspólne zasady i procedury stosowane do przesyłania niektórych rodzajów
odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD;
rozporządzenie Komisji 1547/1999/WE z dnia 12 lipca 1999 r. określające procedury kontrolne według rozporządzenia Rady 259/93/EWG stosowane do
przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których
nie ma zastosowania decyzja C (92) 39/Final Rady ODCE.
•
•
•
•
•
•
Od momentu podpisania traktatu o stowarzyszeniach, a w szczególności po
1 maja 2004 r. analizując regulacje prawa wewnętrznego związane z ochroną środowiska nie można pominąć wymagań prawa wspólnotowego. W dziedzinie gospodarki odpadami ten wpływ jest wręcz decydujący.
Z punktu widzenia acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Wspólnoty Europejskiej, obejmującego wszystkie uchwalone w jej ramach akty, wypracowane zasady prawa, jak również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, gminy są traktowane jako część administracji publicznej państwa członkowskiego UE
[Funkcjonowanie…2006]. Bardzo ważnym aspektem oddziaływania prawa Unii
Europejskiej na funkcjonowanie gmin jest ochrona środowiska, a w tym gospodarka odpadami. Z samej zasady subsydiarności wynika, iż gminy – jako podmioty najbliższe obywatelowi i mające dobre rozeznanie w warunkach jego otoczenia
– są najbardziej zdatne do zapewniania prawu Wspólnoty Europejskiej dotyczącemu tego obszaru efektywności.
W UE ważnymi obszarami działania gmin w tym zakresie jest:
techniczne wprowadzanie w życie, niekiedy przy współdziałaniu z wieloma innymi gminami lub wyższymi poziomami administracji publicznej, bezwzględ-
•
10
nie obowiązujących aktów prawa Unii Europejskiej – i tych stosowanych bezpośrednio, i tych będących krajowymi wdrożeniami unijnych dyrektyw;
w ramach implementacji powyższych aktów prowadzenie odpowiedniej polityki informacyjnej skierowanej do obywateli, dotyczącej stanu gospodarki odpadami oraz decyzji, które na ten stan wpływają;
prowadzenie odpowiedniego doradztwa w ramach niektórych nie obowiązujących bezwzględnie środków Unii Europejskiej, które wszakże mogą mieć
istotny wpływ na stan ochrony środowiska w gminie (np. doradztwa w zakresie prowadzenia ekologicznych gospodarstw rolnych i korzystania w tym zakresie ze specjalnego wsparcia w postaci funduszy tzw. LIFE), [Funkcjonowanie… 2006].
W konkretnej sytuacji polskich gmin, wiele dyrektyw oraz rozporządzeń prawa Wspólnoty Europejskiej będzie dotyczyć gospodarki odpadami. Znaczna część
wspomnianych dyrektyw już została wdrożona, więc pracownicy w gminie odpowiedzialni za ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, będą stosować
w takich przypadkach te akty prawa krajowego, które stanowią ich tzw. wdrożenie. Dla naprawdę prawidłowego stosowania tego rodzaju aktów prawnych, które co prawda zostały uchwalone jako polskie ustawy oraz rozporządzenia, ale których funkcją jest wdrożenie dyrektyw UE niezbędna jest również wiedza o unijnej
ich proweniencji oraz pewna znajomość treści tych dyrektyw [Rabska 2001].
•
•
1.2. Podstawy prawne gospodarki odpadami w Polsce
Obowiązujące w Polsce prawo wprowadza zasady, które powinny być przestrzegane w gospodarce odpadami. Do podstawowych, obowiązujących w gospodarce odpadami aktów prawnych należy zaliczyć:
ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 2005.
228.1947 z późn. zm.);
ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. 1996.132. 622 z późn. zm.);
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 62. 628 z późn. zm.);
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001. 62.
627 z późn. zm.);
ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
(Dz. U. 2001. 63. 638 z późn. zm.);
ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. 2001. 63. 639 z późn. zm.);
ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. 2005. 25. 202 z późn. zm);
ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. 2005. 180. 1495);
uchwała Rady Ministrów nr 219 z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami (M.P. 2003. 11.159);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001.112.1206);
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
11
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie wzoru sprawozdania o wielkościach wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat produktowych (Dz.
U.2002.2.26);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. 2001.152.1737);
rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji
odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. 2001.152.1735);
rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów innych niż niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń,
w których dopuszcza się ich termiczne przekształcanie (Dz. U. 2002.18.176);
rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz. U. 2002.37.339);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003. 66.620 z późn. zm.);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. 2003.104.982);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, (Dz. U. 2005.103.872);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. 2005.110.935);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 r. w sprawie wzorów druków informacji dotyczących bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów (Dz. U. 2005.116.980);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U.
2006.30.213);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U.
2006. 49.356);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy
rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz
dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. 2006.75.527);
rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na
prowadzenie działalności (Dz. U. 2006. 136. 965);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. 2006. 225.1645);
12
•
•
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U.2006.
247.1816);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U. 2007. 225.1645).
W ustawie – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadzono następujące zasady ogólne:
zasadę zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska jako całości (ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana
z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów);
zasadę zapobiegania (ten, kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu);
zasadę przezorności (ten, kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze);
zasadę zanieczyszczający płaci (ten, kto powoduje szkodę w środowisku,
w szczególności przez jego zanieczyszczenie, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia oraz ten, kto może spowodować szkodę w środowisku, w szczególności przez jego zanieczyszczenie, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu);
zasadę dostępu obywateli do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych w ustawie – Prawo ochrony środowiska;
zasadę uwzględniania wymagań ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju przy opracowywaniu polityk, strategii, planów i programów;
prawo obywateli do uczestniczenia w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia projektu polityki, strategii, planu lub programu, w tym dotyczących gospodarki odpadami, w przypadkach
określonych w ustawie – Prawo ochrony środowiska;
zasadę, że decyzja wydana z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony
środowiska jest nieważna;
zasadę, że podmioty korzystające ze środowiska oraz organy ochrony środowiska są zobowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli metodyki takie zostały określone na podstawie ustaw, przy czym jeżeli na podstawie ustaw wprowadzono obowiązek korzystania z metodyki referencyjnej,
dopuszczalne jest stosowanie innej metodyki pod warunkiem udowodnienia
pełnej równoważności uzyskiwanych wyników.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
W drugim rozdziale ustawy o odpadach sformułowano następujące zasady:
zasadę przestrzegania właściwej hierarchii postępowania z odpadami (najbardziej preferowanym działaniem jest zapobieganie powstawaniu odpadów,
następnie ograniczanie ilości i uciążliwości (szkodliwości) odpadów, odzysk
(wykorzystanie odpadów), unieszkodliwianie odpadów, z wyłączeniem składhowania, a najmniej preferowanym składowanie odpadów);
13
•
•
•
zasadę bliskości (odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania; jeżeli nie jest to
możliwe, to uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię, powinny być przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą zostać poddane odzyskowi lub unieszkodliwione);
zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta (producent jest nie tylko
odpowiedzialny za powstające w procesie produkcyjnym odpady, ale również
za odpady powstające w trakcie użytkowania, jak i po zużyciu wytworzonych
przez niego produktów);
odpowiednie projektowanie produktów.
W prawodawstwie zostały sformułowane szczegółowe zasady postępowania
z niektórymi rodzajami odpadów (rozdział 5 ustawy o odpadach, ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, ustawa o opłacie produktowej, ustawa
o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową, ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest), czyli z:
polichlorowanymi bifenylami (PCB);
olejami odpadowymi;
odpadami z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu oraz z przetwarzania
tych odpadów;
bateriami i akumulatorami;
odpadami medycznymi i weterynaryjnymi;
komunalnymi osadami ściekowymi;
odpadami opakowaniowymi;
urządzeniami zawierającymi substancje zubożające warstwę ozonową;
azbestem;
lampami wyładowczymi;
oponami.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Szczegółowe wymagania zostały określone w odniesieniu do budowy i eksploatacji instalacji do termicznego przekształcania odpadów oraz składowania
odpadów (rozdział 6 i 7 ustawy o odpadach – w powiązaniu z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym i ustawą – Prawo budowlane). W ustawie o odpadach
zawarto wymaganie, aby stworzyć i utrzymać w kraju zintegrowaną i wystarczającą sieć instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, spełniających wymagania określone w przepisach o ochronie Środowiska. Zasady obowiązujące w zakresie międzynarodowego obrotu odpadami są określone w rozdziale
8 ustawy o odpadach – w szczególności w zakresie zezwoleń. W prawodawstwie
określono system wymaganych decyzji administracyjnych w zakresie gospodarki
odpadami. W zakresie wytwarzania odpadów (art. 17 ustawy o odpadach) wymagane jest posiadanie przez wytwórcę odpadów jednej z następujących decyzji administracyjnych:
pozwolenia zintegrowanego;
pozwolenia na wytwarzanie odpadów;
decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi (zwanej
dalej„decyzją zatwierdzającą program”) lub złożenie informacji o wytwarzanych od-
•
•
•
14
padach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami (zwanej dalej
„informacją”), przy czym pozwolenia (art. 180 ustawy – Prawo ochrony środowiska)
są wydawane wyłącznie w związku z eksploatacją instalacji.
Zgodnie z art. 25 ustawy o odpadach wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów.
Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały
zezwolenia właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba że działalność taka nie wymaga uzyskania zezwolenia. Jeżeli
posiadacz odpadów, w tym wytwórca odpadów, przekazuje odpady następnemu
posiadaczowi odpadów, który ma zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania tymi odpadami, odpowiedzialność za
działania objęte tym zezwoleniem przenosi się na tego następnego posiadacza
odpadów.
Podstawowymi decyzjami w zakresie gospodarowania odpadami (poza odpadami komunalnymi) są:
pozwolenie zintegrowane, jeśli odzysk lub unieszkodliwianie odpadów obywają się w instalacji, na której prowadzenie jest wymagane to pozwolenie;
zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów;
zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu
odpadów.
•
•
•
W ustawie o odpadach wprowadzono generalną zasadę, że wydawana jest
jedna decyzja obejmująca wszystkie rodzaje działalności w zakresie gospodarki
odpadami. W przypadku więc, gdy wytwórca odpadów prowadzi jednocześnie
działalność w zakresie gospodarowania odpadami, jest on zwolniony z obowiązku uzyskiwania odrębnego zezwolenia na prowadzenie tej działalności, jeśli posiada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program
gospodarki odpadami niebezpiecznymi, z tym że we wniosku o wydanie tych
decyzji, jak i w samych decyzjach muszą być uwzględnione wymagania stawiane zezwoleniom na prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania odpadami (art. 31). Natomiast posiadacz odpadów, który łącznie prowadzi działalność
w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transportu odpadów, jest zwolniony z obowiązku uzyskania odrębnego zezwolenia na
prowadzenia działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. W tym
przypadku jednak zarówno wniosek, jak i zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, musi uwzględniać wymagania stawiane zezwoleniu na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub
transportu odpadów (art. 32). Posiadacze odpadów, w przypadkach określonych
w ustawie o odpadach, zostali zobowiązani do prowadzenia ewidencji odpadów
i przekazywania zbiorczych zestawień danych marszałkowi województwa. Wymagania w zakresie sprawozdawczości zawiera również ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych – w odniesieniu do producentów opakowań, importerów i eksporterów opakowań oraz „ustawa o opłacie produktowej” – w odniesieniu
do pakujących produkty w opakowania oraz producentów i importerów niektó-
1.3. Podstawy prawne gospodarki odpadami w gminie
rych wybranych produktów. Prawodawstwo wprowadza następujące instrumenty finansowo-ekonomiczne:
opłatę za korzystanie ze środowiska („zwykła” i podwyższona);
administracyjną karę pieniężną;
zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom
ochrony środowiska;
opłatę produktową;
opłatę depozytową;
kaucję.
•
•
•
•
•
•
Urbanizacja i rozwój cywilizacji związane z rozwojem przestrzennym, demograficznym i gospodarczym, spowodowały zagrożenia środowiska i zdrowia ludzi,
które odczuwamy już w ich wstępnych objawach jako „uciążliwości ekologiczne”. Celem rozwiązania tych problemów państwo przekazało swoje uprawnienia
gminom, czyniąc je odpowiedzialnymi za organizację zaspokajania zbiorowych
potrzeb wspólnoty mieszkańców.
Ustawa o samorządzie gminnym wprowadziła samorządowy system zarządzania gminami, w tym w zakresie higieny komunalnej w gminach (art.7). Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, wśród których wymienione są między innymi:
ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i przyrody oraz gospodarka wodna;
wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie w czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych;
zieleni gminnej i zadrzewień.
W świetle nowego brzmienia ustawy o odpadach oraz o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach, samorząd gminny staje się regulatorem problemu śmieci
na swoim terenie.
Ustawa o odpadach określa podstawowe zadania samorządu terytorialnego
w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, a mianowicie:
zapewnianie objęcia wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych:
– zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania
i odbierania odpadów komunalnych, aby było możliwe: ograniczenie składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,
– wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych,
– osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych,
zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania:
– do dnia 31 grudnia 2010 r. – do nie więcej niż 75% wagowo całkowitej masy
odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,
odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,
•
•
•
•
•
15
16
odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych
odpadów wytworzonych w 1995 r.
Wymagania dotyczące postępowania i obowiązków związanych z pozostałymi odpadami (w tym niebezpiecznymi) obciążają głównie wytwórców i odbiorców odpadów.
Zgodnie z ustawą o odpadach kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować,
projektować i prowadzić, tak aby:
zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas
i po zakończeniu ich użytkowania;
zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się
zapobiec powstawaniu odpadów;
zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
•
•
•
Zgodnie z art. 16b. ustawy o odpadach do obowiązkowych zadań własnych
województwa w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi należy zapewnianie budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych.
Należy podkreślić, że obowiązek ten, wprowadzony został nowelizacją z lipca
2005 roku i jest pierwszym obowiązkiem związanym z gospodarowaniem odpadami komunalnymi skierowanym do jednostki samorządowej innej niż gmina.
Ustawa o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach z dnia 13 czerwca 1996 r. z późniejszymi zmianami koncentruje się na odpadach komunalnych,
określając zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości, dotyczących
utrzymania czystości i porządku, a także warunki udzielania zezwoleń podmiotom
gospodarczym świadczącym usługi w zakresie objętym regulacją prawną [Bendkowski, Wengierek 2004].
Gminy – między innymi – zostały zobowiązane do:
tworzenia warunków do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku na terenie gminy lub zapewniają wykonanie tych prac przez
tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych;
zapewnienia budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami: stacji zlewnych, w przypadku gdy podłączenie wszystkich nieruchomości do sieci kanalizacyjnej jest niemożliwe lub powoduje nadmierne
koszty, instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok
zwierzęcych lub ich części;
udostępniania mieszkańcom na stronie internetowej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o znajdujących się na terenie gminy zbierających zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych,
o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym;
•
•
•
•
•
•
uchwalania regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy;
prowadzenia ewidencji: zbiorników bezodpływowych, przydomowych oczyszczalni ścieków, umów zawartych na odbieranie odpadów komunalnych od
właścicieli nieruchomości;
udzielania zezwoleń na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości oraz
opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych.
Analiza przepisów omawianej ustawy pozwala stwierdzić, że z punktu widzenia samorządu gminnego zawiera ona przede wszystkim przepisy o charakterze
organizatorsko-kompetencyjnym. Ustawa ustala bowiem, jakie zadania obciążają gminę, jaka jest ich treść, jakie gminie przysługują kompetencje, umożliwiające zrealizowanie nałożonych zadań. Rozporządzeniami wykonawczymi do ustaw
o czystości i porządku uregulowano wymagania, jakim powinny odpowiadać stacje zlewne (Dz. U. 02.188.1576) oraz pojazdy asenizacyjne, służące do przewozu
nieczystości ciekłych (Dz. U. 02.193.1617).
Ustawa o odpadach i ustawa o utrzymaniu czystości i porządku wymieniają
szereg zadań gmin w zakresie utrzymania porządku i czystości. Przepisy te nie zawierają bliższych wskazówek co do tego, jak taki system powinien być zorganizowany, gminy mają tu więc pewną swobodę, mogą uwzględniać własne możliwości, istniejące tradycje i doświadczenia [Staszczyk 2006].
Minister budownictwa 22 stycznia 2007 roku ogłosił nowy ostateczny kształt
projektu ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
17
2. Cele i zasady gospodarki odpadami
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006, z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 została przyjęta przez Sejm 8 maja 2003 roku. Aktualizuje
ona i uszczegóławia długookresową II Politykę ekologiczną państwa w nawiązaniu do priorytetowych kierunków działania – określonych w Szóstym Programie
działań Wspólnoty w dziedzinie środowiska.
Ostatnio Ministerstwo Środowiska przedstawiło na swojej stronie internetowej
projekt Polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014 [Erechemla 2006]. Jest to projekt aktualizujący politykę ekologiczną – w tym gospodarkę odpadami, w związku z przynależnością Polski do UE.
Cele dalekosiężne i szczegółowe gospodarki odpadami w Polsce zostały zawarte w Krajowym planie gospodarki odpadami 2010 (KPGO) uchwalonym
przez Radę Ministrów 29 grudnia 2006 roku (M. P. 2006. 90. 946).
Zgodnie z tą uchwałą celem dalekosiężnym gospodarki odpadami jest dojście do systemu gospodarki zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są następujące zasady gospodarki odpadami:
zapobiegania i minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów oraz ograniczenia
ich własności niebezpiecznych;
wykorzystywania własności materiałowych i energetycznych odpadów,
a w przypadku gdy odpadów nie można poddać procesom odzysku ich unieszkodliwienie, przy czym składowanie generalnie powinno być traktowane
jako najmniej pożądany sposób postępowania z odpadami.
•
•
Na najbliższe lata, zgodnie z polityką ekologiczną państwa, przyjęto następujące cele główne:
utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od
wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB;
zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska;
zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowiska odpadów,
zamknięcie do końca 2009 r., wszystkich krajowych składowisk niespełniających przepisów prawa;
•
•
•
•
20
•
•
wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów;
stworzenie kompleksowej bazy danych o wprowadzonych na rynek produktach i gospodarce odpadami w Polsce; przy czym wprowadzenie zmian prawa
będzie ograniczone do minimum, wynikającego z konieczności transpozycji
prawa unijnego oraz potrzeby wprowadzenia zmian wskazujących w Krajowym planie gospodarki odpadami 2010.
Celem Polski jest też ratyfikowanie Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, najpóźniej do końca 2007 roku.
Dla poszczególnych grup odpadów KPGO określił następujące cele szczegółowe:
w gospodarce odpadami komunalnymi:
– konieczność objęcia zorganizowanym systemem odbierania odpadów 100%
mieszkańców, najpóźniej do końca 2007 roku;
– zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego
zbierania odpadów, najpóźniej do końca 2007 roku;
– zmniejszenie ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na
składowiska odpadów do poziomów zgodnych z ustawą o odpadach;
– zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksimum
85% wytwarzanych odpadów do końca 2014 roku;
– zredukowanie liczby składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których są składowane odpady komunalne, do ilości maksimum
200 do końca 2014 roku;
w gospodarce odpadami niebezpiecznymi:
– całkowite zniszczenie i wyeliminowanie do 2010 roku PCB ze środowiska poprzez kontrolowane unieszkodliwianie oraz dekontaminację lub unieszkodliwianie urządzeń zawierających PCB;
– utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu na
co najmniej 35% w latach 2007 – 2018;
– rozbudowę systemu odzysku i recyklingu, osiągnięcie w latach od 2007 do
2009 poziomów odzysku i recyklingu na poziomach zawartych w ustawie
z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i depozytowej,
a okresie od 2010 r. do 2018 r. osiągniecie poziomów zdefiniowanych w dyrektywie 2006/66/WE oraz ustanowienie od 2008 roku zakazu wprowadzania do obrotu: wszelkich baterii lub akumulatorów, które zawierają powyżej
0,0005% wagowo rtęci z wyłączeniem ogniw guzikowych z zawartości rtęci
nie wyższą niż 2% wagowo oraz baterii i akumulatorów przenośnych, które
zawierają powyżej 0, 002% wagowo kadmu, z wyłączeniem tych do użytku
w systemach awaryjnych i alarmowych, sprzęcie medycznym, elektronarzędziach bezprzewodowych, a także zakazu stosowania akumulatorów niklowo-kadmowych od 2012 roku;
– podniesienie efektywności selektywnego zbierania w latach od 2007 roku
do 2018 roku;
– zapewnienie pełnej skuteczności działania systemu zbierania i demontażu
pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz recyklingu odpadów powstających z pojazdów; minimalne poziomy odzysku podane są w KPGO;
•
•
21
•
– rozbudowanie systemu odzysku i unieszkodliwiania ukierunkowane na całkowite wyeliminowanie ich składowania raz osiągnięcie od 1 stycznia 2008 r.
poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/
mieszkańca/rok, poziomy odzysków zamieszczone są w KPGO;
– w okresie od 2007 roku do 2018 roku zakłada się sukcesywne osiągnięcie celów zawartych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski przewidzianym do 2032 roku, który
zostanie w 2007 roku poddany aktualizacji;
– likwidację – do 2010 roku, mogilników i magazynów zawierających przeterminowane środki ochrony roślin oraz rozpoczęcie likwidacji zagrożeń powodowanych przez składowiska poprodukcyjnych odpadów pestycydowych,
niespełniające wymogów ochrony środowiska, a od 2011 roku planuje się
likwidację pestycydowych skażeń terenu spowodowanych przez mogilniki oraz do 2018 roku zakończenie likwidacji zagrożeń powodowanych przez
składowiska poprodukcyjnych odpadów pestycydowych;
– rozbudowę systemu zagospodarowania odpadów wybuchowych w latach
2007-2024;
odpady pozostałe:
– rozbudowę systemu zagospodarowania zużytych opon w latach 2007 – 2014
– w tym osiągniecie poziomów odzysków zamieszczonych w KPGO;
– rozbudowa – w latach 2007-2018, systemu selektywnego zbierania odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej do poziomu 50% w 2010 roku oraz 80% w 2018 roku;
– ograniczenie do 2018 roku składowania osadów komunalnych, zwiększenia
ilości osadów przetwarzanych przed wprowadzaniem do środowiska oraz
przekształcanie termiczne, maksymalizację stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach;
– rozbudowa systemu odpadów opakowaniowych zgodnie z celami zawartymi w KPGO;
– zwiększenie udziału odzysku odpadów oraz unieszkodliwiania do poziomów podanych w KPGO odpadów z wybranych gałęzi gospodarki, których
zagospodarowanie stwarza problemy.
Dla osiągnięcia założonych celów dalekosiężnych i szczegółowych zawartych
w KPGO każda gmina powinna podjąć odpowiednie kierunki działań uwzględniając swoje potrzeby.
Zasady gospodarowania odpadami zawarte są w ustawie o odpadach. Zgodnie z tą ustawą każdy kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować
i prowadzić, tak aby:
zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas
i po zakończeniu ich użytkowania;
zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się
zapobiec powstawaniu odpadów;
•
•
22
•
zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.
Każdy wytwórca odpadów jest obowiązany do stosowania takich sposobów
produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich
ilość, a także ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie
życia lub zdrowia ludzi, natomiast posiadacz odpadów jest obowiązany – między
innymi – do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami.
Ustawa o odpadach określa także kolejność postępowania z odpadami komunalnymi:
Odpady powinny być poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu
ich powstawania.
Odpady, które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwiane w miejscu ich powstawania, powinny być, uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię, przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których
mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione.
Niesegregowane odpady komunalne, pozostałości z sortowania odpadów komunalnych oraz komunalne osady ściekowe powinny być poddane odzyskowi
lub unieszkodliwianiu na obszarze tego województwa, na którym zostały wytworzone, w instalacjach spełniających wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii lub w miejscach najbliżej położonych miejsca ich wytworzenia.
Niesegregowane odpady komunalne, pozostałości z sortowania odpadów
komunalnych oraz komunalne osady ściekowe mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwianiu na obszarze województwa innego niż wymienione
w pkt. III, jeżeli odległość od miejsca wytwarzania odpadów do instalacji przeznaczonej do odzysku lub unieszkodliwiania, spełniającej wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii, o której mowa w art. 143 ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, lub miejsca przeznaczonego
do tego samego odzysku jest mniejsza niż odległość do instalacji lub miejsca
położonego na obszarze tego samego województwa.
•
•
•
•
3. Źródła odpadów
Zgodnie z ustawą o odpadach: Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot
należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany.
Ściśle określone miejsce, z którego pochodzą odpady nazywa się źródłem odpadów.
W powszechnym stosowaniu przyjmuje się następujący podział odpadów ze
względu na źródło ich powstawania:
odpady komunalne, czyli odpady pochodzące z indywidualnych gospodarstw domowych, odpady pochodzące z infrastruktury miejskiej i wiejskiej,
z ulic, placów i jednostek osiedlowych, a także odpady ciekłe powstające
w wymienionych źródłach (rysunek 3.1);
odpady przemysłowe, czyli odpady pochodzące z działalności gospodarczej
wszystkich gałęzi przemysłu prywatnego i państwowego, w tym odpady pochodzące z rzemiosła, stosującego różnorodne techniki i procesy technologiczne, odpady przetwórcze i wydobywcze z produktów i surowców gospodarczo wykorzystywanych;
odpady niebezpieczne, czyli odpady, które w wyniku bezpośredniego lub
pośredniego oddziaływania na organizmy żywe mogą wywołać, natychmiast
lub po pewnym czasie, negatywne skutki spowodowane przez substancje
agresywne w nich zawarte. Pochodzą one z sektora:
– medycznego (np.: strzykawki, igły, tkanki pooperacyjne, odpady amalgamatu dentystycznego),
– weterynaryjnego (np.: zwierzęta padłe i ubite z konieczności oraz odpadowa
tkanka zwierzęca, wykazujące właściwości niebezpieczne),
– sektora rolniczego (np.: odpady agrochemikaliów zawierające substancje
niebezpieczne, w tym środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności, przeterminowane środki ochrony roślin),
– sektora przemysłowego (np.: nieorganiczne środki do konserwacji i impregnacji drewna gleba skażona substancjami ropopochodnymi, nasycone lub
zużyte żywice jonowymienne, odpady zawierające azbest),
•
•
•
24
–sektora transportowego (np.: mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe zawierające związki chlorowcoorganiczne, syntetyczne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe, zużyte lub nienadające się do użytkowania pojazdy),
–sektora energetycznego (np.: popioły lotne i pyły z kotłów z paliw płynnych),
–sektora remontowo-budowlanego (np.: odpady zawierające azbest), [Piotrowska, Wojciechowski i in. 1993; Lipińska 2003].
Rysunek 3.1. Źródła i rodzaje odpadów komunalnych
Źródło: [Przywarska Kotowski 2006]
Ustawa o odpadach podaje podział odpadów, który oparty jest na pochodzeniu i możliwości oddziaływania. Według tego podziału wyróżnia się:
odpady komunalne – odpady powstające w gospodarstwach domowych,
a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są
podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych;
komunalne osady ściekowe – osady pochodzące z komór fermentacyjnych
oczyszczalni ścieków oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków
komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych;
•
•
25
•
•
•
•
odpady medyczne – odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń
zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny;
odpady weterynaryjne – odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku
z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach;
odpady z wypadków – odpady powstające podczas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaśniczej, z wyłączeniem odpadów powstałych w wyniku poważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej;
odpady obojętne – odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub
zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują; ogólna zawartość zanieczyszczeń
w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a także negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku muszą być nieznaczne, a w szczególności nie powinny stanowić zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód
podziemnych, gleby i ziemi.
Również według obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia
27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów źródło odpadów stanowi jedną
z podstaw podziału odpadów na 20 grup (tabela 3.1). Określenie źródła odpadów
wskazuje jednocześnie na jego wytwórcę.
Na terenie gminy można wyodrębnić następujące, główne źródła odpadów:
budownictwo mieszkaniowe, które jest źródłem odpadów komunalnych ciekłych i stałych;
obiekty usługowe (infrastruktury społecznej): handlowe, gastronomiczne,
oświatowe, kulturalne, które wytwarzają odpady podobne do odpadów powstających w zabudowie mieszkaniowej, jednakże charakteryzują się innym
składem morfologicznym (więcej odpadów opakowaniowych – papieru, tektury, tworzyw sztucznych); poszczególni wytwórcy wytwarzają większe ilości
odpadów;
zakłady opieki zdrowotnej i ośrodki zdrowia (szpitale, kliniki, domy opieki),
które są źródłem dwóch podstawowych strumieni odpadów: komunalnych
i niebezpiecznych medycznych (igły do strzykawek, części ciała i organy ludzkie, odpadki zakaźne, leki, zużyte substancje chemiczne);
lecznice weterynaryjne, w których powstają odpady niebezpieczne;
tereny otwarte: ulice, place, tereny rekreacyjne itp., których skład jest podobny do odpadów z gospodarstw domowych, ale inna organizacja ich zbierania;
oczyszczalnie ścieków i wody, w których powstają głównie takie odpady jak
przykładowo: piasek, skratki i osady ściekowe, szlamy, zużyty węgiel aktywny;
zakłady przemysłowe, które są źródłem odpadów komunalnych oraz odpadów z przemysłowych procesów produkcyjnych, tzw. odpady technologiczne,
na które składa się wiele substancji i składników o różnych właściwościach;
rzemiosło, będące źródłem odpadów o podobnym składzie co pochodzących
z niektórych gałęzi przemysłu;
•
•
•
•
•
•
•
•
26
•
•
•
•
•
rolnictwo i leśnictwo źródło między innymi odpadowej masy roślinnej, odchodów zwierzęcych, zwierząt padłych i ubitych z konieczności;
transport, który oprócz takich odpadów jak opony, metale, tworzywa sztuczne jest źródłem wraków samochodowych zawierających wiele elementów
i substancji, z których niektóre są niebezpieczne, jak np. oleje, płyn hamulcowy, akumulatory kwasowo-ołowiowe;
sektor remontowo-budowlany, który jest źródłem głównie odpadów obojętnych z rozbiórek obiektów przykładowo: gruz ceglany, materiały ceramiczne, beton, panele i inne materiały gipsowe; są też źródłem innych rodzajów odpadów,
jak drewno, stal, odpady opakowaniowe, odpady niebezpieczne (w tym odpady
elektryczne i elektroniczne, eternit) oraz odpady z obróbki powierzchni;
wypadki i awarie;
import odpadów – z tego źródła będą pochodzić odpady przywożone na teren gminy w celu odzysku lub unieszkodliwiania.
Tabela 3.1. Grupy odpadów
Numer grupy
Grupa odpadów
01
Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud
oraz innych kopalin
02
Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa
oraz przetwórstwa żywności
03
Odpady z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury
04
Odpady z przemysłu skórzanego, futrzarskiego i tekstylnego
05
Odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla
06
Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej
07
Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej
08
Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów,
emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich
09
Odpady z przemysłu fotograficznego i usług fotograficznych
10
Odpady z procesów termicznych
11
Odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów
i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych
12
Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych
13
Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19)
14
Odpady z rozpuszczalników organicznych, chłodziw i propelentów (z wyłączeniem grup 07 i 08)
15
Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne
nie ujęte w innych grupach
16
Odpady nie ujęte w innych grupach
17
Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej
(włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych)
18
Odpady medyczne i weterynaryjne
19
Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków
oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych
20
Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie
Źródło: [Rozporządzenie z dnia 27 września 2001 r.]
4. Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadów
Systematyczne śledzenie ilościowych i jakościowych zmian wskaźników charakteryzujących odpady jest elementem monitoringu odpadów, który powinien stanowić podstawę zarządzania gospodarką odpadami na wszystkich szczeblach.
Celem prowadzonego monitoringu jest uzyskiwanie bieżących informacji o odpadach oraz śledzenie trendu ich zmian dla opracowywania prognoz pozwalających na korygowanie gospodarowania odpadami [Skalmowski 2005]. Poznanie
charakteru odpadów stanowi również podstawę wyboru metod ich gromadzenia, wywozu i unieszkodliwiania.
