Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem

490
Probl
Hig Epidemiol/ 2009,
90(4): papers
490-494
Artykuły
oryginalne
original
Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem
fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat
– metodologia badań
Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years
in Polish national research – methodology
Emilia Kolarzyk
Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
W pracy przedstawiona jest metodyka ogólnopolskich badań, dotyczących
oceny jakości życia kobiet w wieku 46-60 lat, z 9 województw:
Zachodniopomorskie, Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie,
Podlaskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. Badania
w poszczególnych województwach wykonane były w oparciu o specjalnie
w tym celu przygotowany kwestionariusz ankiety. W badaniach posłużono
się kwestionariuszem ankiety. Pierwsza część ankiety dotyczyła danych
personalnych i socjodemograficznych oraz stylu życia badanych kobiet.
W drugiej części wykorzystano standardowy kwestionariusz SF‑36, przy
pomocy którego oceniano fizyczną i psychiczną sferę zdrowia badanych
kobiet.
The aim of this study was to present the methodology for Polish national
research. The objective of this research was to evaluate life quality of
women aged 45-60 years, living in 9 voivodships: Zachodniopomorskie,
Pomorskie, Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Podlaskie, Mazowieckie,
Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. All researchers were obliged to use the
special questionnaire. The first part of this questionnaire included sociodemographic and personal data and lifestyle of examined women. In the
second part of it a standardized SF-36 questionnaire was applied and
physical and mental components of life quality were estimated.
Słowa kluczowe: jakość życia, kobiety 45-60-letnie, kwestionariusz SF-36,
zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne
Key words: quality of life, women from 45 to 60 years, SF-36 questionnaire,
physical health, mental health
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 490-494
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 28.11.2009
Zakwalifikowano do druku: 01.12.2009
Prof. dr hab. med. Emilia Kolarzyk
Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński
ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków
tel. (0-12) 422-37-20, e-mail: [email protected]
Przedział wieku 45-60 lat jest szczególnym
okresem w życiu kobiet. Pod względem biologicznym
kobiety te są w okresie okołomenopauzalnym, co predysponuje je do wystąpienia chwiejności emocjonalnej,
wahań nastroju, dużego napięcia nerwowego oraz
zmniejszenia sił witalnych. Życie stawia natomiast
przed nimi wzmożone wymagania. Część kobiet jest
na wcześniejszej emeryturze lub nigdy nie pracowała
zawodowo, ale wiele spośród nich pracuje, często
w zwiększonym wymiarze godzin. Niezależnie od sytuacji zawodowej, do obowiązków kobiet w tym wieku
niejednokrotnie należy opiekowanie się nie tylko wnukami, ale także rodzicami i innymi starszymi osobami
z kręgu rodziny czy znajomych. Godzenie obowiązków
domowych i zawodowych indukuje uczucie stresu,
a wówczas najskuteczniejszym rozwiązaniem wydaje
się sięgnięcie po preparaty uspokajające i nasenne.
Nakładać się to może na farmakoterapię stosowaną
przy leczeniu dolegliwości typowych dla tego wieku:
schorzeń układu każenia, układu moczopłciowego
czy zaburzeń o charakterze endokrynnym. Wszystkie
wyżej wymienione składowe o charakterze fizycznym,
psychicznym oraz społecznym mogą mieć wpływ na
jakość życia kobiety.
Stało się to przesłanką do podjęcia badań o zasięgu ogólnopolskim, mających na celu ocenę jakości
życia kobiet w wieku 45-60 lat. Badania te zostały
zainspirowane jako wynik działalności Sekcji Głównej
­Naukowej, tworzonej w obrębie Polskiego Towarzystwa
Higienicznego na wniosek Prezesa PTH, Dr med. Kazimierza Dragańskiego. Badania były zorganizowane
oraz koordynowane przez Zakład Higieny i Ekologii,
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
w Krakowie.
Kolarzyk E. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat ...
