I. wolność słowa jako prawo człowieka II. orzecznictwo ETPCz

I.
wolność słowa jako prawo człowieka
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Rzym, 4 listopada 1950
Artykuł 10 Wolność wyrażania opinii
1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz
otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na
granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń
przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim
wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i
niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego,
integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia
zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego
imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na
zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.
II.
1)
orzecznictwo ETPCz
(1987) LEANDER v. SWEDEN (9248/81)
74. The Court observes that the right to freedom to receive information basically prohibits a Government
from restricting a person from receiving information that others wish or may be willing to impart
to him.
2) (2005) ROCHE V. THE UNITED KINGDOM (32555/96)
172. The Court reiterates its conclusion in Leander v. Sweden (judgment of 26 March 1987, Series A no.
116, p. 29, § 74) and in Gaskin (cited above) and, more recently, confirmed in Guerra and Others
(cited above), that the freedom to receive information “prohibits a Government from restricting a
person from receiving information that others wish or may be willing to impart to him” and that
that freedom “cannot be construed as imposing on a State, in circumstances such as those of the
present case, positive obligations to ... disseminate information of its own motion”.
3)
(2009) TÁRSASÁG A SZABADSÁGJOGOKÉRT (TASZ)1 v. HUNGARY (37374/05)
36. In any event, the Court notes that “the right to freedom to receive information basically prohibits a
Government from restricting a person from receiving information that others wish or may be
willing to impart to him” (Leander, op. cit., § 74). It considers that the present case essentially
concerns an interference – by virtue of the censorial power of an information monopoly – with the
exercise of the functions of a social watchdog, like the press, rather than a denial of a general right of
access to official documents. In this connection, a comparison can be drawn with the Court’s previous
concerns that preliminary obstacles created by the authorities in the way of press functions call for
the most careful scrutiny (see Chauvy and Others v. France, no. 64915/01, § 66, ECHR 2004-VI).
Moreover, the State’s obligations in matters of freedom of the press include the elimination of
barriers to the exercise of press functions where, in issues of public interest, such barriers exist solely
because of an information monopoly held by the authorities. The Court notes at this juncture that the
information sought by the applicant in the present case was ready and available (see, a contrario,
1
Hungarian Civil Liberties Union (HCLU).
JK |grudzień 2011
1
Guerra and Others v. Italy, 19 February 1998, § 53 in fine, Reports of Judgments and Decisions 1998-I)
and did not require the collection of any data by the Government. Therefore, the Court considers that
the State had an obligation not to impede the flow of information sought by the applicant.
4) (2010) COX v. TURKEY (2933/03)
31. (…) Article 10 rights are enshrined “regardless of frontiers” and that no distinction can be drawn
between the protected freedom of expression of nationals and that of foreigners. This principle
implies that the Contracting States may only restrict information received from abroad within the
confines of the justifications set out in Article 10 § 2 (Autronic AG v. Switzerland, 22 May 1990, §§ 50
and 52, Series A no. 178).
5) (2001) VgT VEREIN GEGEN TIERFABRIKEN v. SWITZERLAND (24699/94)
45. Under Article 1 of the Convention, each Contracting State “shall secure to everyone within [its]
jurisdiction the rights and freedoms defined in ... [the] Convention”. As the Court stated in Marckx v.
Belgium (judgment of 13 June 1979, Series A no. 31, pp. 14-15, § 31; see also Young, James and
Webster v. the United Kingdom, judgment of 13 August 1981, Series A no. 44, p. 20, § 49), in addition
to the primarily negative undertaking of a State to abstain from interference in Convention
guarantees, “there may be positive obligations inherent” in such guarantees. The responsibility of a
State may then be engaged as a result of not observing its obligation to enact domestic legislation.
6) (2008) KHURSHID MUSTAFA AND TARZIBACHI V. SWEDEN (23883/06)
33. Admittedly, the Court is not in theory required to settle disputes of a purely private nature. That
being said, in exercising the European supervision incumbent on it, it cannot remain passive where a
national court's interpretation of a legal act, be it a testamentary disposition, a private contract, a
public document, a statutory provision or an administrative practice appears unreasonable,
arbitrary, discriminatory or, more broadly, inconsistent with the principles underlying the
Convention (see Pla and Puncernau v. Andorra, 13 July 2004, § 59, ECHR 2004-VIII).