W celu uzyskania wiarygodnych oraz miarodajnych wyników, badania ilości
i jakości odpadów należy prowadzić zgodnie z określonymi zasadami. Zakres i częstotliwość badań powinien umożliwiać:
określenie ilości odpadów powstających na danym terenie;
określenie właściwości tych odpadów;
ocenę możliwości zapobiegania ich powstawaniu, selektywnego gromadzenia, sortowania i zagospodarowania surowców wtórnych;
ocenę przydatności odpadów do ich unieszkodliwiania;
projektowanie obiektów służących zagospodarowaniu odpadów [d’Obyrn &
Szalińska 2005].
•
•
•
•
•
Monitorowanie powinno być prowadzone systematycznie, w ściśle określonych jednostkach czasu i z odpowiednią częstotliwością. Ze względu na wysoką,
w ostatnich latach, dynamikę zmian zarówno ilości, jak i jakości odpadów w celu
uzyskania miarodajnych wyników badania muszą być prowadzone w cyklach
rocznych z częstotliwością minimum raz na 5 lat [Skalmowski 2005].
Badania odpadów w danej jednostce osadniczej (przykładowo gminie) powinny być prowadzone odrębnie dla każdego rejonu zabudowy charakteryzującego
się zróżnicowanymi właściwościami technologicznymi odpadów. W większości
miast Polski występują najczęściej trzy strefy zabudowy (środowiska) o zróżnicowanej charakterystyce odpadów [Skalmowski 2005; Skalmowski, Wolska i in.
2004]:
28
•
•
•
•
•
•
•
środowisko I – wysoka zabudowa blokowa mieszkalna z pełnym wyposażeniem budynków w urządzenia techniczno-sanitarne z podstawowymi obiektami użyteczności publicznej i obsługi ludności;
środowisko II – zabudowa zwarta centralnych dzielnic miast ze znacznym nasyceniem obiektami typu administracyjnego, handlowego oraz innymi stanowiącymi obiekty użyteczności publicznej i obsługi ludności;
środowisko III – budownictwo rozproszone lub osiedlowe jednorodzinne lub
wielorodzinne z ogródkami, o zróżnicowanym standardzie w zakresie ogrzewania, towarzyszącymi obiektami użyteczności publicznej i obsługi ludności.
Ponadto można wyodrębnić jeszcze inne charakterystyczne środowiska:
środowisko IV – zabudowa typu mieszkalno-przemysłowego, o zróżnicowanym charakterze i wyposażeniu budynków oraz towarzyszącymi obiektami
użyteczności publicznej i obsługi ludności;
środowisko V – zabudowa niska rozproszona, gdzie mieszczą się warsztaty
usługowe, magazyny, drobna wytwórczość w połączeniu z budownictwem
mieszkaniowym;
środowisko VI – zabudowa zagrodowa (na terenach gmin wiejskich).
Coraz częściej jednak dane ilościowo-jakościowe odpadów podaje się z uproszczonym podziałem na tereny miejskie, tereny wiejskie oraz obiekty infrastruktury.
Taką klasyfikację zastosowano również w Krajowym planie gospodarki odpadami
oraz w kolejnych planach niższego szczebla.
Badania odpadów należą do czasochłonnych i kosztownych. Dlatego też
w wielu pracach o charakterze programowym wykorzystuje się i interpoluje wyniki badań, przystosowując je do warunków lokalnych danego rejonu, wykorzystując materiały będące w posiadaniu poszczególnych urzędów gmin i zakładów
gospodarki komunalnej. Interpolowanie wyników badań jest możliwe tylko dla
obszarów o zbliżonym charakterze, tzn.: wielkości miejscowości, rodzaju i wyposażenia zabudowy, poziomu życia mieszkańców, podobnej ilości obiektów usługowych – komercyjnych i publicznych, poziomem rozwoju gospodarczego [d’Obyrn
& Szalińska 2005].
4.1. Ilościowe badania odpadów
Badania ilościowe pozwalają obliczyć liczbę niezbędnych środków transportu,
założyć częstotliwość wywozu, niezbędną kubaturę i powierzchnię składowania odpadów na składowiskach, wielkość i przepustowość innych obiektów unieszkodliwiania, tj. kompostownie, spalarnie. Wielkościami charakteryzującymi ilościowo usuwane odpady są:
jednostkowy masowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażany najczęściej w [kg/M • a];
jednostkowy objętościowy wskaźnik nagromadzenia odpadów wyrażany najczęściej w [m3/M • a], [Żygadło 2001].
Dzieląc wskaźnik masowy przez objętościowy można otrzymać gęstość nasypową odpadów wyrażaną w [kg/m3].
•
•
29
4.1. Ilościowe badania odpadów
4.1.1.Organizacja badań ilościowych w terenie
W wytypowanych do przeprowadzenia badań środowiskach wybiera się stałe
trasy pomiarowe oraz przeprowadza ich inwentaryzację, która powinna zawierać
podstawowe informacje, w tym między innymi:
liczbę mieszkańców zamieszkujących poszczególne posesje;
rodzaj obiektów użyteczności publicznej i obsługi ludności;
rodzaj i liczbę pojemników lub kontenerów do składowania odpadów;
informacje, czy na terenie objętym badaniami jest stosowana selektywna
zbiórka odpadów [Skalmowski 2005].
W badaniach ilościowych odpadów zakłada się, że podstawową wielkością
jest tygodniowe nagromadzenie odpadów w danej jednostce osadniczej [Kempa 1983]. Nagromadzenie dobowe nie jest miarodajne ze względu na dużą zmienność pomiędzy poszczególnymi dniami tygodnia.
Pomiary ilościowe przeprowadza się dzieląc obszar wybranej jednostki osadniczej na mniejsze rejony, uwzględniając liczbę mieszkańców, system zabudowy, wyposażenie techniczne budynków (rodzaj ogrzewania, kanalizacja), sposób
gromadzenia odpadów, obecność innych źródeł powstawania odpadów komunalnych poza gospodarstwami domowymi (obiekty usługowo-handlowe i inne).
Masę odpadów w tych badaniach określa się z różnicy wagi samochodów transportowych wypełnionych odpadami i po ich opróżnieniu. Pomiar objętości odpadów przeprowadza się na podstawie liczby opróżnionych pojemników i ich
objętości [Kempa 1983; d’Obyrn & Szalińska 2005]. Pomiar objętości należy przeprowadzić z dokładnością 25% dla pojemników o pojemności 0,11 m3 i 10% dla
pojemników o pojemności 1,1 m3.
W celu ograniczenia do minimum trudności oraz wszelkich pomyłek w pracach terenowych celowe jest wcześniejsze przygotowanie formularzy do zapisywania wyników pomiarów. Rysunek 4.1 zawiera przykładowy formularz, który
można w miarę potrzeb rozbudowywać [Skalmowski 2005; Skalmowski, Wolska
i in. 2004].
•
•
•
•
Rysunek 4.1. Przykładowy formularz do prowadzenia pomiarów w terenie
Data pomiaru:
Miasto:
Trasa pomiarowa nr:
Rodzaj środowiska:
Numer i marka samochodu wywożącego odpady:
Waga samochodu pustego:
Waga samochodu z zebranymi na trasie pomiarowej odpadami:
Lp
Ulica nr posesji
Liczba pojemników
Stopień napełnienia pojemników [%] /Pojemność pojemników
[m3]
1
Wiejska 9
3
90 /1,1
2
Wiejska 11
2
Nazwisko prowadzącego pomiary:
Źródło: [Skalmowski 2005]
75 /0,11
80 /1,1
-
-
30
4 Ilościowa i jakościowa charakterystyka odpadów
4.1.2. Obliczanie wskaźnika nagromadzenia
Do wstępnych analiz przyjmuje się tygodniowe nagromadzenie odpadów jako
reprezentatywne dla danego miesiąca, zgodnie z obowiązującą w Polsce normą
(BN – 87/9103 – 04). Zakładając, że średnia liczba tygodni w miesiącu wynosi 4,
33 (52 tygodnie: 12 miesięcy) oszacowanie rocznej ilości odpadów (Qa) wymaga
przeprowadzenia 12 pomiarów tygodniowych (Qtyg). Ilość odpadów w skali roku
określa się wzorem [Kempa 1983; Żygadło 2001; d’Obyrn & Szalińska 2005]:
W celu dokładniejszych obliczeń wymagane jest prowadzenie pomiarów co 2 tygodnie. Otrzymując 26 wyników (52 tygodnie: 2), roczną ilość odpadów można obliczyć ze wzoru:
Jeśli sporządzimy wykres z wykorzystaniem rzeczywistych punktów pomiarowych Qp
badań tygodniowych wykonywanych w odstępach co 2 tygodnie, pomiędzy punktami pomiarowymi w regularnych odstępach tygodniowych można odczytać wartości
Qt. Wówczas roczna ilość odpadów może być wyrażona wzorem [Kempa 1983; Żygadło 2001]:
4.2. Ilościowa charakterystyka odpadów
Wśród czynników wpływających na ilość odpadów najczęściej wymienia się:
wielkość obsługiwanej gminy (liczba mieszkańców, powierzchnia);
udział odpadów z handlu i rzemiosła zbieranych razem z odpadami komunalnymi;
stopień rozwoju gospodarczego i dochód narodowy brutto na mieszkańca;
struktura zagospodarowania terenu i gęstość infrastruktury;
oferowany system zbiórki i wielkość pojemników;
wysokość opłat za wywóz odpadów z gospodarstw domowych;
poziom świadomości ekologicznej ludności;
intensywność działań motywacyjnych wspieranych przez media [d’Obyrn &
Szalińska 2005].
•
•
•
•
•
•
•
•
Zgodnie z danymi GUS-u w roku 2004 w Polsce wytworzono około 9 759 tys.
Mg odpadów, w tym około 85% pochodziło z obszarów miejskich i 15% z obszarów
wiejskich [Ochrona… 2004; Główny… 2005]. Porównanie ilości wytworzonych odpadów komunalnych w roku 2004 na terenie poszczególnych województw przedstawiono w tabeli 4.1.
31
4.2. Ilościowa charakterystyka odpadów
Tabela 4.1.I lość zebranych odpadów komunalnych
w poszczególnych województwach w 2004 r.
Województwo
Ilość odpadów
[tys. Mg]
[kg/M]
Dolnośląskie
926
320
Kujawsko-pomorskie
447
216
Lubelskie
313
143
Lubuskie
284
281
Łódzkie
661
256
188
Małopolskie
611
Mazowieckie
1610
313
Opolskie
271
257
Podkarpackie
379
181
Podlaskie
293
244
Pomorskie
612
279
Śląskie
1304
277
Świętokrzyskie
179
139
Warmińsko-mazurskie
339
237
298
Wielkopolskie
1003
Zachodniopomorskie
528
312
Polska
9 759
256
Źródło: [Ochrona… 2004; Główny… 2005]
Z danych statystycznych wynika, że około 2/3 odpadów komunalnych generują gospodarstwa domowe, zaś 1/3 tych odpadów powstaje w obiektach infrastruktury. Od roku 2000 do 2004 zaobserwowano sukcesywny spadek ilości zbieranych
odpadów. Przyczynami tego stanu są między innymi:
niezgodna ze stanem faktycznym rejestracja ilości odpadów trafiających do
obiektów odzysku i unieszkodliwiania, jednym z powodów jest brak ważenia odpadów przyjmowanych na składowiska (w 2004 r. tylko 325 składowisk
w Polsce było wyposażonych w wagę);
niezawieranie umów przez właścicieli nieruchomości z podmiotami prowadzącymi działalność w zakresie odbierania odpadów i pozbywania się odpadów poprzez umieszczanie ich na „dzikich” wysypiskach odpadów lub ich wykorzystywanie we własnych gospodarstwach domowych;
brak pełnej kontroli ze strony gmin spełniania wymogów zezwoleń w zakresie
odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;
zmniejszający się ciężar objętościowy odpadów (wzrasta ich objętość, maleje
ciężar), [Krajowy… 2006].
•
•
•
•
Utworzony w gminach system ewidencji zawartych umów między wytwórcami odpadów a podmiotami odbierającymi odpady umożliwia wskazanie mieszkańców gminy, którzy uchylają się od obowiązku zawarcia takich umów i podjęcie w stosunku do nich odpowiednich działań. Równocześnie realizacja przez
32
odbierających odpady ustawowego obowiązku składania sprawozdań dotyczących sposobów odzysku i unieszkodliwiania odpadów, pozwala na kontrolowanie przez gminy działań przedsiębiorców – w oparciu o kryterium ich zgodności
z uchwalonymi planami gospodarki odpadami.
Podstawowymi parametrami wyjściowymi i obliczeniowymi do dalszych rozważań nad gromadzeniem, unieszkodliwianiem czy wykorzystaniem odpadów są ich
wskaźniki nagromadzenia. Wartości wskaźników nagromadzenia są bardzo rozbieżne
i w dużym stopniu zależą od wielkości danej jednostki osadniczej [Kempa 1983]. Najniższe są na terenach wiejskich, co związane jest ze znacznym stopniem wykorzystania oraz przetworzenia odpadów w gospodarstwach domowych. Jednocześnie ciężar
właściwy odpadów powstających na tych terenach jest największy, co z kolei się wiąże
z zawartością w nich znacznych ilości popiołów, pochodzących z palenisk domowych.
Objętościowy wskaźnik nagromadzenia (m3/M rok) rośnie wraz ze wzrostem wielkości jednostki osadniczej, z których to odpady zawierają największe ilości opakowań.
Wagowy wskaźnik nagromadzenia (kg/M rok) jest największy w miastach o średniej
wielkości, gdzie standard życia mieszkańców jest wyższy niż na terenach wiejskich, ale
równocześnie dominuje w nich zabudowa jednorodzinna z ogrzewaniem za pomocą
indywidualnych urządzeń grzewczych [d’Obyrn & Szalińska 2005].
Przykładowe wartości wskaźnika nagromadzenia w zależności od wielkości
jednostki przedstawiono w tabeli 4.2.
Podane wskaźniki nagromadzenia są wartościami średnimi dla całego roku.
Tygodniowy i sezonowy rozkład tych wskaźników wykazuje jednak znaczne wahania. Szczególnie duże wahania sezonowe obserwuje się w małych aglomeracjach miejskich, gdzie w sezonie zimowym duży udział w masie odpadów stanowi
żużel i popiół z gospodarstw wyposażonych w paleniska indywidualne [Żygadło
2001]. Na obszarach o charakterze turystyczno-wypoczynkowym można zauważyć – szczególnie w okresie letnim – wzrost wskaźnika nierównomierności nagromadzenia, który jest wynikiem powstawania w tym czasie zwiększonych ilości odpadów.
Tabela 4.2. W
artości wskaźnika nagromadzenia w zależności od wielkości
jednostki osadniczej
Jednostka osadnicza
Wskaźnik nagromadzenia
Ciężar właściwy
[kg/M rok]
[/M rok]
[kg/m3]
Tereny wiejskie
90 – 110
0, 3 – 0, 5
220-280
Małe i średnie miasta
(10-50 tys. mieszkańców)
180 – 330
1, 5 – 1, 9
160-240
Duże miasta (powyżej
100 tys. Mieszkańców)
220 – 400
1, 8 – 2, 5
110-180
Źródło: [d’Obyrn,, Szalińska 2005]
Ilościowe zmiany odpadów widoczne są również na przestrzeni tygodnia. Zmienność tę obrazuje współczynnik nierównomierności nagromadzenia odpadów, którego wartość zależy m.in. od częstotliwości wywozu odpadów, co zaprezentowano w tabeli 4.3.
33
4.3. Jakościowe badania odpadów
Tabela 4.3. Wartości współczynnika dobowej nierównomierności
nagromadzenia odpadów
Częstotliwość wywozu
Dni wywozu
6
3
2
1
Poniedziałek
1, 48
1, 09
1, 04
1, 00
Wtorek
1, 03
1, 21
1, 07
1, 00
Środa
0, 90
0, 96
1, 11
1, 00
Czwartek
0, 96
0, 93
0, 96
1, 00
Piątek
0, 94
0, 95
0, 93
1, 00
Sobota
0, 78
0, 86
0, 89
1, 00
Źródło: [Sibiga, Skalmowski 1977]
Zgodnie z Krajowym planem gospodarki odpadami 2010 wzrost jednostkowego wskaźnika wytwarzania odpadów będzie na poziomie 5% w okresach 5-letnich
i wynosić będzie średnio:
2010 r. 289 kg/M rok;
2014 r. 301 kg/M rok;
2018 r. 313 kg/M rok.
•
•
•
Równolegle z analizą ilościową powinna być określona pełna charakterystyka
składu odpadów, która obejmuje:
analizę sitową (frakcyjną);
analizę morfologiczna;
analizę fizyczno-chemiczną.
•
•
•
4.3.1. Charakterystyka poszczególnych badań jakościowych
Analizę sitową przeprowadza się na sicie bębnowym obrotowym lub na sitach
wstrząsowych. Uzyskuje się w ten sposób podział odpadów na cztery frakcje
zgodnie z wielkością sit:
–frakcja drobna < 10 mm;
–frakcja średnia 10-40 mm;
–frakcja gruba 40-100 mm;
–odsiew >100 mm.
Skład frakcyjny odpadów dostarcza nam informacji istotnych z punktu widzenia konieczności zastosowania metod obróbki wstępnej odpadów (sortowanie,
rozdrabnianie), możliwości wykorzystania niektórych składników oraz ilości substancji balastowych (popiół, gruz, kamienie). Wydzielenie zawartości drobnej frakcji, zawierającej popiół i inne składniki mineralne, może w znacznym stopniu poprawić właściwości nawozowe, a także i paliwowe odpadów [d’Obyrn & Szalińska
2005].
34
Celem analizy morfologicznej jest wyodrębnienie i oznaczenie jak największej
liczby składników występujących w odpadach. Badanie to, dla próbki o uśrednionym składzie i znanej masie, wykonuje się ręcznie na stole sortowniczym. Wyznaczony skład morfologiczny stanowi istotne źródło informacji o odpadach, a przede wszystkim o możliwości wyselekcjonowania, wtórnego użycia i zawracania do
produkcji niektórych składników odpadów. Pełnej analizie morfologicznej poddaje się najczęściej frakcję grubą oraz odsiew, czyli części większe niż 40 mm. Wyróżniane składniki morfologiczne odpadów przedstawiono na rysunku 4.2 [Żygadło 2001, d’Obyrn & Szalińska 2005].
Rysunek 4.2. Schemat analizy sitowej i morfologicznej odpadów
Źródło: [Żygadło 2001]
Analiza fizyczno-chemiczna ukierunkowana jest na ogół na konkretną metodę unieszkodliwiania. Prowadzona jest ona głównie w aspekcie podatności odpadów na procesy przekształceń biochemicznych i termicznych. Na podstawie jej
wyników można określić właściwości nawozowe i paliwowe odpadów. Właściwości nawozowe odpadów określone są przez:
zawartość substancji organicznej (% sm);
zawartość węgla organicznego (% sm);
zawartość azotu organicznego (% N sm);
zawartość fosforu organicznego (% P2O5 sm);
zawartość potasu organicznego (% K2O sm), [Żygadło 2001; d’Obyrn & Szalińska 2005].
•
•
•
•
•
Duża zawartość substancji organicznych ulegających procesom biochemicznym, odpowiednio dużo składników biogennych oraz stosunkowo mała ilość metali ciężkich sprawiają, że odpady komunalne charakteryzują się dobrymi właściwościami nawozowymi.
W celu wyznaczenia właściwości paliwowych odpadów wykonywane są następujące oznaczenia:
zawartość wilgoci (%);
zawartość części palnych (%);
zawartość części niepalnych (%);
wartość opałowa (kJ/kg);
ciepło spalania (kJ/kg);
skład elementarny części palnych: C, H, S, N, Cl, O;
składniki agresywne między innymi: SO2, HCl, NOx [Żygadło 2001; d’Obyrn &
Szalińska 2005].
•
•
•
•
•
•
•
Duża wilgotność odpadów oraz znaczna zawartość części niepalnych obniżają właściwości paliwowe odpadów komunalnych. Zalecaną wartością opałową jest
7000 kJ/kg. Jest to wartość minimalna przy której nie jest wymagane użycie dodatkowego paliwa stabilizującego proces spalania [d’Obyrn & Szalińska 2005].
W przypadku kierowania odpadów na składowisko celowe jest przeprowadzenie próby na wymywalność składników oraz oznaczenie ich podatności na procesy rozkładu. Otrzymanie wysokich wartości podczas prób wymywalności wskazuje na duże prawdopodobieństwo wymywania poszczególnych składników,
przedostawania się ich do odcieków oraz możliwość zagrożenia przez nie środowiska gruntowo-wodnego.
4.3.2. Zasady pobierania prób do badań jakościowych
Przygotowanie prób do analiz jakościowych wymaga ściśle określonego toku postępowania, który przedstawiono na rysunku 4.3:
35
36
Rysunek 4.3. Schemat przygotowania odpadów do pełnej analizy jakościowej
W pierwszym etapie z badanej partii odpadów o objętości około 30 m3 wydzielane są losowo próby pierwotne o objętości około 5-10 dm3. Poprzez połączenie i wymieszanie próbek pierwotnych otrzymuje się próbkę średnią ogólną (o objętości minimum 250 dm3). W kolejnym etapie metodą„ćwiartowania” zmniejsza się masę średniej
próbki ogólnej, tak by otrzymać próbkę średnią laboratoryjną. Do badań laboratoryjnych potrzebna jest próbka o masie około 10 kg (tj. około 50 dm3). Ćwiartowanie polega na usypaniu z materiału próbki średniej ogólnej pryzmy w formie ostrosłupa ściętego o podstawie kwadratu i wysokości nie przekraczającej 0, 3 m i podzieleniu jej
przekątnymi na 4 części (rysunek 4.4). Z utworzonych w ten sposób części, dwie naprzeciwległe oddziela się, a pozostałe dwie poddaje dokładnemu mieszaniu.
4.4. Jakościowa charakterystyka odpadów
Rysunek 4.4. S chemat „ćwiartowania” pryzmy odpadów w celu poboru
jednorodnej próbki do analizy
Po wymieszaniu odpadów ponownie usypuje się pryzmę, poddaje ćwiartowaniu, oddzieleniu dwóch części i wymieszaniu dwóch pozostałych. Czynności te powtarza się do uzyskania masy wymaganej do przeprowadzenia badań. Pozostałą
po wydzieleniu próbki średniej laboratoryjnej część próbki średniej ogólnej wykorzystuje się na miejscu do określenia składu frakcyjnego odpadów.
4.4.1. Właściwości odpadów komunalnych
Podobnie jak w przypadku ilości odpadów, także ich jakość uzależniona jest od
rodzaju jednostki osadniczej. Na zawartość poszczególnych grup odpadów ma
wpływ przede wszystkim sposób ogrzewania budynków. Na terenach wiejskich
i w małych miejscowościach, w których dominuje zabudowa jednorodzinna z indywidualnymi paleniskami domowymi dominować będzie frakcja drobna <
10 mm z dużym udziałem popiołu. W budownictwie wielorodzinnym, w dużych
miastach dominować będą odpady organiczne i papierowe. Większy jest tu również udział tworzyw sztucznych, co jest wynikiem większej konsumpcji produktów w opakowaniach jednorazowych.
Średni skład morfologiczny odpadów komunalnych, w oparciu o wyniki badań prowadzonych na terenie kraju w okresie 2000-2005 przedstawiono na rysunku 4.5.
37
38
Rysunek 4.5. Średni skład morfologiczny odpadów komunalnych w Polsce
Źródło: [Krajowy… 2006]
Skład morfologiczny odpadów z województwa podlaskiego nie odbiega od
średniego składu grupowego na terenie kraju. Niewielkie różnice w poszczególnych grupach odpadów mogą być wynikiem wysokiego udziału terenów wiejskich
w województwie, różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym poszczególnych regionów oraz zróżnicowanego poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców.
Szacunkowy skład grupowy odpadów komunalnych województwa podlaskiego
w zależności od rodzaju jednostki osadniczej przedstawiono w tabeli 4.4.
39
Tabela 4.4. Szacunkowy skład grupowy odpadów powstałych w województwie
podlaskim na terenach miejskich oraz wiejskich w 2001 r.
Rodzaj odpadów
Skład grupowy odpadów [w% masy]
Tereny miejskie
Tereny wiejskie
Odpady kuchenne ulegające biodegradacji
21, 0
9, 7
Odpady zielone
2, 3
1, 8
Papier i tektura
16, 8
11, 6
Opakowania wielomateriałowe
1, 1
0, 8
Tworzywa sztuczne
15, 0
12, 3
Szkło
7, 2
9, 0
Metal
4, 3
2, 9
Odzież i tekstylia
2, 8
2, 1
Odpady mineralne
3, 3
5, 8
Frakcja drobna <10 mm
10, 4
17, 2
Odpady niebezpieczne
0, 7
0, 9
Inne (wielkogabarytowe, budowlane)
15, 1
25, 9
Razem
100
100
Źródło: [opracowanie własne na podstawie: Plan… 2002]
Przewiduje się, że dalsze zmiany składu grupowego odpadów będą polegały na]:
zwiększaniu zawartości tworzyw sztucznych, a tym samym obniżaniu gęstości odpadów;
zwiększanie udziału papieru i tektury wskutek wzrostu udziału opakowań;
zwiększanie udziału opakowań wielomateriałowych (opakowania po napojach typu TetraPak),
spadku ilości popiołów z powodu stopniowego zastępowania paliw stałych
paliwami gazowymi i olejowymi w instalacjach grzewczych.
Do stopniowej zmiany składu grupowego odpadów przyczynia się również recykling surowców wtórnych. We wszystkich krajach, gdzie skuteczność recyklingu jest bardzo wysoka proces jego wprowadzania był długotrwały. Można przyjąć,
że jego skuteczność w skali kraju, wspomagany szeroką kampanią informacyjnoedukacyjną, będzie stopniowo wzrastać [d’Obyrn, Szalńska2005]. Wprowadzenie
recyklingu wpłynie na wzrost udziału odzyskiwanych surowców wtórnych, a tym
samym na zmniejszenie strumienia odpadów kierowanych do unieszkodliwiania
oraz zmianę jego składu grupowego. Prognozę wytwarzania odpadów komunalnych z podziałem na niesegregowane oraz zbierane selektywnie przedstawia rysunek 4.6.
•
•
•
•
40
Rysunek 4.6. Prognoza wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce do 2018 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Krajowy… 2006]
W przypadku rozważania możliwości kompostowania odpadów niezbędne
jest określenie ich właściwości nawozowych. Wyniki badań właściwości nawozowych odpadów dostarczają informacji co do celowości poddawania odpadów
przeróbce biochemicznej. Ze względu na fakt, że w województwie podlaskim nie
prowadzono jak dotąd systemowych badań właściwości odpadów komunalnych
dla różnych środowisk przyjęto, ze powstające odpady charakteryzują się właściwościami podanymi w tabeli 4.5.
Tabela 4.5. Właściwości nawozowe odpadów
Miasta
Substancja organiczna
[% s.m.]
duże
(powyżej 100 tys.
mieszkańców)
33, 1 – 56, 9
Węgiel organiczny
[% s.m.]
15, 5 – 22, 9
6, 0 – 18, 0
4, 5 – 16, 0
Azot organiczny
[% s.m.]
0, 18 – 1, 5
0, 1 – 0, 7
0, 1 – 0, 5
Fosfor ogólny (P2O5)
[% s.m.]
0, 6 – 1, 36
0, 2 – 0, 8
0, 1 – 0, 7
Potas ogólny (K 2O)
[% s.m.]
0, 1 – 0, 7
do 0, 3
do 0, 2
Wskaźnik
Jednostka
małe i średnie
(10-50 tys.
mieszkańców)
11, 5 – 35, 0
Tereny wiejskie
6, 0 – 28, 0
Źródło: [Maksymowicz 2000]
Wartości zawarte w tabeli 4.5 wskazują, że najlepsze właściwości nawozowe
mają odpady pochodzące z dużych miast. Oprócz wysokiej zawartości substancji organicznych i węgla organicznego cechuje je również wysoki udział pozostałych pierwiastków biogennych. Budowa kompostowni odpadów ma zatem uzasadnienie w terenach miejskich i podmiejskich zarówno ze względu na ilość tych
odpadów, jak i techniczne możliwości zorganizowania zbiórki [d’Obyrn & Szalińska 2005].
Odpady o wysokiej wartości opałowej są podatne na procesy przeróbki termicznej. Jednak w przypadku zmieszanych odpadów komunalnych ich wartość
opałowa nie jest na ogół wystarczająca, by mogły być one bezpośrednio wykorzy-
41
stywane jako paliwo. Wartość opałową zmniejsza również wysoki udział odpadów
organicznych mających wysoką wilgotność.
Podobnie jak w przypadku właściwości nawozowych nie prowadzono systematycznych pomiarów mających na celu ustalenie właściwości paliwowych odpadów z województwa podlaskiego. Dlatego też, założono, że ich właściwości paliwowe kształtują się tak jak w tabeli 4.6.
Tabela 4.6. Właściwości paliwowe odpadów
Miasta
Wskaźnik
Jednostka
duże
(powyżej 100 tys.
mieszkańców)
małe i średnie
(10-50 tys.
mieszkańców)
28, 0 – 48, 0
25, 0 – 39,
Tereny wiejskie
Wilgotność
[%]
26, 5 – 55, 5
Części palne
[%]
18, 5 – 42, 7
10, 0 – 20, 0
8, 0 – 20, 0h
Części niepalne
[%]
21, 4 – 39, 4
30, 0 – 65, 0
40, 0 – 70, 0
Ciepło spalania
[kJ/kg]
7 437 – 12 850
2 010 – 4 000
1 200 – 2 700
Źródło: [Maksymowicz 2000]
Wyniki przedstawione w tabeli 4.6 wskazują, że jedynie odpady z dużych miast
posiadają właściwości paliwowe, umożliwiające ich wykorzystanie w instalacjach
do termicznej przeróbki. Wpływa na to większy udział w tych odpadach składników o wysokiej wartości opałowej, takich jak: tworzywa sztuczne, papier i tektura
oraz niższe ilości części niepalnych (odpady mineralne z drobną frakcją <10 mm).
4.4.2. Właściwości ciekłych odpadów komunalnych
Ciekłe odpady komunalne są to odpady płynne powstające w wyniku działalności człowieka i gromadzone w szczelnych, bezodpływowych zbiornikach. Według rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowania
zbiorniki na nieczystości ciekłe mogą być stosowane tylko na działkach budowlanych niemających możliwości przyłączenia do sieci kanalizacyjnej, przy czym nie
dopuszcza się ich stosowania na obszarach podlegających szczególnej ochronie
środowiska i narażonych na powodzie oraz zalewanie wodami opadowymi.
Ilość odpadów ciekłych wymagająca wywozu jest uzależniona od stopnia wyposażenia budynku w instalacje sanitarne oraz od rodzaju stosowanego zbiornika
do gromadzenia tych odpadów. Przyjmuje się, że w zbiornikach do gromadzenia
odpadów ciekłych zostaje zatrzymane (w formie osadu) od 50% do 60% zawiesin
zawartych w odpadach płynnych. Określono, że ilość odpadu wynosi 0, 71 dm3/M
dobę, przy wilgotności około 95% [Skalmowski 2005]. Ilość nieczystości ciekłych
według województw wywiezionych w 2004 r. podano w tabeli 4.7.
42
Tabela 4.7. O
bjętość nieczystości płynnych wywiezionych w poszczególnych
województwach w 2004 r.
Odpady
ciekłe
gromadzone
Objętość nieczystości
Województwo
3
w
zbiornikach
kanalizacji
lokalnej zapłynnych [dam ]
wierają przede wszystkim substanDolnośląskie
1040,0
cje o charakterze organicznym. Poza
Kujawsko-pomorskie
879,9
tym mogą tu również występować zaLubelskie
857,0
nieczyszczenia pochodzenia mineralLubuskie
982,3
nego, takie jak piasek, żwir. Część zaŁódzkie
1133,1
nieczyszczeń ulega rozpuszczeniu
Małopolskie
736,0
w wodzie, część tworzy układy rozMazowieckie
3126,3
proszone, a część opada na dno lub
Opolskie
517,7
unosi się w formie zawiesiny. Dane
Podkarpackie
264,4
dotyczące zakresu stężeń zanieczyszPodlaskie
325,4
czeń odpadów ciekłych wywożonych
Pomorskie
810,4
ze zbiorników kanalizacji lokalnej poŚląskie
1128,0
dano w tabeli 4.8.
