hermes 2011

HERMES 2011
Studium na temat zapobiegania i zwalczania nielegalnego obrotu
dobrami kultury w Unii Europejskiej
Étude sur la prévention et la lutte contre le trafic illicite
des biens culturels dans l’Union européenne
Opracowany przez / réalisée par CECOJI-CNRS-UMR 6224
Contract n° Home/2009/ISEC/PR/019-A2
Kwestionariusz dla instytucji i administracji
odpowiedzialnych za kontrolę mobilności dzieł sztuki
Questionnaire à l’attention des institutions et administrations
en charge des contrôles de mouvements d’œuvres d’art
Questionnaire Administrations Informacje osobiste
Informations personnelles
Imię
Prénom
Piotr
Nazwisko
Nom
Ogrodzki
Tytuł
Titre
Magister
Aktualne
stanowisko w
pracy
Employé(e) à
Zastępca Dyrektora Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
Adres
Adresse
02-916 Warszawa
Ul. Okrężna 9
Kraj
Pays
Polska
Numer telefonu +48 22 842 56 06
Téléphone
Fax
Télécopie
+48 22 642 11 85
Adres E-mail
Courrier
électronique
[email protected]
Inne dane kontaktowe / Autres informations
Korespondencję w sprawach związanych z raportem proszę również kierować do Pani Joanny
Grzonkowskiej ([email protected]) i na adres ogólny Instytutu : [email protected]
Instytucje, urzędy i organizacje, których zadaniem jest między innymi zwalczanie
przestępczości przeciwko dobrom kultury (w tym również działania mające na celu
zapobieganie nielegalnemu wywozowi lub ograniczające jego skutki).
Opracowanie zostało sporządzone w oparciu o dane zawarte w ankietach przesłanych do
Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (NIMOZ) przez: Departament
Dziedzictwa Kulturowego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (DDK MKiDN),
Komendę Główną Policji (KGP), Służbę Celną (SC), Komendę Główną Straży Granicznej
(KG SG), Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) oraz Bibliotekę Narodową (BN). Zbiorcze
opracowanie uwzględnia również stanowisko NIMOZ, które zostało już przesłane odrębnie.
Polski system ochrony dóbr kultury przed przestępczością (podstawy organizacji i działania).
W Polsce od wielu lat przywiązuje się znaczenie do podejmowania działań zmierzających do
poprawy stanu zabezpieczenia dóbr kultury (zabytków) przed przestępczością. W 1988 roku
minister kultury utworzył specjalistyczną jednostkę – Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych,
2 Questionnaire Administrations która prowadziła szerokie działania prewencyjne (z dniem 1 marca 2011 roku Minister Kultury
i Dziedzictwa Narodowego przekształcił Ośrodek w Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony
Zbiorów, rozszerzając jego zadania statutowe, przy jednoczesnym zachowaniu wszystkich
dotychczasowych, związanych z ochroną i bezpieczeństwem zabytków). Już na początku lat 90.
wypracowano zasady współpracy z Policją, dotyczące wymiany informacji, podejmowania
wspólnych działań prewencyjnych. Z czasem wspólne działania zostały rozszerzone i włączyły się
do nich Służba Celna i Straż Graniczna. Został stworzony wspólny system szkoleń funkcjonariuszy
poszczególnych służb, przybliżający zasady ochrony dziedzictwa narodowego i zwalczanie
przestępczości przeciwko zabytkom, w tym również nielegalnego wywozu. Ważnymi elementami
systemu działającego w Polsce są wojewódzcy konserwatorzy zabytków, którzy nadzorują stan
zabytków na terenie poszczególnych województw oraz Narodowy Instytut Dziedzictwa, który w
ramach istniejącego systemu skupia się na działaniach zmierzających do ochrony zabytków
archeologicznych. Ważnym etapem współpracy było podpisanie w 2004 roku czterostronnego
porozumienia o zasadach współpracy pomiędzy Ministrem Finansów reprezentowanym przez Szefa
Służby Celnej, Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego reprezentowanym przez Generalnego
Konserwatora Zabytków, oraz Komendantem Głównym Policji i Komendantem Głównym Straży
Granicznej. Celem porozumienia była poprawa współdziałania w zwalczaniu nielegalnego wywozu
za granicę lub przywozu z zagranicy zabytków, usprawnienie współpracy i osiągnięcie poprawy w
przepływie informacji dotyczącej utraconych i zagrożonych dóbr kultury.