Metodyka badań
491
4B. Jeśli Pani nie pracuje, to czy opiekuje się Pani:
If you do not have a job, do you take care of:
a. dziećmi do lat 7 spoza rodziny/
unrelated children under seven Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc
If yes, please specify how many hours on the average per day …… or per
month
b. wnukami/grandchildren
Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc
If yes, please specify how many hours on the average per day …… or per
month
c. rodzicami lub starszymi krewnymi/ parents or elderly family members
Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc
If yes, please specify how many hours on the average per day …… or per
month
d. osobami starszymi lub niepełnosprawnymi spoza rodziny/ unrelated elderly
or disabled persons Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc
If yes, please specify how many hours on the average per day …… or per
month
Badaniami objęto kobiety zamieszkujące następujące województwa: Zachodniopomorskie, Pomorskie,
Kujawsko-Pomorskie, Podlaskie, Wielkopolskie, Mazowieckie, Łódzkie, Śląskie, Małopolskie. W każdym
województwie badanych było średnio 150 kobiet
w trzech subgrupach wiekowych: 45-49,99; 50-54,99;
55-60 lat (średnio po 50 kobiet w każdej grupie).
Przy rekrutacji zastosowano metodę „kuli śnieżnej” [1,2]. Badania wykonano w oparciu o identyczną
metodykę (przedstawioną poniżej), a wyniki prezentowane są kolejno z każdego województwa. Według
tej metodyki zbadane zostały także kobiety z Grodna
(Białoruś) i Krasnojarska (Rosja).
W badaniach posłużono się kwestionariuszem ankiety (treść poniżej). Pierwsza część ankiety dotyczyła
danych socjodemograficznych oraz prozdrowotnych,
a także antyzdrowotnych zachowań osobniczych
badanych kobiet. W drugiej części wykorzystano
standardowy kwestionariusz SF-36 [3].
5. Czy praca zawodowa daje Pani satysfakcję? / Do you experience job satisfaction?
Tak/Yes
Nie/No
Ankieta dla kobiet w wieku 45-60 lat
6. Czy środowisko pracy wpływa na Panią stresogennie? / Is your working
environment stressful for you? Tak/Yes
Nie/No
Część I
1. Data urodzenia / Date of birth
2. Miejsce zamieszkania/ Place of residence
Miasto/ town
Wieś/ village
3. Wykształcenie/Education
Podstawowe/primary
Zawodowe/vocational
Średnie/secondary
Wyższe/tertiary
3A. Zawód/Profession ……
4. Praca zawodowa/ Occupational activity
pracuję zawodowo/a job
nie pracuję/no job
jestem emerytką/retirement
przebywam na rencie/social pension
Jeśli Pani pracuje, proszę określić ile godzin dziennie …… godz/dzień
If you have a job, please specify how many hours daily you work ……
4A. Jeśli Pani pracuje, to czy oprócz pracy zawodowej opiekuje się Pani:
/ If you have a job, do you also take care of:
a. dziećmi do lat 7 spoza rodziny/ unrelated children under seven
Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc / If yes, please specify how many hours on the average per day …… or
per month
b. wnukami/grandchildren Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc / If yes, please specify how many hours on the average per day …….or
per month
c. rodzicami lub starszymi krewnymi / parents or elderly family members
Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc / If yes, please specify how many hours on the average per day …….or
per month
d. osobami starszymi lub/ niepełnosprawnymi spoza rodziny/unrelated elderly or disabled persons Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać ile godzin średnio: …… godz/dobę lub …… godz/miesiąc
If yes, please specify how many hours on the average per day …… or per
month
7. Czy otaczające środowisko wpływa na Panią stresogennie? / Is the surrounding environment stressful for you?
Tak/Yes Nie/No
8. Czy dla Pani dom jest miejscem odpoczynku? / Can you rest at home?
Tak/Yes
Nie/No
9. Czy stosuje/stosowała Pani zastępczą terapię hormonalną? / Have you
ever used hormone replacement therapy? Tak/Yes
Nie/No
10. Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy zauważyła Pani u siebie jeden lub więcej z niżej podanych objawów? / Did you notice one or more of the following
symptoms in the past three months?:
a. ból głowy/headache
Tak/Yes Nie/No
b. kołatanie serca/heart palpitations
Tak/Yes Nie/No
c. zmienne nastroje/ mood swings
Tak/Yes Nie/No
d. napięcie mięśni ramion lub karku/tension of shoulder/ neck muscles
Tak/Yes Nie/No
e. gniew bez specjalnego powodu/anger without any reason
Tak/Yes
Nie/No
11. Czy jeden lub więcej z wyżej wymienionych objawów utrzymywały się
tydzień lub dłużej? / Did one or more of the aforementioned symptoms last
for a week or more?