III.
wolność słowa on-line
Declaration by the Committee of Ministers on the protection of freedom of expression and information
and freedom of assembly and association with regard to Internet domain names and name strings
(Adopted by the Committee of Ministers on 21 September 2011 at the 1121st meeting of the Ministers’
Deputies)
2. The Internet offers significant opportunities to enhance the exercise and full enjoyment of human rights
and freedoms. (…) The United Nations Special Rapporteur on the promotion and protection of the
right to freedom of opinion and expression has recently rightly stated that “by acting as a catalyst for
individuals to exercise their right to freedom of opinion and expression, the Internet also facilitates
the realisation of a range of other human rights”.
4. Action by a state that limits or forbids access to specific Internet content constitutes an interference
with freedom of expression and the right to receive and impart information. In Europe, such an
interference can only be justified if it fulfils the conditions of Article 10, paragraph 2, of the
European Convention on Human Rights and the relevant case law of the European Court of Human
Rights.
5. In particular, as specified in Principle 3 of the Declaration of the Committee of Ministers on freedom of
communication on the Internet of 28 May 2003, states should not, through general blocking or
filtering measures, exercise prior control of content made available on the Internet unless such
JK |grudzień 2011
2
measures are taken on the basis of a provisional or final decision on the illegality of such content
by the competent national authorities and in full respect for the strict conditions of Article 10,
paragraph 2, of the European Convention on Human Rights. These measures should concern clearly
identifiable content and should be proportionate. This should not prevent the installation of filters
for the protection of minors, in particular in places accessible to them, such as schools or libraries.
6. The Committee of Ministers has stated, in its Declaration on human rights and the rule of law in the
Information Society of 13 May 2005, that member states should maintain and enhance legal and
practical measures to prevent state and private censorship. (…)
IV.
odpowiedzialność dostawców usług telekomunikacyjnych za udostępniane
treści
a) ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. 2002 nr 144 poz. 1204)
Art. 14. 1. Nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten, kto udostępniając zasoby systemu
teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę, nie wie o bezprawnym
charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania urzędowego
zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych lub
związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych.
b) wyrok SN z 8 lipca 2011 r., sygn. akt IV CSK 665/10
(…)”Jak słusznie wskazał Sąd pierwszej instancji, strona pozwana, (…) jest dostawcą usług internetowych.
(…) Nie jest zatem obowiązany do kontroli treści wypowiedzi umieszczanych przez internautów na forum
dyskusyjnym. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ust. o usł. elektr., jego odpowiedzialność za bezprawne naruszenie
cudzych dóbr osobistych (zarówno osób trzecich jak i usługobiorców) ma miejsce tylko wtedy, gdy wie o
bezprawnym charakterze danych zamieszczonych przez usługodawcę lub związanej z nimi działalności, a w
razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym
charakterze danych, nie uniemożliwi niezwłocznie dostępu do nich. (…)
Zasadniczym zarzutem skargi kasacyjnej był zarzut nierozważenia przez Sądy odpowiedzialności strony
pozwanej na podstawie art. 415 k.c. za to, że nie zabezpieczyła w sposób odpowiedni należącej do niej
publicznej sieci teleinformatycznej, nie zapewniając minimalnych warunków bezpieczeństwa,
pozwalających na identyfikację użytkowników sieci, co uniemożliwiło ustalenie danych osobowych
JK |grudzień 2011
3
pierwotnego naruszyciela dóbr osobistych powoda i uzyskanie od niego wynagrodzenia szkody. Zdaniem
skarżącego, konieczność zabezpieczenia sieci teleinformatycznej tak, by możliwa była identyfikacja osoby
naruszającej cudze dobra osobiste na portalu dyskusyjnym, wynika z normalnych, powszechnie przyjętych
zasad zarządzania i administrowania mieniem, nie tylko systemami informatycznymi.