W marcu 2005 roku zostało podpisane porozumienie pomiędzy Generalnym Konserwatorem
Zabytków, a Komendantem Głównym Policji (zastąpiło ono porozumienia podpisane w latach 1991
i 1993), w którym określono ramy współpracy i współdziałania w zwalczaniu przestępczości
przeciw zabytkom. W obu dokumentach Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
został wskazany przez Generalnego Konserwatora Zabytków, jako główny partner ze strony resortu
kultury i dziedzictwa narodowego.
Wspólne wieloletnie działania skutkują poprawą stanu bezpieczeństwa i ochrony zabytków. Na
przestrzeni ostatnich 15 lat doszło do wyraźnego zmniejszenia skali przestępczości. Jest to bez
wątpienia wynik wieloletnich skoordynowanych działań różnych instytucji, służb państwowych,
urzędów i organizacji społecznych. Dotychczasowe działania będą kontynuowane
z wykorzystaniem ponad 20 lat doświadczeń Narodowego Instytut Muzealnictwa i Ochrony
Zbiorów.
I) PROCEDURY KONTROLI OBROTU
MODALITÉS DU CONTRÔLE DE CIRCULATION
1) Jakie istnieją sposoby kontrolowania obrotu dziełami sztuki?
Quelles sont les modalités du contrôle de circulation d’œuvres d’art ?
Sposoby kontrolowania obrotu dziełami sztuki uzależnione są od zakresu kompetencji służb
i instytucji, które podejmują działania w zakresie ochrony zabytków. Najbardziej ograniczony
zakres ma Straż Graniczna, dla której głównym sposobem weryfikacji obrotu jest kontrola
graniczna. W dobie układu Schengen powyższe ma zastosowanie jedynie do granic zewnętrznych
naszego kraju, a więc tam gdzie kontrola graniczna funkcjonuje. Znacznie większymi
możliwościami dysponuje Służba Celna,prowadząca kontrole przesyłek wywożonych poza obszar
celny Unii Europejskiej, które dokonywane są w obrocie pocztowym, na lotniskach, na przejściach
granicznych drogowych, kolejowych i morskich. W wyniku analizy ryzyka typowane są przesyłki
do szczegółowej kontroli, a funkcjonariusze celni zwracają szczególną uwagę na kraj, do którego
wysyłany jest towar, zgłoszenie przesyłki przez podmiot, który wcześniej dokonywał już prób
3 Questionnaire Administrations nielegalnego wywozu dóbr kultury, wielkość oraz kształt przesyłki wskazujące, że może ona
zawierać dobro kultury (np. w przypadku obrazów płaskie paczki o dużych gabarytach lub tuby).
Oprócz kompetencji do podejmowania działań na granicy Unii Europejskiej w celu zapobiegania
zjawisku nielegalnego wywozu oraz przywozu zabytków organy celne są uprawnione również do
kontroli obrotu wewnątrzwspólnotowego. Kontrole takie opierają się na działaniach tzw. grup
mobilnych działających w głębi kraju, polegających na wyrywkowym sprawdzaniu pojazdów.
Wszystkie ankietowane urzędy i instytucje zwracały uwagę, że praktycznym sposobem
kontrolowania rynku sztuki jest śledzenie rynku sztuki (zarówno oferty antykwariatów i domów
aukcyjnych, specjalistycznej prasy, jak również portali internetowych) w poszukiwaniu dóbr
kultury pochodzących z przestępstwa. Jest to możliwe, bowiem od 1991 roku działa w Polsce baza
danych skradzionych zabytków (od 2005 roku powszechnie dostępna w Internecie –
www.skradzionezabytki.pl). Bardzo wyraźnie deklarowana jest bliska współpraca i wymiana
informacji. W przypadku ustalenia przez Policję podejrzanych transakcji dobrami kultury, co do
których zachodzi podejrzenie, że mogą być nielegalnie wywiezione informacje przekazywane są do
Straży Granicznej i Służby Celnej. Z kolei, jeśli Straż Graniczna posiada informacje, których sama
nie może wykorzystać (ze względu na ograniczenia kompetencyjne) przekazuje sprawy do
realizacji Policji.
W Polsce, urzędy i instytucje starają się w działać bezpośrednio, śledząc sytuację na rynku sztuki,
bowiem nie ma prawnych sposobów kontrolowania obrotu dziełami sztuki – w Polsce nie istnieje
akt prawny, który reguluje zasady kontrolowania obrotu dziełami sztuki (zabytkami) oraz
funkcjonowanie rynku sztuki.
2) Czy śledzicie / sprawdzacie bieżące (online) sprzedaże i ryzyka związanego z nielegalnym
wywozem?
Exercez-vous une veille particulière sur les ventes en ligne et les risques de sortie illicite ?