Tak/Yes
Nie/No
12. Czy zażywa Pani jakieś leki ? / Do you take any medications?
Tak/Yes
Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać, jakie/ If yes, please specify what kind of medications
you take ……
13. Czy w ostatnim czasie przyjmowała Pani leki lub inne preparaty o działaniu uspokajającym, ułatwiającym zasypianie bądź o działaniu przeciw
lękowym? / Have you used sedatives, sleep-inducing or anxiety-relieving
medications recently?
Tak/Yes
Nie/No
Jeśli Tak, to były one/ If yes, were they:
a. przepisane na receptę. Wymień jakie / Prescribed by a doctor. Specify
which ……
b. dostępne bez recepty. Wymień jakie/not prescribed by a doctor. Specify
which ……
14. Czy wyżej wymienione leki, kupowane na receptę były przepisane przez :
Who prescribed you the drugs?:
Lekarza podstawowej opieki zdrowotnej/Familydoctor
Lekarza specjalistę /Specialist
Jeśli przepisał je lekarz specjalista, proszę podać, jakiej specjalności. / If by
a specialist, please specify the specialization ……
492
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 490-494
15. Gdzie zazwyczaj nabywa Pani leki bądź preparaty, o których była mowa
powyżej? / Where do you usually buy the aforementioned medications or
preparations?
apteka/pharmacy
sklep zielarski/herbal shop
supermarket/supermarket
internet/internet
od znajomych/from friends
inne/other places
16. Czy jest Pani aktualnie pod opieką lekarza specjalisty? / Are you under
the care of any specialist? Tak/Yes Nie/No
Jeśli Tak, proszę podać, jakiego/If yes, please specify the specialization ……
Część II – Kwesionariusz SF-36 (11 skal)
1. Czy może Pani powiedzieć, jaki jest ogólnie Pani stan zdrowia? / In general, would you say your health status is:
a. Doskonały/Excellent
b. Bardzo dobry/Very Good
c. Dobry/Good
d. Średni/Fair
e. Zły/Poor
2. Porównując z rokiem poprzednim, jak ocenia Pani ogólnie
swój stan zdrowia? / In comparison with previous year, how
would you rate your general health status now?
a. Mój stan zdrowia jest znacznie lepszy niż rok wcześniej
/ Much better now than one year ago
b. Mój stan zdrowia jest nieco lepszy niż rok wcześniej / Somewhat better now than one year ago
c. Mój stan zdrowia jest w przybliżeniu taki sam jak rok wcześniej / About the same
d. Mój stan zdrowia jest nieco gorszy niż rok wcześniej / Somewhat worse now than one year ago
e. Mój stan zdrowia jest znacznie gorszy niż rok wcześniej
/ Much worse than one year ago
Punkty
/Points
5
4
3
2
1
Punkty
/Points
5
4
3
2
1
3. Poniższe czynności są typowymi czynnościami wykonywanymi codziennie. Czy Pani obecne zdrowie ogranicza wykonywanie poniższych
czynności? Jeżeli tak, to w jakim stopniu?/ The following items are about
activities you might do during a typical day. Does your present health
status limit your activities? If so, how much?
Zdrowie/ Health
Czynności/ Activities
nie ograNieco
bardzo
nicza
ogranicza ogranicza
/ Not limi- / Limiting / Limiting at all
a little
ting a lot
a. Czynności wymagające użycia siły,
jak: bieganie, podnoszenie ciężkich
przedmiotów, itp.