Świętokrzyskie
544,1
Odpady ciekłe podczas gromaWarmińsko-mazurskie
1018,1
dzenia w zbiorniku ulegają różnym
Wielkopolskie
2696,1
przemianom. Ich zakres i intensywZachodniopomorskie
793,6
ność zależy od rodzaju zbiornika
Polska
16852,4
i czasu gromadzenia. W wyniku samorzutnie się rozwijających procesów
Źródło: [Ochrona…2004, 2005]
biologicznych następuje rozkład zawartych w odpadach łatwo rozkładalnych substancji organicznych, co prowadzi
do ich stabilizacji. Zanieczyszczenia stałe zawarte w tych odpadach ulegają natomiast częściowemu osadzeniu na dnie zbiornika. Efektem tych procesów jest częściowe unieszkodliwienie zgromadzonych odpadów ciekłych.
Tabela 4.8. Charakterystyka nieczystości płynnych
Wskaźnik
Jednostka
Stężenie zanieczyszczeń
zakres wartości
wartość średnia
BZT5
[mg O2/dm3]
100-20 000
4 000
ChZT
[mg O2/dm3]
200-37 000
5 000
Zawiesiny ogółem
[mg O2/dm3]
100-30 000
3 000
Azot amonowy
[mg N-NH4/dm3]
40-200
80
Azot organiczny
[mg Nogr/dm3]
30-150
60
Azot ogólny
[mg N/dm3]
100-250
140
Fosfor ogólny
[mg P/dm3]
20-80
40
Źródło: [Poradnik... 1995]
5. Gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych
Gromadzenie odpadów stanowi pierwsze ogniwo w procesie ich usuwania i jest
jedną z funkcji utrzymania porządku i czystości w gminach. Polega ono na krótkotrwałym składowaniu odpadów usuwanych bezpośrednio z miejsc bytowania
lub działalności gospodarczej do odpowiednich urządzeń lub pojemników.
5.1. Rodzaje stosowanych pojemników
Zorganizowane gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych wymaga posiadania przez użytkowników odpowiednich pojemników do ich gromadzenia oraz
posiadania przez specjalistyczne przedsiębiorstwo odpowiednich środków transportowych. Zarówno rodzaj i typ pojemników, jaki i rodzaj środków transportowych muszą sobie nawzajem odpowiadać.
Zbiorniki na odpady można podzielić wg kilku kryteriów:
możliwości transportu – wyróżniamy tu pojemniki przenośne i stałe;
sposobu transportu – wyróżniamy tu zbiorniki przenośne (pojemniki) i przewoźne (kontenery);
wielokrotności użytkowania – wyróżniamy wielorazowe: pojemniki i kontenery oraz jednorazowe: worki papierowe i z tworzyw sztucznych;
materiału, z którego są wykonane: metalowe, z tworzyw sztucznych i papierowe, [d’Obyrn & Szalińska 2005].
•
•
•
•
W Polsce najczęściej są stosowane trzy rodzaje pojemników na odpady.
Pierwszym z nich są pojemniki o pojemności od 110 do 240 litrów, dawniej przeważnie stalowe, a obecnie coraz częściej zastępowane przez wyroby z tworzywa sztucznego. Pojemniki z tworzywa sztucznego wytwarzane są
w różnych wielkościach; często też wyposażone są w dwa koła. Wypieranie
pojemnika metalowego przez pojemnik plastikowy związane jest z mniejszą
masą tego drugiego i łatwością transportowania pojemnika na kołach. Pojemniki z tworzyw sztucznych wytwarzają też mniejszy hałas niż stalowe. Wadą pojemników stalowych jest też przymarzanie pokryw zimą.
44
Pojemniki tego typu służą do gromadzenia odpadów stałych. Przeznaczone są tylko do transportu niewymiennego. Ustawia się je najczęściej w osłonach śmietnikowych.
Rysunek 5.1. Pojemniki z tworzywa sztucznego o pojemności 110 l
Źródło: [www.promag.com.pl]
Drugim typem są pojemniki metalowe o pojemności 1, 1 m3, obecnie wypierane
przez te z tworzyw sztucznych. Pojemniki tego typu dostępne są również w wersjach
o innej pojemności, ale wynoszącej co najmniej 500 dm3. Ustawia się je najczęściej
w komorach zsypowych oraz w osłonach śmietnikowych. Często spotyka się pojemniki tego typu jako wolno stojące, w pobliżu biur i urzędów. Służą do gromadzenia
odpadów stałych. Przeznaczone do transportu niewymiennego i opróżniane są przez
śmieciarki ze specjalnie przystosowanym wsypem.
Rysunek 5.2. Pojemnik 1 100 litrowy, stalowy ocynkowany
Źródł: [www.ekopromet.com]
5.1. Rodzaje stosowanych pojemników
Trzeci rodzaj stanowią stalowe kontenery opróżniane w systemie na wymianę, o różnych pojemnościach (w granicach od 5, 5 do 12 m3, w zależności od producentów). Przeważnie pojemność kontenerów wynosi 6 lub 7 m3. Kształt i uchwyty kontenera są dostosowane do samochodu transportowego.
Rysunek 5.3. Kontener o pojemności 7 m3 (KP-7)
Źródło: [www.pojemniki.stg.pl]
Kontenery stosowane są głównie w dużych osiedlach mieszkaniowych, w centrach handlowo-usługowych, zakładach przemysłowych oraz w gminach wiejskich. Odpady ładowane są przez górne otwory wsypowe zaopatrzone w klapy
zamykające. Po napełnieniu kontener jest zabierany i przewożony do miejsca rozładowania, a na jego miejsce podstawiany jest pusty. Stosowane są głównie do
gromadzenia odpadów wymieszanych, wielkogabarytowych oraz rzadziej do selektywnej zbiórki odpadów [Skalmowski 2005].
W Polsce pojemniki do selektywnego gromadzenia odpadów najczęściej
mają pojemność 1100 litrów, rzadziej 110 litrów. Są barwne i opisane. Obecnie
coraz częściej ustawia się też specjalne pojemniki, tzw. trojaki, które służą do selektywnego gromadzenia szkła, papieru i tworzyw sztucznych. Pojemniki do segregacji odpadów powinny być zaprojektowane z uwzględnieniem specyficznych
cech odpadów (np. odpowiedni wlot dla butelek).
Rysunek 5.4. Pojemnik 1100 litrowy, lakierowany do selektywnej zbiórki odpadów
Źródł: [www.ekopromet.com]
45
46
Do zbiórki odpadów w miejscowościach o dużym przepływie ludności (miejscowości turystyczne) stosuje się coraz częściej worki z tworzyw sztucznych. Służą
one zarówno do zbiórki surowców wtórnych, jak i komunalnych odpadów mieszanych. Muszą spełniać one odpowiednie wymagania jakościowe dotyczące m.in.:
grubości, prawidłowo wykonanego spawu, wytrzymałości. Są wykonywane z zagęszczonego polietylenu, który w procesie rozkładu biologicznego lub termicznego uwalnia jedynie CO2 i H2O. Pojemność worków jest różna i waha się od 30
do 240 dm3 (najczęściej 50, 70 i 110 dm3), [d’Obyrn & Szalińska 2005]. W przypadku prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów w zabudowie jednorodzinnej odpady mogą być gromadzone w workach kolorowych, które w określonych dniach
wystawiane są przed posesje. Worki powinny być opatrzone napisem informacyjnym, na jakie rodzaje odpadów są przeznaczone [Skalmowski 2005].
Rysunek 5.5. Kolorowe worki do segregacji odpadów.
Źródło: [d’Obyrn 2005]
Podczas imprez masowych oraz w rejonach o sezonowym wzroście ilości odpadów (obszary atrakcyjne do wypoczynku i rekreacji) mogą być stosowane worki
z tworzyw sztucznych umieszczane na odpowiednich stelażach.
Rysunek 5.6. Stelaż na worki do odpadów
Źródło: [www.otto.com.pl]
5.2. Zasady lokalizacji pojemników
5.2. Zasady lokalizacji pojemników
Zasady lokalizacji pojemników do gromadzenia odpadów określone są w przepisach prawa budowlanego (Dz. U. 2002. 75. 690). Zgodnie z nimi pojemniki na odpady mogą być ustawiane w:
zadaszonych osłonach lub pomieszczeniach ze ścianami pełnymi bądź ażurowymi;
wyodrębnionych pomieszczeniach w budynku, mających posadzkę powyżej
poziomu nawierzchni dojazdu środka transportowego odbierającego odpady, lecz nie wyżej niż 0, 15 m;
dolnych komorach zsypu z bezpośrednim wyjściem na zewnątrz, zaopatrzonych w daszek o wysięgu co najmniej 1 m i przedłużony na boki po co najmniej 0, 8 m, mających ściany i podłogi zmywalne, punkt czerpalny wody, kratkę ściekową, wentylację grawitacyjną oraz sztuczne oświetlenie;
utwardzonych placach do ustawiania kontenerów z zamykanymi otworami
wrzutowymi.
Podczas gromadzenia odpadów należy przewidzieć możliwość ich segregacji.
Osłonę śmietnikową ze ścianami pełnymi przedstawiono na rysunku 5.7.
•
•
•
•
Rysunek 5.7. Przykładowa osłona śmietnikowa
Źródło: [www.ekopromet.com]
Do miejsc gromadzenia odpadów powinien prowadzić utwardzony dojazd
umożliwiający przemieszczanie pojemników. W przypadku zbiorników wielkogabarytowych (kontenerów) należy dodatkowo przewidzieć plac manewrowy umożliwiający swobodne ustawienie pustego pojemnika na miejsce wypełnionego.
Ze względu na warunki higieniczne oraz wygodę mieszkańców odległość
miejsc gromadzenia odpadów od okien i drzwi budynku mieszkalnego powinna
wynosić co najmniej 10 m oraz co najmniej 3 m od granicy z sąsiednią działką. Zachowanie odległości od granicy działki nie jest wymagane, jeżeli osłony lub pomieszczenia stykają się z podobnymi urządzeniami na działce sąsiedniej. Na terenach zabudowy jednorodzinnej, zagrodowej i rekreacji indywidualnej dopuszcza
się zmniejszenie odległości od okien i drzwi do 3 m, od granicy działki do 2 m,
a także usytuowanie zadaszonych osłon lub pomieszczeń na granicy działek, jeżeli stykają się one z podobnymi urządzeniami na działce sąsiedniej bądź też przy
linii rozgraniczającej od strony ulicy. Odległość miejsc na pojemniki i kontenery
umieszczonych w zadaszonych osłonach lub pomieszczeniach oraz na utwardzonych placach nie powinna być większa niż 80 m, licząc od najdalszego wejścia do
47
48
obsługiwanego budynku mieszkalnego lub użyteczności publicznej. Wymaganie
to nie dotyczy budynków na terenach zamkniętych.
Miejsca do gromadzenia odpadów przy budynkach wielorodzinnych powinny być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Tereny wokół osłony śmietnikowej
powinny być w jak najlepszym stopniu odizolowane. Nieodzowne jest zasadzenie wokół osłon i stoisk zieleni niskiej wiecznie zielonej oraz drzew w celu wytworzenia odpowiedniej bariery widokowej, a także minimalizowania uciążliwości zapachowej. Bardzo ważne jest zaopatrzenie osłon w sprawne odwodnienie, które
uniemożliwi zastój zanieczyszczonych wód.
Z uwagi na różnorodny charakter odpadów powstających na poszczególnych
obszarach funkcjonalnych należy dążyć do przystosowania pojemnika (najczęściej ze względu na jego rodzaj i objętość) do dynamiki wytwarzania ilości oraz jakości odpadów. Przykładowe rozwiązania logistyczne związane z gromadzeniem
odpadów podano w tabeli 5.1.
Dla określonego regionu funkcjonalnego przewiduje się w niektórych przypadkach więcej niż jeden sposób gromadzenia odpadów. Pozwala to na elastyczne zastosowanie różnych rozwiązań logistycznych, które w zależności od możliwości organizacyjnych i ekonomicznych mogą przyjmować różne formy [Fechner,
Przybycin 2003].
Tabela 5.1.Systemy gromadzenia odpadów w poszczególnych obszarach
funkcjonalnych
Pojemniki do gromadzenia odpadów
Pojemniki do selektywnej zbiórki
Pojemniki
3
110-220 dm
Pojemniki
3
1100 dm
Kontener
5-10 m3
Pojemniki na
każdy rodzaj
odpadów
1, 1-2, 5 m3
Kontenery
z podziałem na
kilka rodzajów
odpadów
dopuszczalne
zalecane
dopuszczalne
dopuszczalne
zalecane
niezalecane
zalecane
zalecane
dopuszczalne
zalecane
Tereny miejskie o rozproszonej
zabudowie wielorodzinnej
niskiej i zabudowie
jednorodzinnej zwartej
zalecane
dopuszczalne
niezalecane
zalecane
dopuszczalne
Tereny miejskie o rozproszonej zabudowie jednorodzinnej
zalecane
niezalecane
niezalecane
zalecane
dopuszczalne
niezalecane
niezalecane
zalecane
dopuszczalne
zalecane
Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
zalecane
dopuszczalne
dopuszczalne
dopuszczalne
zalecane
Tereny przemysłowe
niezalecane
dopuszczalne
zalecane
dopuszczalne
zalecane
Wyszczególnie
Tereny miejskie o zwartej zabudowie wielorodzinnej – wysokiej
Tereny miejskie o zwartej
zabudowie wielorodzinnej – niskiej
Tereny wiejskie o zabudowie
zagrodowej
Źródło: [Dindorf 1997]
5.3. Obliczanie wymaganej liczby pojemników
5.3. Obliczanie wymaganej liczby pojemników
Osza cowanie wymaganej liczby pojemników pozwala na optymalne wykorzystanie ich pojemności oraz na obniżenie kosztów związanych z ich zakupem lub
dzierżawieniem. W celu obliczenia liczby pojemników w pierwszej kolejności należy określić dobową ilość odpadów zgodnie z zależnością:
gdzie:
qd – dobowa ilość odpadów;
qa – średnie jednostkowe, roczne nagromadzenie odpadów [m3/M rok];
ka – w
spółczynnik nierównomierności nagromadzenia
(najczęściej w granicach 0, 8÷1, 3);
M – liczba obsługiwanych mieszkańców;
f
– liczba dni pracy w roku taboru wywożącego odpady;
Otrzymaną dobową ilość odpadów podstawiamy do wzoru określającego liczbę pojemników, które muszą znajdować się na stałe na terenie obsługiwanej jednostki:
gdzie:
kw – współczynnik częstotliwości wywozu równy liczbie dni między
kolejnymi wywozami;
p – pojemność jednego zbiornika [m3];
kp – współczynnik wypełnienia zbiornika, z zakresu 0, 9 ÷0, 95;
kz – współczynnik wykorzystania zbiornika (dla systemu wymiennego: 0, 9÷0, 95, dla systemu niewymiennego: 0, 95÷0, 96), [Kempa 1983].
Otrzymana ilość zbiorników (N) uwzględnia konieczność przeprowadzania napraw, wymiany czy dezynfekcji pojemników.
5.4. Częstotliwość i sposób wywozu odpadów
Odpady gromadzone na danym terenie stanowią zagrożenie sanitarne dla otoczenia. Składniki zawarte w odpadach komunalnych, głównie organiczne, ulegają przemianom biochemicznym i oddziałują na środowisko poprzez produkty rozkładu: dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór, metan, azotany, azotyny, siarczany
i inne. Spośród wymienionych substancji wiele cechuje się nieprzyjemnym zapachem, uciążliwym zwłaszcza latem. Odpady komunalne stwarzają zagrożenie dla
środowiska także ze względu na możliwość skażenia powietrza, wód gruntowych
i powierzchniowych mikroorganizmami chorobotwórczymi, dla których stanowią
pożywkę. Sprzyjają też rozwojowi much i żerowaniu gryzoni i ptaków, które mogą
przenosić na inne tereny zarazki chorób (duru brzusznego, tężca, czerwonki). Czę-
49
50
stotliwość wywozu odpadów z miejsca gromadzenia powinna więc zapewnić niepowstawanie wymienionych zagrożeń.
Wywóz odpadów może odbywać się:
w ściśle określonym czasie (regularnie);
na żądanie – ten sposób stosowany jest w przypadku odpadów wielkogabarytowych oraz odpadów niebezpiecznych i niekiedy surowców wtórnych; system
ten może być stosowany również w przypadku jednorodzinnych gospodarstw
domowych.
Częstotliwość wywozu zależy:
podatności odpadów na rozkład biochemiczny;
pojemności pojemników i kontenerów do gromadzenia odpadów;
zagęszczenia aglomeracji miejskiej, stopnia rozwoju zakładów usługowych;
długości okresu, po którym nastąpią zmiany zmniejszające wartość odzyskanego surowca w przypadku surowców wtórnych od [d’Obyrn 2005, Żygadło
2001].
•
•
•
•
•
•
Mieszane odpady komunalne, zawierające substancje organiczne, powinny
być wywożone z częstotliwością 2 razy w tygodniu, a latem, ze względu na obfity
rozwój owadów i mikroorganizmów oraz szybszy rozkład związków organicznych
powodujący wydzielanie odorów, nawet codziennie. W centrach handlowych
częstotliwość wywozu ustala się w zależności od ilości gromadzonych odpadów.
Pojemniki mogą być opróżniane regularnie lub na żądanie osoby nadzorującej
punkt. Częstość wywozu w miastach europejskich waha się od codziennego (np.:
centra usługowo-handlowe, często odwiedzane tereny zabytkowe) do jednokrotnego w ciągu tygodnia, w dzielnicach peryferyjnych.
Sposób transportu samochodowego odpadów może być realizowany systemem:
niewymiennym; pojemniki opróżniane są do samochodów wywożących
odpady, śmieci ładowane są do samochodów śmieciarek, pojemniki zostają
w miejscu gromadzenia;
wymiennym; pojemniki na odpady (pojemniki typu kontenerowego) zabiera
się po napełnieniu, a na ich miejsce podstawiane są puste.
•
•
Wybór systemu wymiennego lub niewymiennego uzależniony jest przede
wszystkim od dostępnego taboru do wywozu odpadów.
System niewymienny polega na załadowaniu odpadów z pojemnika do samochodu. Zagęszczanie odpadów w samochodzie przeznaczonym do ich usuwania przyczynia się do lepszego wykorzystania ładowności samochodu, a więc
zmniejsza koszty transportu. Przeciętne urządzenia zmniejszające objętość odpadów umożliwiają ugniecenie 1,8-5 – krotne. W odniesieniu do tego systemu stawiane są następujące wymagania:
powinno być zapewnione bezpylne przesypywanie odpadów z pojemników do wnętrza nadwozia;
nadwozie samochodu powinno być szczelne, aby uniemożliwić rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w trakcie transportu;
•
•
• samochody powinny być zaopatrzone w urządzenia do zagęszczania
odpadów;
• samochody powinny być zaopatrzone w urządzenia zapewniające zmechanizowany wyładunek;
• urządzenia przeładunkowe powinny być tak skonstruowane, aby maksymalnie ograniczyć hałas spowodowany przesypywaniem odpadów.
•
•
Najczęstsze wady systemu niewymiennego to:
przeładowywanie odpadów na terenach zurbanizowanych (mimo starań nie
wyeliminowano w pełni uciążliwości spowodowanej hałasem, zanieczyszczeniami pyłowymi i innymi);
duży nakład pracy ręcznej.
Samochód śmieciarkę z urządzeniami do mycia i odkażania pojemników przeznaczony do załadunku pojemników 80 –1 100 dm3 przedstawia rysunek 5.8.
Rysunek 5.8. Samochód do załadunku pojemników 80 – 1 100 dm3 w systemie
niewymiennym
Źródło: [www.consul.pl/stacje]
System wymienny jest starszy od wymiennego. Okazał się jednak nieekonomiczny z uwagi na nie w pełni wykorzystaną ładowność pojemników i wymagał dużego nakładu pracy. Obecnie jednak obserwuje się powrót do systemu wymiennego.
Zalety systemu wymiennego to:
wysokie walory sanitarne (wyładunek poza terenem miasta);
mniejsza uciążliwość hałasu;
możliwość utrzymania w czystości pojemników i kontenerów na odpady;
ograniczona liczba pracowników.
•
•
•
•
Stosowanie tego systemu ma sens wówczas, gdy odpady wywożone są do znajdującej się w mieście lub w pobliżu miasta stacji przeładunkowej lub zakładu unieszkodliwiania.
Samochody na podwoziu Jelcz przeznaczone do załadunku, przewożenia i wyładunku kontenerów, w których gromadzone są odpady stałe przedstawiono na rysunku 5.9.
51
52
Rysunek 5.9. P
rzykłady samochodów do przewożenia i wyładunku kontenerów
w systemie wymiennym
Samochód skrzyniowy samozaładowczy przeznaczony do przewozu surowców wtórnych z żurawiem zakabinowym przedstawiono na rysunku 5.10, zaś samochód hakowy
przeznaczony do przewozu kontenerów do transportu i zbiórki surowców wtórnych, odpadów komunalnych oraz innych ciężkich o mocy załadunkowej 20 Mg na rysunku 5.11.
Rysunek 5.10. Samochód do przewozu surowców wtórnych
Rysunek 5.11. Samochód do przewozu surowców wtórnych, odpadów komunalnych i innych ciężkich
Szczególnym zagadnieniem jest wywóz ciekłych odpadów komunalnych. Zgodnie z ustawą z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach obowiązek pozbywania się nieczystości płynnych gromadzonych
w zbiornikach bezodpływowych spoczywa na właścicielu nieruchomości. Może
on korzystać w tym zakresie z usług wykonywanych przez zakład będący gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na
prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych
i transportu nieczystości ciekłych. Właściciel nieruchomości obowiązany jest do
udokumentowania korzystania z tych usług przez okazanie umowy i dowodów
płatniczych za takie usługi.
Ciekłe odpady komunalne w nieruchomościach wyposażonych w urządzenia kanalizacji lokalnej gromadzone są w zbiornikach, a następnie usuwane z nich
i wywożone taborem asenizacyjnym (rysunek 5.12).
Rysunek 5.12. Przykłady samochodów do wywozu nieczystości płynnych
Źródło: [www.mwm-brzesko.com.pl]
Bilans kosztów gospodarowania odpadami pokazuje, że najbardziej kosztowną częścią systemu jest zbieranie i transport do miejsca unieszkodliwienia. Koszt
fazy zbierania i transportu stanowi 70-90% całkowitych nakładów.
5.5. Ekonomiczne wskaźniki gromadzenia i wywozu odpadów
Podstawowe wskaźniki ekonomiczne systemu gromadzenia odpadów to
koszty zbierania odpadów oraz koszty ich transportu. Jednostkowe koszty
zbierania odpadów dla dwóch podstawowych źródeł odpadów związanych
z zabudową mieszkaniową w wybranych systemach zbiórki przedstawiono na
rysunku 5.12.
53
54
Rysunek 5.13 J ednostkowe koszty gromadzenia odpadów komunalnych
i ich frakcji [zł/Mg]
Koszty gromadzenia odpadów obejmują koszty związane z postawieniem pojemników (w tym ich nabyciem lub dzierżawą, a także ewentualną konserwacją)
oraz ich regularnym opróżnianiem.
Koszt gromadzenia powiększony o koszt przewozu stanowi tzw. koszt transportu (rysunek 5.13).
Rysunek 5.14. Jednostkowe koszty transportu [zł/Mg, km]
Wybierając opcję selektywnej zbiórki odpadów należy liczyć się z wyższym
kosztem jednostkowym zbiórki odpadów niż w przypadku zbiórki odpadów niesegregowanych. Podobnie, transport frakcji suchej (wyselekcjonowane odpady
opakowaniowe) będzie wyższy niż transport frakcji biodegradowalnej i odpadów
niesegregowanych.
Uwzględniając zaprezentowane zagadnienia można stwierdzić, że właściwa
logistyka gromadzenia odpadów ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu gromadzenia i wywozu odpadów, przy jednoczesnym generowaniu kosztów w minimalnym wymiarze, adekwatnym do realizowanych zadań.
55
5.6. Stacje przeładunkowe
Zważywszy jednocześnie, że w całokształcie kosztów systemu zbierania i unieszkodliwiania ponad 70% stanowią koszty zbiórki i transportu, a także fakt dużego udziału w kosztach ogólnych składnika płac wieloosobowej brygady roboczej,
coraz częściej w planach gospodarki odpadami rozważa się budowę stacji przeładunkowych.
Oprócz systemu jednostopniowego przy usuwaniu odpadów stosowany jest system złożony, zwany także transportem dwustopniowym. Polega na tym, że na
drodze od jednostki osadniczej do zakładu unieszkodliwiania lokowana jest stacja pośrednia, w której następuje]:
rozładowanie odpadów z samochodów śmieciarek;
selekcja odpadów podlegających recyklingowi (metale, szkło, papier);
rozdrobnienie odpadów wielkogabarytowych;
załadunek do transporterowców lub kontenerów o dużej pojemności (30 –
70 m3), połączony z zagęszczeniem odpadów;
transport środkiem o dużej ładowności (naczepy siodłowe, tabor kolejowy,
barki) do zakładu unieszkodliwiania [Żygadło 2001].
•
•
•
•
•
System taki pozwala na zwiększenie efektywności ekonomicznej wywozu odpadów, usprawnienie systemów załadowczych i wyładowczych, lepsze wykorzystanie pojazdów pierwszego stopnia, lepsze wykorzystanie pracy brygady wywozowej, umożliwienie wstępnej obróbki odpadów. Przykładowy schemat stacji
przeładunkowej ilustruje rysunek 5.14.
Rysunek 5.15. Schemat stacji przeładunku odpadów komunalnych
Kran do kontenera
Chwytak odpadów
Spreader
Hala przeładunku odpadów
Pojazd z urządzeniem manewrowym
Pojazd zbiorczy
Stanowisko sterownicze
Biuro wagowego
Wagon
Lej
Pomieszczenie na kontener
Tory kolejowe
Kontener
Suwak na kontener z urządzeniem wagowym
Źródło: [www.ekologia-info.pl]
Element przesuwny odpadów
Pomieszczenie hydrauliczne
Pomieszczenie na prasę
Prasa
Waga pojazdów
56
Stacja przeładunkowa powinna być zlokalizowana w pobliżu rejonów obsługi i przy trasie prowadzącej w kierunku zakładu unieszkodliwiania odpadów. Bardzo często stacje przeładunkowe powstają przy bazach transportowych zakładów
oczyszczania miast lub na zlikwidowanych, w bliskiej odległości od miast, składowiskach.
W literaturze można spotkać różne opinie autorów co do kryteriów opłacalności budowy stacji przeładunkowych. Na ogół wymienia się:
kryterium wielkości miasta (minimum 150 tys. mieszkańców);
kryterium długości dróg wywozowych, tj. odległości stacji przeładunkowej od
zakładu unieszkodliwiania np. minimum 10-15 km dla obszarów miejskich,
15-20 km dla rejonów wiejskich (odległość wysypisk od rejonów zbierania nie
może przekraczać odległości granicznej opłacalności wywozu).
•
•
Zbieranie odpadów oraz ich transport do stacji przeładunkowej odbywa się
taborem dotychczas stosowanym. Pojazdy regionalnych przedsiębiorstw wywozu odpadów transportują nagromadzone odpady do najbliższej stacji przeładunkowej. Oprócz punktu selekcji odpadów stacja powinna być wyposażona w prasę
hydrauliczną zagęszczającą odpady, która jest dobierana w zależności od przepustowości stacji (rysunek 5.15).
Rysunek 5.16. Przykładowy widok prasy zagęszczającej odpady
Do prasy dokowane są specjalne kontenery przeznaczone do transportu drogowego bądź też kolejowego, które są napełniane zagęszczonymi odpadami (rysunek 5.16). Po napełnieniu kontenery przesuwają się za pomocą hydraulicznie
uruchomionego wagonu do punktu odbioru, skąd są odbierane i przewożone
do miejsc docelowego składowania/unieszkodliwiania odpadów. W celu ułatwienia rozładowania odpadów z kontenerów, między kabiną kierowcy a kontenerem może być wbudowany hydrauliczny, teleskopowy cylinder, który umożliwia
wyrzucanie odpadów na składowisko bądź też do bunkra z odpadami (rysunek
5.17).
Rysunek 5.17. Napełnianie kontenera zagęszczonymi odpadami
Rysunek 5.18. System wyrzucania odpadów z kontenera
Podstawą wyboru dwustopniowego wariantu transportu odpadów powinien
być rachunek ekonomiczny. Sposób obliczania okresu zwrotu kosztów inwestycji
T (okresu, po którym roczne oszczędności na kosztach transportu dwustopniowego w stosunku do transportu bezpośredniego zrównoważą poniesione koszty inwestycyjne) wyznacza się z następującej zależności:
Odwrotność tego wskaźnika jest sumą rocznej stawki amortyzacyjnej i oprocentowania nakładów inwestycyjnych:
57
58
Poszczególne składniki kosztów oblicza się następująco:
gdzie:
J2 – n
akłady inwestycyjne na budowę stacji przeładunkowej oraz 2 samochodów 1 i 2 stopnia [PLN];
Jb – n
akłady inwestycyjne na zakup samochodów przewozu bezpośredniego z rejonu składowiska
[PLN];
KTb – r oczne koszty transportu bezpośredniego [PLN];
KT2 – r oczne koszty transportu dwustopniowego [PLN];
KE2 – roczne koszty eksploatacji stacji przeładunkowej pomniejszone o koszt amortyzacji środków trwałych [PLN];
S – stawka amortyzacji,
d – stały koszt eksploatacji stacji przeładunkowej, obejmujący koszt płac z narzutami oraz koszty
ogólne [PLN/rok];
P – oprocentowanie nakładów inwestycyjnych;
C1 – jednostkowy koszt transportu w 1 stopniu [PLN/km m3];
C2 – jednostkowy koszt transportu w 2 stopniu [PLN/km m3];
b1 – jednostkowy koszt wyładunku odpadów w stacji przeładunkowej [PLN/m3];
b2 – jednostkowy koszt wyładunku odpadów z transportowca na składowisku [PLN/m3];
b3 – jednostkowy koszt wyładunku odpadów ze śmieciarki na składowisku [PLN/m3];
c – zmienny jednostkowy koszt eksploatacji stacji przeładunkowej, obejmujący koszty energii, materiałów i remontów [PLN/m3];
Q – ilość odpadów [m3/rok];
L1 – długość drogi transportu w 1 stopniu wywozu w jedna stronę [km];
L2 – długość drogi transportu w 2 stopniu wywozu w jedna stronę [km];
Przekształcając powyższe równania można wyznaczyć graniczna ilość odpadów Qgr, przy której stosowanie stacji przeładunkowej będzie ekonomicznie uzasadnione:
przy warunku Qgr ≤M
gdzie:
M – roczna przepustowość stacji przeładunkowej [m3/rok], [Żygadło 2001, Szpadt 1978].
Z powyższej zależności wynika, że przy znanych parametrach techniczno-ekonomicznych stacji przeładunkowej i pojazdów do transportu odpadów, o efektywności jej stosowania decyduje długość trasy transportu w drugim stopniu układu
(stacja-składowisko).
6. Systemy selektywnego gromadzenia odpadów
W celu prawidłowej realizacji gospodarki odpadami nieodzowne jest przyjęcie
przez gminę programu segregacji odpadów, który powinien stanowić element
gminnego planu gospodarki odpadami i dotyczyć sposobu prowadzenia selektywnej zbiórki, rodzaju i wielkości pojemników, częstotliwości wywozu.
Zgodnie z wytycznymi Krajowego planu gospodarki odpadami 2006 wymagane jest prowadzenie selektywnego gromadzenia następujących frakcji:
papier i tektura, odpady opakowaniowe ze szkła, tworzywa sztuczne;
odpady zielone z ogrodów i parków (odpady biodegradowalne);
odpady wielkogabarytowe;
odpady budowlane;
zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny;
odpady niebezpieczne.
•
•
•
•
•
•
6.1. Metody selektywnej zbiórki odpadów
6.1.1. Selektywna zbiórka „u źródła”
Jest to najskuteczniejsza, a zarazem najtrudniejsza forma selektywnej zbiórki odpadów. Polega ona na indywidualnej zbiórce odpadów na każdej posesji. Zaletą tej formy jest otrzymanie czystych, jednorodnych odpadów, natomiast wadą –
duża liczba zbiorników lub worków foliowych i rozbudowany system transportu.