Biblioteka Narodowa (BN), Departament Dziedzictwa Kulturowego Ministerstwa Kultury i
Dziedzictwa Narodowego (DDK MKiDN) oraz NIMOZ nie prowadzą takich działań. Służba Celna
i Straż Graniczna deklaruje prowadzenie takich działań. W niektórych izbach celnych podejmowane
są przez koordynatorów do spraw ochrony dóbr kultury działania związane z monitorowaniem
handlu dobrami kultury na aukcjach internetowych (Allegro, eBay). Koordynatorzy zwracają
szczególną uwagę na transakcje, w których sprzedającym jest polski podmiot a kupującym podmiot
zagraniczny. Zachodzi wtedy duże prawdopodobieństwo wywozu przedmiotu zabytkowego za
granicę bez pozwolenia. Koordynatorzy sprawdzają również czy zabytek będący przedmiotem
transakcji nie znajduje się w krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za
granicę niezgodnie z prawem, prowadzonym przez NIMOZ. W ramach swoich działań Policja
prowadzi monitoring ofert sprzedaży na portalach aukcyjnych oraz przegląd katalogów domów
aukcyjnych, a także innych ofert. W przypadku powzięcia informacji o ryzyku nielegalnego
wywozu za granicę powiadamiana jest Straż Garniczną i Slużbę Celną. Na podobnych zasadach
działają w stosunku do Policji służby celne i graniczne.
3) Czy śledzicie / sprawdzacie sprzedaże w domach aukcyjnych?
Exercez-vous une veille particulière sur les ventes aux enchères ?
Prawie wszystkie ankietowane instytucje (poza Strażą Graniczną) i urzędy wskazały, że
monitorowane są sprzedaże w domach aukcyjnych pod kątem sprawdzenia czy oferowane dobra
kultury nie pochodzą z przestępstwa. Każda z instytucji śledzi rynek pod katem swojej specjalizacji.
DDK MKiDN poszukuje strat wojennych, NIMOZ bieżących strat, które zarejestrowane są w
4 Questionnaire Administrations krajowym wykazie zabytków skradzionych. W niewielkim stopniu śledzi sprzedaż w domach
aukcyjnych NID, a to ze względu na specyfikę poszukiwanych obiektów – zabytki archeologiczne,
które niemal nie występują w obrocie aukcyjnym.
4) Jakie napotykacie trudności w trakcie prób kontrolowania tych sprzedaży:
Quelles difficultés rencontrez-vous dans l’exercice de ce contrôle :
- Ogólnie?
Biblioteka Narodowa i Straż Graniczna nie wykazały specjalnych trudności w kontrolowaniu
sprzedaży. Pozostałe instytucje zwróciły uwagę na:
- brak narzędzi informatycznych, które umożliwiałyby sprawne przeszukiwanie portali
internetowych (np. oprogramowanie porównujące zdjęcia znajdujące się w katalogu skradzionych
zabytków, ze zdjęciami oferowanych do sprzedaży zabytków).
- słabą dokumentację skradzionych dóbr kultury posiadanych przez prywatnych kolekcjonerów,
biblioteki, a czasami i muzea, co skutkuje wątpliwościami przy późniejszej identyfikacji
znalezionego na rynku sztuki dzieła.
- krótki czas między pojawieniem się informacji w Internecie, a terminem aukcji, który ogranicza
możliwość podejmowania działań związanych z interwencją zawieszającą sprzedaż podejrzanego
dobra kultury.
- ograniczone możliwości szybkiego uzyskania opinii na temat przedmiotów kontrolowanych.
Opinia taka jest niezbędna do oceny w przedmiotu, jako ewentualnego zabytku, jego wartości i
czasu powstania. Dopiero w zależności od opinii mogą być podejmowane dalsze czynności
służbowe.
- W odniesieniu do pewnych kategorii dóbr kultury (dobra archeologiczne, kolekcje)?
- Pour certaines catégories de biens culturels (ex. biens archéologiques, collections) ?
W przypadku zabytków archeologicznych, głównym problemem sygnalizowanym przez NID jest
(w przypadku importowanych zabytków archeologicznych) brak kontaktu ze specjalistami z
różnych dziedzin archeologii, którzy w sposób wiarygodny mogliby potwierdzić pochodzenie i
autentyczność przedmiotów (na tę samą trudność wskazuje Policja).
Brak rownież w polskim systemie prawnym obowiązku wykazywania legalności pochodzenia
zabytku archeologicznego przy sprzedaży (rachunek z innego domu aukcyjnego, zaświadczenie
odpowiednich służb państowych lub muzem), co może ułatwiać obrót zabytkami pozyskanymi z
nielegalnych stanowisk.