/ Vigorous activities, such as running,
lifting heavy objects, participating in
strenuous sports
3
b. Czynności umiarkowanie ciężkie,
jak: przesuwanie stołu, odkurzanie
/ Moderate activities, such as moving
a table, pushing a vacuum cleaner,
bowling or playing golf
3
c. Noszenie zakupów / Lifting or
carrying groceries
3
d. Wejście na 3 piętro / Climbing
several flights of stairs
3
2
1
e. Wejście na 1 piętro / Climbing one
flight of stairs
3
2
1
f. Klękanie, kucanie, zginanie się
w dół przy podnoszeniu czegoś z podłogi / Bending, kneeling, or stooping
3
2
1
g. Przejście 1,5-2 km / Walking more
than a mile
2
1
h. Przejście około ½ km / Walking
several blocks
3
2
1
i. Przejście 100 metrów / Walking
one block
3
2
1
j. Kąpiel, ubieranie się / Bathing or
dressing yourself
3
2
1
4. Czy w związku ze stanem zdrowia w ciągu ostatnich
4 tygodni, miała Pani trudności z pracą lub czynnościami dnia
codziennego, co powodowało, że: / During the past 4 weeks,
did you have any of the following problems with your work or
other regular daily activities as a result of your physical health
status?
Tak Nie
/Yes /No
a. Mniej czasu przeznaczała Pani na pracę lub czynności dnia
codziennego / Cut down the amount of time you spent at
work or other activities
1
2
b. Zrobiła Pani mniej niż zamierzała / Accomplished less than
you would like
1
2
c. Ograniczała Pani wykonywanie pewnych zadań w pracy lub
pewnych czynności dnia codziennego / Limited some kinds
of work or other activities
1
2
d. Miała Pani trudności w wykonywaniu pracy lub czynności
dnia codziennego (np.: wymagało to dodatkowego wysiłku)
/ Had difficulty performing the work or other activities (for
example, it took extra effort)
1
2
5. Czy w ciągu ostatnich 4 tygodni Pani stan emocjonalny
(samopoczucie psychiczne), utrudniał wykonywanie pracy lub
czynności dnia codziennego, co powodowało, że: / During the
past 4 weeks, did you have any of the following problems with
your work or other regular daily activities as a result of any
emotional problems (such as feeling depressed or anxious)?
Tak Nie
/Yes /No
a. Mniej czasu przeznaczała Pani na pracę lub czynności dnia
codziennego / Cut down the amount of time you spent on
work or other activities
1
2
b. Zrobiła Pani mniej niż zamierzała / Accomplished less than
you would like
1
2
c. Nie pracowała Pani lub nie wykonywał czynności dnia
codziennego tak starannie, jak zwykle / Did not do work or
other activities as carefully as usual
1
2
6. Czy (i w jakim stopniu) w ciągu ostatnich 4 tygodni Pani zdrowie
fizyczne lub stan emocjonalny ograniczały Pani życie towarzyskie
(spotkania z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami)? / Did any physical or
emotional problems interfere with your normal social activities with
family, friends, neighbors, or groups?
a. W ogóle nie ograniczały / Not at all
5
b. Nieznacznie ograniczały/ Slightly
4
c. Średnio ograniczały / Moderately
3
d. Znacznie ograniczały / Severely
2
e. Całkowicie ograniczały / Completely
3
2
2
2
1
1
1
Pkt
7. Czy w ciągu ostatnich 4 tygodni odczuwała Pani ból? / How much
physical pain did you experience during the past 4 weeks?
1
Pkt
a. Żadnego bólu / None
6
b. Bardzo słaby ból / Very Mild
5
c. Słaby ból / Mild
4
d. Umiarkowany ból / Moderate
3
e. Silny ból / Severe
2
f. Bardzo silny ból / Extremely severe
1
8. Czy w ciągu ostatnich 4 tygodni odczuwany ból ograniczał Pani
zwykłą aktywność życiową (pracę, czynności domowe)? / During the
past 4 weeks, how much did pain interfere with your normal work
(including both work outside the home and housework)?
a. W ogóle nie / Not at all
5
b. Trochę / A little
4
c. Średnio / Moderately
3
Kolarzyk E. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat ...