Selekcja „u źródła” jest formą elastyczną, umożliwiającą stopniowe dochodzenie
do coraz bardziej precyzyjnego selekcjonowania. W rozwiązaniu tym stosować
można system dwupojemnikowy, trójpojemnikowy i wielopojemnikowy.
System dwupojemnikowy, popularny między innymi w Szwecji i Niemczech,
polega na tym, że w jednym pojemniku gromadzi się wszystkie suche surowce
wtórne, do których zalicza się odpady niezawierające części organicznych, fermentujących i dające się łatwo sortować oraz odpady niebezpieczne do specjalistycznego unieszkodliwienia, a w drugim odpady organiczne i mineralne (w tym
mokre i zabrudzone) przeznaczone do biologicznej utylizacji. Odpady suche, nie-
60
rozdzielone wcześniej gromadzone są w tradycyjnych pojemnikach i są kierowane
do sortowania w centralnej sortowni. W sortowni odpady „suche” łatwo rozdzielane są na składniki użyteczne. Odpady mokre – organiczne, które stanowią główne
resztki produktów spożywczych gromadzone są w pojemniku kompostowym BIO
specjalnej konstrukcji o pojemności od 100 do 240 dm3. Odpady te, po wywiezieniu do zakładu unieszkodliwiania, mogą być kompostowane łącznie z odpadami
roślinnymi i osadami ściekowymi. W systemie trójpojemnikowym wydzielane są
dodatkowo bioodpady.
W systemie wielopojemnikowym możliwa jest bardziej precyzyjna selekcja. Wyselekcjonowane odpady gromadzone są w niewielkich pojemnikach lub
workach foliowych, a następnie oddawane do zbiorczych punktów gromadzenia i segregacji odpadów lub zbierane oddzielnie. Ten system zbiórki surowców
wtórnych możliwy jest do wprowadzenie tylko w zabudowie jednorodzinnej, ponieważ musi istnieć wolne miejsce (garaż, spiżarnia, piwnica, schowek) na zbieranie i przetrzymywanie surowców wtórnych do czasu wywozu lub dnia zbiórki.
Pozostała masa zmieszanych odpadów gromadzone jest wspólnie w tradycyjnych pojemnikach i kierowana na składowisko lub poddawana unieszkodliwianiu
w specjalistycznych zakładach (kompostowniech, spalarniach).
6.1.2. Kontenery „ustawiane w sąsiedztwie”
System ten polega na ustawianiu w wybranych punktach miasta specjalnych,
odpowiednio oznakowanych zbiorników do selektywnej zbiórki. Jest on szczególnie przydatny w miastach do obsługi budownictwa wielorodzinnego, na parkingach, stacjach benzynowych, przy dużych obiektach handlowych oraz na terenach wiejskich. Przyjmuje się, że każdy punkt tego systemu powinien obsługiwać
500 ÷ 1 000 mieszkańców i mieć zasięg nie większy niż 200 m. Wstępnie należy
zainstalować zbiorniki na surowce, których udział w odpadach jest znaczący oraz
występuje możliwość zbytu tych surowców.
Rysunek 6.1. Pojemniki do segregacji poszczególnych grup odpadów
Źródło: [www.pojemniki.stg.pl]
W osiedlach mieszkaniowych wielorodzinnych, szczególnie z zabudową wysoką system powinien być traktowany jako pierwszy etap wdrożenia selektywnej
zbiórki odpadów. W dalszej perspektywie powinno się go zastępować systemem
zbiórki „u źródła”.
6.1. Metody selektywnej zbiórki odpadów
Na terenach wiejskich można urządzić Wiejskie Punkty Gromadzenia Odpadów (WPGO) zlokalizowanie w pobliżu centrum wsi lub innego ważnego dla
mieszkańców punktu, z którego mogą zostać odebrane przez specjalistyczne samochody. Punkty te wyposażone są w specjalny kontener do gromadzenia odpadów stałych. Należy uwzględnić maksymalny promień dowozu/donoszenia przez
mieszkańców odpadów, nieprzekraczający 1000 m.
Biorąc pod uwaga minimalną zawartość w odpadach wiejskich części organicznych, przyjmuje się częstotliwość wywozu stosownie do czasu zapełnienia
kontenera. Zawartość kontenera powinna trafiać do zakładu sortowania w celu
rozdzielenia poszczególnych frakcji.
6.1.3. Zbiorcze punkty gromadzenia odpadów
Są to miejsca ogrodzone, strzeżone, wyposażone w szereg kontenerów oraz pojemników i obsługujące znaczny teren (do 10 000-25 000 gospodarstw domowych). Do punktów tych mieszkańcy mogą przynosić – dowozić, przeważnie bezpłatnie, różnego rodzaju odpady z gospodarstw domowych. Takie punkty są
ważnymi centrami odzysku surowców wtórnych, umożliwiającymi odbiór znacznie większej gamy surowców niż system „kontener w sąsiedztwie”. Oprócz podstawowych odpadów użytkowych (makulatura, szkło, tworzywa, złom metalowy)
odbierane są tu:
odpady niebezpieczne;
odpady wielkogabarytowe;
odpady budowlane;
odpady z ogrodów i terenów zielonych.
•
•
•
•
Na terenach wiejskich, funkcję zbiorczych punktów gromadzenia odpadów
mogą pełnić. Ich budowę w województwie przewiduje się w latach 2007-2010 [Krajowy… 2006].
6.2. Selektywna zbiórka odpadów biodegradowalnych
Celem selektywnej zbiórki odpadów biodegradowalnych już w gospodarstwach domowych mieszkańcy powinni zbierać odpady organiczne w osobnym pojemniku. Stosowane mogą być następujące metody zbiórki odpadów
biodegradowlanych:
bezpośrednio z domostw (zbiórka przy „krawężniku”);
z zastosowaniem pojemników ustawionych w sąsiedztwie gospodarstw domowych (centra zbiórki);
poprzez bezpośrednią dostawę odpadów do obiektów odzysku (centra recyklingu);
zbiórka zmieszanych odpadów komunalnych systemem dwupojemnikowym,
w którym odpady ulegające biodegradacji zbierane razem z odpadami mineralnymi w jednym pojemniku, w drugim zbierane są wszystkie suche surowce
wtórne oraz odpady niebezpieczne do specjalistycznego unieszkodliwienia.
•
•
•
•
61
62
Rysunek 6.2. Kompostownik: a) widok wnętrza kompostownika,
b) szczegóły konstrukcyjne
pokrywa osłaniająca
przed deszczem
otwory do uwalniania się
gazów procesowych i wilgoci
otwory do wymiany gazów
w ściankach bocznych
pojemnika
wewnętrzne ożebrowanie
ścian
otwory ułatwiające wymianę
gazową u dołu pojemnika
kratka ociekowa
ze stali nierdzewnej
a)
b)
Pierwsze trzy metody zbiórki gwarantują uzyskanie surowca o większej czystości, co ma szczególne znaczenie w przypadku stosowania kompostowania jako
metody zagospodarowania odpadów biodegradowalnych. Pozyskany w ten sposób kompost może mieć szerokie zastosowanie, również do nawożenia upraw.
W systemie dwupojemnikowym surowiec jest częściowo zanieczyszczony.
Może być on przerabiany m.in. w procesie fermentacji metanowej odpadów lub
w pryzmach energetycznych. W przypadku skierowania pozyskanego tą metodą
surowca do kompostowni uzyskuje się produkt gorszej jakości, mogący zawierać
np. kawałki szkła, mający ograniczone zastosowanie, przykładowo do rekultywacji terenów zanieczyszczonych.
6.3. Selektywna zbiórka odpadów wielkogabarytowych
Do odpadów wielkogabarytowych zaliczane są praktycznie wszystkie odpady,
które nie mieszczą się w standardowych pojemnikach na odpady komunalne lub
pojemnikach do selektywnej zbiórki. Do zbiórki odpadów wielkogabarytowych
stosować można następujące systemy:
okresowy odbiór bezpośrednio od właścicieli oraz stworzenie warunków do
zamówienia takiej usługi indywidualnie jako „usługa na telefon”;
dostarczanie odpadów przez właścicieli do GIGO lub na składowisko własnym
transportem.
•
•
6.4. Selektywna zbiórka odpadów budowlanych
Przy odbiorze odpadów bezpośrednio od właścicieli należy poinformować
mieszkańców o czasie i sposobie przeprowadzanej zbiórki. Zwykle mieszkańcy
w określonym dniu wystawiają przed posesję odpady wielkogabarytowe, które
są później odbierane przez brygady wywozowe. Zbiórka odpadów wielkogabarytowych może być także inicjowana przez straż pożarną ze względu na możliwość zapalenia się starych mebli gromadzonych na strychach i w piwnicach domów [d’Obyrn 2005].
Odpady budowlane w gospodarstwach domowych pochodzą najczęściej z rozbiórki i demontażu obiektów, modernizacji i remontów mieszkań oraz instalacji.
Zbiórką i transportem odpadów budowlanych z miejsc ich powstawania zajmować się mogą:
wytwórcy tych odpadów, np. firmy budowlane, rozbiórkowe, osoby prywatne
prowadzące prace remontowe;
specjalistyczne firmy zajmujące się m.in. wywozem gruzu.
•
•
Zaleca się, aby powstające odpady budowlane składować w oddzielnych miejscach (kontenerach). Pozwoli to na selektywne wywożenie ich do zakładu odzysku
i unieszkodliwiania lub na składowisko.
6.5. Selektywna zbiórka odpadów niebezpiecznych
Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi powstającymi w gospodarstwach domowych podlega przepisom ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach,
a odpady niebezpieczne pochodzące od innych wytwórców odpadów podobnych
do komunalnych, czyli takich, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych, podlegają przepisom ustawy o odpadach.
Zgodnie z katalogiem odpadów do odpadów niebezpiecznych występujących
w odpadach komunalnych zaliczono wybrane odpady z grupy 20 (tabela 6.1).
63
64
Tabela 6.1. W
ykaz odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu
odpadów komunalnych
Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów
Odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie
Odpady komunalne segregowane i gromadzone selektywnie (z wyłączeniem 15 01)
Kod
20
20 01
Rozpuszczalniki
20 01 13
Kwasy
20 01 14
Alkalia
20 01 15
Odczynniki fotograficzne
20 01 17
Środki ochrony roślin
20 01 19
Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć
20 01 21
Urządzenia zawierające freony
20 01 23
Oleje i tłuszcze inne niż wymienione w 20 01 25 (20 01 25 – oleje i tłuszcze jadalne)
20 01 26
Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcze i żywice zawierające substancje niebezpieczne
20 01 27
Źródło: opracowanie własne na podstawie: [rozporządzenie z dnia 27 września 2001 r.]
W Krajowym planie gospodarki odpadami 2006 przewiduje się docelowo objęcie systemem selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych 100% mieszkańców.
6.5.1. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny
Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U.2005.180.1495) wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych jest obowiązany do zapewnienia zbierania zużytego sprzętu pochodzącego z gospodarstw domowych. Ustawodawca ustalił katalog tego
sprzętu:
wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego: chłodziarki, zamrażarki, pralki, suszarki do ubrań, zmywarki, mikrofalówki, grzejniki elektryczne,
wentylatory elektryczne, urządzenia klimatyzacyjne;
małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego: odkurzacze, zamiatacze dywanów, żelazka, tostery, frytkownice, noże elektryczne, wagi;
sprzęt teleinformacyjny i telekomunikacyjny: komputery, laptopy (w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura), stacje robocze, notebooki, notepady, kalkulatory kieszonkowe i biurowe, elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania,
faksy, teleksy, telefony, telefony komórkowe, telefony bezprzewodowe;
sprzęt audiowizualny: odbiorniki radiowe, odbiorniki telewizyjne, kamery wideo, sprzęt hi-fi, wzmacniacze dźwięku;
sprzęt oświetleniowy: oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych
(z wyjątkiem opraw stosowanych w gospodarstwach domowych), liniowe
lampy fluorescencyjne, kompaktowe lampy fluorescencyjne, niskoprężne lampy sodowe;
narzędzia elektryczne i elektroniczne: wiertarki, piły, maszyny do szycia;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy: kolejki elektryczne i tory wyścigowe,
gry wideo, kieszonkowe konsole do gier wideo;
przyrządy medyczne: sprzęt do radioterapii, sprzęt do badań kardiologicznych, sprzęt do wentylacji płuc, analizatory;
przyrządy do nadzoru i kontroli: czujniki dymu, regulatory ciepła, termostaty;
automaty do wydawania: napojów gorących, butelek lub puszek z zimnymi
i gorącymi napojami, produktów stałych, bankomaty.
Zbiórka zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego może odbywać się
przykładowo jako:
przekazywanie bezpłatnie zużytego sprzętu do PGO;
przekazaniu przestarzałego sprzętu do miejsca jego zakupu lub „wymiana” na
egzemplarz nowszej generacji.
•
•
Sprzedawcy detaliczni i hurtowi (sklepy detaliczne i hurtownie) sprzętu elektrycznego i elektronicznego są zobowiązani od 1 lipca 2006 r., przy sprzedaży
sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych, do nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu tego samego rodzaju co kupowany przez klienta, w ilości nie
większej niż sprzedawany nowy sprzęt oraz do umieszczenia w punkcie sprzedaży informacji o wyspecjalizowanych punktach zbierania zużytego sprzętu. Sprzedawcy mogą także informować dokonujących zakupu nowego sprzętu o wysokości kosztów zbiórki i unieszkodliwiania zużytego sprzętu, pokazując tę kwotę
w cenie kupowanego towaru.
6.5.2. Baterie
Organizacja zbiórki najczęściej polega na ustawieniu specjalnych szczelnych pojemników w punktach sprzedaży baterii lub w centrach handlowych. Dobre rezultaty osiąga
się również ustawiając specjalne pojemniki w szkołach i włączając młodzież w selektywne gromadzenie tej grupy odpadów. Efektywność zbiórki w szkołach można podnieść
poprzez ustanowienie nagród dla szkół/klas, które osiągnęły najlepsze wyniki.
Baterie są chętnie przyjmowane przez zakłady przetwórcze metali ze względu
na łatwość pozyskania cennego surowca.
Rysunek 6.3. P
ojemnik na zużyte baterie
Żródło: [www.ekotechsj.pl]
65
66
6.5.3. Lekarstwa
Z doświadczeń oraz prowadzonych akcji pilotażowych wynika, że najlepszym
miejscem do gromadzenia leków są apteki i ustawione w nich specjalne szczelne
pojemniki. Efektywność prowadzonej zbiórki lekarstw zależy od przeprowadzonych wcześniej kampanii edukacyjno-informacyjnej. Zebrane podczas zbiórki
leki powinny być przekazane do jednostek zajmujących się unieszkodliwianiem
odpadów medycznych i weterynaryjnych.
Rysunek 6.4. Przykład pojemnika na przeterminowane leki
Żródło: [www.ekotechsj.pl]
6.5.4. Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć
Ze względu na niebezpieczeństwo stłuczenia zużytych lamp zawierających rtęć,
system zbiórki i transportu tych odpadów musi uwzględniać rozwiązania organizacyjne, które będą minimalizować możliwość kontaktu rtęci ze środowiskiem.
Do gromadzenia tego rodzaju odpadów należy wykorzystywać tylko specjalistyczne pojemniki ze szczelna pokrywą uniemożliwiająca wydobywanie się oparów rtęci. Zbiórkę odpadów można organizować poprzez:
bezpośrednią zbiórkę od ludności, połączoną np. ze zbiórką odpadów wielkogabarytowych;
zbiórkę w punktach sprzedaży materiałów zawierających rtęć.
•
•
Zbiórka odpadów powinna być poprzedzona kampanią informacyjno-edukacyjną. W chwili obecnej system zbiórki odpadów zawierających rtęć nie jest opłacalny i wymaga dodatkowych motywacji ekonomicznych dla firm zbierających
i przetwarzających [d’Obyrn & Szalińska 2005].
6.5.5. Urządzenia zawierające freony
Najczęściej spotykane urządzenia zawierające freony to chłodziarki i zamrażarki. Ich
szkodliwość wynika z zawartości w nich chlorofluorowęglowodorów wpływających na
niszczenie warstwy ozonowej i pogłębianie się efektu cieplarnianego. Większość urządzeń zawierających freony należy do sprzętu elektrycznego lub elektronicznego.
7. Segregacja, sortowanie i waloryzacja odpadów
Odpady selektywnie zebrane to nie tylko surowce wtórne [Głuszyński 1996].
Z odpadów selektywnie zebranych tylko 6% całkowitej ilości zawracane mogłoby być do produkcji. Drugą grupę, ok. 20% całkowitej ilości, stanowią odpady wytworzone selektywnie o dużym stopniu jednorodności. Są to takie odpady, jak
gruz budowlany, odpady z utrzymania zieleni miejskiej, odpady z utrzymania ulic
i placów, odpady z supermarketów. Odpady te po prostych operacjach uzdatniania mogą być surowcami ([Bendkowski, Wengierek 2004].).
Docelowe systemy gospodarki odpadami winne zawierać między innymi takie elementy, jak:
doczyszczanie odpadów w sortowni, konfekcjonowanie, prasowanie, belowanie;
przetwarzanie wydzielonego strumienia odpadów na surowce gospodarczo
użyteczne;
sprzedaż surowców wtórnych pozyskanych w wyniku segregacji oraz surowców gospodarczo użytecznych przetworzonych (kompost, paliwo).
•
•
•
W procesie wzbogacania, uzdatniania odpadu zawsze oddzielane są części zanieczyszczające surowce wtórne, powodujące zwykle obniżkę jego ceny zbytu (rysunek
7.1).
Rysunek 7. 1. Droga od wyselekcjonowanego odpadu do surowca wtórnego
Źródło: [Skalmowski 2005]
68
W celu zwiększenia efektywności uszlachetniania odpadów w kompleksowej gospodarce odpadami należałoby przewidzieć Rejonowe Zbiornice Odpadów (RZO), które obsługiwałyby określony obszar (gminę) i były punktami zbiórki
oraz wstępnej obróbki zbieranych selektywnie odpadów (rysunek 7.2). Przyczyniłyby się głównie do podwyższenia wartości handlowej surowca wtórnego, a więc
szkło segregowane według kolorów, makulatura według norm uzdatniania odpadu w jego funkcji surowca wtórnego.
Rysunek 9.2. Model przykładowego przetwarzania odpadów z rejonowymi
zbiornicami odpadów i zakładami przetwarzania odpadów
Źródło: [Głuszyński i in. 1996]
7.1. Stacje segregacji odpadów
Zwiększone możliwości zbytu surowców wtórnych oraz poprawę wyniku finansowego (zysku) rejonowe zbiornice mogą uzyskać przez wprowadzenie dodatkowych procesów uzdatniających. Do najczęściej stosowanych procesów należą [Jurasz 1998]:
sortowanie na odmiany;
pranie i rozwłóknianie włókienniczych surowców wtórnych, w wyniku czego
uzyskuje się gotowe włókna do przerobu na przędzę, włókniny, wykładziny;
rozdrabnianie (granulowanie) tworzyw sztucznych, w które zaopatrują się najczęściej drobne warsztaty, wykonujące różne przedmioty i części z tworzyw
sztucznych;
regeneracja olejów przepracowanych w małych instalacjach na oleje smarowe lub opałowe;
regeneracja akumulatorów ołowiowych;
regeneracja części zamiennych;
wytwarzanie różnych części i przedmiotów z metali, zwłaszcza kolorowych;
wytwarzanie brykietów z trocin i innych odpadów drzewnych;
regeneracja wyeksploatowanych opon samochodowych.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Uszlachetnianie realizuje się w zakładach segregacji, sortowniach i miejscach waloryzacji odpadów.
Zakłady segregacji najczęściej wykorzystuje się do segregacji frakcji suchej,
natomiast do rozdzielenia układu wieloskładnikowego linie sortownicze.
Obecnie w Polsce najczęściej stosowane są zakłady segregacji spełniające
funkcje wspomagające dla selektywnego gromadzenia odpadów [Skalmowski
i in. 2005]. Ich podstawowe cele to:
uszlachetnianie surowców odpadowych, które pozwoli na uzyskanie surowców jednorodnych, w rodzaju, klasie i czystości odpowiadających wymogom określonym przez bezpośredniego odbiorcę;
konfekcjonowanie – przygotowanie do transportu (prasowanie, belowanie,
rozdrabnianie);
załadunek odzyskanych surowców – na środki transportu do odbiorcy.
W przypadku niewielkiego rejonu obsługi zaleca się segregację ręczną realizowaną na zapleczu składowiska odpadów lub na terenie Rejonowej Zbiornicy
Odpadów i obejmującą]:
plac lub wiatę zadaszoną – do wstępnej waloryzacji dostarczonych surowców wtórnych;
boksy lub kontenery – do czasowego magazynowania wstępnie przygotowanych surowców wtórnych;
boks lub pomieszczenie zamykane – do czasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych wyselekcjonowanych z odpadów [Skalmowski i in.
2000].
•
•
•
•
•
•
•
W przypadku większych rejonów lub dużych jednostek stosuje się linie sortownicze najczęściej ręczno – mechaniczne, rzadko tylko mechaniczne, gdyż jak
69
70
pokazała praktyka nie jest to rozwiązanie dobre. Odpady dostarczane do zakładu
sortowania podlegają:
waloryzacji – powtórnej selekcji odpowiadającej wymogom odbiorcy;
prostym operacjom standaryzacji i przetwarzania,
czasowemu magazynowaniu w celu zgromadzenia odpowiedniej ilości uzasadniającej dystrybucję;
wysyłce [Przywarska, Kotowski 2006].
•
•
•
•
Zakłady sortowania i waloryzacji odpadów mogą być mechaniczne lub mechaniczno – ręczne i mogą mieć różny stopień wyposażenia technicznego w zależności od przepustowości oraz przeznaczenia sortowanych odpadów, np.: przenośniki
poziome, – pochyłe, przesiewacze bębnowe lub wibracyjne, separatory elekromagnetyczne, rozdrabniarki odpadów wielkogabarytowych, prasy do belowania kartonów, tworzyw sztucznych, tekstyliów oraz kostkowania puszek metalowych.
Sortownia mechaniczna to najczęściej linia technologiczna wyposażona
w przenośnik załadowczy, separator i przenośniki odbierające.
Sortownia mechaniczno-ręczna to najczęściej zabudowane w ciągu technologicznym – za sortownią automatyczną, stosowane urządzenia (rysunek 7.3) zawierają:
kabiny sortownicze, wyposażone w taśmę sortownicza, leje zasypowe i przenośniki odbierające oraz instalacje klimatyzacji, dezodoryzacji, sterowania
i sygnalizacji;
gniazda sortownicze;
stanowiska sortownicze.
•
•
•
Rysunek 7.3. Linia sortownicza
Źródło: [http://ezgdk.pl/pic/ekspl/PC081932.jpg]
Celem efektywnego wykorzystania odpadu przetworzonego na surowiec wtórny, należy zapewnić odpowiednią infrastrukturę techniczną (tabela 7.1) stanowiącą
poziom pośredni pomiędzy producentem odpadu a zakładem produkcyjnym.
Prasowanie, belowanie, rozdrabnianie mają za zadanie przygotowanie odpadów do transportu.
Rozdrabnianie odpadów ma na celu przygotowanie ich do dalszych procesów przetwórczych lub też uzyskania produktu o określonym wymiarze cząstek. Mechaniczne
rozdrabnianie można dokonać różnymi następującymi metodami:
zgniatanie w odniesieniu do odpadowych materiałów ceramicznych;
•
71
•
•
•
rozrywanie – do materiałów włóknistych;
ścinanie, łamanie i ścieranie – do materiałów o średniej twardości (rysunek
7.4);
uderzenie, rozłupianie – do kruchych materiałów o wytrzymałości zależnej od
kierunku działania siły [Korzeń 2001].
Rysunek 7.4. Rozdrabniarka drewna z odciągiem
Źródło: [www.gross-zerkleinerer.de/polska/maszyny/rozdrabniarki-cztero-walowe-gz30-50.htm]
Tabela 7.1. Infrastruktura techniczna w recyklingu
Odpad
Gruz budowlany
Surowiec wtórny
Kruszywo budowlane
•
•
•
•
•
Plac odstawczy odpadu
Kruszarka
Przesiewacze sortujące
Plac kruszyw gotowych
Transport do odbiorcy
Do ponownego
zastosowania
•
•
•
•
Plac magazynowy odpadu
Sortownia
Magazyn opakowań sortowanych
Stłuczka szklana
•
•
•
•
•
Sortownia
Kruszarka
Przesiewacz
Granulat tworzyw
sztucznych
•
•
•
•
•
•
lac magazynowy zadaszony odpadu
P
Sortownia ręczna
Instalacja do rozdrabniania i granulacji
Workownica
Magazyn produktu gotowego
Opakowani szklane
Opakowania
z tworzyw sztucznych
Ciąg dalszy na s. 72
Niezbędna infrastruktura techniczna w recyklingu
72
Tabela 7.1. Infrastruktura techniczna w recyklingu - dokończenie ze s. 71
Odpad
Surowiec wtórny
Niezbędna infrastruktura techniczna w recyklingu
•
•
•
Papier (czasopisma
i podobne)
•
•
•
lac magazynowy zadaszony odpadu
P
Sortownia
Magazyn asortymentów
makulaturowych
Belownica
Magazyn makulatury sortowanej
Puszki
Złom żelazny lub
aluminiowy
•
•
•
•
•
•
Sortownia
Prasa zgniatająca
Magazyn żelaza (aluminium)
Belownica
Odpady z pielęgnacji
zieleni
Kompost
•
•
•
•
•
Rozdrabniacz
Kompostownia
Magazyn kompostu
Odpady
wielkogabarytowe
Odpad komunalny
Złom żelazny
• Plac magazynowy odpadu
• Rozdrabniacz z separatorem
magnetycznym
• Transport na składowisko
Opakowania tekturowe
Makulatura
Źródło: [Powiatowy… 2000]
Prasy do odpadów pozwalają na łatwą likwidację zużytego papieru, plastiku, folii, tekstyliów, blach i innych niepotrzebnych materiałów poprzez ich efektywne prasowanie. Zastosowanie prasy umożliwia ponad 20-krotne zmniejszenie
objętości materiałów odpadowych, a tym samym minimalizację miejsca ich składowania. Pozwala to również na zbieranie odpadów w miejscach ich powstawania (rysunek 7.5).
Rysunek 7.5. Prasy do styropianu EPS
Źródło: [www.stalco.com]
7.2. Możliwości wykorzystania wybranych surowców odpadowych
Belownice pionowe stosowane do surowców wtórnych (karton, folia, PET,
plastik, puszki, ścinki) wytwarzają bele o różnym ciężarze (rysunek 7.6).
Rysunek 7.6. Belownica
Źródło: [www.stalco.com]
Belownice kanałowe – zalecane do sortowni, zakładów utylizacji odpadów
i centrów recyklingu, dla dużej ilości odpadów z możliwością wyboru programu
prasowania i dostosowania do pracy 24 h/24 h.
Prasokontenery (Monoblok) – prasy o dużych gabarytach pracujące na zewnątrz, zalecany do wilgotnych odpadów komunalnych, pochodzenia kuchennego, ale także stosowane do redukcji objętości innych odpadów (w tym suchych).
MONOBLOC zbudowany jest z części przedniej (blok zgniatający) i części tylnej
(kontenera, w którym zgniatane są odpady). Całość konstrukcji jest osadzona na
szynach DIN zapewniających urządzeniu całkowitą stabilność. Urządzenie wywożone jest w całości (kontener wraz z połączoną z nim prasą).
Wysegregowane odpady mogą być wykorzystane w następujący sposób:
1. Odpady typu organicznego oraz odpady z pielęgnacji terenów zielonych
mogą być bezpośrednio przedmiotem recyklingu na drodze ich kompostowania (recykling organiczny).
2. Niesegregowane odpady mogą być spalane z odzyskiem energii, po czym
może nastąpić segregacja metali.
3. Wszelkiego rodzaju niesegregowane odpady komunalne mogą być przerabiane na zimno, przy użyciu specjalnej receptury chemicznej (technologia
RECI) na produkt stosowany jako wypełniacz do betonów i asfaltów w produkcji materiałów budowlanych, drogowych (rysunek 7.7).
73
74
Rysunek 7.7. Kostki betonowe z komunalnych odpadów niesegregowanych według technologii RECI
Źródło: [ www.technologia-reci.com]
4. Osady ściekowe po stabilizacji oraz dezynfekcji dobrze regulują produkcję
gazu w składowisku – przyspieszając starzenie się składowiska oraz skracając okres osiadania, umożliwiając tym jego szybsze wykorzystywanie po zamknięciu, do nawożenia i rekultywacji gruntu.
5. Odpady budowlane powstające w procesach rewitalizacji lub wyburzania
starej substancji mieszkaniowej i przemysłowej, remontów dróg, nawierzchni, mostów itp. Materiały te po mechanicznej przeróbce – mogą stanowić pełnowartościowe kruszywo budowlane stosowane zarówno przy produkcji materiałów i elementów budowlanych, budowie obiektów budowlanych oraz
dróg (przygotowywanie placów budowy, niwelacja terenu, utwardzanie dróg
technologicznych, formowanie warstwy inertnej na składowiskach odpadów).
W gminach najczęściej odpady te są jednak składowane na wyznaczonym terenie lub przyjmowane bezpłatnie na składowiska odpadów komunalnych.
6. Odpady wielkogabarytowe – w wyniku demontażu wydzielane są surowce
wtórne, czyli złom żelazny, elementy elektroniczne, metale kolorowe, drewna, tworzywa sztuczne) oraz składniki odpadowe.
7. Tworzywa sztuczne mogą być przetwarzane w recyklingu [Urbaniak 2000]:
materiałowym, w którym uzyskuje się zmielone, umyte, zregranulowane odpady, zwane regranulatami stosowane do wytwarzania nowych
wyrobów, albo jako surowce uzupełniające do tworzywa wyjściowego; np. z mieszanin niesegregowanych tworzyw sztucznych uzyskuje
tworzywo konstrukcyjne tzw. synal [Szostak 2006], z którego produkuje się ławki parkowe, ogrodowe i przystankowe, płoty i ogrodzenia,
kwietniki, kompostowniki, palisady, murki oporowe, pomosty i poręcze, krawężniki, place zabaw, śmietniki, stanowiska dla zwierząt, wyposażenie, parkingów, pergole oraz wiele innych (rysunek 7.8).
surowcowym czyli chemicznym, który umożliwia ponowne wykorzystanie ich do produkcji tworzyw sztucznych zamiast surowca petrochemicznego lub jako surowiec do wytwarzania innych produktów chemicznych; metoda tą będzie można prawdopodobnie objąć od 15 do
40% tworzyw sztucznych;
energetycznym, w którym poprzez spalanie w odpowiednich urządzeniach tworzyw sztucznych uzyskuje się energię; spalanie możne być
•
•
•
bezpośrednie lub z wykorzystaniem technologii alternatywnych przetwarzania tworzyw sztucznych w różne paliwa (stale – BRAM, RDF, PAKOM; ciekłe – z procesów pirolizy, zgazowania); mimo wielu zastrzeżeń
wydaje się, że w przyszłości będzie to podstawową forma wykorzystania
zużytych tworzyw sztucznych [Jurasz 1998].
Rysunek 7.8. Kompostownik, skrzynka na kwiaty i ławka z odpadów tworzyw
sztucznych
Źródło: [www.mpts.pl]
8. Materiały motoryzacyjne – w Polsce każdy wyrejestrowany pojazd powinien
trafić do przedsiębiorstwa demontażu pojazdów. Wraki samochodowe stanowią poważne źródło odpadów niebezpiecznych: przepracowane oleje, płyny
hamulcowe i chłodnicze, kwas akumulatorowy, okładziny tarcz i hamulców zawierające azbest, freony z klimatyzatorów oraz paliwo. W zakładach rozdrabniania wraków uzyskuje się: metale szlachetne, metale żelazne i nieżelazne
kierowane do przetopu oraz frakcję lekką (tworzywa, guma i inne) często kierowana na składowiska lub stanowiące paliwo zastępcze w piecach cementowych lub spalarniach odpadów [Jurasz 1998; Oprzędkiewicz, Stolarski 2003].