5) Jakie podejmujecie kroki stwierdzając, że odbywają się poszukiwania / wykopy przedmiotów o
wartości archeologicznej przy pomocy wykrywaczy metali? Czy istnieją przepisy prawne
odnoszące się do tych urządzeń?
Quel contrôle exercez-vous sur les prospections « archéologiques » pratiquées avec des détecteurs
de métaux ? L’utilisation de ces appareils est-elle réglementée ?
W przypadku ochrony dziedzictwa archeologicznego działania związane z monitoringiem tego
problemu prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa. Pozostałe ankietowane instytucje i urzędy nie
5 Questionnaire Administrations prowadzą działań w tym zakresie.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r zabrania poszukiwania
ukrytych lub porzuconych zabytków bez uzyskania specjalnego pozwolenia. Jeśli tego typu
poszukiwania są prowadzone bez pozwolenia albo niezgodnie z jego warunkami (w tym przy
użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania)
osoby niestosujące się do tych ograniczeń mogą podlegać karze aresztu, ograniczenia wolności albo
grzywny. Badania archeologiczne mogą być prowadzone jedynie przez uprawnione osoby, za
pozwoleniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Nielegalne wykopaliska archeologiczne
kwalifikowane są jako zniszczenie nieruchomego zabytku archeologicznego, co jest przestępstwem.
W przypadku ujawnienia działań wyżej opisanych NID informuje Biuro Kryminalne Komendy
Głównej Policji, gdzie pracuje wyspecjalizowany zespół zajmujący się zwalczaniem przestępczości
przeciwko dziedzictwu kulturowemu, który podejmuje działania w oparciu o lokalne jednostki
Policji.
6) Czy wiecie o istnieniu regulacji prawnych albo czy postępujecie według określonych procedur w
przypadku wątpliwości, co do pochodzenia danego dobra?
Connaissez-vous des règles ou procédures particulières en cas de doutes sur l’origine du bien ?
Każda z ankietowanych instytucji i urzędów trochę inaczej rozumiała to pytanie i w związku z tym
udzielone odpowiedzi są dość rozbieżne. NIMOZ zwrócił uwagę, że przypadku ujawnienia na
rynku sztuki dobra kultury, co do którego zachodzi podejrzenie, że może pochodzić z przestępstwa
zawiadamia organy ścigania (podobne stanowisko zajęła Straż Graniczna, a Policja wprost
odpowiedziała, że kieruje się w swoich działaniach procedurami przepisów karnych). DDK
MKiDN stwierdził, że podejmuje działania zmierzające do ustalenia proweniencji zabytku w
oparciu o różne bazy danych i zasoby archiwalne. NID, Biblioteka Narodowa i Służba Celna
pominęła to pytanie lub wskazała na brak wiedzy o jakiś specjalnych regulacjach prawnych.
7) Jakie procedury stosujecie kiedy stwierdzacie, że jakiś przedmiot Waszego dziedzictwa
kulturowego jest nielegalnie przetrzymywany w innym Państwie Członkowskim?
Comment vous procédez-vous lorsque vous identifiez un objet du patrimoine de votre État en
situation illicite se trouvant à l’étranger, dans un autre État membre ?
NIMOZ zawiadamia DDK MKiDN w którego kompetencjach jest prowadzenie postępowań
restytucyjnych dotyczących dóbr kultury, jak również Policję. Podobnie działa NID. Działania w
takich sytuacjach wykraczają poza kompetencje Straży Granicznej czy Służby Celnej (jak dotąd nie
było takich sytuacji – podobnie stwierdziła również Biblioteka Narodowa).
Największymi kompetencjami w takich sytuacjach dysponuje DDK MKiDN, który przygotowuje
wniosek rewindykacyjny i prowadzi całą procedurę we współpracy z Ministerstwem Spraw
Zagranicznych.
Do podejmowania działań pełne uprawnienia posiada Policja, która w ramach współpracy organów
ścigania zwraca się do Policji drugiego państwa o zabezpieczenie tego przedmiotu. Do tego
wniosku załączana jest pełna informacja na temat proweniencji tego przedmiotu i okoliczności jego
zaboru lub zaginięcia. Dalsze postępowanie odbywa się w ramach międzynarodowej pomocy
prawnej na szczeblu prokuraturskim lub sądowym.
8) W jakim stopniu w znalezieniu odpowiedniego rozwiązania pomocne są Konwencja UNESCO z
1970 r., Konwencja Unidroit z 1995 r. lub Dyrektywa Rady 93/7/CEE z 1993 r. (bezpośrednio lub
6 Questionnaire Administrations pośrednio)?
En quoi la Convention Unesco de 1970, la Convention Unidroit de 1995, la Directive
communautaire « restitution » 93/7/CEE vous sont utiles à la recherche de solutions (directement ou
indirectement) ?