9. Poniższe pytania dotyczą Pani
samopoczucia w ciągu ostatniego miesiąca. Jak często w ciągu
ostatniego miesiąca: (Proszę zaznaczyć najbliższą Pani samopoczuciu
odpowiedź) / These questions are
about your well-being during the
past 4 weeks. For each question,
please give the answer that comes
closest to the way you felt
Sporo czasu / A good bit of
the Time
Jakiś czas / Some of the
time
Krótki okres czasu / A little
bit of the time
W ogóle nie / None of the
time
1
Większość czasu / Most of
the time
2
e. Całkowicie / Completely
Cały czas / All of the time
d. Znacznie / Significantly
a. Czuła się Pani pełna wigoru
/ Did you feel vigorous?
6
5
4
3
2
1
b. Była Pani zdenerwowana / Were
you nervous?
1
2
3
4
5
6
c. Była Pani tak przygnębiona, że
nic nie było w stanie Pani rozweselić/ Did you feel so depressed that
nothing could cheer you up?
1
2
3
4
5
6
d. Czuła Pani wewnętrzny spokój
/ Did you feel calm and peaceful?
6
5
4
3
2
1
e. Czuła Pani, że ma dużo energii
/ Did you have a lot of energy?
6
5
4
3
2
1
f. Czuła się Pani przygnębiona i była w złym nastroju/ Did you feel
depressed and in a bad mood?
1
2
3
4
5
6
g. Czuła się Pani wyczerpana / Did
you feel worn out?
1
2
3
4
5
6
h. Czuła się Pani szczęśliwa / Did
you feel happy?
6
5
4
3
2
1
i. Czuła się Pani zmęczona / Did
you feel tired?
1
2
3
4
5
6
10. Na ile w ciągu ostatnich 4 tygodni ograniczała Pani swoje życie
towarzyskie (np.: wizyty u przyjaciół, krewnych, itp.)? / During the past
4 weeks, how much did your physical health or emotional problems
interfere with your social activities (like visiting with friends, relatives,
etc.)?
a. Cały czas / All of the time
1
b. Większość czasu / Most of the time
2
c. Na jakiś czas / Some of the time
3
d. Krótki okres czasu / A little bit of the time
4
e. Żadnych ograniczeń / None of the time
5
Zdecydowanie tak
/ Definitely true
Raczej tak
/ Mostly true
Nie jestem pewny
/ Don’t know
Raczej nie
/ Mostly false
Zdecydowanie nie
/ Definitely false
11. Na ile poniższe stwierdzenia są
prawdziwe w odniesieniu do Pani?
/ How true or false is each of the
following statements for you?
a. Łatwiej niż inni zapadam na zdrowiu
/ I seem to get sick a little easier than
other people
1
2
3
4
5
b. Jestem tak zdrowa jak nikt, kogo
znam / I am as healthy as anybody
I know
5
4
3
2
1
c. Spodziewam się, że moje zdrowie się
pogorszy / I expect my health to get
worse
1
2
3
4
5
d. Moje zdrowie jest doskonałe / My
health is excellent
5
4
3
2
1
493
Wyniki Kwestionariusza SF-36 rozpatrywano
w dwóch aspektach:
• Ocena zdrowia w sferze fizycznej (physical component)
Skale
1. brak ograniczeń w stanie funkcjonalnym w zakresie wykonywania czynności dnia codziennego
np. kąpiel, ubieranie się, odkurzanie, noszenie zakupów, przejście 100m-2km, wejście na pierwsze
oraz na trzecie piętro;
2. brak ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu
zdrowia fizycznego w wykonywaniu czynności
dnia codziennego lub zrobienie mniej niż było
zamierzone;
3. brak odczuwania bólu w ciągu ostatnich 4 tygodni
oraz brak ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności z powodu bólu;
4. subiektywna ocena swojego stanu zdrowia.