9. Opony mogą być powtórnie bieżnikowane, wykorzystywane do wzmocnienia skarp, do budowy gumowych nawierzchni asfaltowych, do podsypek impregnujących, do wytwarzania elementów w budownictwie ulic (np. krawężników) i jako paliwo.
10. Odzysk aluminium jest najbardziej opłacalny, gdyż na przetopienie puszki od
piwa potrzeba ok. 45 razy mniej energii niż na wyprodukowanie nowej; należy
podkreślić, ze w Polsce nie ma wyspecjalizowanej linii do przetopu puszek aluminiowych na nowe, a tylko wykorzystujące je do wytopu stopów o gorszej jakości.
11. Szkło można przetwarzać w nieskończoność, stłuczka szklana przetwarzana jest w hutach szkła opakowaniowego, do wytwarzania materiałów termoi dźwiękoizolacyjnych otrzymywanych na bazie szkła, zastosowanie do mas
ceramicznych i ceramiki budowlanej, w budowie dróg, przy produkcji materiałów ściernych czy w formie przetworzonej np. jako budowlany grys elewacyjny.
75
76
12. Makulatura jest poszukiwana przez przemysł papierniczy; makulatura jest
stosowana do produkcji wytworów papierniczych na nowe opakowania nie
stykające się bezpośrednio z produktami spożywczymi i kosmetycznymi, papier toaletowy, papiery gazetowe, ręczniki, wkładki amortyzujące, wytłoczki
(rysunek 7.9).
Rysunek 7.9. Przykładowe produkty z makulatury
Źródło: [www.abis.pl, www.lewandowski.com.pl, www.poltom.com.pl]
8. Unieszkodliwianie odpadów
Zgodnie z ustawą o odpadach unieszkodliwianie odpadów to poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych określonym w załączniku nr 6 do ustawy w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie
stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska.
W cytowanym załączniku nr 6 do ustawy o odpadach, każdemu z 16 procesów unieszkodliwiania przyporządkowana jest litera z cyfrą od D1 do D16 (tabela 8.1). W odniesieniu do odpadów komunalnych – do najważniejszych grup
unieszkodliwiania należy zaliczyć: składowanie, obróbkę biologiczną, termiczne
przekształcanie, przetwarzanie odpadów, w wyniku którego są wytwarzane odpady przeznaczone do unieszkodliwiania.
Tabela 8.1. Przykładowe procesy unieszkodliwiania odpadów
Oznaczenie metody zgodnie z ustawą o odpadach
Proces unieszkodliwiania
D1
Składowanie na składowiskach odpadów obojętnych
D2
Obróbka w glebie i ziemi (np. biodegradacja odpadów płynnych lub szlamów w glebie i ziemi)
D4
Retencja powierzchniowa (np. umieszczanie odpadów na poletkach osadowych lub lagunach)
D5
Składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach
odpadów innych niż niebezpieczne
D8
Obróbka biologiczna nie wymieniona w innym punkcie niniejszego załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiekz procesów wymienionych
w punktach od D1 do D12 (np. fermentacja)
D9
Obróbka fizyczno-chemiczna nie wymieniona w innym punkcie niniejszego
załącznika, w wyniku której powstają odpady, unieszkodliwiane za pomocą
któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12 (np.
parowanie, suszenie, strącanie)
D10
Termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie
Ciąg dalszy na s. 78
78
Tabela 8.1. Przykładowe procesy unieszkodliwiania odpadów - dokończenie ze s. 77
Oznaczenie metody zgodnie z ustawą o odpadach
Proces unieszkodliwiania
D11
Termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na morzu
D12
Składowanie odpadów w pojemnikach w ziemi (np. w kopalni)
D13
Sporządzanie mieszanki lub mieszanie przed poddaniem któremukolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do D12
D14
Przepakowywanie przed poddaniem któremukolwiek z procesów wymienionych w punktach od
D1 do D13
D15
Magazynowanie w czasie któregokolwiek z procesów wymienionych w punktach od D1 do
D14 (z wyjątkiem tymczasowego magazynowania w czasie zbiórki w mie jscu, gdzie odpady są
wytwarzane
D16
Przetwarzanie odpadów, w wyniku którego są wytwarzane odpady przeznaczone do
unieszkodliwiania
Źródło: [Ustawa o odpadach… 2001]
8.1. Składowanie odpadów
Składowisko odpadów jest specjalnie przygotowanym i odpowiednio technicznie
urządzonym miejscem składania odpadów przemysłowych lub komunalnych (rysunek 8.1).
Rysunek 8.1. Przykładowe rozwiązanie nowoczesnego składowiska odpadów
kontrola
przyjmowania
odpadów
waga
samochodowa
wykładzina
izolacyjna
opłotki wzmacniające skarpę
rekultywacja
stacja wykorzystania gazu
rów opaskowy
rurociąg zbiorczy
gazu z fermentacji
odpadów
obwodnica
ogrodzenie
warstwa piasku
woda gruntowa
uszczelnienie podłoża
drenaż odprowa- wykładziną izolastudnia kontroli
cyjną i warstwami
dzający wody
wody gruntowej
mineralnymi
przesiąkowe
Źródło: [www.ellaz.pl/polska/ksia-odpady.htm, rys. autorstwa OBREM Łódź]
warstwa piasku
i żwiru
szyb zbierania wód
infiltracyjnych
Zgodnie z ustawa o odpadach składowisko odpadów to obiekt budowlany
przeznaczony do składowania odpadów, dlatego postępowanie poprzedzające
rozpoczęcie robót budowlanych, budowa i oddanie do użytku, a także jego utrzymanie podlega przepisom prawa budowlanego.
Należy podkreślić, ze składowanie odpadów występuje zawsze bez względu
na przyjętą technologię unieszkodliwiania odpadów. Stanowi ono albo metodę
uzupełniającą, albo jako końcowy etap procesu zagospodarowania. Przykładowo
w kompostowaniu pozostaje około 40 – 50% (wagowo) odpadu technologicznego, a po procesie spalania ok. 40 – 60% odpadu wymagającego składowania [Skalmowski i in. 2000-2005].
W Polsce 31 grudnia 2005 roku istniało 795 składowisk odpadów komunalnych.
Dyrektywa Rady 99/31/WE dostosowuje prawo polskie do wspólnotowego
w zakresie składowisk odpadów, określa m.in. warunki techniczne i organizacyjne,
jakie powinny spełniać, nie podaje liczby takich obiektów.
Na składowiskach odpadów są gromadzone materiały i substancje nieprzydatne, zużyte lub nawet niebezpieczne, w sposób zapewniający bezpieczeństwo
ludzi i izolację środowiska. Warunki takie tworzy odpowiednia konstrukcja składowiska odpadów, na którą składają się warstwy izolacyjne pod odpadami i nad
nimi, membrany inżynierskie (rysunek 8.2), system drenażu i odprowadzania odcieków, przewody odprowadzające gaz i system zbiorczy gazu, studnie kontrolne, stanowisko do dezynfekcji i inne. Każda porcja dzienna odpadów powinna być
niezwłocznie przykryta powierzchniową warstwą izolacyjną i stucentymetrową
warstwą gleby. Powierzchnia składowiska odpadów powinna być na bieżąco rekultywowana i obsadzana roślinami (rysunek 8.3).
Rysunek 8.2. Folia uszczelniająca podłoże składowiska odpadów
Źródło: [www.swbiis.tu.koszalin]
Zgodnie z nowelizowaną wielokrotnie ustawą o odpadach z 27 kwietnia 2001 r.
składowane powinny być tylko te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób
było niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nie uzasadniał tego żaden ekonomiczny ani ekologiczny interes.
Spośród wszystkich odpadów komunalnych, przemysłowych i niebezpiecznych na składowiskach nie są akceptowane między innymi odpady, które:
występują w postaci płynnej, bez obróbki na drodze stabilizacji, w tym zawierające wodę w ilości powyżej 95% całkowitej masy (oprócz szlamów;
posiadające własności żrące, wybuchowe, łatwo palne, utleniające;
•
•
79
80
•
•
należą do odpadów medycznych i weterynaryjnych;
stanowią grupę opon i ich części, za wyjątkiem opon rowerowych [Lipińska
2003].
Rysunek 8.3. Przykładowy uproszczony przekrój obudowy korpusu odpadów
z wielowarstwowym systemem przekryć ochronno-uszczelniających,
odwadniania, odgazowania i rekultywacji – po zamknięciu składowiska.
rekultywacja biologiczna
humus lub ziemia z kompostem
zewnętrzna skarpa
rekultywacji
0,000
warstwa filtracyjna żwiru
geowłóknina ochronna
geomembrana PEHD
warstwa i dren odgazowujacy
odpady komunalne
przesypki eksploatacyjne: gruz budowlany,
ziemia z wykopów lub żużel
odpady komunalne
wewnętrzna skarpa niecki podłoża
składowiska odpadów
warstwa żwiru odwadniająca podłoże
składowiska (dreny odcieków niewidoczne)
geowłóknina ochronna
geomembrana PEHD, uszczelniająca nieckę
podłoża obudowy składowiska
uszczelnienie mineralne: uplastyczniony,
zwięzły ił lub glina
grunt rodzinny
Źródło: [ Stępniak 2004]
Wybór miejsca pod składowisko należy do najtrudniejszych zadań w całym procesie projektowania składowiska. Wynika to z faktu, że jest to zadanie nie tylko ekologiczne, ale również społeczne, polityczne, techniczne i ekonomiczne [Lipińska 2003].
Wyróżnia się następujące typy składowisk odpadów]:
składowisko odpadów niebezpiecznych,
składowisko odpadów obojętnych,
składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne [Ustawa o odpadach 2001]
•
•
•
•
•
•
Ze względu na warunki wysokość nad poziomem terenu składowiska dzieli się na:
wysokie – 12 lub więcej metrów nad poziomem otaczającego terenu;
średnie – od 4 do 12 metrów;
niskie – od 2 do 4 metrów.
Do wymogów technicznych stawianych nowoczesnej generacji wysypisk należą (rysunek 8.3):
system zabezpieczenia wód gruntowych i powierzchniowych przed wpływem
odpadów;
system ujmowania i oczyszczania odcieków;
system ujmowania i zagospodarowania biogazu;
sprzęt technologiczny do formowania i zagęszczania odpadów;
•
•
•
•
•
•
•
zaplecze techniczno-socjalne wysypiska;
systemy stałej kontroli (monitoringu) wpływu wysypiska na środowisko;
systemy zabiegów rekultywacyjnych.
Rozwój techniki składowania odpadów wymusza pewne zmiany prowadzące w kierunku:
przyspieszania procesów rozkładu (skracania czasu oddziaływania wysypiska na otoczenie) poprzez wstępne rozdrabnianie odpadów i tworzenia luźno
układanych tzw. wysypisk kompostowanych;
zwiększenie chłonności wysypisk poprzez składowanie odpadów wstępnie
prasowanych i dowożonych do wysypisk w formie pakietów umożliwiających
bardziej ekonomiczne wykorzystanie transportu i terenu.
•
•
Właściwe wykorzystanie pojemności wysypiska i minimalizacji powierzchni
roboczej powinny polegać na racjonalnym gospodarowaniu poprzez:
właściwe określenie masy odpadów (ceny składowania) z uwagi na zajmowane potencjalnie przez nie przestrzeni;
przygotowanie odpowiedniej struktury odpadów (rozdrobnienie);
technologie układania, polegającą na stosowaniu warstw o niewielkiej miąższości i utrzymaniu łagodnego nachylenia skarp eksploatacyjnych;
właściwą gospodarkę różnymi grupami odpadów na wysypisku (np. stosowanie odpadów mineralnych na międzywarstwy, zagęszczenie mechaniczne odpadów najczęściej za pomocą kompaktora.
•
•
•
•
Każde składowisko odpadów komunalnych stanowi poważne zagrożenie dla
środowiska i emituje:
gazy (metan, dwutlenek węgla, małe ilości siarkowodoru, azotu, tlenku węgla, wodoru);
bakterie, grzyby, wirusy;
odory (głównie organiczne związki siarki, azotu oraz niektóre węglowodory).
•
•
•
Zagrożenie stanowią też wody odciekowe tam powstające.
Gospodarka odciekami stanowi jeden z trudniejszych problemów eksploatacyjnych uszczelnionego składowiska odpadów. Związane jest to z faktem zaostrzenia
się wymogów dotyczących jakości ścieków oczyszczonych wprowadzanych nie tylko do wód powierzchniowych, ale i kanalizacji miejskiej. Z tego względu prawidłowy projekt składowiska odpadów powinien przewidywać możliwości oczyszczania
odcieków w zależności od warunków odbiornika. W każdym przypadku uszczelnienia stosuje się drenaż, ułożony na warstwie izolacyjnej, którego zadaniem jest ujęcie i odprowadzenie odcieków. Największe ilości odcieków są emitowane przez składowisko w okresie eksploatacji, krótko zaś po jego właściwym zamknięciu powstaje
ich coraz mniej. Jeśli jednak po zamknięciu składowiska studnie nadal pracują intensywnie, to znaczy to, że nastąpiło zerwanie uszczelnienia i na teren składowiska
przedostają się wody gruntowe lub atmosferyczne. Zjawisko to może być przyczyną zanieczyszczeń wód gruntowych a nawet głębinowych oraz trudnego do przewidzenia w skutkach i zakresie zanieczyszczenia gleby.
81
82
Celem oczyszczenia powstających odcieków składowiskowych, najczęściej
przyjmuje się następujące warianty rozwiązań:
spławianie bezpośrednio do kanalizacji ściekowej lub zbieranie w zbiorniku
bezodpływowym i wywóz wozami asenizacyjnymi do miejskich oczyszczalni
ścieków;
budowa własnej oczyszczalni na terenie składowiska;
recyrkulacja odcieków na złoże odpadów na składowisku.
•
•
W związku z dużym zagrożeniem jakie powodują składowiska odpadów należy je monitorować zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków gromadzenia, monitoringu składowiska odpadów. Monitoring składowiska odpadów powinien
obejmować:
fazę przedeksploatacyjną – okres do dnia uzyskania pozwolenia na użytkowanie składowiska odpadów;
fazę eksploatacji – okres od dnia uzyskania pozwolenia na użytkowanie składowiska do dnia uzyskania zgody na zamknięcie składowiska;
fazę poeksploatacyjną – okres 30 lat, licząc od dnia uzyskania decyzji o zamknięciu składowiska.
Określa również wskaźniki oraz częstość wykonywanych badań.
•
•
•
Wymagania dotyczące lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia poszczególnych typów składowisk zostały określone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. (Dz.U. 2003.61.549).
Należy być świadomym, że w przypadku małych składowisk odpadów – o ile
można uzyskać środki na ich budowę – to bardzo trudno jest wygospodarować
takie środki na eksploatację składowiska odpadów zgodną z wymogami ustawy
o odpadach i rozporządzeń wykonawczych do niej. Z tego względu województwa
powinny dążyć do redukowania małych i nieefektywnych składowisk lokalnych,
zapewniając jednocześnie funkcjonowanie składowisk ponadgminnych oraz budowę składowisk, które będą integralnym elementem zakładów zagospodarowania odpadów.
8.2. Kompostowanie odpadów
Większość terminów i pojęć związanych z biologicznym przetwarzanie odpadów
zdefiniowano w drugim projekcie dyrektywy o bioodpadach [European Commission 2001]. W dyrektywie zaproponowano między innymi następujące definicje:
kompost, kompostowanie, kompostowanie w pryzmach, kompostowanie w reaktorach, kompostowanie przydomowe, kompostowanie on-site, kompostowanie lokalne [Jędrczak, Haziak 2005]. W prawodawstwie polskim nie ma żadnych
formalnych definicji kompostowania. Brak też jednoznacznej definicji kompostu.
Kompostowanie wg definicji Urzędu Patentowego (Dz.U. GUS 11/90 r. zarządzenie 29) jest to przerabianie substancji organicznych pochodzenia biologicznego zawartych w odpadach na kompost tzn. nawóz zbliżony swoimi właściwościami do próchnicy glebowej zawierającej do 50% substancji organicznej, składniki
pokarmowe dla roślin oraz mikroorganizmy, które wzbogacają mikroflorę i mikrofaunę w glebie.
Kompostowanie odpadów polega na niskotemperaturowym rozkładzie substancji organicznych pochodzenia komunalnego, przemysłowego i rolniczego
(biomasy) z udziałem mikroorganizmów [Rosik – Dulewska 2005; Przywarska, Kotowski 2006]. W procesie kompostowania odpady są przetwarzane na materiał
użytkowy, nieszkodliwy pod względem sanitarnym – kompost.
W obecnym czasie używa się na kompost następujących rodzajów odpadów:
odpady organiczne: odpady ogrodnicze, z parków i podwórzy (tj. liście, trawa, korę, gałęzie) oraz rolno-spożywcze i odpadki domowe (tj. słoma, odchody zwierząt hodowlanych w warunkach naturalnych, resztki jedzenia, ogryzki owoców, obierki po warzywach, fusy od kawy i herbaty, łupinki orzechów,
skorupki jajek);
niektóre osady ze ścieków (z oczyszczalni biologicznych);
również włosy, pióra, niektóre materiały mineralne np. piasek.
•
•
•
Po wstępnej segregacji można dodać również odpady z rzeźni, obornik, wliczając także odpady z masowej hodowli zwierząt.
Materiałów, których nie powinno używać się do kompostowania: nabiał, drób,
mięso, ryby, żywność posiadającą dużą zawartość tłuszczu zwierzęcego, odchody ludzkie i zwierząt domowych (psów, kotów, królików), odchodów zwierząt hodowlanych w warunkach przemysłowych, chwastów zawierających dojrzałe nasiona, roślin chorych oraz o nie podejrzanych (np. dzikie róże). Wszystkie one mogą
powodować choroby, przyciągać szkodniki, wydzielać przykrą woń.
W ograniczonej ilości mogą być stosowane: popiół drzewny (źródło wapnia), trociny (wymagają dużo azotu), rośliny opryskiwane herbicydami i pestycydami (chemikalia wymagają czasu na biodegradację), czarno-białe gazety (rozkładają się powoli,
dlatego nie powinno się ich znajdować w większych ilościach niż 5% całej wagi materiału na kompost).
Metody kompostowania odpadów są ściśle powiązane z rozwojem rynku zbytu
kompostu. W ostatnich latach zmienia się rola oraz system kompostowania w systemie gospodarki odpadami. Odstępuje się od tradycyjnych technologii kompostowania całej masy odpadów komunalnych, które dają kompost nieodpowiedniej jakości
i prowadzą do wytwarzania nowych odpadów, wymagających dalszego unieszkodliwiania. Selektywne gromadzenie odpadów organicznych pozwala produkować kompost wysokiej jakości. Dzięki selektywnej zbiórce bioodpadów wydłuża się czas eksploatacji wysypiska o 50% i zmniejszają się koszty składowania z tytułu redukcji ilości
odpadów kierowanych na składowisko. Kompostowanie odpadów jest istotne z punktu widzenia ochrony środowiska, gdyż umożliwia:
eliminację zagrożeń sanitarnych związanych z usuwaniem odpadów;
eliminację uciążliwych odorów wydzielanych przez łatwo rozkładające się substancje organiczne;
znaczne zmniejszanie masy i objętości odpadów (z Mg odpadów komunalnych uzyskuje się od 0, 35 – 0, 50 Mg kompostu, odpady bezużyteczne stanowią ok. 0, 35 Mg, metale żelazne – 0, 05 Mg i straty procesu to ok. 0, 05 Mg);
ograniczenie powierzchni składowisk;
•
•
•
•
83
84
•
poprawę struktury gleb, wzrost plonów, zmniejszenie zużycia nawozów mineralnych i organicznych oraz zmniejszenie ich wymywania z gleb.
Dodatkową zaletą kompostowania jest przywrócenie środowisku składników
glebotwórczych. Prognozy z początków lat osiemdziesiątych przewidywały, że
kompostowanie stanie się podstawową metodą utylizacji odpadów komunalnych
w Polsce. Przykłady zastosowania tego procesu na większą skalę są jednak nadal
nieliczne. Decyduje o tym wiele czynników, przede wszystkim wysokie koszty budowy i eksploatacja kompostowni, przy małej użyteczności kompostu produkowanego z odpadów zbiorczych (nie selekcjonowanych), [Rosik – Dulewska 2005].
W procesie kompostowania pozyskuje sie jako materiał do wykorzystania
kompost, zaś pozostałość po procesie ok. 40% ogólnej masy odpadów – stanowi odpad technologiczny wymagający zagospodarowania lub unieszkodliwiania
[Skalmowski i inni 2000-2005]. Bardzo często odpady poddawane kompostowaniu muszą być wstępnie rozdrabniane.
8.2.1. Sposoby kompostowania
Proces kompostowania realizowany jest dwoma sposobami. Są to:
kompostowanie w warunkach naturalnych (pryzmy na otwartym powietrzu);
kompostowanie w warunkach sztucznych (w komorach, na płytach fermentacyjnych, w brykietach) ze wstępną obróbką odpadów [Żygadło 2000; Skalmowski i in. 2000; Rosik- Dulewska 2005; Przywarska, Kotkowski 2006]:
•
•
Kompostowanie możne być prowadzone w oparciu o wcześniejsze rozdrabnianie lub bez rozdrabniania, na drodze:
technologii przydomowej, która prowadzona jest w warunkach tlenowych,
w formie kształtowanych z odpadów pryzm, zatok, i kompostowników; przyjęta forma może być otwarta lub zamknięta;
technologii specjalistycznych, prowadzonych w warunkach tlenowych lub
beztlenowych; technologie te oparte mogą być o proces:
– jednostopniowego kompostowania; w pryzmach i zatokach – otwartych lub
zamkniętych,
– dwustopniowego kompostowania (lub wielostopniowego) w bioreaktorach,
wieżach kompostowych, brykietach i innych formach [Lipińska 2003].
•
•
Kompostowanie w pryzmach jest najprostszą ze wszystkich metod, a prowadzić je można w pryzmach:
otwartych bez wstępnej obróbki odpadów;
otwartych ze wstępną obróbką odpadów;
otwartych lub osłoniętych ze wstępną obróbką odpadów;
otwartych lub osłoniętych ze wstępnym sterowaniem procesu rozkładu;
otwartych lub osłoniętych ze wstępną obróbką odpadów i ze wstępnym sterowaniem procesu rozkładu;
osłonięte czasowo lub stale [Przywarska, Kotkowski 2006].
Kompostowanie w pryzmach można prowadzić:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
jednoetapowo, gdy masa odpadów nie jest wcześniej kompostowana w urządzeniach, a wtedy proces trwa od 3 do 7 miesięcy;
dwuetapowo, gdy kompost otrzymamy po kompostowaniu wstępnym w drugim okresie dojrzewania w pryzmach w warunkach naturalnych; okres dojrzewania można skrócić do 8 – 12 tygodni [Przywarska, Kotkowski 2006].
Kompostowanie wstępne może być realizowane:
z zastosowaniem urządzeń otwartych;
z zastosowaniem urządzeń okresowo osłniających pryzmy (np. system Biotank
i Baden – Baden);
w komorach zamkniętych- statycznych bioreaktorach i bioboksach/kontenerach (np. system Blaubeuren, Pratt-Sofranie, MUT-Herhof );
Rysunek 8.4. Kompostownia kontenerowa
Źródło: [www.abrys.pl]
•
w komorach zamkniętych bębnowych obrotowych – biostabilizatorach
(np. system MUT-Dano);
Rysunek 8.5. Biostabilizator MUT- Dano
Źródło: [www.wybicki.net]
•
w złożach wieżowych – reaktorach kolumnowych (np. system Humboldta, Triga. Thomas-Fertila), [Skalmowski i inni 2000; Bilitewski, Hardtle, Marek 2003;
Rosik-Dulewska 2005].
85
86
Kompostownie przydomowe są najtańszą i najefektywniejszą formą minimalizowania strumienia odpadów komunalnych u źródła, czyli w indywidualnych
gospodarstwach domowych. Kompostowanie prowadzi się w naturalnych warunkach, w wydzielonych miejscach – formując:
pryzmy w kształcie równoramiennego trapezu (rysunek 8.6);
•
Rysunek 8.6. Pryzma kompostowa przydomowa
Źródło: [www.edukacja.pl]
•
zatoki, którą stanowią dwie równoległe ściany przykładowo z desek lub tworzywa sztucznego, wypełnione odpadami (rysunek 8.7);
Rysunek 8.7. Zatoka na odpady
Źródło: [http://www.zgpd7.pl]
•
kompostowniki, będące w sprzedaży handlowej (rysunek 8.8);
Rysunek 8.8. Ekokompostowniki Termo
Źródło: [http://www.kompostowniki.pl/kompostowniki.php]
Jednostopniowe procesy kompostowania należą do technologii specjalistycznych prowadzonych w specjalnie uformowanych pryzmach lub zatokach kompostowych [LIPIŃSKA 2003]:
otwartych (rysunek 8.9);
•
Rysunek 8.9. Pryzma otwarta
Źródło: [www.gwda.pl]
•
zamkniętych lokalizowanych w warunkach naturalnych, lecz izolowanych od
niego szczelnym okryciem z torfu, gliny lub tworzywa sztucznego lub lokalizowanych w zamkniętych obiektach.
Pryzmy mogą być napowietrzane lub nienapowietrzane. Właściwie dobrana
technologia kompostowania jednostopniowego, w procesie tlenowym, zbliżona
jest do metody kompostowania przydomowego.
Dwustopniowe procesy kompostowania zaliczane są do technologii specjalistycznych. Składa się ono z kompostowania wstępnego w zautomatyzowanych
bioreaktorach – w których możliwe jest zaszczepienie wsadu odpadowego kompozytami (rysunek 8.5), co skraca czas ich pracy do około 30 godzin oraz dojrzewania kompostu w warunkach naturalnych.
87
88
•
•
•
Inne wybrane technologie kompostowania:
kompostowanie w wieżach – prowadzone jest w wieżach wyposażonych
w układ półek, na których odpady są nawilżane, napowietrzane ogrzanym powietrzem i mieszane; technologia prowadzona jest przez 1 – 8 dni w sposób
kontrolowany po czym kompost kierowany jest na pole pryzmowe;
kompostowanie z zastosowaniem Vermikultur – technologia oparta o hodowlę dużej ilości bezkręgowców glebowych, czyli dżdżownic, które wprowadzone są do kompostowej masy; dżdżownice intensyfikują proces humifikacji substancji organicznej;
kompostowanie w brykietach – metoda ta polega na wstępnym wyselekcjonowaniu i rozdrobnieniu substancji organicznej, następnie odpad poddawany jest
prasowaniu w brykiety o kształcie regularnych kostek bruzdami, w celu lepszego dostępu tlenu. Brykiety układa się na paletach do komory dojrzewania na ok.
6 tygodni (rysunek 8.10); dojrzałe brykiety są rozdrabniane – frakcja drobna kierowana do sprzedaży a gruba zawracana do kompostowania lub kierowana do
spalania lub składowania.
Rysunek 8.10. Kompostowanie w brykietach
Źródło: [http://www.rino-werke.de/old/seiten/spanisch/biopressen/seiten/bioframe_s.htm]
Analiza porównawcza systemów kompostowania pozwala stwierdzić, że system
dwustopniowy pozwala na znaczne ograniczenie odorów, gdyż procesy rozkładu zachodzą w bioreaktorze. Istnieje zatem możliwość zastosowania biofiltru,
a tym samym zmniejszenie strefy uciążliwości do 500 m. Znaczne skrócenie czasu kompostowania pozwala natomiast na ograniczeń zapotrzebowania na teren. System dwustopniowy jest jednak bardziej kapitałochłonny i energochłonny, więc znajduje zastosowanie w jednostkach osiedleńczych powyżej 100 tys.
mieszkańców.
8.2.2. Kompost
Wyprodukowanie kompostu z odpadów o wysokich walorach nawozowych,
możliwego do użycia pod uprawy, zależy od właściwego procesu kompostowania, w tym:
zapewnienia odpowiedniego składu chemicznego odpadów;
utrzymywania właściwej wilgotności masy kompostowej;
•
•
•
•
•
właściwej regulacji stosunków powietrznych;
udziału odpowiednich mikroorganizmów w procesie;
odpowiedniej temperatury przebiegu kompostowania.
Generalnie można stwierdzić, że rynek dla kompostów o złej jakości ciągle maleje. Produkcja kompostu ze zmieszanych odpadów jest procesem coraz rzadziej
stosowanym w większości krajów UE (w Polsce jest to rozwiązanie, niestety, często
praktykowane). Preferowana jest natomiast produkcja kompostu z selektywnie
zbieranych bioodpadów oraz odpadów zielonych, gdyż kompost tak uzyskany zawiera od 5 do 10 razy mniej metali ciężkich niż kompost ze zmieszanych odpadów
komunalnych i osiąga on ten sam poziom jakości, jak ten produkowany w przydomowych ogrodach [Jędrczak 2001].
Komposty z odpadów komunalnych mają z reguły zbyt dużo fosforu i potasu
w stosunku do ilości azotu. Fakt ten nie dyskwalifikuje jednak kompostu jako nawozu rolniczego:
w kompoście wytworzonym w biostabilizatorze z odpadów mieszanych nie
selekcjonowanych, ilość i rodzaj zanieczyszczeń w kompoście może (ale nie
musi) wyraźnie ograniczyć możliwość jego wykorzystania rolniczego, sadowniczego itp. Związane jest to z dużym prawdopodobieństwem obecności
w odpadach składników niebezpiecznych (np. świetlówek, baterii, lekarstw).
•
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na możliwość sprzedaży kompostu jest niezmienna i przewidywalna jego jakość, potwierdzona przez niezależne
instytucje kontrolne [Barth 2002]. Mimo, że kilka lat temu w Polsce przestały obowiązywać normy branżowe nadal – dość często, jakość kompostu określana jest
na podstawie norm branżowych dzielących kompost na III klasy [BN-89/9103-09],
a w klasach I i II dodatkowo kompost drobny i gruby.
Obecnie, zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu
(Dz U. 2000.89.991) wprowadzanie do obrotu nawozów organicznych (do których zaliczono nawozy wyprodukowane z substancji organicznej lub z mieszanin substancji
organicznych, w tym komposty, także wyprodukowane przy udziale dżdżownic), wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw rolnictwa. Na mocy tej ustawy minister rolnictwa i rozwoju wsi wydał rozporządzenie z dnia 19 października 2004 r.
w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U.
2004.236.2369), w którym określono m.in.: szczegółowy zakres badań nawozów oraz
wymagania dotyczące opinii, umożliwiających stwierdzenie spełnienia warunków
niezbędnych do wydania zezwolenia na wprowadzenie nawozu do obrotu. Wyznaczone zostały jednostki upoważnione do przeprowadzania badań i wydawania opinii oraz określono dopuszczalne rodzaje zanieczyszczeń nawozów i ich wartości, które
nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska. W rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz.U.2001.60.616) określono szczegółowe warunki stosowania nawozów oraz
jednostki upoważnione do prowadzenia szkoleń z zakresu stosowania nawozów.
Kompost, dzięki zawartości substancji odżywczych i elementów śladowych oraz
swojej gruzełkowatej strukturze i zdolności do wchłonięcia dużych ilości wody, tworzy
89
90
optymalne warunki dla wzrostu w glebie i innych rodzajach podłoża. Może być stosowany nie tylko jako element mieszanki w podłożach do hodowli kwiatów czy jako
aktywny biologicznie filtr powierzchniowy dla zużytego powietrza (tabela 8.2), lecz
również w rekultywacji powierzchni zdegradowanych (takich jak hałdy kopalniane czy
tereny pobudowane, składowiska), [Müller 2005].