Przygotowując zawiadomienia do organów ścigania przywoływane są przepisy zarówno konwencji
UNESCO z 1970 r., jak i Dyrektywy Rady 93/7/CEE z 1993 r. Bezpośrednio w swoich działaniach
przepisy tych aktów prawnych stosuje DDK MKiDN. Ze względu na brak umocowań prawnych nie
stosują tych przepisów bezpośrednio Służby Celne i Straż Graniczna. W podobnej sytuacji jest
również Biblioteka Narodowa i NID.
Policja zwróciła uwagę, że Polska w całej rozciągłości stosuje zalecenia Konwencji UNESCO z
1970 roku, a niektóre rozwiązania jak np. zapisy Porozumienia z dnia 3 listopda 2004 roku
pomiędzy Ministrem Finansów, Ministrem Kultury, Komendantem Głównym Policji i
Komendantem Głównym Straży Granicznej, które dotyczą współdziałania w zwalczaniu nie tylko
nielegalnego wywozu, ale również nielegalnego przywozu - należą do wielkiej rzadkości.
Polska nie ratyfikowała Konwencji UNIDROIT z 1995 r.
9) Jak współpracujecie z jednostkami administracyjnymi innych krajów (na poziomie krajowym,
regionalnym, ponadnarodowym)?
Comment se réalise la coopération avec d’autres administrations à l’étranger ? S’agit-il
d’administrations nationales, régionales, supranationales ?
W zasadzie wszystkie ankietowane Instytucje i urzędy (poza Biblioteką Narodową i Strażą
Graniczną) wykazywały podejmowanie współpracy. Przedstawiciele NIMOZ systematycznie
uczestniczą w konferencjach międzynarodowych nawiązując kontakty robocze z przedstawicielami
wielu urzędów i organizacji innych krajów, jak również instytucji międzynarodowych.
Policja wskazuje, że współpraca z jednostkami policyjnymi innych krajów odbywa się za
pośrednictwem Biura Międzynarodowej Współpracy Policji Komendy Głównej Policji. Podstawą
takiej współpracy są umowy międzynarodowe konwencyjne (dotyczące współpracy organów
ścigania w zwalczaniu przestępczości) oraz bilateralne, dotyczące współpracy Policji.
Rozbudowaną współpracę deklaruje również NID, który współpracę międzynarodową realizuje za
pośrednictwem forum eksperckich European Heritage Head Forum, Monitoring Group on Cultural
Heritage in the Baltic Sea States oraz European Heritage Legal Forum. Współpraca polega na
wymianie informacji i dobrych praktyk w zakresie przeciwdziałania nielegalnemu obrotowi
dziedzictwem archeologicznym.
DDK MKiDN skupia się w swoich międzynarodowych kontaktach na instytucjach badających
proweniencję dóbr kultury, a także współpracuje z innymi punktami kontaktowymi Unii
Europejskiej.
Polska administracja celna współpracuje z Regionalnym Biurem Łącznikowym Wywiadu Celnego
Światowej Organizacji Ceł dla Europy Wschodniej i Środkowej – RILO ECE (Regional
Intelligence Liaison Office for Eastern and Central Europe), które prowadzi projekt specjalny
„OBELIKS – SAVE OUR CULTURAL HERITAGE”. Projekt ten ma na celu polepszenie
współpracy na szczeblu krajowym i międzynarodowym, pomiędzy służbami celnymi i innymi
organizacjami odpowiedzialnymi za ochronę dóbr kultury, a tym samym zwiększenie skuteczności
zwalczania przestępczości w tym zakresie w regionie Europy Wschodniej i Środkowej. Wymiana
7 Questionnaire Administrations informacji w przedmiotowym projekcie odbywa się w ramach światowej internetowej Bazy Danych
o Przestępczości Celnej – CEN (Customs Enforcement Network); dzięki temu komunikaty
dotyczące zajęć cennych przedmiotów dokonanych w regionie dostępne są dla służb celnych na
całym świecie. Ponadto, w ramach projektu na stronach internetowych Światowej Organizacji
Celnej publikowane są na bieżąco raporty o skradzionych dziełach sztuki uzupełnione bogatym
materiałem zdjęciowym. Działania wynikające ze współpracy z Regionalnym Biurem Wywiadu
Celnego (RILO ECE) dotyczą przede wszystkim przekazywania przez polską służbę celną danych o
próbach nielegalnego wywozu oraz przemytu zabytków, które umieszczane są w światowej
internetowej bazie danych o przestępczości celnej.