• Ocena zdrowia w sferze psychicznej (mental component)
Skale
A.witalność – wigor, brak przygnębienia, brak uczucia wyczerpania, brak uczucia zmęczenia;
B. brak ograniczeń w aktywności społecznej – życie
towarzyskie, spotkania z rodziną;
C. brak ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu
zdrowia psychicznego w wykonywaniu czynności
dnia codziennego lub zrobienie mniej niż było
zamierzone;
D.ogólna ocena stanu zdrowia psychicznego (brak
zdenerwowania i przygnębienia, uczucie wewnętrznego spokoju i szczęścia).
W obrębie poszczególnych skal dotyczących
zdrowia fizycznego (1-4) oraz zdrowia psychicznego
(A-D) obliczono średnie liczby punktów, SD, medianę
oraz minimum i maksimum dla wszystkich osób.
Ponadto średnia arytmetyczna uległa standaryzacji, czyli surowy wynik średniej arytmetycznej standaryzowano na możliwy do uzyskania zakres wyników
w danej skali.
Przykład: Ankietowana osoba otrzymała w skali pytań
„1”: x = 25pkt
Zakres „1” to od 10 (min) do 30 pkt (max)
Czyli wartość obliczeniowa to:
100*(x-min) / (max – min)
w naszym przypadku:
100*(25 –10 ) / ( 30 – 10 ) = 75
W ten sposób wyniki wszystkich skal mogą przyjmować zakres 0-100, przy czym 0 oznacza najgorszy
możliwy wynik na danej skali, a 100 oznacza najlepszy
możliwy.
494
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 490-494
Wartości minimalne i maksymalne punktów możliwych do uzyskania w poszczególnych skalach ankiety
SF-36
1
2
3
4
Zdrowie fizyczne
(suma 1+2+3+4)
Minimum
10
4
Maximum
30
8
Pytania ankiety
3a-j
4a-d
7, 8
1, 2, 11a-d
2
6
22
11
30
79
9 a, e, g. i
Charakterystykę poszczególnych skal z Kwestionariusza F36 opracowano z uwzględnieniem następujących zmiennych różnicujących badane kobiety
(zmienne niezależne): miejsce zamieszkania (miasto,
wieś), wykształcenie (podstawowe lub zawodowe,
średnie, wyższe), wiek (45-49,99; 50-54,99; 55-60
lat), rodzaj aktywności zawodowej oraz opieka lub
brak zaangażowania w opiekę w stosunku do osób
starszych lub dzieci (praca zawodowa + opieka, praca
zawodowa i brak opieki, brak pracy i opieka, brak pracy
i brak opieki).
A
B
C
D
Zdrowie psychiczne
(suma A+B+C+D)
4
2
24
10
3
5
14
6
30
6,10
70
5a-c
9 b, c, d, f, h
Znamienność różnic pomiędzy zmiennymi niezależnymi a liczbą punktów uzyskanych dla poszczególnych skal w Kwestionariuszu SF-36 obliczano z zastosowaniem testu U-Manna-Whitneya (w przypadku
porównywania dwóch zmiennych niezależnych, np.:
miasto-wieś) oraz testu Kruskala-Wallisa, będącego
nieparametryczną alternatywą analizy wariancji
(w przypadku porównywania trzech lub więcej zmiennych niezależnych, np. 1. – wykształcenie: podstawowe i zawodowe, 2 – średnie, 3 – wyższe).
Piśmiennictwo / References
1. Etter JF, Perneger TV. Snowball sampling by mail: application
to a survey of smokers in the general population. Int J
Epidemiol 2000, 29: 43-48.
2. Timmreck TC. Introduction to Epidemiology. Jones &
Bartlett, Boston 2002.
3. Ware JE, Sherbourne C. The MOS 36-item short form health
surwey (SF-36): I. Conceptual framework and item selection.
Med Care 1992, 30: 473-483.
4. Brown J, Bowling A, Flynn TN. Models of quality of life:
a taxonomy and systematic review of the literature. Report
commissioned by European Forum on Population Ageing
Research/Quality Life, Universty of Sheffield 2004.
5. Romney DM. A structural analysis of health related quality
of life dimensions. Human Relations 2002, 45: 165-176.