Tabela 8.2. Obszary stosowania kompostu z bioodpadów i odpadów zielonych
w państwach UE
Udział rynku [ %]
Kształtowanie
krajobrazu
Rekultywacja
składowiska
Rolnictwo
+ specjalne
uprawy
Ogrodnictwo
Roboty
ziemne
Prywatne
ogrody
Eksport
Inne
Austria (2000)
30
-
30 B
10
5
20
-
5
BelgiaA (2000)
26
2
9
-
35
19
5
4
Dania (2000)
13
14
12
8
-
43
-
10
Francja (2000)
19
-
52
5
15
-
-
9
Luksemburg (2000)
28
-
43
-
-
18
-
11
Holandia (2001)
10
-
75
-
-
10
5
-
Niemcy (1999)
25
-
43
5
10
14
-
3
Włochy ( 2001)
15
-
33
-
48
-
-
4
Sektor Kraj
A
Flandria, bw Austrii ok. 60% VFG i odpadów zielonych kompostowana jest na terenie gospodarstw rolnych
Źródło: [Barth…2002]
8.3. Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów
W procesie fermentacji beztlenowej uzyskiwany jest nawóz organiczny oraz biogaz, a masa odpadowa stanowi 25-40% masy odpadów. Substancje organiczne rozkładane są w warunkach beztlenowych przez bakterie na związki proste –
głównie metan i dwutlenek węgla. W czasie procesu fermentacji beztlenowej do
60% substancji organicznej zawartej np.: w ściekach i odpadach komunalnych,
odchodach zwierzęcych odpadach rolniczych, odpadach zielonych (tabela 8.3)
jest zamieniane w biogaz.
Wydajność procesu fermentacji zależy od temperatury i składu substancji poddanej fermentacji. Prawidłowa temperatura fermentacji wynosi 30-35ºC dla bakterii mezofilnych i 50-60ºC dla bakterii termofilnych. Utrzymanie takich temperatur
w komorach fermentacyjnych zużywa się od 20-50% uzyskanego biogazu.
91
8.3 Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów
Tabela 8.3. Pozyskiwanie biogazu z wybranych odpadów
Odpad
Produkcja biogazu
[m3/kg s.m.o]
Słoma
Zawartość metanu
w gazie [%]
0, 15 – 0, 35
78
Odpady roślinne
0, 2 – 0, 5
b.d.
Odpady owocowo- warzywne
0, 35 – 0, 5
60 – 75
Trawa
0, 55
ok. 80
Łodygi
0, 45
ok. 80
Łęty ziemniaka
0, 55
75
Kiszonka
0, 56
b.d.
Odchody krowie
0, 35 – 0, 6
60 – 80
Gnojowica świńska
0, 25 – 0, 5
70 – 80
Gnojowica bydlęca
0, 2 – 0, 3
55 – 75
Drewno
0, 25 – 0, 5
70 – 80
0, 45
b.d.
Wysłodki, drożdże piwne
Źródło: [opracowanie własne na podstawie: Jędrczak, Haziak 2005]
Biogaz nadający się do celów energetycznych (o dużej zawartości metanu powyżej 40%) może powstawać w procesie fermentacji beztlenowej:
odpadów zwierzęcych w biogazowniach rolniczych (rysunek 8.11);
osadu ściekowego na oczyszczalniach ścieków;
odpadów organicznych komunalnych na składowiskach odpadów.
•
•
•
Rysunek 8.11. Schemat ideowy biogazowni przydomowej
Źródło: [http://www.biogas.webpark.pl]
•
Uzyskany kompost z metalizacji odpadów można stosować do:
nawożenia i wzbogacania gleb w rolnictwie, leśnictwie, ogrodnictwie, sadownictwie i na terenach zieleni miejskiej. Zależnie od potrzeb może być on wzbogacany w substancje próchniczne, substancje nawozowe lub składniki alkalizujące;
92
•
•
wzbogacania paszy lub ściółki w hodowli drobiu i prosiąt;
poprawy struktury gruntu, gdyż po wymieszaniu z drobnym żużlem, piaskiem
i gliną tworzy łatwo przepuszczalny materiał stosowany na nawierzchniach
obiektów sportowych i dróg parkowych.
Fermentację można przeprowadzać metodami: mokrą i suchą. Odpady poddawane fermentacji metodą mokrą, w której substrat ma konsystencję pozwalającą na jego pompowanie, zawierają poniżej 15% s.m. Jest to technologia
powszechnie stosowana przy stabilizacji osadów ściekowych i gnojowicy. Przygotowanie wsadu wymaga usunięcia zanieczyszczeń opadających oraz unoszących się na powierzchni zawiesiny [Biogas and More…, 2001]. Fermentację mokrą
reprezentują technologie: BTA, Bio-Stab, DBA-WABIO, Linde/KCA, WASSA, ITALBA,
Snamprogetti i ENTEC [Jędrczak, Haziak 2005].
W technologiach suchej fermentacji unieszkodliwiane są odpady o zawartości 20-40% s.m. Jedynym procesem przygotowania wsadu jest usuwanie odpadów o średnicy powyżej 40 mm [Biogas and More.., 2001]. Oferowane technologie fermentacji suchej DRANCO, KOMPOGAS (rysunek 8.12.) i VALORGA różnią się
sposobem mieszania odpadów w komorze [Jędrczak, Haziak 2005].
Rysunek 8.12. Przykładowa technologia fermentacji odpadów
Energia
elektryczna
Energia
cieplna
Rozdrabniarka
Agregaty
kogeneracyjne
Modułowe komory fermentacyjne
Urządzenie
odwadniające
Kompost dojrzały
Kompost świeży
Płynny nawóz
Źródło: [http://www.kompogas.ch]
•
Do metod fermentacji beztlenowej odpadów zaliczane są:
fermentacja w zamkniętych komorach, z których wsad przefermentowany
poddany kilkutygodniowemu dojrzewaniu w pryzmach stanowi pełnowartościowy kompost, identyczny jak w przypadku kompostowania odpadów. Woda
8.3 Metanizacja (fermentacja beztlenowa) odpadów
•
poprocesowa zawierająca ok. 2/3 składników odżywczych zawartych w odpadach może być wykorzystywana do nawożenia roślin;
fermentacja w pryzmach energetycznych (rysunek 8.13); wykonuje się je na
uszczelnionym podłożu, w wykopie o głębokości ok. 2 m najczęściej o wymiarach 85 m długości i 55 m szerokości. Rozkład masy organicznej i dojrzewanie humusu trwa około 5 lat, przy czym faza stabilizacji składników gazu może
trwać do 2 lat, następnie ilość produkowanego gazu maleje aż do zakończenia
eksploatacji pryzmy. Wtedy pryzmę się odsłania, rozsortowuje, oddziela balast;
kompost I klasy się wykorzystuje a pozostały kieruje się do nowej pryzmy albo
spala. Rozwiązanie to jest stosunkowo proste, ale mało efektywne (duże zapotrzebowanie powierzchni, niestabilna produkcja gazu), [Chmielewski 2000].
Rysunek 8.13. Schemat jednostopniowej „suchej” fermentacji mezofilowej odpadów komunalnych w tzw. „pryzmach energetycznych”
Źródło: [Jędrczak, Haziak 2005]
Coraz częściej wykorzystywana jest również wspólna fermentacja osadów
ściekowych i bioodpadów – w tym odpadów rolniczych. Efekty tego rozwiązania
to przede wszystkim:
zwiększona produkcja biogazu;
wyższy stopień rozkładu substancji organicznej;
niższe stężenie substancji szkodliwych oraz wyższe substancji nawozowych
w osadzie przefermentowanym [Jędrczak 2001].
•
•
•
Korzyści wynikające ze stosowania technologii fermentacji metanowej do
unieszkodliwiania odpadów rolniczych to przede wszystkim:
wyeliminowanie z nawozu substancji rolniczo szkodliwych (kwasy organiczne) powodujących porażanie roślin oraz przykry efekt zapachowy;
•
93
•
•
•
•
zwiększenie wartości nawozowych substancji i ich lepsza przyswajalność;
zapobieganie skażeniu wody gruntowej bakteriami;
zapobieganie spływowi nawozu do wód gruntowych i ich eutrofizacji;
odzysk i wykorzystanie biogazu.
Składowisko odpadów komunalnych odpowiednio zagospodarowane
może być również źródłem gazu składowiskowego wykorzystywanego do wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, zwiększającego zyskowność składowiska (rysunek 8.14). Gaz wydzielający się w sposób niekontrolowany unosi się nad terenem składowiska, powoduje rozprzestrzenianie się odorów oraz niekontrolowane
samozapłony.
Rysunek 8.14. Zagospodarowanie
gazu składowiskowego uzyskanego w wyniku
metalizacji odpadów komunalnych
Studnia
zbierająca
gaz
Filtr
Stacja
kompresowa
Agregat
prądotwórczy
na gaz
wysypiskowy
Transformator
Sieć
elektryczna
94
Zapotrzebowanie
własne
Źródło: [http://www.paze.pl]
W Polsce bardzo nieznaczna część składowisk komunalnych posiada instalacje
do pozyskiwania gazu energetycznego. Z powodu częstego braku odpowiednich
uszczelnień masy składowanych odpadów, zasoby gazu składowiskowego możliwe do pozyskania nie przekraczają 30-45% całkowitego potencjału powstającego
na wysypisku gazu. Zasoby metanu możliwe do pozyskania mogłyby zostać nawet podwojone w przypadku zastosowania odpowiednich środków wymaganych
przez normy Unii Europejskiej przy prowadzeniu gospodarki odpadami na wysypiskach, jak uszczelnienia geotechniczne złoża osadów hamujące migracje gazu,
kontrola uwodnienia złoża, systemy drenaży, odpowiednia segregacja składowanych odpadów organicznych.
8.4. Termiczne metody unieszkodliwiania odpadów
Metody termiczne zaliczają się do najbardziej radykalnych metod unieszkodliwiania odpadów tak w zakresie znaczącej redukcji objętości (80 – 90%), jak i zapewnienia pełnej higienizacji pozostałości po spaleniu. Wymagają jednak budowy
kosztownych instalacji do samego spalania, a także stosowania wysokosprawnych metod oczyszczania gazów [Skalmowski i inni 2000-2006].
Do metod termicznych unieszkodliwiania odpadów zalicza się:
spalanie w paleniskach na rusztach;
spalanie w paleniskach bezresztowych;
pirolizę;
produkcję paliwa zastępczego.
•
•
•
•
Ważnym czynnikiem warunkującym efektywność stosowania metod termicznych są własności paliwowe odpadów, w tym własność opałowa. Niestety odpady
komunalne w Polsce charakteryzują się słabymi własnościami paliwowymi.
Spalanie odpadów jest szczególnie przydatne, gdy:
wymagany jest wysoki stopień redukcji objętości odpadów – brak terenów
pod składowiska;
wymagany jest wysoki stopień destrukcji i higienizacji odpadów;
odpady posiadają wysoką wartość opałową, pozwalającą na obniżenie kosztów unieszkodliwienia poprzez odzysk energii.
•
•
•
Rysunek 8.15. S palarnia C.P.50 z rekuperatorem do podgrzewania wody i kolumną filtrów (metoda sucha)
Źródło: [http://www.muratorplus.pl/]
W technice spalania stosuje się wiele rozwiązań (rysunek 8.16) przy czym najbardziej popularne to:
piece komorowe z rusztem ruchomym;
piece obrotowe;
piece komorowe z rusztem lub bez.
•
•
•
95
96
Rysunek 8.16. Przykładowy schemat spalarni z suchym oczyszczaniem spalin
8
11
12
7
4
1
2
5
6
3
9
10
Objaśnienia: 1- automatyczna ładowarka, 2 – urządzenie do chwytania pojemnika z odpadami, 3 – piec, 4 – komora dopalania,
5 – awaryjne odprowadzenie spalin, 6 – rekuperator, 7 – kolumna filtracyjna, 8 – podnośnik czerpakowy, 9 – ładowanie podnośnika czerpakowego, 10 – automatyczne odprowadzenie popiołu, 11 – luk załadowczy, 12 – wentylator wyciągowy
Źródło: [http://www.muratorplus.pl/]
W warunkach polskich uważa się, że spalarnia odpadów jest uzasadniona dla
aglomeracji miejskiej zamieszkującej powyżej 250 tys. mieszkańców. W przypadku gmin nie jest to więc rozwiązanie ekonomiczne uzasadnione, chyba ze
powstałaby inwestycja ponadgminna dla takiej właśnie liczby ludności.
Społeczne obawy przed spalaniem odpadów komunalnych w specjalnych
spalarniach łączą się z reguły z brakiem znajomości ich budowy i technologii spalania w nich realizowanych. O tym, że spalanie odpadów zaczyna być jednak coraz
powszechniejsze świadczy udział odpadów podlegających spalaniu w poszczególnych krajach:
Szwajcaria – 80%;
Dania – 65%;
Szwecja – 44%;
Holandia – 40%;
Niemcy – 36%;
Belgia – 35%;
Austria 20% [Kwasik 2007].
•
•
•
•
•
•
•
Piroliza odpadów jest to cały szereg procesów chemicznych przebiegających
w podwyższonych temperaturach, w tym odgazowania zgazowania bez obecności powietrza lub przy jego niewielkim dostępie. Procesy pirolizy prowadzą do
przekształcania odpadów w nośniki energii, które można składować, w ich efekcie
otrzymuje się palny gaz, olej i smołę, stałą pozostałość oraz zanieczyszczone wody.
Średnia wartość opałowa gazu pirolitycznego powstającego w procesie odgazo-
wania odpadów komunalnych o stosunkowo wysokiej wartości opałowej wynosi
w granicach 12 000 – 16 000 kJ/m3.
Podział procesów pirolizy ze względu na stosowane temperatury jest następujący:
piroliza niskotemperaturowa (500 – 6000C);
piroliza średniotemperaturowa, (1000 – 12000C);
piroliza wysokotemperaturowa (1400 – 16500C).
•
•
•
Większość opracowanych technologii stosuje wstępną obróbkę odpadów
przed wprowadzeniem do reaktora. Nie zaleca się tej metody do pirolizy silnie
uwodnionych odpadów komunalnych, ale stosujecie ją do biomasy.
Paliwo alternatywne, czyli między innymi z przetworzonych odpadów, jest to
stałe paliwo otrzymane w wyniku następujących po sobie procesów mechanicznej
obróbki odpadów. Tego typu paliwa noszą nazwę: Eko-brykiety, EKOPAL, PAKOM,
w Niemczech jako BRAM, INBRE, ORFA, w USA jako RDF [Wandrasz 1998, Wandrasz,
Wandrasz 2006]. W odniesieniu do powszechnie stosowanych paliw energetycznych, paliwa z odpadów mogą charakteryzować się obniżoną zawartością popiołu,
siarki, chloru, a w odniesieniu do odpadów z jakich zostały wytworzone, znacznym
obniżeniem zawartości metali kolorowych (60–80%) [Wandrasz 2003].
Biopaliwo to biomasa, którą przy użyciu metod fizycznych, chemicznych
bądź biochemicznych przygotowano do wykorzystania w celach energetycznych.
Stałe, płynne i gazowe biopaliwa produkowane są z biomasy, która sama występuje w rozmaitych stanach skupienia. Istnieją jednak różne rodzaje biopaliw w określonym stanie skupienia, podobnie jak różne są rodzaje surowców, wykorzystywanych do ich produkcji. Wśród biopaliw stałych wyróżnia się przykładowo:
brykiet, który może być wytwarzany z każdego rodzaju biomasy roślinnej, lecz najczęściej produkowany jest z trocin, wiórów, zrębków drzewnych czy słomy (rysunek
8.17); przykładowo brykiet drzewny może być efektywnie spalany w kotłach małej
mocy z zasypem ręcznym lub automatycznym podawaniem paliwa oraz w kotłowniach kontenerowych średniej mocy z automatycznym systemem podawania paliwa i komputerowo sterowanym procesem spalania; brykiet drzewny może być również wykorzystywany w kotłach zgazowujących; może również stanowić paliwo
zastępcze w stosunku do węgla i miału lub być z nimi współspalany;
•
Rysunek 8.17. Brykiet drzewny
Źródło: [http://www.paliwadrzewne.pl]
97
98
•
pelety, do produkcji których nadaje się kora, zrębki, rośliny energetyczne i słoma, lecz najczęściej wykorzystywane są trociny i wióry (rysunek 8.18); są spalane w pełni automatycznych kotłach c.o.; na rynku polskim jest już wielu producentów i dystrybutorów kotłów, przystosowanych do spalania pelet; istnieje
również możliwość zastosowania przystawki do kotła starego typu; do posiadanego kotła grzewczego możemy wmontować odpowiednio przystosowany
palnik do spalania granulatu; granulat jako paliwo nadaje się do wykorzystania zarówno w instalacjach indywidualnych, jak i systemach ciepłowniczych.
Rysunek 8.18. Pelety
Źródło: [ http://www.pelety.segi.com.pl/]
Wartość energetyczna biopaliwa stałego rośnie wraz ze spadkiem wilgotności,
im bardziej suche bowiem biopaliwo, tym mniej energii potrzeba do odparowania
wody w procesie spalania i tym efektywniejszy jest proces energetyczny.
Rysunek 8.19. Kocioł oraz kominki przystosowane do spalania pelet drzewnych
Źródło: [http://www.biopal.com.pl/]
Wartości opałowe różnych paliw i biopaliw przedstawiono w tabelach 8.4 i 8.5.
99
Tabela 8.4. Wartości opałowe różnych paliw
Paliwo
Wartość opałowa [GJ/t]
Gaz propan-butan
45
Lekki olej opałowy
42
Ciężki olej opałowy
40
Węgiel
27
Koks
25
Drewno opałowe suche
19
Źródło: [Rybak 2006; Wandrasz, Wandrasz 2006]
Tabela 8.5. Właściwości biopaliw stałych
Biopaliwo
Wilgotność [%]
Wartość
energetyczna
[MJ/kg]
Gęstość
[kg/m3]
Zawartość
popiołu
[% s. m.]
Zrębki
20-60
6-16
150-400
0, 6-1, 5
Pelety
7-12
16, 5-17, 5
650-700
0, 4-1
Słoma żółta
10-20
14, 3
90-165
4
Słoma szara
10-20
15, 2
90-165
3
Drewno kawałkowe
20-30
11-22
380-640
0, 6-1, 5
Kora
55-65
18, 5-20
250-350
1-3
Źródło: [Rybak 2006; Wandrasz, Wandrasz 2006]
Niestety – jak pokazuje praktyka – biopaliw jest brak, gdyż gospodarki leśnej i przemysłu drzewnego już prawie nie ma, a biomasy z upraw energetycznych
jeszcze prawie nie ma. Z uwagi na niższy koszt takiej energii – w porównaniu do
węgla i gazu, paliwo formatowane można uzyskiwać głównie z zakładów przetwarzania odpadów komunalnych, często zarządzanych przez samorząd i funkcjonujących w ramach gminnej bądź międzygminnej gospodarki odpadami [Nikodem
2006]. Oznacza to jednak konieczność istotnej przebudowy zakładów selekcji odpadów na zakład odzysku i przygotowania substancji do recyklingu surowcowego
oraz produkcji paliw formowanych na bazie frakcji biorozkładalnych i frakcji tworzyw sztucznych niezakwalifikowanych do recyklingu surowcowego.
9. Zarządzanie gospodarowaniem odpadami
Każda gmina powinna posiadać własną strategię gospodarki odpadami dostosowaną do możliwości technicznych i technologicznych oraz ekonomicznych
oraz spełniających wymagania wynikające z przyjętych konwencji międzynarodowych, a także prawa krajowego [Kozłowska, Zabawa 2001; Kozłowska 2006].
Powinna ona zapewnić odpowiedni poziom czystości, a stosowane technologie unieszkodliwiania odpadów nie mogą stwarzać zagrożenia dla środowiska
[Staszczyk 2006].
Tworzony system zapewniający kompleksowe zagospodarowanie odpadów
na terenie gminy powinien być oparty przede wszystkim na minimalizacji powstawania odpadów oraz maksymalizacji ich wykorzystania.
Aby można było te cele osiągnąć, należy sięgnąć do modelu zarządzania (rysunek 9.1) przystosowanego do zarządzania gospodarką odpadami. Wówczas:
planowanie – to określanie celów zgodnie z obowiązującym prawem;
organizacja to przygotowanie działań w zakresie:
– gromadzenia odpadów w tym organizacji selektywnej zbiórki,
– transportu odpadów,
– organizacji segregacji i recyklingu,
– wyboru technologii unieszkodliwiania odpadów;
kierowanie to określenie działań organizacyjnych na poziomie zarządzania
i eksploatacji systemu,
kontrola – to określenie zasad monitoringu i systemu finansowania,
uczestnicy procesu to – firmy transportowe biorące udział w budowie systemu logistycznego oraz społeczeństwo zaangażowane aktywnie w realizację systemu [Kozłowska 2006].
•
•
•
•
•
102
Rysunek 9.1. Ogólny model zarządzania
Źródło: [Kozłowska 2006]
9.1. Zezwolenia
Podstawowym aktem prawnym regulującym uzyskiwanie pozwoleń na wytwarzanie odpadów oraz zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odzysku
lub unieszkodliwiania odpadów jest ustawa o odpadach oraz ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie.
Zgodnie z ustawą o odpadach, pozwolenie na wytwarzanie odpadów powinno spełniać wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska oraz
dodatkowo określać:
ilość odpadów poszczególnych rodzajów dopuszczonych do wytworzenia
w ciągu roku;
sposób dalszego gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania,
transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów;
miejsce i sposób oraz rodzaj magazynowanych odpadów.
Zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wydaje marszałek województwa – po zasięgnięciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, właściwego ze względu na miejsce
prowadzenia działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.
Zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów
oraz prowadzenia działalności w zakresie transportu odpadów wydaje odpowiedni starosta.
Wymóg uzyskania zezwolenia, nie dotyczy natomiast posiadacza odpadów
prowadzącego działalność w zakresie unieszkodliwiania odpadów przez ich składowanie na składowiskach podziemnych, który uzyskał koncesję na prowadzenie
takiej działalności na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze.
Transport odpadów przez osoby fizyczne i jednostki organizacyjne niebędące
przedsiębiorcami do miejsca wykorzystania tych odpadów nie wymaga zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów również prowadzenie działalności w zakresie wykorzystania odpadów na własne potrzeby przez
•
•
•
9.2. Nadzór i kontrola
osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami nie wymaga zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku.
Właściwy organ odmówi wydania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie:
termicznego przekształcenia odpadów lub składowania odpadów, jeżeli kierownik spalarni odpadów lub innej instalacji, w której są termicznie przekształcane odpady niebezpieczne, albo kierownik składowiska odpadów nie posiadają świadectwa stwierdzającego kwalifikacje w zakresie gospodarowania
odpadami;
odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, jeżeli zamierzony sposób gospodarki odpadami: jest niezgodny z wymaganiami przepisów o odpadach, mógłby powodować zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub
dla środowiska, jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.
Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminie z dnia 13 września 1996 r.
określa wymagania jakie należy spełnić przy uzyskaniu zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości oraz opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu
nieczystości ciekłych przez przedsiębiorców. Zgodnie z art. 7 ustawy zezwolenia
takie udziela, w drodze decyzji, wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze
względu na miejsce świadczenia usług na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat.
Obowiązek uzyskania zezwolenia – zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 2000 r.
o nawozach i nawożeniu – posiada również kompost, który wprowadzany jest do
obrotu nawozów organicznych. Zezwolenie takie wydaje minister właściwy do
spraw rolnictwa. Wniosek o wydanie zezwolenia powinien zawierać wyniki badań
i opinię upoważnionej jednostki organizacyjnej oraz projekt instrukcji stosowania
i przechowywania nawozu. Warunkiem uzyskania opinii jest przedstawienie badań, na podstawie których można stwierdzić, że nawóz jest przydatny do nawożenia roślin lub gleb, lub rekultywacji gleb, nie wykazuje szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzi i zwierząt oraz na środowisko, spełnia wymagania jakościowe
i nie zawiera zanieczyszczeń powyżej wartości dopuszczalnych.
•
•
9.2. Nadzór i kontrola
Kontrolowanie gospodarki odpadami ma zadanie porównanie tego, co osiągnięto z tym, co było zamierzone do osiągnięcia. Na podstawie takiego porównywania dokonuje się regulacji odchyleń od planu, modyfikacji ustalonych celów,
odnajduje ewentualne błędy i dokonuje poprawy. Kontrolowanie ma prowadzić
do zwiększenia intensywności działań na rzecz osiągnięcia zamierzonych celów
i poszukiwania nowych dróg do ich osiągnięcia [Lipińska 2003].
Ustawa o odpadach stanowi, że plan gospodarki odpadami powinien zawierać opis systemu monitoringu i oceny wdrażania zadań i celów. Jednocześnie definiuje nowy system monitoringu – baz danych o odpadach prowadzony przez
urzędy marszałkowskie. Podstawowym celem systemów ewidencji i monitoringu
jest określenie ilości odpadów na poszczególnych etapach systemu gospodarowania odpadów oraz kontrola wytwórców odpadów i posiadaczy odpadów prowadzących działalność w zakresie gromadzenia, zbierania i transportu odpadów.
103
104
Należy także kontrolować i egzekwować przepisy dotyczące odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Takie działanie ma na celu, spowodowanie aby wszystkie jednostki zobligowane do posiadania określonych zezwoleń i pozwoleń – w zakresie
gospodarki odpadami, je posiadały.
Główne zadania związane z monitoringiem, kontrolą i egzekwowaniem przepisów to:
monitoring i kontrola gospodarki odpadami;
monitoring i kontrola przewoźników i pośredników zajmujących się gospodarką odpadami;
monitoring i kontrola instalacji nie wymagających zezwoleń;
monitoring i kontrola przemieszczania pewnych rodzajów odpadów;
monitoring i kontrola transgranicznego przemieszczania się odpadów;
identyfikacja nielegalnych instalacji lub działań;
egzekwowanie przepisów w związku z niedotrzymywaniem warunków lub
złamania wymogów czy norm [Poradnik… 2002]
W trakcie przeprowadzanej kontroli – osoby pełnowładne, winny przykładowo sprawdzić zapisy ewidencyjne, pobrać próbkę odpadów, ocenić działalność
w zakresie prowadzonej gospodarki odpadami.
Wprowadzenie i stosowanie formalnych systemów zarządzania środowiskowego i systemów kontroli związanych z działalnością i systemów kontrolnych
związanych z działalnością i instalacjami odpadowymi (EMAS – Eco – Management and Audit Scheme lub norm ISO 14 000) może ułatwić monitoring i egzekwowanie przepisów.
Zarządzanie systemem gospodarki odpadami wymaga dużej ilości danych,
w których zbieraniu i ewidencjonowaniu powinny współuczestniczyć władze gminy.
Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13
września 1996 r. wójt, burmistrz lub prezydent miasta może dokonać kontrolnego sprawdzenia faktów podanych we wniosku o udzielenie zezwolenia w celu
stwierdzenia, czy przedsiębiorca spełnia warunki wykonywania działalności objętej zezwoleniem, a także jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej
przedsiębiorcy w zakresie zgodności wykonywanej działalności z udzielonym zezwoleniem.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta zgodnie z art. 6 ustawy o utrzymaniu
czystości i porządku w gminach mają obowiązek prowadzenia nadzoru nad realizacją obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie:
wyposażania nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;
przyłączenia nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenia nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości
ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych;
zbierania i pozbywania się powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
9.3. Prawodawstwo lokalne
•
gromadzenia i pozbywania się nieczystości ciekłych ze zbiorników bezodpływowych.
9.3. Prawodawstwo lokalne
Właściwe funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami w gminie zależy od
jego dobrego przygotowania i zorganizowania oraz przekonania społeczności
o celowości podjęcia działań. Inicjatywa wprowadzenia tego systemu, jak również przygotowanie odpowiednich dokumentów – zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach należą do organów miast i gmin.
Zgodnie z art. 4 ustawy rada gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, powinna uchwalić regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy – zwany dalej “regulaminem”. Uchwalony regulamin – w zakresie gospodarki odpadami, powinien zawierać, między innymi:
wymagania dotyczące prowadzenia we wskazanym zakresie selektywnego
zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabarytowych i odpadów z remontów;
rodzaj i minimalną pojemność, warunki rozmieszczania i utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz
na drogach publicznych;
częstotliwość i sposób pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego;
maksymalny poziom odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczonych do składowania na składowiskach odpadów;
inne wymagania wynikające z gminnego planu gospodarki odpadami.
•
•
•
•
•
Ponadto regulamin powinien zawierać informacje na temat:
zakresu praw i obowiązków;
zasad kontroli;
nakładanych kar;
opłat i sposobu ich egzekwowania a także warunków płatności;
reklamacji.
Regulamin jest aktem prawa miejscowego i stanowi podstawę do działań samorządów lokalnych w zakresie między innymi gospodarki odpadami. Stanowi
on podstawę prawną postępowania z odpadami komunalnymi osób prywatnych
i przedsiębiorstw, a to z kolei stwarza możliwości wdrożenia planu gospodarki odpadami, eksploatacji systemów zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania
odpadów, egzekwowania przepisów i ewentualnych sankcji za ich nieprzestrzeganie.
Opracowanie i uchwalenie regulaminu jest czasochłonne, ale jest obowiązkiem ustawowym i nie powinno być częścią składową przygotowania
planu gospodarki odpadami.
•
•
•
•
•
105
106
Należy zaznaczyć, że gminne plany gospodarki odpadami nie dają gminom
uprawnień do podejmowania decyzji, tak jak nie są obowiązującym prawem dla
mieszkańców i przedsiębiorstw. Przykładowo, nie będzie można egzekwować
opłat za użytkowanie systemu gospodarki odpadami na podstawie samego planu gospodarki odpadami niepopartego odpowiednimi przepisami prawa lokalnego. Z tych względów rada gminy dostosuje regulamin do gminnego planu gospodarki odpadami w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od daty uchwalenia
tego planu.
Szczegółowy program i harmonogram przygotowania takiego regulaminu powinien się znaleźć w krótkoterminowym planie działania gmin. Jego nowelizacje
należy wprowadzać w miarę potrzeb. Informacje o uchwaleniu regulaminu, a także jego nowelizacje powinny być podane do publicznej wiadomości.
9.4. Związki gmin
Prawo pozwala na swobodne tworzenie związków gmin oraz na podejmowanie współpracy między gminami. Związki gmin są tworzone przez zainteresowane gminy w celu (art. 64 ust. 1 ustawy gminnej) wspólnego wykonywania zadań
publicznych. Oznacza to, że gminy przekazują utworzone przez siebie związki
określone swoje zadania, które stają się tym samym zadaniami związku (rysunek
9.2)
Współpracę kilku gmin można zorganizować na szereg sposobów:
związki międzygminne;
porozumienie międzygminne – powierzenie jednej z gmin realizacji zadań
publicznych;
spółki kapitałowe przykładowo ze 100% – owym udziałem skarbu gmin.
Sposób współpracy należy zawsze określić na podstawie dokładnej analizy sytuacji.
•
•
•
•
Związek nie jest jednostką samorządu terytorialnego. Podobnie jednak do
jednostek samorządu, wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność oraz posiada osobowość prawną. Do gospodarki finansowej
związku stosuje się odpowiednio przepisy o gospodarce finansowej gminy (art.
73a ustawy).
Podział obowiązków i kompetencji pomiędzy uczestników organizacji międzygminnej oraz pomiędzy organizacją międzygminną i przedsiębiorcami prowadzącymi działalność w zakresie gospodarki odpadami należy ustalić po zakończeniu negocjacji pomiędzy zaangażowanymi stronami.
Biorąc pod uwagę wielkość gmin, rozwiązanie takie jest wartościowym narzędziem racjonalizacji gospodarki odpadami komunalnymi, ponieważ nowoczesna gospodarka odpadami komunalnymi często wymaga realizacji usług [Poradnik…2002].
9.4. Związki gmin
Rysunek 9.2. Przykładowa struktura organizacyjna związku gmin
Źródło: [Poradnik… 2002]
•
•
•
•
•
Współpraca regionalna związków gmin może obejmować następujące zadania:
planowanie i projektowanie wspólnych systemów zbierania odpadów;
eksploatację systemów zbierania odpadów;
eksploatację stacji przeładunkowych;
eksploatację instalacji odzysku/recyklingu;
eksploatację instalacji do unieszkodliwiania określonych odpadów.
Współpraca regionalna może polegać także na wykonywaniu zadań ogólnych
na ich rzecz:
planowanie gospodarki odpadami na poziomie regionalnym lub międzygminnym;
zbieranie i monitoring danych.
Przykładowo regulamin o utrzymaniu w czystości i porządku może być opracowany dla kilku gmin [Poradnik… 2002].
•
•
9.5. Gminne plany gospodarki odpadami
Planowanie jest podstawą całego systemu zarządzania gospodarką odpadami
i jest prowadzone na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym, gminnym,
przy uwzględnieniu planowania w indywidualnych gospodarstwach domowych
107
108
(rysunek 9.3). Ujmuje i wiąże w jednolitą całość wszystkie szczeble gospodarki odpadami. Umożliwia także poprawę zaistniałych błędów, czy niedociągnięć
oraz wprowadzenie zmian i innowacji, jak również wymianę doświadczeń, jednocześnie na wszystkich szczeblach.