10) Czy utrzymujecie jakąś uprzywilejowaną formę współpracy z innymi krajowymi, regionalnymi
lub ponadnarodowymi administracjami?
Avez-vous des coopérations privilégiées avec d’autres administrations dans votre État, avec
d’autres administrations étrangères? S’agit-il d’administrations nationales, régionales,
supranationales ?
Spośród badanych instytucji Biblioteka Narodowa i Straż Graniczna nie deklarowały
funkcjonujących form współpracy międzynarodowej. Pozostałe instytucje, każda z uwzględnieniem
swoje specyfiki nawiązały i prowadzą wspólpracę międzynarodową.
NIMOZ współpracuje z innymi instytucjami i organizacjami na podstawie porozumień
dwustronnych lub wielostronnych (międzyresortowych). Podobną współpracę z innymi delegacjami
Państw Członkowskich UE w ramach Grupy roboczej ds. zwrotu dóbr kultury i z instytucjami
zajmijącymi się obiektami skradzionymi lub utraconymi np. Art Loss Registrer oraz instytucjami
badającymi proweniencję prowadzi DDK MKiDN. Narodowy Instytut Dziedzictwa realizował wraz
z Centralnym Muzeum Morskim i norweskimi partnerami, Riksantikvaren oraz Kulturrad wspólny
projekt «Legal and illicit trade with cultural heritage. Research and education platform of
experience exchange in the field of preventing from crime against cultural heritage ».
8 Questionnaire Administrations II) IDENTYFIKACJA PRZESZKÓD POD KĄTEM DOSKONALENIA SYSTEMU
DÉTERMINATION DES OBSTACLES À SURMONTER POUR AMÉLIORER LE SYSTÈME
1) Jakie napotykacie przeszkody w odniesieniu do wymiany danych i informacji na temat kradzieży
i nielegalnego obrotu?
Quelles difficultés rencontrez-vous dans l’échange de données et d’informations concernant le vol
et la circulation illicite ?
W przypadku kradzieży wymiana informacji wiąże się przede wszystkim z prowadzonym przez
NIMOZ Krajowym wykazem zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z
prawem. Częstym problemem jest szybkość przekazywania informacji. Zdarza się, że o niektórych
zdarzeniach jesteśmy informowani po kilku tygodniach czy miesiącach. Problemem bywa również
przekazywanie niekompletnych danych (np. brak zdjęcia, szczegółowego opisu, wykazu cech
charakterystycznych), które poważnie utrudniają skuteczne wykorzystanie prowadzonej przez
Instytut i powszechnie dostępnej w Internecie bazy danych o skradzionych zabytkach.
NID wskazuje na brak procedur wymiany informacji pomiędzy jednostkami ochrony zabytków
poszczególnych państw. Wymiana danych odbywa się najczęściej przy udziale poszczególnych
pracowników służb ochrony zabytków, w związku z ich uczestnictwem w międzynarodowych
konferencjach i spotkaniach. Brak działań systemowych, co utrudnia skuteczność działań.
Policja zwróciła uwagę na ograniczony dostęp do informacji o oferentach dzieł sztuki będących w
zainteresowaniu Policji (na podstawie monitoringu katalogów domów aukcyjnych) przed podjęciem
oficjalnych procesowych czynności zabezpieczających « podejrzane » dzieła sztuki oferowane
przez domy aukcyjne.
Straż Graniczna zwróciła uwagę na problem pilnego (natychmiastowego) przekazywania informacji
innym organom lub instytucjom. Nielegalny wywóz, do którego pozostaje właściwa Straż
Graniczna, jest często pochodną innego rodzaju przestępstw, w tym kradzieży i paserstwa. W
związku z tym koniecznym jest uzyskiwanie informacji, w trybie pilnym, na temat tego typu
zjawisk przestępczych, co pozwala skuteczniej zwalczać przestepstwo w postaci nielegalnego
wywozu.
2) Jakie napotykacie przeszkody w odniesieniu do identyfikacji zagranicznego dziedzictwa
kulturowego?
Quelles difficultés rencontrez-vous dans l’identification de patrimoines d’autres États ?
W stosunku do strat, jakie ponoszą inne kraje, podstawowym problemem dla NIMOZ pozostaje
przepływ informacji na ich temat. Nie mamy wiedzy o otwartym, internetowym portalu, który
stanowiłby platformę wymiany informacji na temat utraconych i poszukiwanych dóbr kultury.
Okazyjnie, za pośrednictwem ambasad otrzymujemy informacje o poszukiwanych zabytkach.
Informacje te zamieszczamy na naszych stronach internetowych i w różnych wydawnictwach,
starając się jak najszerzej przekazać informacje.