(…) Żaden z przepisów ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną nie nakłada na usługodawcę takiego
obowiązku. (…)Obowiązku takiego nie można bowiem wywodzić z powszechnie przyjętych zasad ogólnych,
jak sugeruje skarżący, gdyż powszechnie przyjętą zasadą i istotą tego rodzaju usługi jest anonimowość
usługobiorców korzystających z ogólnie dostępnych internetowych portali dyskusyjnych, zapewniająca
wolność i swobodę wypowiedzi, co jest zasadniczym celem takich portali. W konsekwencji należy uznać, że
usługodawca świadczący drogą elektroniczną usługi polegające na umożliwieniu bezpłatnego dostępu do
utworzonego przez siebie internetowego portalu dyskusyjnego nie ma obowiązku zapewnienia
możliwości identyfikacji usługobiorcy dokonującego wpisu na takim portalu. (…)
c) ustawa z dn. 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. 1984 nr 5 poz. 24 z późn. zm.)
Art. 25. 1. Redakcją kieruje redaktor naczelny.
4. Redaktor naczelny odpowiada za treść przygotowywanych przez redakcję materiałów prasowych oraz za
sprawy redakcyjne i finansowe redakcji w granicach określonych w statucie lub właściwych przepisach.
Art. 37. Do odpowiedzialności za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału prasowego
stosuje się zasady ogólne, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Art. 38. 1. Odpowiedzialność cywilną za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału
prasowego ponoszą autor, redaktor lub inna osoba, którzy spowodowali opublikowanie tego
materiału; nie wyłącza to odpowiedzialności wydawcy. W zakresie odpowiedzialności majątkowej
odpowiedzialność tych osób jest solidarna.
Art. 7.2. W rozumieniu ustawy:
1) prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się
nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w
szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy
radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku
postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły
zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki
rozpowszechniania; (…)
2) dziennikiem jest ogólnoinformacyjny druk periodyczny lub przekaz za pomocą dźwięku oraz dźwięku i
obrazu, ukazujący się częściej niż raz w tygodniu,
3) czasopismem jest druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, a nie rzadziej niż raz w
roku; przepis ten stosuje się odpowiednio do przekazu za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu
innego niż określony w pkt 2,
7) redaktorem naczelnym jest osoba posiadająca uprawnienia do decydowania o całokształcie
działalności redakcji,
Art. 20.1. Wydawanie dziennika lub czasopisma wymaga rejestracji w sądzie wojewódzkim właściwym
miejscowo dla siedziby wydawcy, zwanym dalej organem rejestracyjnym.
2. Wniosek o rejestrację, o której mowa w ust. 1, powinien zawierać:
1) tytuł dziennika lub czasopisma oraz siedzibę i dokładny adres redakcji,
2) dane osobowe redaktora naczelnego,
3) określenie wydawcy, jego siedzibę i dokładny adres,
JK |grudzień 2011
4
4) częstotliwość ukazywania się dziennika lub czasopisma.
Art. 45. Kto wydaje dziennik, lub czasopismo bez rejestracji albo zawieszone - podlega grzywnie albo
karze ograniczenia wolności .
d) orzeczenie SN z 26 lipca 2007 r. o sygn. IV KK 174/07
„wydawanie w formie elektronicznej prasy dostępnej w Internecie musi być rejestrowane”
e) uzasadnienie postanowienia SN z dnia 15 grudnia 2010 r. sygn. akt: III KK 250/10
dziennikiem, a co za tym idzie prasą, jest przekaz mający postać „druku periodycznego”, a także przekaz
za pomocą dźwięku np. dziennik emitowany za pośrednictwem radiofonii oraz dźwięku i obrazu np.
dziennik nadawany przez telewizję. (…) zważyć należy, że pojęcie druku jest wieloznaczne, jakkolwiek w
starszej literaturze zwykło się wskazywać, że jest to każdy wyrób poligraficzny to jednak definiując to
określenie wskazywano nie na sposób produkcji a na jej efekt podkreślając, że drukiem jest np. książka,
czasopismo, gazeta, plakat, afisz itd.. (…) Tak więc przekaz za pośrednictwem Internetu, jeżeli spełnia
wymogi określone w treści art. 7 ust. 2 pkt. 1 pr. pr., jest prasą a interwał czasowy w jakiej się pojawia
determinuje to czy jest to dziennik w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt. 2 pr. pr., czy też czasopismo w
rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt. 2 pr. pr.
f)
V.
Delfi AS v. Estonia (64569/09)
dostęp do Internetu jako prawo człowieka
•
“filtrowanie Internetu”
Yıldırım and Akdeniz v. Turkey (3111/10 i 20877/10)
•
„odcinanie od Internetu”
Jankovskis v. Lithuania (21575/08)
JK |grudzień 2011
5