Przygotowania planu gospodarki odpadami jest procesem, w którym władze lokalne/regionalne określają najważniejsze problemy związane z gospodarowaniem odpadami na zarządzanym terenie i sposoby rozwiązywania tych problemów [Poradnik…2002]. Zakres gminnego planu gospodarki odpadami (GPGO)
w dużym stopniu wynika z zadań administracji samorządowej tego szczebla.
Gminny plan gospodarki odpadami jest instrumentem wykorzystywanym do
zarządzania gospodarowaniem odpadami. Organ wykonawczy gmin (wójt, burmistrz lub prezydent miasta) przygotowuje projekt gminnego planu gospodarki
odpadami jako element programu ochrony środowiska i co dwa lata dostarcza radzie gminy sprawozdanie z jego realizacji.
Podstawowe etapy procesu planowania w zakresie gospodarki odpadami
można podzielić na 12 etapów [Poradnik…2002]:
1. Zaplanowanie procesu, ustalenie wymagań.
2. Ustalenie podstawowych założeń, zebranie danych uzupełniających.
3. Przeprowadzenie analizy (badania) ilości i jakości odpadów.
4. Ustalenie przewidywanych zmian czynników związanych z odpadami i innych.
5. Ustalenie strategii, celów i zadań.
6. Analiza scenariuszy.
7. Ustalenie długoterminowego programu tragedii.
8. Ustalenie krótkoterminowego planu działań.
9. Wykonanie analizy wpływów.
10. Opracowanie raportu, przeprowadzenie konsultacji, uchwalenie planu.
11. Wdrożenie planu.
12. Ocenienie planu działań, zweryfikowanie planu gospodarki odpadami.
9.5. Gminne plany gospodarki odpadami
Rysunek 9.3. Sugerowana kolejność planowania w zakresie gospodarki odpadami
Źródło: [Poradnik…2002]
Prawo nie wymaga prowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania
na środowisko skutków realizacji planów w stosunku do projektów gminnych i powiatowych planów gospodarki odpadami. Jednakże pewne jego elementy powinny być poddawane takiej procedurze. Należy jednak pamiętać, że wstępna analiza
oddziaływania na środowisko ma sens tylko w przypadku porównywania dwóch lub
więcej scenariuszy.
Zgodnie z ustawą o odpadach GPGO obejmuje odpady komunalne powstające na obszarze danej gminy oraz przywożone na jej obszar z uwzględnieniem odpadów komunalnych ulegających biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych
zawartych w odpadach komunalnych.
Władze gminne są odpowiedzialne za prawidłową gospodarkę wszelkimi
odpadami wytwarzanymi na terenie, z wyłączeniem tych odpadów, gospodarka którymi jest określona w pozwoleniach na wprowadzanie do środowiska substancji i energii i zezwoleniach na gospodarowanie odpadami [Poradnik…2002].
Dla związków międzygminnych przewidziano możliwość opracowania jednego
wspólnego planu gospodarki odpadami obejmującego zadania gminnego planu.
109
110
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska zmieniającym rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami z dnia 13 marca 2006 r.
gminny plan gospodarki odpadami, obejmujący odpady komunalne, w szczególności ulegające biodegradacji, odpady opakowaniowe oraz odpady niebezpieczne zawarte w odpadach komunalnych określa:
aktualny stan gospodarki odpadami;
prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, w tym również wynikające ze zmian demograficznych i gospodarczych;
cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminów ich osiągnięcia;
działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami;
rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację;
sposoby finansowania;
systemu monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów.
Długoterminowy program strategiczny należy opracować tak, aby był zgodny
z wojewódzkim (lub powiatowym) długoterminowym programem gospodarki odpadami i z innymi planami oraz programami np. z ochrony środowiska. Gminne plany gospodarki odpadami podlegają zaopiniowaniu przez zarząd województwa i zarząd powiatu. Zgodnie z ustawa o odpadach plan ten powinien być aktualizowany
nie rzadziej niż co cztery lata [Jerzmański i in. 2005]. Organ wykonawczy gminy przygotowuje co dwa lata sprawozdanie z realizacji planów i przedkłada je radzie gminy.
Jeżeli uchwalony plan wymaga modyfikacji, to należy przeprowadzić należne postępowanie przed upływem ustawowych czterech lat w celu jego aktualizacji.
•
•
•
•
•
•
•
9.6. Programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest
Azbest ze względu na swoje właściwości należy do substancji stwarzających
szczególne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Substancja ta powinna podlegać sukcesywnej eliminacji. Obszar zastosowania azbestu oraz proces
jego usuwania został szeroko uregulowany w krajowych przepisach prawnych.
Zasady bezpiecznego postępowania z odpadami zawierającymi azbest regulują między innymi:
ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających
azbest (Dz.U. 1997. 101.628 z późn. zm.);
ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 997.98.602,
z późn. zm.);
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001. 62.628 z późn. zm.);
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.
U.2001.62.627 z późn. zm.);
rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń
substancji zanieczyszczających w powietrzu (Dz. U. 1998.55. 355);
rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (Dz.
U. 1998. 44. 268, z późn. zm.);
•
•
•
•
•
•
9.6. Programy usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest
•
•
•
•
•
rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U.1998.138.895);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. – w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001.112. 1206);
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. – w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U.2003. 66.620);
rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r.
w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. 2005. 216.1824);
Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, który został zatwierdzony przez Radę Ministrów dnia 14 maja 2002
r, zgodnie z którym do 2032 r na terytorium kraju powinny być zlikwidowane
wszystkie odpady zawierające azbest (wyroby azbestowe).
Zgodnie z katalogiem odpadów, odpady zawierających azbest klasyfikowane
są jako odpady niebezpieczne, zgodnie z art. 160 Prawa ochrony środowiska, należy do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska. Substancje te powinny podlegać sukcesywnej eliminacji zgodnie z art. 162 ustawy. Występowanie substancji zawierających i azbest powinno zostać udokumentowane,
a informacje o rodzaju, ilości i miejsca występowania powinny przekazane do wojewody, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta zgodnie z rozporządzeniami wykonawczymi do prawa ochrony środowiska.
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest zakazuje wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawierających azbest, azbestu, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie tą ustawą produkcja płyt
została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998 r., a z dniem
28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Wyjątek stanowi tylko azbest
i wyroby, które ze względów technicznych i technologicznych nie mogą jeszcze
być zastąpione wyrobami bezazbestowymi. Wymieniona ustawa praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów w sposób nie zagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska.
Zgodnie z ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, minister
gospodarki w porozumieniu z ministrem środowiska, określa corocznie, w drodze
rozporządzenia, na wniosek producenta lub innego podmiotu wprowadzającego
na polski obszar celny wyroby zawierające azbest, wykaz wyrobów dopuszczonych
do produkcji lub wprowadzenia na polski obszar celny spośród wyrobów określonych w załączniku 1 do ustawy. W załączniku tym znajdują się: płyty uszczelniające
azbestowo – kauczukowe, uszczelki z tych płyt, przędza specjalna, szczeliwa azbestowe, azbest włóknisty. Są to wyroby, których ze względów technicznych i technologicznych nie można jeszcze w wielu przypadkach zastąpić wyrobami bezazbestowymi. Dotyczy to przede wszystkim wyrobów o specjalnym przeznaczeniu dla
potrzeb m.in. przemysłu chemicznego, rafineryjnego i energetyki.
111
112
Rozporządzenie w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest nakłada na właścicieli lub zarządców obiektów budowlanych obowiązek dokonania przeglądu technicznego wyrobów zawierających azbest oraz sporządzenia „Oceny stanu i możliwości
użytkowania wyrobów zawierających azbest” zgodnie z załącznikiem 1 do rozporządzenia. Jeden egzemplarz „oceny” należało złożyć do terenowego organu nadzoru budowlanego w terminie do 31 marca 1999 r., co miało na celu dokonanie inwentaryzacji wyrobów wymagających usunięcia w danym rejonie w określonym
przedziale czasowym. Wszystkie wyroby posiadające gęstość objętościową mniejszą niż 1000 kg/m3 oraz zużyte wyroby o gęstości większej niż 1000 kg/m3 (azbestowo-cementowe) powinny być usunięte na koszt właściciela. W rozporządzeniu
określono także zasady usuwania tych wyrobów, sposób pakowania i oznakowania powstałych odpadów zawierających azbest. Wykonawca prac zobowiązany
jest do wykazania braku zanieczyszczenia azbestem miejsc wykonywania robót
a w przypadku usuwania ponad 500 m2 wyrobów wykonawca zobowiązany jest
do przedstawienia wyników pomiarów stężeń pyłów azbestu.
Rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami określa szczegółowy zakres oraz formę sporządzania wojewódzkiego, powiatowego
i gminnego planu gospodarki odpadami. W wojewódzkim planie gospodarki odpadami należy zaplanować działania dotyczące unieszkodliwiania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska a w szczególności azbestu. Prawo
o ruch drogowym określa warunki przewozu odpadów niebezpiecznych. Pojazdy
powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upoważnioną stację kontroli pojazdów.
Głównym celem Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest
stosowanych na terytorium Polski jest:
spowodowanie oczyszczenia terytorium Polski z azbestu oraz usunięcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest;
wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski
spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań;
spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko
i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska;
stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz
norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest stosowanych w Unii
Europejskiej.
•
•
•
•
Zadaniem programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest.
W programie podano:
ilości wyrobów oraz ich rozmieszczenie terytorialne w Polsce;
obliczenia ilości i wielkości niezbędnych składowisk odpadów wraz
z kosztami inwestycji i ich eksploatacji;
dochody i wydatki budżetu państwa z tytułu prac związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest;
szacunki innych dochodów i wydatków oraz potrzeby kredytowe;
•
•
•
•
9.7. Edukacja ekologiczna w gospodarce odpadami
• propozycje nowych uregulowań i nowelizacji przepisów odnoszących
się do problematyki azbestu;
• propozycje założeń organizacyjnych i monitoringu programu w układzie centralnym i terytorialnym.
Jedyną metodą unieszkodliwiania odpadów azbestowych jest ich składowanie, dlatego przewiduje się wybudowanie 84 składowisk odpadów azbestowych.
Zgodnie z krajowym programem usuwania materiałów zawierających azbest w realizację działań zawartych w programie winny angażować się władze gminne i powiatowe, poprzez:
podjęcie działań w kierunku sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających
azbest z obiektów budowlanych przy przestrzeganiu przepisów obowiązujących w tym zakresie;
organizacja kampanii informacyjnej o szkodliwości wyrobów z azbestem i konieczności bezpiecznego ich usuwania;
monitoring usuwania oraz prawidłowego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest przez odpowiednie organy urzędu gminy.
•
•
•
Zarządy gmin zobligowane będą do:
uwzględniania usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w gminnych planach gospodarki odpadami;
współpracy z lokalnymi mediami celem rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest oraz wyroby z azbestem;
przygotowywania wykazów obiektów zawierających azbest oraz rejonów występującego narażenia na ekspozycję azbestu;
przygotowywania rocznych sprawozdań finansowych z realizacji zadań programu.
Do kompetencji ich należeć będzie: nadzorowanie realizacji programu i wykorzystania przyznanych środków finansowych, prowadzenie lokalnej polityki społecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawierających azbest, np. w stosunku do uboższych właścicieli obiektów – częściowe lub całkowite zwalnianie
z opłat; inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszkańców, przy
usuwaniu wyrobów zawierających azbest.
•
•
•
•
Prowadzenie edukacji ekologicznej stanowi zasadniczą część wdrażania strategii
i planów gospodarki odpadami. Tym bardziej, że u podstaw każdego przedsięwzięcia związanego z gospodarką odpadami stoją ludzie, których postawa i zaangażowanie może być źródłem sukcesu lub klęski. Świadomość ekologiczna, jaka funkcjonuje w naszej społeczności, ujawnia się najczęściej wobec zagrożeń ekologicznych.
Według zgodnych wypowiedzi socjologów oznacza to niską wrażliwość społeczną na ten problem co pozwala prognozować osłabienie społecznego poparcia dla
działań proekologicznych i ponoszenia związanych z tym kosztów.
Główne cele edukacji ekologicznej to:
podnoszenie świadomości ekologicznej określonych grup ludzi w celu zmiany
ich nastawienia i sposobu zachowania;
•
113
114
•
•
•
•
•
uświadomienie społeczności lokalnej a w szczególności przedstawicielom organów samorządowych gmin istotnego znaczenia wynikającego z edukacji
ekologicznej dzieci i młodzieży w zakresie zagrożeń powodowanych nadmiernym zanieczyszczaniem środowiska oraz wprowadzania świadomych działań
zmierzających do ograniczenia ilości odpadów;
właściwe kształtowanie świadomości dzieci i młodzieży poprzez stosowanie
różnych form edukacji ekologicznej wobec zagrożeń środowiska naturalnego
wynikających z rosnącej ilości odpadów;
zaszczepianie potrzeby postrzegania norm i zakazów ekologicznych,
kształtowanie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę dóbr przyrody;
zachęcenie społeczności lokalnej, poprzez dzieci i ich rodziców, do włączenia się
w realizację lokalnych programów gospodarki odpadami oraz ukształtowania
umiejętności racjonalnego korzystania ze środowiska [www.master.tychy.pl].
Podejmowanie większości działań związanych z gospodarką odpadami wymaga
wcześniejszego przygotowania społeczeństwa do mających nastąpić zmian. Wśród
różnych kampanii podnoszenia świadomości ekologicznej można wyróżnić:
kampanie „fali nośnej” – dotyczy problemu środowiska jako całości, nie zaś
jednego jego aspektu; jest przewidziana do popierania „przyjaznych środowisku” wartości i wymogów wśród społeczeństwa; można ją stosować do szerokiej opinii publicznej;
kampanie tematyczne – mogą przekazywać wiedzę i informacje dotyczącą wybranych problemów środowowych bądź też zachęcać do bardziej świadomych
zachowań;
akcje podejmowane w ramach kampanii – kampania może być podstawą prowadzenia działań, akcji czyli np. zbiórka selektywna odpadów niebezpiecznych z gospodarstw domowych, zbiórka baterii w szkołach.
•
•
•
9.7.1. Formy i koszty przekazu
Różnorodność sposobów przekazu sprzyja dostosowaniu propagowanych treści
do odpowiednich grup wiekowych i społecznych. Formą przekazu mogą być materiały drukowane, audiowizualne oraz imprezy promocyjne i edukacyjne:
materiały drukowane niewymagające dużych nakładów:
– krótkie materiały drukowane, takie jak ulotki (także typu „pytania i odpowiedzi”), zestawienia faktograficzne, wkładki i broszury, zwykłe obwieszczenia
i powiadomienia służb komunalnych,
– publikacje w prasie i wydawnictwach periodycznych, takie jak: artykuły, komentarze, stałe rubryki, wywiady, listy do redakcji,
– materiały dla prasy: komunikaty, powiadomienia i obwieszczenia służb komunalnych,
– plakaty,
– obszerne, starannie wydrukowane broszury, biuletyny, opracowania, raporty i monografie,
– opracowane graficznie obwieszczenia służb komunalnych,
•
•
•
•
– materiały kształceniowe: programy nauczania, materia samokształceniowe,
materiały dla nauczycieli,
– okolicznościowe pamiątki (znaczki, długopisy, teczki z nadrukami);
materiały audiowizualne:
– wywiady dla radia i telewizji,
– pokazy przezroczy,
– ogłoszenia służb komunalnych w radiu i telewizji,
– filmy,
– wystawy;
imprezy promocyjne:
– konferencje prasowe,
– wizyty oficjalne,
– zebrania mieszkańców,
– imprezy specjalne (festiwale, akcje, festyny),
– wycieczki;
imprezy edukacyjne:
– szkolenia,
– seminaria,
– konferencje,
– warsztaty.
Wraz z rozwojem sieci internetowych rośnie znaczenie różnego rodzaju stron
i witryn o tematyce związanej z ochrona środowiska i ekologią. Szeroki zakres informacji, który można zamieścić na stronach internetowych ułatwia propagowanie edukacji ekologicznej wśród internautów.
Wyniki badań socjologicznych potwierdzają, że podstawowym źródłem
danych na temat działań ekologicznych podejmowanych przez instytucje i organizacje są przede wszystkim różnorodne media. Na poziome krajowym jest to telewizja. Na poziomie lokalnym nie ma jednego skutecznego nośnika informacji,
a opinie dotyczące skuteczności poszczególnych rodzajów mediów rozkładają się
w równych częściach na poszczególne kanały przekazywania informacji. Oznacza to, że zastosowanie tylko jednego z nich wyraźnie ograniczy odbiór społeczny
przekazywanych informacji. Gdyby uwarunkowania ekonomiczne na to pozwalały, należałoby stosować promocję we wszystkich lokalnych mediach równolegle
[www.kzg.pl]. Często jednak, wybór formy przekazu jest wyborem pomiędzy jej
przydatnością, a możliwościami finansowymi.
Przed wyborem formy przekazu należy wstępnie oszacować koszty.
Na koszty osobowe składają się wynagrodzenia wypłacane własnym pracownikom oraz osobom zatrudnionym na umowę zlecenie. Duże koszty osobowe wynikają z faktu, że zaangażowanie pracowników do przygotowania programu informacyjnego często wymaga od nich pracy po godzinach (szczególnie przy
realizacji dużych imprez).
Na koszty usług składają się: kopiowanie materiałów, drukowanie, napisanie tekstów, formatowanie tekstu i przygotowanie do druku, projekt grafiki, usługi pocztowe, usługi transportowe, usługi wideo, konsultacje w sprawach technicznych, w sprawach informowania społecznego, usługi telekomunikacyjne,
115
116
sporządzenie listy adresowej (ewentualne korzystanie z bazy danych), usługi turystyczne, nagłośnienie i oświetlenie imprezy, reklama w mediach komercyjnych,
usługi gastronomiczne, usługi hotelarskie, wynajęcie obiektów, wynajęcie sprzętu
(komputerów, rzutnika, tablic do prezentacji, rzutnika przezroczy).
Na koszty materiałowe składają się: papier, filmy, materiały potrzebne do dekoracji, drobne upominki dla uczestników, żywność i napoje.
9.7.2. Edukacja poszczególnych grup społecznych
W zależności od formy przekazu i rodzaju propagowanych treści kampanie edukacyjne powinny być kierowane do odpowiednich grup wiekowych i społecznych, tj.:
dzieci i młodzież;
dorośli;
– mieszkańcy,
– nauczyciele i pracownicy placówek oświatowych,
– osoby odpowiedzialne za decyzje dotyczące gospodarki odpadami.
•
•
Edukacja dzieci i młodzieży
Kształtowanie poglądów u dzieci i młodzieży jest zwykle łatwiejsze niż zmiana
ukształtowanych poglądów i nawyków u ludzi dorosłych. Dlatego też, edukacja tej
grupy społecznej jest bardzo istotna, tym bardziej, że za ich pośrednictwem można wprowadzać zmiany w preferencjach dotyczących stylu życia dorosłych. Różnorodność możliwych form edukacji tej grupy jest ogromna, np.: wycieczki, konkursy plastyczne, konkursy wiedzy ekologicznej, festiwale piosenki ekologicznej,
akcje „Sprzątanie Świata”, „Dzień Ziemi” i inne. (rysunek 9.4).
Rysunek 9.4. P
rzykład działań ekologicznych: a) warsztaty ekologiczne,
b) zielone szkoły
a)
b)
Źródło: [www.zrodla.org.pl]
Ważnym elementem edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży jest ich aktywny
udział w poznawaniu proponowanych zagadnień. Daje to możliwość świadomego
zaangażowania uczniów w omawiane tematy lekcyjne. Wybór metody prowadzenia
zajęć: praca zbiorowa, praca w grupach lub praca indywidualna – zależy od potrzeb
i możliwości. Interesującym i pouczającym uzupełnieniem przedstawionych tematów są wycieczki edukacyjne połączone np. ze zwiedzaniem nowoczesnych obiektów i instalacji do unieszkodliwiania, recyklingu lub odzysku odpadów.
Edukacja dorosłych
Prawidłowe funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami na terenie gmin jest
uzależnione przede wszystkim od świadomości i aktywności mieszkańców we wdrażaniu założeń i zasad systemu. Postawa mieszkańców wobec wdrażanych rozwiązań zależy od poziomu ich wiedzy na temat problematyki gospodarowania odpadami. Edukacja
powinna uświadomić mieszkańcom, że są oni wytwórcami odpadów, a przez to decydują o ilości, składzie i sposobie ich gromadzenia. Powinni oni wiedzieć, że odpady są źródłem surowców i energii, które można wykorzystać, a deponowanie odpadów na składowiskach nie jest jedyną metodą unieszkodliwiania i przerobu odpadów. Mieszkańcy
powinni zdawać sobie sprawę, iż wybór określonych metod postępowania z odpadami
pociąga za sobą konkretne skutki ekologiczne i ekonomiczne. Ciekawe historyjki edukacyjne w postaci krótkich filmów związane z gospodarowaniem odpadami w indywidualnych gospodarstwach domowych można znaleźć na stronie www.kzg.pl.
W zakresie edukacji ekologicznej mieszkańców szczególne znaczenie mają zajęcia z zakresu gospodarki odpadami i ochrony środowiska dla nauczycieli oraz
szkolenia dla kadr zajmujących się gospodarką odpadami.
Szczególna rola nauczycieli w procesie formowania postaw ekologicznych wynika
z faktu, że przekazując informacje mogą oni kształtować poglądy i zachęcać do działania dzieci oraz ich rodziny [www.master.tychy.pl]. W edukacji ekologicznej bardzo
ważne są metody pracy stosowane przez nauczyciela. Stosowanie tradycyjnych metod takich jak wykład czy pogadanka powoduje szybkie znudzenie uczniów tematem
zajęć. Nauczyciel powinien stosować wszelkie metody aktywizujące, takie jak burza
mózgów, metoda problemowa, doświadczenie lub eksperyment. Takie metody powinny przynieść oczekiwane rezultaty.
Celem szkolenia kadr jest przekazanie praktycznych umiejętności i wiedzy fachowej, które są niezbędne do funkcjonowania systemu gospodarki odpadami na
terenie gminy. Bardzo ważne jest przekazanie informacji na temat nowoczesnych
sposobów zagospodarowania odpadów, zagadnień prawnych i instytucjonalnych
związanych z prowadzeniem nowoczesnej gospodarki odpadami. Szkoleniami
powinny być objęte następujące grupy pracowników instytucji i podmiotów gospodarczych zajmujących gospodarką odpadami:
kadra kierownicza: dyrektorzy, prezesi, kierownicy;
inspektorzy odpowiedzialni za sprawy techniczne, organizacyjne, prawne
i ekonomiczne;
personel pomocniczy zatrudniony w działach: technicznych, organizacyjnych,
prawnych i ekonomicznych;
wykwalifikowani i niewykwalifikowani pracownicy fizyczni zatrudnieni na
obiektach lub instalacjach do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.
•
•
•
•
Szkolenia powinny być organizowane przez specjalistyczne firmy zajmujące się gospodarką odpadami, posiadające wykwalifikowanych specjalistów i doświadczenie. Szkolenia te powinny być poprzedzone rozpoznaniem (na drodze
117
118
ankietyzacji) aktualnego stanu wiedzy kadry specjalistycznej, ponieważ program
szkolenia powinien gwarantować podniesienie zarówno wiedzy teoretycznej jak
i praktycznej dotyczącej gospodarki odpadami.
9.7.3. Partnerzy w działaniach edukacyjnych
Współpraca ze szkołami
Szkoły są dobrymi partnerami w programach informacyjnych, ponieważ nastawione są na szerzenie oświaty, a poza tym skupiają społeczność lokalną. Dyrektorzy szkół i nauczyciele często pełnią rolę liderów lokalnej społeczności i ich
autorytet może być bardzo ważny. Szkoły są ponadto dobrymi partnerami w programach informacyjnych z uwagi na fakt, że:
mogą być miejscem rozpowszechniania materiałów informacyjnych;
wyposażone są w sprzęt, który może być pomocny w przygotowaniu materiałów informacyjnych (komputery, kserokopiarki);
są miejscem funkcjonowania różnych kół zainteresowań, które mogą czynnie
uczestniczyć w przygotowaniu materiałów informacyjnych;
są źródłem ekspertów w dziedzinie edukacji;
uczniowie mogą pomagać przy realizacji programów, ankiet.
•
•
•
•
•
Współpraca z organizacjami pozarządowymi
Władze samorządowe powinny mieć dokładną listę instytucji pozarządowych
działających na terenie gminy. Gdy zamierzenia gminy będą zbieżne z interesami tych
organizacji, mogą one aktywnie pomóc w kształtowaniu i realizacji programu informacyjnego. Poniżej podano możliwe formy współpracy z instytucjami pozarządowymi:
doradztwo w sprawach merytorycznych i w sprawach przekazu informacji – organizacje pozarządowe współpracują ze znanymi ekspertami, dysponują bazami danych na temat specjalistów, mają doświadczenie w docieraniu do odbiorców;
wsparcie finansowe lub współpraca w finansowaniu projektu – niektóre organizacje posiadają fundusze przeznaczone na informowanie i mogą uczestniczyć w kosztach projektu;
ocena przekazu – w chwili gdy materiał został przygotowany może być przetestowany na członkach organizacji pozarządowej;
udostępnianie kanałów informacyjnych – dysponują listami adresowymi, są
dystrybutorami różnego typu materiałów i biuletynów, mogą pomagać w roznoszeniu materiałów informacyjnych;
działania równoległe – niektóre informacje mogą być publikowane w biuletynach organizacji pozarządowych.
•
•
•
•
•
Według Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
każda złotówka wydana umiejętnie na edukację ekologiczną, skutkuje zaoszczędzeniem w przyszłości 10 zł, które trzeba by było wydać np. na likwidacje dzikich
składowisk lub skutków zanieczyszczeń w innej postaci [www.zwiazekgmin.pl].
Edukacja ekologiczna powinna uświadamiać, że troska o środowisko naturalne
leży w interesie nas wszystkich, a otaczające nas środowisko powinniśmy przekazać następnym pokoleniom w stanie nie gorszym niż je zastaliśmy.
10. Możliwości finansowania inwestycji w gospodarce odpadami
Jednostki organizacyjne, instytucje i podmioty realizujące zadania inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska oraz zadania w zakresie edukacji ekologicznej
mogą ubiegać się o pomoc finansową. Źródła finansowania inwestycji ekologicznych można podzielić na następujące grupy:
fundusze ochrony środowiska;
fundacja EkoFundusz;
banki;
fundusze unijne oraz inne instytucje i programy pomocowe dysponujące środkami zagranicznymi;
budżet centralny, budżety wojewódzkie, powiatowe i gminne oraz środki własne podmiotów realizujących inwestycje w ochronie środowiska [Skalmowski 2005, Źródła... 2005].
•
•
•
•
•
Ze względu na dynamiczną formę systemu finansowania, jego przekształcenia wynikające ze zmiany przepisów prawnych, zmian gospodarczych oraz administracyjnych, w rozdziale przedstawione zostaną ogólne informacje dotyczące możliwości finansowania z wybranych źródeł. Jednakże, w celu umożliwienia
zainteresowanym podmiotom dostępu do bardziej szczegółowych danych oraz
oceny aktualnych w danym momencie zasad, wymogów i możliwości finansowania zostaną podane – przy poszczególnych grupach – odnośniki (adresy, strony internetowe), gdzie możliwe będzie uzyskanie szerszych informacji na temat finansowania inwestycji.
10.1. Fundusze Ochrony Środowiska
Układ funduszy ochrony środowiska jest czterostopniowy:
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;
wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej [Skalmowski
2005].
•
•
•
•
120
Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej określa ustawa – Prawo
ochrony środowiska.
Narodowy Fundusz i wojewódzkie fundusze posiadają osobowość prawną,
powiatowe i gminne wchodzą w skład struktur odpowiedniej jednostki samorządowej.
10.1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy Fundusz) jest największą instytucją finansującą inwestycje w ochronie środowiska.
Główne kierunki jego działalności określa aktualna polityka ekologiczna państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych. Narodowy Fundusz administruje również środkami zagranicznymi przeznaczonymi
na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi z pomocy zagranicznej.
Stosowane są trzy formy dofinansowywania:
finansowanie pożyczkowe (pożyczki udzielane przez Narodowy Fundusz, kredyty udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu, konsorcja czyli wspólne finansowanie Narodowego Funduszu z bankami, linie kredytowe ze
środków Narodowego Funduszu obsługiwane przez banki);
finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia);
finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych bądź
już istniejących spółkach w celu osiągnięcia efektu ekologicznego).
Możliwe jest uzyskanie środków finansowych na działania związane z gospodarowaniem odpadami:
kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi od projektu do realizacji, uwzględniające co najmniej: działania prewencyjne, selektywne zbieranie, przygotowanie odpadów do odzysku lub unieszkodliwiania oraz,
o ile wynika to z planów gospodarki odpadami, instalacje do odzysku, w tym
recyklingu oraz unieszkodliwiania;
budowa:
–punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności
odpadów niebezpiecznych oraz unieszkodliwianie,
–instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku,
w tym recyklingu,
–instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów
komunalnych,
–instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii,
–instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych
niż składowanie,
kształtowanie postaw konsumentów w zakresie selekcji odpadów;
modernizacja instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów (w kierunku
obniżenia emisji zanieczyszczeń do powietrza);
•
•
•
•
•
•
10.1. Fundusze Ochrony Środowiska
•
•
•
•
•
•
dostosowanie istniejących składowisk odpadów do obowiązujących przepisów;
przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji przedsięwzięcia (w tym studium wykonalności, dokumentacja techniczna dla projektów, dokumentacja przetargowa);
racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami poprzez wsparcie dla wdrożenia nowych technologii w zakresie ograniczania materiałochłonności i ilości
wytwarzanych odpadów innych niż komunalne;
wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych;
zagospodarowanie odpadów opakowaniowych i poużytkowych;
zbieranie i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz gospodarowanie odpadami powstałymi w wyniku demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji.
10.1.2. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej spełniają funkcję analogiczną jak Narodowy Fundusz. W obszarze działalności tych funduszy
znajdują się przede wszystkim inwestycje podejmowane w skali województwa
lub mniejszej. Pomoc finansowa przyznawana jest na zadania określone w ustawie – Prawo ochrony środowiska w oparciu o politykę ekologiczną państwa oraz
w oparciu o strategię rozwoju i program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami poszczególnych województw.
Każdy z funduszy wojewódzkich posiada własne uwarunkowania oraz zasady
udzielania pożyczek i dotacji, z którymi można się zapoznać na stronach poszczególnych funduszy.
10.1.3. Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej są powołane do
finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi i inne zadania ustalone przez radę powiatu, służące ochronie środowiska i gospodarce
wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym programu ochrony środowiska.
Ze względu na szczupłość środków funduszy powiatowych trudno jest samodzielnie realizować zadania inwestycyjne dotyczące budowy kompleksowych systemów zagospodarowywania odpadów, łącznie z segregacją odpadów, utylizacją, selektywnym systemem zbiórki odpadów w poszczególnych gospodarstwach.
Jednostki samorządowe konsolidują więc działania w ramach porozumień mię-
1
Lista priorytetowych programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej planowanych do finansowania w bieżącym roku umieszczona jest na stronach Narodowego Funduszu: [www.nfosigw.gov.pl].
2
Adresy wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na stronie [www.nfosigw.
gov.pl[, zakładka „Kontakty”.
121
122
dzygminnych, z udziałem powiatu i wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Realizowane są zadania inwestycyjne, takie jak: budowanie wspólnego lub międzygminnego składowiska odpadów lub regionalnego
systemu selektywnej gospodarki odpadami.
Ustawa Prawo ochrony środowiska nie formułuje zasad i trybu przyznawania
środków z funduszy powiatowych. Ustalają je indywidualnie dysponenci funduszy – zarządy powiatów [Źródła... 2005].