DDK MKiDN zwrócił uwagę na często występujący w zakresie strat wojennych brak jednoznacznej
dokumentacji potwierdzającej tożsamość obiektu. NID ma poważne problemy z kontaktem ze
specjalistami zagranicznymi, którzy mogliby pomóc w identyfikacji zabytków archeologicznych.
Na podobny problem zwraca uwagę Straż Graniczna. Ograniczona możliwość identyfikacji
przedmiotów (ich oceny/wyceny) pod kątem ich ewentualnej kradzieży (utraty), prawa własności
9 Questionnaire Administrations utrudnia skuteczne działania. Szczególnie uwidacznia się to, gdy mamy do czynienia z tzw.
tranzytem przez terytorium naszego kraju, a więc przewożeniem przedmiotów przez terytorium RP
docelowo do innego kraju, w tym równiez krajów z poza UE. Często uzyskiwanie stosownych
opinii lub poszukiwanie w bazach danych jest czynnościa czasochłonną, a uzyskanie stosownych
informacji w trybie pilnym nie jest możliwe zarówno z powodów technicznych jak i formalnych.
Niejednokrotnie brak również przez podróżnych jakichkolwiek dokumentów potwierdzających
własność przedmiotu utrudnia ich weryfikację, a z pewnością wiąże się to z długim okresem
sprawdzeń i poszukiwań.
Również Policja ma poważne problemy z ustaleniem zagranicznego dziedzictwa kulturowego, a w
szczególności, czy pochodzi ono z przestępstwa i czy zostało przemycone do Polski (nielegalny
przywóz). W przypadku rejestracji tych przedmiotów w ewidencji « interpolowskiej » lub
poszczególnych ewidencjach krajowych, sprawdzenia źródeł informacji dotyczących tych
przedmiotów na terenie innych krajów, związane jest z bardzo długim okresem oczekiwania na
odpowiedź - nawet powyżej roku.
3) Jakiego typu przeszkody wynikają ze zróżnicowania krajowych metod kontroli? Czy uważacie,
że efektywniej byłoby posiadać ujednolicony dokument administracyjny?
Quelles difficultés concrètes pose la disparité des modalités de contrôle selon les États ; vous
semblerait-il plus efficace d’avoir un document administratif commun ?
Pytanie jest mało czytelne (NID i DDK MKiDN nie wypowiedziały się na ten temat). O jakie
metody kontroli chodzi i o jakim dokumencie administracyjnym jest mowa. Czy chodzi o metody
kontroli rynku sztuki, czy metody kontroli wywozu, czy metody stwierdzania legalności
pochodzenia oferowanych dóbr kultury ?
W dobie otwartych granic strefy Schengen, dobra kultury z dużą łatwością krążą między państwami
i ustalenie proweniencji poszczególnych dzieł sztuki jest mocno utrudnione. Problemem jest
również ustalenie czy przedmiot legalnie opuścił terytorium poszczególnych państw.
Policja zwraca uagę, że ujednolicony dokument o charkatrze aministracyjnym (prawnym),
określający w wymiarze międzynarodowym w miarę jednolity sposób procedury i metodologię
takich kontroli (sprawdzeń), znacznie by ułatwił współpracę w tej dziedzinie różnych instytucji z
różnych krajów.
Straż Graniczna zwróciła uwagę, że pomimo istnienia ogólnie obowiązujących przepisów UE w
praktyce stosowania uwzględniane muszą być również przepisy krajowe, które w zależności od
kraju są mniej lub bardziej restrykcyjne oraz mniej lub bardziej doregulowane. Ujednolicony
dokument administracyjny mógłby być rozwiązaniem, jednakże nadal problemem pozostanie
możliwość weryfikacji jego treści lub weryfikacji wystawcy takiego dokumentu, jak równiez pilny
dostep do informacji potwierdzających treść dokumentu.
4) Jakie trudności napotykacie we współpracy na poziomie UE / międzynarodowym?
Quelles difficultés rencontrez-vous dans la coopération européenne, internationale ?
W dotychczasowych działaniach NIMOZ nie napotkano trudności we współpracy z UE. W ramach
swojej działalności Instytut wspiera przedstawicieli Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego delegowanych do grup roboczych działających przy Komisji Europejskiej
np. Mobility of Collection.