10.1.4. Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
System funduszy ekologicznych uzupełniają gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej działające na mocy ustawy Prawo ochrony środowiska. Dysponentem tych środków jest zarząd gminy. Celem działania tych funduszy jest udzielanie dotacji. Finansowane są inwestycje mające charakter lokalny i
realizowane na terenie własnej gminy. Ustawa nie określa trybu i zasad przyznawania środków z gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Szczegóły przyznawania tych środków ustalane są indywidualnie przez zarząd
gminy. Z analizy dostępnych danych wynika, że środki te w zdecydowanej większości przeznaczane są na realizację zadań własnych. Zakres inwestycji finansowanych przez fundusze gminne określa art. 406 ustawy Prawo ochrony środowiska stwierdzający, że środki gminnych funduszy przeznacza się m.in. na:
edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady
zrównoważonego rozwoju;
realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, służących ochronie
środowiska i gospodarce wodnej, w tym realizację przedsięwzięć związanych
z gospodarką odpadami oraz wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom;
inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska [Źródła...2005].
•
•
•
10.2. Fundacja EkoFundusz
EkoFundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z tzw. ekokonwersji,
czyli zamiany części zagranicznego zadłużenia Polski na przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia.
EkoFundusz zarządza środkami tych krajów. Zadaniem Fundacji jest dofinansowywanie projektów w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale również w skali globalnej. Ta specyfika EkoFunduszu, odróżniająca go od innych funduszy wspierających inwestycje
proekologiczne w Polsce, wyklucza możliwość dofinansowania przedsięwzięć,
których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów [Źródła...2005].
Wśród priorytetów, na które udzielane jest dofinansowanie znajduje się gospodarka odpadami, w tym działania związane z:
10.3. Banki
•
•
•
•
organizacją kompleksowych systemów zbiórki, recyklingu i zagospodarowania odpadów komunalnych obsługujących 50-250 tys. mieszkańców;
unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych;
budową instalacji do recyklingu odpadów komunalnych i niebezpiecznych;
modernizacją technologii przemysłowych prowadzące do eliminacji powstawania odpadów niebezpiecznych (tzw. czyste technologie).
10.3. Banki
Przy finansowaniu działań związanych z gospodarką odpadami pomocne są banki, wspierające inwestycje ekologiczne. Jednym z nich jest Bank Ochrony Środowiska, który ma statutowo nałożony obowiązek kredytowania inwestycji służących ochronie środowiska. Może on udzielać kredytu między innymi na:
budowę (rozbudowę) składowisk odpadów i innych obiektów służących zagospodarowaniu odpadów;
zakup urządzeń związanych z usuwaniem, unieszkodliwianiem odpadów (np.
kompaktory, prasy) oraz ich gospodarczym wykorzystaniem;
budowa instalacji odzysku biogazu z istniejących bądź realizowanych składowisk;
zakupy związane z organizowaniem systemów zbiórki i transportu odpadów.
•
•
•
•
Inne banki, które mogą wspierać finansowanie działań związanych z gospodarką odpadami to m.in.:
Europejski Bank Inwestycyjny
[www.eib.eu.int];
Europejki Bank Odbudowy i Rozwoju
[www.ebrd.com];
HypoVereinsbank Bank Hipoteczny SA
[www.hypovereinsbank.com.pl].
•
•
•
10.4. Fundusze unijne
Okres budżetowy w Unii trwa 7 lat. Obecnie rozpoczęła się nowa perspektywa
finansowa w latach 2007-2013. Źródłami finansowania nowej polityki spójności
będą trzy fundusze:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;
Fundusz Spójności;
Europejski Fundusz Społeczny.
•
•
•
10.4.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Na realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko zostanie przeznaczonych w latach 2007-2013 ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej
Bardziej szczegółowe informacje na temat udzielania pomocy finansowej przez EkoFundusz dostępne są na stronie [www.ekofundusz.org.pl].
Informacje dotyczące wysokości udzielanego kredytu, oprocentowania i okresu kredytowania dostępne są na stronie [www.bosbank.pl].
Szczegółowe informacje na temat działalności funduszy m.in. na stronach [www.funduszwspolpracy.org.pl], [www.mos.gov.pl], [www.funduszestrukturalne.gov.pl], [www.ekoportal.pl],
123
124
będzie pochodziło blisko 28 mld euro (w tym ze środków Funduszu Spójności –
77% oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 23%). Będzie to jedno z najważniejszych źródeł finansowania przedsięwzięć w ochronie środowiska
w Polsce w nowym okresie programowym.
W zakresie ochrony środowiska przewidziano dofinansowanie do dużych inwestycji komunalnych, inwestycji ekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody i bezpieczeństwa ekologicznego, a także edukacji ekologicznej. Wsparcie programu otrzymają zarówno samorządy i przedsiębiorcy, jak
również m.in. organizacje pozarządowe, parki narodowe i Lasy Państwowe.
W ramach środowiskowych priorytetów związanych z gospodarką odpadami
w projekcie Programu przewidziano:
oś priorytetową 2 – gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi
(zmniejszanie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywacja
terenów zdegradowanych);
oś priorytetową 5 – ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych
(m.in. działania z zakresu edukacji ekologicznej).
•
•
10.4.2. Regionalne programy operacyjne
Każde województwo ma swój regionalny program, który umożliwia finansowanie inwestycji w różnych dziedzinach, w tym także działań związanych ze środowiskiem naturalnym. Fragment Regionalnego Programu Operacyjny województwa podlaskiego, dotyczący zagadnień związanych z gospodarką odpadami zamieszczono w tabeli 10.1.
Więcej informacji na stronach [www.ekoportal.pl], [www.mos.gov.pl].
Więcej informacji na temat możliwości finansowania ochrony środowiska w regionach na stronie
Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na stronie [www.mrr.gov.pl] zakładka Regiony.
125
10.4. Fundusze unijne
Tabela 10.1. Regionalny program operacyjny województwa podlaskiego na lata
2007-2013
Priorytet
Możliwe priorytety
•
Priorytet 5
Rozwój infrastruktury
ochrony środowiska
Cel główny: zachowanie
dziedzictwa środowiska
naturalnego poprzez inwestycje infrastrukturalne
zmniejszające negatywne
skutki cywilizacji
•
•
minimalizujące ilość wytwarzanych
odpadów oraz wprowadzające metodę ich unieszkodliwiania, zarządzania ochroną środowiska i kształtowania edukacji ekologicznej oraz
zmierzające do wzrostu wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii,
projekty z zakresu gospodarowania odpadami, przewidziane w Wojewódzkim Planie Gospodarowania Odpadami – instalacje i systemy
obsługujące maksymalnie 150 000
mieszkańców,
projekty chroniące przed nadzwyczajny zagrożenie środowiska (stały
monitoring obiektów zagrażających
środowisku oraz tras przewozu niebezpiecznych środków przez teren
województwa, wyznaczenie miejsca do przyjmowania tzw. odpadów poakcyjnych), a także o ochronie przeciwpożarowej.
Benficjenci
•
•
•
•
•
•
•
•
jednostki samorządu
terytorialnego (JST) i
ich jednostki organizacyjne,
związki, porozumienia
i stowarzyszenia JST,
jednostki zaliczane do
sektora finansów publicznych posiadające
osobowość prawną,
organizacje rządowe,
jednostki
organizacyjne Lasów Państwowych,
parki narodowe i krajobrazowe,
spółki wodne,
przedsiębiorcy
Źródło: [www.ekoportal.pl, www.mrr.gov.pl]
10.4.3. Program LIFE+
Program LIFE jest instrumentem finansowym wspierającym politykę ochrony środowiska Wspólnoty. Głównym celem programu LIFE jest wspieranie działań mających na celu wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, jak również wskazywanie nowych rozwiązań problemów
związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska. Program LIFE
składa się z trzech tematycznych komponentów:
LIFE – Przyroda;
LIFE – Środowisko;
LIFE – Kraje Trzecie.
•
•
•
126
Środki na gospodarowanie odpadami dostępne są w drugim komponencie
i obejmują m.in. działania związane z zapobieganiem, recyklingiem i racjonalną
gospodarką strumieniami odpadów.
10.5. Inne programy i instytucje dysponujące środkami zagranicznymi
Konsekwencją członkostwa Polski w Unii było przystąpienie do Europejskiego
Obszaru Gospodarczego (EOG). Tworzy go 25 krajów Unii Europejskiej oraz Norwegia, Lichtenstein i Islandia. Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej
Umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jednym z elementów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak i pozostałym
ówcześnie kandydującym krajom do członkostwa w Unii Europejskiej, środków
finansowych w postaci dwóch instrumentów:
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego;
Norweskiego Mechanizmu Finansowego.
•
•
Oba mechanizmy zostały objęte jednolitymi zasadami i procedurami oraz
podlegają jednemu systemowi zarządzania i wdrażania w Polsce. Funkcję koordynującą pełni Ministerstwo Gospodarki i Pracy.
W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego wspierane mogą być działania w zakresie ochrony środowiska, w tym np. organizacja selektywnej zbiórki odpadów,
a następnie zagospodarowanie ich przez odzysk – większość projektów powinna dotyczyć uzupełnienia systemów gospodarowania odpadami komunalnymi
przez zbiórkę i recykling odpadów z urządzeń elektronicznych, sprzętu AGD, odpadów opakowaniowych oraz zagospodarowania odpadów z remontów obiektów budowlanych i z przebudowy infrastruktury drogowej. Możliwe jest zgłaszanie przedsięwzięć dotyczących innych rodzajów odpadów stałych.
Planowana jest kontynuacja Programu pod nazwą LIFE+. Więcej informacji na stronach [www.mos.
gov.pl], [www.ekoportal.pl].
Dokładniejsze informacje na ten temat na stronach Ministerstwa Środowiska [www.mos.gov.pl]
oraz [www.mgip.gov.pl], [www.eog.gov.pl].
128
LITERATURA
Barth J. 2002 BioNet – Biological waste treatment in Europe – technical and market developments http:/www.
bionet.net,
Bedkowski J., Wengierek M. 2004 Logistyka odpadów, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice
Bilitewski B., Hardtle B., Marek K. 2003 Podręcznik gospodarki odpadami – teoria i praktyka, Wyd. Seidel –
Przywecki Sp. Z.O.O., Warszawa
Biogas and More. Systems and Market Overview of anaerobie Digestion, IEA Bioenergy 2001
Chmielewski R. 2000 Unieszkodliwianie odpadów w warunkach fermentacji beztlenowej z wykorzystaniem
tzw. pryzm energetycznych na przykładzie Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów w Zakurzewie, Zesz. Nauk.
WSI. Zielona Góra, nr 122, Inżynieria Środowiska, nr 9,
Dindorf L. 1997 Gospodarka odpadami w małej gminie. Biuro Badań i Wdrożeń Ekologicznych Spółka z o.
o. Białystok
Erechmela A. 2006 Projekt polityki ekologicznej państwa, „Środowisko” nr 18 (330)
Fechner I., Przybycin W. 2003 Logistyczne aspekty gromadzenia stałych odpadów komunalnych, Gospodarka
komunalna, Systhem Serwis i Abrys, Poznań
Funkcjonowanie gmin w Unii Europejskiej – Kompendium dla gmin wiejskich, ZGW RP, Poznań 2006
Głuszczyński P. 1996 Proekologiczna gospodarka odpadami w gminie, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków
Górski M. 2005 Gospodarowanie odpadami w świetle wymagań prawa wspólnotowego i polskiego prawa
wewnętrznego, PZIiTS, Poznań
Jędrczak A., Haziak K. 2001 Fermentacja odpadów komunalnych metodą mokrą, „Przegląd Komunalny” nr 5 (116)
Jędrczak A., Haziak K. 2001 Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów, „Przegląd Komunalny” nr 5 (116)
Jędrczak A., Haziak K. maj 2005 Określenie wymagań dla kompostowania i innych metod biologicznego
przetwarzania odpadów, Pracownie Badawczo-Projektowe. EKOSYSTEM. Sp. z o.o., Zielona Góra
Jerzmański J. i in. 2005, Prawo gospodarcze i ochrony środowiska, „Przegląd Komunalny” nr 12
Jurasz F. 1998 Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie, Warszawa
Kaczmarzyk G. 1999 Koncepcja gospodarki odpadami w gminach powiatu mikołowskiego i subregionu środkowo-południowego, Doradztwo Inwestycyjne i Projektowe Biplan
Kempa E. 1983 Gospodarka odpadami miejskimi, Arkady, Warszawa
Korzeń Z. 2001 Ekologistyka, Biblioteka Logistyczna, Poznań
Krajowy plan gospodarki odpadami M.P. 2003 nr 11, poz. 159
Krajowy plan gospodarki odpadami M.P. 2006 nr 90, poz. 946
Kozłowska B., Zabawa S. 2003 Gminne plany gospodarki odpadami, Informator Gospodarka Odpadami –
Wymagania prawne i organizacyjne. Interpretacja obowiązujących przepisów, PZIiTS, Poznań
Kozłowska B. i in. 2006 Wpływ prawa odpadowego na system gospodarki odpadami w: Zarządzanie gospodarką odpadami. Gospodarowanie w świetle obowiązującego prawa, Poznań
Kuzio Sz. 2007 Odpady azbestowe [Dokument elektroniczny]. Tryb dostępu: www.recykling.pl
Kwasik P. 2007 Spalarnie śmieci jako odpowiedni sposób na utylizacje odpadów [Dokument elektroniczny].
Tryb dostępu: proekologia.pl
Leboda R., Oleszczuk P.2002, Odpady komunalne i ich zagospodarowanie: zagadnienia wybrane, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
Lipińska E. 2003 Gospodarka odpadami, Krosno
Maksymowicz B. 2000 Wybrane elementy procesu programowania gospodarki odpadami stałymi komunalnymi, Kiekrz
Nikodem W. 2006 Spójność gospodarki energetycznej z gospodarką odpadami w gminie – paliwa formowane, „Energetyka i Ekologia”
LITERATURA
Norma Branżowa BN – 89/9103 – 09, dotycząca kompostów otrzymywanych z odpadów miejskich
Norma Branżowa BN- 87/9103 – 04, Unieszkodliwianie odpadów miejskich. Metody oznaczania wskaźników nagromadzenia
d’Obyrn K. & Szalińska E. 2005 Odpady komunalne. Zbiórka, recykling, unieszkodliwianie, Wyd. Politechniki Krakowskiej, Kraków
Ochrona Środowiska 2004, 2005 GUS, Warszawa
Oprzędkiewicz J., Stolarski B. 2003 Technologia i systemy recyklingu samochodów, Wyd. Naukowo- Techniczne, Warszawa
Plan gospodarki odpadami województwa podlaskieg, Białystok 27 czerwca 2003
Plan gospodarki odpadami województwa 2003 podlaskiego
Poradnik inwestora. Inwestycje komunalne w ochronie środowiska1995, cz.2 – Ochrona wód, Wyd. PROPEKO Sp. z o.o. Warszawa
Poradnik powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami 2002, Ministerstwo Środowiska, Warszawa
Powiatowy program Tychy 2000, Tychy
Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski 2002, Rada
Ministrów, 14 maja
Przywarska R. 2001 Segregacja odpadów. Możliwości wykorzystania odpadów komunalnych, w: Strategia gospodarki odpadami komunalnymi, red. M. Żygadło, PZIiTS, Poznań
Przywarska R., Kotowski W. 2006 Podstawy odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu, Bytom
Rosik– Dulewska Cz. 2005 Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa
Rybak W. 2006 Spalanie i współspalanie biopaliw stałych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,
Wrocław
Sibiga J., Skalmowski K. 1977 Technologia oczyszczania miast, WSziP, Warszawa
Skalmowski K., i in. 2004 Badania właściwości technologicznych odpadów komunalnych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa
Skalmowski i in. 2000-2006, Poradnik gospodarowania odpadami. Podręcznik dla specjalistów i referentów
ds. ochrony środowiska, Verlag Dashofer Sp. Z o.o. Warszawa
Staszczyk J. i in. 2006 Zarządzanie gospodarką odpadami. Gospodarowanie w świetle obowiązującego prawa, Poznań
Stępniak S. 2004 Systemy materiałowo-konstrukcyjne w projektach składowisk odpadów, „Budowlany Informator Techniczny”, nr 4
Szostak M. 2006 Recykling mieszanin odpadów tworzyw sztucznych, „Recykling” nr 5
Szpadt R. 1978 Techniczno-ekonomiczne kryteria stosowania stacji przeładunkowych odpadów stałych. Nowoczesne Systemy Badań i Kontroli Środowiska, Naczelna Organizacja Techniczna, Jelenia Góra
Rabska T. 2001 Analiza skutków prawnych regulacji wprowadzanych przez ustawodawstwo dostosowawcze
dla samorządów gminy, powiatu i województwa, UKIE, Warszawa
Urbaniak W. 2000 Tworzywa sztuczne w odpadach – warunki i możliwości wtórnego wykorzystania, Poznań
Wandrasz J. W., Nadziakiewicz J. 1998 Paliwa z odpadów. Helion S.A., Gliwice
Wandrasz J. W. 2003 Podstawy procesów formowania paliw – paliwa formowane. Paliwa z odpadów, t. 4. Helion S.A., Gliwice
Wandrasz J. W., Wandrasz A. J. 2006 Paliwa formowane. Biopaliwa i paliwa z odpadów w procesach termicznych, Wyd. Seidel Przywecki, Warszawa
Żygało M. 2001 Strategia gospodarki odpadami komunalnymi, PZTiIS, Poznań
Żygało M. 2002 Gospodarka odpadami komunalnymi, Wyd. Politechniki Świętokrzyskiej, Kielce
Źródła i zasady finansowania ochrony środowiska w Polsce. Informator 2005 red. A. Świderska, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok
129
130
WYKAZ AKTÓW PRAWNYCH
cytowane akty prawne UE
European Commission. Directorate General Enviornment. Working Document. Biologicaltreatment of biowaste – 2nd draft. Brussels, 12 February 2001
Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, znowelizowana i rozszerzona
przez dyrektywę Rady 91/156/EWG, dyrektywę Rady 91/692/WE, decyzję Komisji 94/3/WE (tzw. Europejski Katalog Odpadów) oraz decyzję Komisji 96/350/WE
Dyrektywa Rady 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania olejów odpadowych znowelizowana dyrektywą Rady 87/101/EWG oraz dyrektywą Rady 91/692/EWG
Dyrektywa Rady 86/278/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie
gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie znowelizowana dyrektywą Rady 91/692/EWG
Dyrektywa Rady 89/369/EWG z dnia 8 czerwca 1989 r. w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych
Dyrektywa Rady 89/429/EWG z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejszania zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych
Dyrektywa Rady 91/157/EWG z dnia 18 marca 1991 r. w sprawie baterii i akumulatorów zawierających
szkodliwe substancje znowelizowana dyrektywą Komisji 98/101/WE oraz dyrektywa Komisji 93/86/EWG
Dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizowana przez: dyrektywę Rady 94/31/EWG oraz rozszerzona decyzją Rady 94/904 ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych zgodnie z art.1 ust. 4 dyrektywy 91/689/EWG
Dyrektywa Rady 94/67/WE z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych
Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań
i odpadów opakowaniowych
Dyrektywa Rady 96/59/WE z dnia 16 września 1996 r. w sprawie usuwania polichlorowanych bifenyli (PCB)
i polichlorowanych trifenyli (PCT);
Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk odpadów
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów
Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 2000/53/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie wraków
samochodowych
Dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie nadzoru
nad postępowaniem z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w szczególności nad
jego odzyskiem
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/66/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylająca dyrektywę 91/157/EWG
Decyzja Komisji 76/431/EWG z dnia 21 kwietnia 1976 r. ustanawiająca Komitet Gospodarki Odpadami
Decyzja Komisji 1999/177/WE ustanawiającą warunki naruszenia dla plastykowych klatek i palet w odniesieniu do poziomów stężenia metali ciężkich ustanowionych dyrektywą Parlamentu i Rady Europejskiego 94/62/WE
Decyzja Komisji 94/3/WE z dnia 20 grudnia 1993 r. ustanawiająca listę odpadów zgodnie z art.1 pkt – a dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów
Decyzja Rady 94/904/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych zgodnie
z art.1 ut. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych
Decyzja Rady 94/575/WE z dnia 20 lipca 1994 r. określająca procedurę kontrolną według rozporządzenia
Rady nr 259/93/EWG dla transportu odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD
Decyzja Rady 97/640/WE z dnia 22 września 1997 r. o uznaniu w imieniu Wspólnoty, poprawki do konwencji o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych, jak postanowiono w decyzji III/1 Konferencji Państw – Stron Konwencji
Rozporządzenie Rady 259/93/EWG z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów znowelizowane: decyzją Komisji 94/721/WE, decyzją Komisji 96/660/WE, rozporządzeniem Rady
97/120/WE, decyzją Komisji 98/368/WE oraz rozporządzeniem Komisji 98/2408/WE
Rozporządzenie Rady 1420/1999/WE z dnia 29 kwietnia 1999 r. ustanawiające wspólne zasady i procedury stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów nie będących członkami OECD
Rozporządzenie Komisji 1547/1999/WE z dnia 12 lipca 1999 r. określające procedury kontrolne według
rozporządzenia Rady 259/93/EWG stosowane do przesyłania niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których nie ma zastosowania Decyzja OECD C (92) 39 final
Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych; sporządzona w Bazylei dnia 22 marca 1989 r., (Dz. U.95.19. 88)
cytowane akty prawne polskie
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2005.228.1947 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. 1996.132. 622
z późn. zm.)
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 1997.
101.628 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. 1997. 98. 602, z późn. zm.)
Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2000. 89. 991, z późn. zm.)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001.62. 628 z późn zm.)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2001. 62.627 z późn zm.)
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. 2001. 63. 638 z późn
zm.)
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi
odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. 2001. 63. 639 z późn zm)
Ustawa z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami (Dz.U. 2004. 191.1956)
Ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. 2005. 25. 202
z późn. zm)
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. 2005. 180. 1495)
Uchwała Rady Ministrów nr 219 z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami (M. P. 2003. 11.159)
Uchwała Rady Ministrów nr 233 z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami 2010 (M. P. 2006. 90.946)
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 kwietnia
1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu (Dz. U.
1998.55. 355)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 1998. 138. 895)
Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (. Dz. U. 1998. 44. 268, z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. 60. 616)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U.
2001.112.1206)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie wzoru sprawozdania o wielkościach wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, osiągniętych wielkościach odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych oraz wpływach z opłat produktowych (Dz. U. 2002.
2.26)
131
132
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych (Dz. U. 2001.
152.1737)
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów odpadów, dla
których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów (Dz. U. 2001.152.1735)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów innych niż
niebezpieczne oraz rodzajów instalacji i urządzeń, w których dopuszcza się ich termiczne przekształcanie (Dz. U. 2002. 18. 176)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz. U. 2002.37.339)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznym jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.2002.75.690)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003. 66.620 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz. U. 2003. 104. 982)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 października 2004 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz. U. 2004. 236. 2369)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, (Dz. U. 2005.103. 872)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów
(Dz. U. 2005.110.935)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2005 r. w sprawie wzorów druków informacji dotyczących bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów (Dz. U. 2005.116.980)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. 2005. 216.1824)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na
potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U.2006.30.213)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie w sprawie
sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2006. 46. 333)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. 2006. 49.356)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. 2006.75.527)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie rodzajów odpadów, których zbieranie
lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności (Dz. U. 2006. 136. 965)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie dokumentów potwierdzających odrębnie odzysk i odrębnie recykling (Dz. U.2006. 247.1816)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie stawek opłat produktowych (Dz. U.
2007. 225.1645)
133
Dokumenty elektroniczne. Tryb dostępu:
www.paliwadrzewne.pl
www.biopal.com.pl
www.ozee.kape.gov.pl
www.kompogas.ch
www.paze.pl
www.abrys.pl
www.wybicki.net
www.edukacja.pl
www.zgpd7.pl/main.php? w=gsp&dzialid=4&art=8
www.rino-werke.de
www.kompostowniki.pl/kompostowniki.php
www.gwda.pl
www.gross-zerkleinerer.de/polska/maszyny/rozdrabniarki-cztero-walowe-gz.htm
www.stalco.com
www.stalco.com.pl
www.technologia-reci.com
www.mpts.pl
www.abis.pl, www.lewandowski.com.pl, www.poltom.com.pl
www.promag.com.pl
www.ekopromet.com
www.pojemniki.stg.pl
www.otto.com.pl]
www.ekotechsj.pl
www.nfosigw.gov.pl
www.ekofundusz.org.pl
www.bosbank.pl.
www.eib.eu.int
www.ebrd.com
www.hypovereinsbank.com.pl
www.funduszwspolpracy.org.pl
www.mos.gov.pl
www.funduszestrukturalne.gov.pl
www.ekoportal.pl
www.mrr.gov.pl/Regiony
www.mgip.gov.pl
www.eog.gov.pl
www.master.tychy.pl
www.kzg.pl
www.zwiazekgmin.pl
134
Dokumenty elektroniczne. Tryb dostępu:
www.pgkslupsk.p
www.consul.pl/stacje
www.ekologia-info.pl
www.prsp.com.pl
www.mwm-brzesko.com.pl
www.zrodla.org.pl
www.ellaz.pl
www.wbiis.koszlin
www.muratorplus.pl
SPIS RYSUNKÓW
135
SPIS rysunków
Rysunek 3.1. Źródła i rodzaje odpadów komunalnych 24
Rysunek 4.1. Przykładowy formularz do prowadzenia pomiarów w terenie 29
Rysunek 4.3. Schemat przygotowania odpadów do pełnej analizy jakościowej 36
Rysunek 4.4. Schemat „ćwiartowania” pryzmy odpadów w celu poboru jednorodnej próbki do analizy 37
Rysunek 4.6. Prognoza wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce do 2018 r. 40
Rysunek 5.1. Pojemniki z tworzywa sztucznego o pojemności 110 l 44
Rysunek 5.2. Pojemnik 1 100 litrowy, stalowy ocynkowany 44
Rysunek 5.3. Kontener o pojemności 7 m3 (KP-7) 45
Rysunek 5.4. Pojemnik 1100 litrowy, lakierowany do selektywnej zbiórki odpadów 45
Rysunek 5.5. Kolorowe worki do segregacji odpadów. 46
Rysunek 5.6. Stelaż na worki do odpadów 46
Rysunek 5.7. Przykładowa osłona śmietnikowa 47
Rysunek 5.8. Samochód do załadunku pojemników 80 – 1 100 dm3 w systemie niewymiennym 51
Rysunek 5.9. Przykłady samochodów do przewożenia i wyładunku kontenerów w systemie wymiennym 52
Rysunek 5.10. Samochód do przewozu surowców wtórnych 52
Rysunek 5.11. Samochód do przewozu surowców wtórnych, odpadów komunalnych i innych ciężkich 52
Rysunek 5.12. Przykłady samochodów do wywozu nieczystości płynnych 53
Rysunek 5.13 Jednostkowe koszty gromadzenia odpadów komunalnych i ich frakcji [zł/Mg] 54
Rysunek 5.14. Jednostkowe koszty transportu [zł/Mg, km] 54
Rysunek 5.15. Schemat stacji przeładunku odpadów komunalnych 55
Rysunek 5.16. Przykładowy widok prasy zagęszczającej odpady 56
Rysunek 5.17. Napełnianie kontenera zagęszczonymi odpadami 57
Rysunek 5.18. System wyrzucania odpadów z kontenera 57
Rysunek 6.1. Pojemniki do segregacji poszczególnych grup odpadów 60
Rysunek 6.2. Kompostownik: a) widok wnętrza kompostownika, b) szczegóły konstrukcyjne 62
Rysunek 6.3. Pojemnik na zużyte baterie 65
Rysunek 6.4. Przykład pojemnika na przeterminowane leki 66
Rysunek 7. 1. Droga od wyselekcjonowanego odpadu do surowca wtórnego 67
Rysunek 9.2. Model przykładowego przetwarzania odpadów z rejonowymi zbiornicami odpadów i zakładami przetwarzania odpadów 68
Rysunek 7.3. Linia sortownicza 70
Rysunek 7.4. Rozdrabniarka drewna z odciągiem 71
Rysunek 7.5. Prasy do styropianu EPS 72
Rysunek 7.6. Belownica 73
Rysunek 7.7. Kostki betonowe z komunalnych odpadów niesegregowanych według technologii RECI 74
Rysunek 7.8. Kompostownik, skrzynka na kwiaty i ławka z odpadów tworzyw sztucznych 75
Rysunek 7.9. Przykładowe produkty z makulatury 76
Rysunek 8.1. Przykładowe rozwiązanie nowoczesnego składowiska odpadów 78
Rysunek 8.2. Folia uszczelniająca podłoże składowiska odpadów 79
136
SPIS rysunków
Rysunek 8.3. Przykładowy uproszczony przekrój obudowy korpusu odpadów z wielowarstwowym systemem przekryć ochronno-uszczelniających, odwadniania, odgazowania i rekultywacji – po zamknięciu składowiska. 80
Rysunek 8.4. Kompostownia kontenerowa 85
Rysunek 8.5. Biostabilizator MUT- Dano 85
Rysunek 8.6. Pryzma kompostowa przydomowa 86
Rysunek 8.7. Zatoka na odpady 86
Rysunek 8.8. Ekokompostowniki Termo 87
Rysunek 8.9. Pryzma otwarta 87
Rysunek 8.10. Kompostowanie w brykietach 88
Rysunek 8.11. Schemat ideowy biogazowni przydomowej 91
Rysunek 8.12. Przykładowa technologia fermentacji odpadów 92
Rysunek 8.13. Schemat jednostopniowej „suchej” fermentacji mezofilowej odpadów komunalnych w tzw.
„pryzmach energetycznych” 93
Rysunek 8.14. Zagospodarowanie gazu składowiskowego uzyskanego w wyniku metalizacji odpadów komunalnych 94
Rysunek 8.15. Spalarnia C.P.50 z rekuperatorem do podgrzewania wody i kolumną filtrów (metoda sucha) 95
Rysunek 8.16. Przykładowy schemat spalarni z suchym oczyszczaniem spalin 96
Rysunek 8.17. Brykiet drzewny 97
Rysunek 8.18. Pelety 98
Rysunek 8.19. Kocioł oraz kominki przystosowane do spalania pelet drzewnych 98
Rysunek 9.1. Ogólny model zarządzania 102
Rysunek 9.2. Przykładowa struktura organizacyjna związku gmin 107
Rysunek 9.3. Sugerowana kolejność planowania w zakresie gospodarki odpadami 109
Rysunek 9.4. Przykład działań ekologicznych: a) warsztaty ekologiczne,b) zielone szkoły 116
137
SPIS TABEL
Tabela 3.1. Grupy odpadów 26
Tabela 4.1. Ilość zebranych odpadów komunalnychw poszczególnych województwach w 2004 r 31
Tabela 4.2. Wartości wskaźnika nagromadzenia w zależności od wielkości jednostki osadniczej 32
Tabela 4.3. Wartości współczynnika dobowej nierównomiernościnagromadzenia odpadów 33
Tabela 4.4. Szacunkowy skład grupowy odpadów powstałych w województwiepodlaskim na terenach
miejskich oraz wiejskich w 2001 r 39
Tabela 4.5. Właściwości nawozowe odpadów 40
Tabela 4.6. Właściwości paliwowe odpadów 41
Tabela 4.7. Objętość nieczystości płynnych wywiezionych w poszczególnychwojewództwach w 2004 r. 42
Tabela 4.8. Charakterystyka nieczystości płynnych42
Tabela 5.1.Systemy gromadzenia odpadów w poszczególnych obszarachfunkcjonalnych 48
Tabela 6.1. Wykaz odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych 64
Tabela 7.1. Infrastruktura techniczna w recyklingu 71, 72
Tabela 8.1. Przykładowe procesy unieszkodliwiania odpadów 77, 78
Tabela 8.2. Obszary stosowania kompostu z bioodpadów i odpadów zielonych w państwach UE 90
Tabela 8.3. Pozyskiwanie biogazu z wybranych odpadów 91
Tabela 8.4. Wartości opałowe różnych paliw 99
Tabela 8.5. Właściwości biopaliw stałych 99
Tabela 10.1. Regionalny program operacyjny województwa podlaskiego na lata 2007-2013 125

Kształtowanie gospodarki odpadami w gminie

Transkrypt

Podobne dokumenty

materiały do zajęć z ochrony środowiska naturalnego