Zdaniem Policji nie ma trudności w bezpośredniej współpracy policyjnej, natomiast występują
10 Questionnaire Administrations problemy przy rewindykacji wynikające z odmiennych systemów prawnych, które inaczej regulują
pewne istotne dla procesów rewindykacji kwestie np. nabycie w dobrej wierze, zasiedzenie, okresy
przedawnienia roszczeń. Na podobne kwestie zwrócił uwagę DDK MKiDN. Szczególnie widoczna
jest uprzywilejowana rola nabywcy w dobrej wierze, kosztem pierwotnego właściciela (w jednej ze
spraw rewindykacyjnych prowadzonych w Niemczech, podnoszona jest kwestia dobrej wiary
antykwariusza, który nabył zabytkową monstrancję pochodzącą z kradzieży w Polsce, choć
informacja na jej temat była dostępna w chwili zakupu w prowadzonej przez Interpol,
ogólnodostępnej bazie skradzionych zabytków). Narodowy Instytut Dziedzictwa podkreśla, że
najbardziej istotnym problemem pozostaje brak kontaktu z zagranicznymi specjalistami, którzy
mogliby pomóc w identyfikacji ujawnianych na rynku zabytków archeologicznych.
11 Questionnaire Administrations III) W POSZUKIWANIU ROZWIĄZAŃ
RECHERCHE DE SOLUTIONS
1) Biorąc pod uwagę istniejące trudności, jakie rekomendujecie rozwiązania na poziomie
legislacyjnym, technicznym, operacyjnym, deontologicznym?
Dans l’identification de ces difficultés, quelles solutions préconisez-vous sur les plans juridique,
technique, opérationnel, déontologique ?
-
Propozycje rekomendacji pewnych rozwiązań wskazały dwie instytucje: DDK MKiDN i
NIMOZ. Wśród możliwych kierunków zmian legislacyjnych wskazano :
-
Możliwość zmiany w przepisach dyrektywy Rady 93/7 z dnia 15 marca 1993 roku o zwrocie
nielegalnie wywiezionych dóbr kultury w postaci :
1. Umożliwienie prywatnym właścicielom wszczęcia postępowania restytucji na podstawie
przepisów tego aktu.
2. Wskazanie, że prawo państwa wnioskującego decyduje o tym, czy dobro zostało legalnie
wywiezione.
3. Wydłużenie okresu na wszczęcie postępowania do lat 3 liczonego od momentu, w którym organ
centralny powziął wiadomość o miejscu, w którym znajduje się dobro kultury i osobie jego
posiadacza
4. Wydłużenie terminu z art. 7.1. z 30 do 50 lat
5. Wskazanie, że sąd bada tylko fakt nielegalnego wywozu
6. Uprawnienie sądu do przyznania odszkodowania, jako uprawnienie dyskrecjonalne. Zasądzenie
odszkodowania zależne od złożenia wniosku przez posiadacza
7. Sprecyzowanie pojęcia
odszkodowania
„należytej
ostrożności
i
staranności”
na
potrzeby
ustalania
8. Przeniesienie formalnego ciężaru dowodowego na posiadacza i ograniczenie wysokości
odszkodowania.
9. Wskazanie, że prawem właściwym dla oceny własności dobra kultury jest prawo państwa
żądającego zwrotu
10. Rozszerzenie zakresu działania dyrektywy na zabytki archeologiczne wyeksportowane przed
1993 r.
11. Wprowadzenie większej ochrony dóbr kultury, które po kradzieży zostają wprowadzone do bazy
utraconych dóbr kultury prowadzonej przez Interpol (baza danych jest ogólnie dostępna i
umieszczenie w niej skradzionego przedmiotu powinno wykluczać możliwość jego nabycia w
dobrej wierze).
12 Questionnaire Administrations -
Pragniemy zarekomendować stworzenie międzynarodowego portalu internetowego, który :
1.
umożliwiałby wymianę informacji na temat utraconych i poszukiwanych dóbr kultury,
2. informowałby i pozwalał na nawiązanie współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami
działającymi w różnych krajach, których celem jest prowadzenie działalności zwalczającej
przestępczość przeciwko dobrom kultury ,
3.
umożliwiałby publikowanie informacji o skradzionych dobrach kultury, co do których istnieje
prawdopodobieństwo, że mogą zostać wywiezione nielegalnie za granicę,
4. propagowałby « bank dobrych praktyk », w ramach, którego prezentowane byłyby sprawdzone
w różnych krajach rozwiązania organizacyjne, techniczne, prawne, które skutecznie mogłyby
zostać wykorzystane w innych państwach do ochrony dziedzictwa kulturowego,
-
Ważnym dla prowadzenia skutecznych poszukiwań utraconych w wyniku przestępstw
dóbr kultury byłoby stworzenie i udostępnienie do powszechnego stosowania
specjalistycznego oprogramowania, które umożliwiałoby przeszukiwanie zasobów
Internetu automatycznie porównując zdjęcia zgromadzone w bazach danych skradzionych
dóbr kultury z zasobami różnych portali oferujących zabytki do sprzedaży.
13