Bogumiła Załęska-Świątkiewicz adwokat (Wrocław) Statut Agencji

Bogumiła Załęska-Świątkiewicz
adwokat (Wrocław)
Statut Agencji Własności Rolnej Skarbu P a ń s t w a
Z dniem 1 stycznia 1992 r. to jest z dniem wejścia w życie
ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych
ustaw 1 , powołana została Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, jako podmiot uprawniony do gospodarowania Zasobem
Własności Rolnej Skarbu Państwa. Agencja, jako państwowa
osoba prawna na zasadach powiernictwa przejmuje w imieniu i
na rzecz Skarbu Państwa wszelkie uprawnienia właściciela oraz
inne prawa majątkowe w odniesieniu do mienia rolnego, w tym
również mienia nieruchomego, będącego w zarządzie państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, a także innych państwowych jednostek organizacyjnych i innych podmiotów. 2
Siedzibą Agencji jest miasto stołeczne Warszawa, przy czym
Agencja może działać poprzez oddziały terenowe.
Nadzór nad Agencją sprawuje Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
W realizacji zadań Agencja powinna kierować się zasadą racjonalnego gospodarowania powierzonym jej majątkiem Skarbu
Państwa.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów nadające s t a t u t
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zostało wydane w
dniu 16 marca 1992 r. i weszło w życie od 31 marca 1992 r. 3
Przeważająca część przepisów statutu, stanowiącego załącznik
do powołanego rozporządzenia reguluje w istocie rzeczy sprawy
struktury organizacyjnej Agencji (dział II i III) oraz zasady gospodarki finansowej (dział IV, V, VI).
95
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
A. Struktura Agencji.
Stosownie do postanowień statutu organem Agencji jest Prezes, który kieruje jej działalnością, reprezentuje ją na zewnątrz i
ponosi odpowiedzialność za realizację ustawowych zadań Agencji. Prezes stojąc na czele Biura Agencji działa przy pomocy:
- zastępców, dyrektorów zespołów, Biura Prezesa Agencji oraz
dyrektorów oddziałów terenowych, którzy są wobec niego odpowiedzialni za sprawy określone w zakresie ich działania.
Przepisy upoważniają Prezesa do opracowania regulaminu
organizacyjnego Agencji. Regulamin winien określać:
a) podział zadań między Prezesa, jego zastępców i dyrektorów zespołów Biura,
b) rodzaje i szczegółowy wykaz zespołów oraz innych komórek organizacyjnych Biura Agencji i zakresy ich działania w tym również zakres działania Kolegium Agencji
oraz zasady wzajemnego podporządkowania organizacyjnego.
Do realizacji określonych zadań Prezes Agencji może powoływać komisje problemowe, stałe lub doraźne, w których skład
obok pracowników Agencji mogą wchodzić eksperci z grona naukowców i praktycy.
Prezes zatrudnia pracowników w Biurze Prezesa Agencji oraz
powołuje i odwołuje swoich zastępców, głównego księgowego, dyrektorów zespołów i dyrektorów oddziałów terenowych.
Na wniosek dyrektorów oddziałów terenowych Prezes powołuje i odwołuje ich zastępców oraz głównych księgowych w oddziałach.
Organem opiniodawczym i doradczym Prezesa jest Rada
Agencji. 4 Obsługę techniczno-biurową Rady Agencji sprawuje
Biuro Agencji. Rada obraduje na posiedzeniach odbywanych
przynajmniej raz w ciągu kwartału.
Rada działa w oparciu o regulamin przez siebie ustalony. Do
jej podstawowych zadań należy w szczególności opiniowanie:
- rocznego planu działania Agencji,
- regionalnych kierunków działania Agencji,
- kwartalnych i rocznych raportów Prezesa.
96
Statut Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
Statut tworzy 14 oddziałów terenowych Agencji bez określania ich właściwości miejscowej udzielając upoważnienia Prezesowi do ich organizacji, łączenia i znoszenia.
Sprawy dotyczące mienia pozostałego po likwidacji przedsiębiorstw hodowlanych z terenu całego kraju, uznanych przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej za przedsiębiorstwa
o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej - prowadzić
ma jeden z oddziałów wyznaczonych przez Prezesa obok spraw
mu właściwych. 5
Na czele oddziału terenowego stoi dyrektor oddziału powołany
przez Prezesa Agencji działający w granicach wynikających ze
statutu i pełnomocnictw udzielanych mu przez Prezesa Agencji.
Struktura oddziału terenowego wynika z regulaminu organizacyjnego ustalonego przez dyrektora oddziału i zatwierdzonego przez Prezesa Agencji.
Właściwość rzeczową oddziału terenowego określają przepisy
Statutu. 6 Mieszczą się w tej właściwości, w szczególności następujące sprawy, a to:
A. W zakresie tworzenia zasobu Własności Rolnej Skarbu
Państwa:
- przejmowania od organów założycielskich m a j ą t k u likwidowanych przedsiębiorstw oraz występowania z wnioskiem o likwidację państwowych gospodarstw rolnych,
- przejmowania nieruchomości rolnych Skarbu Państwa,
znajdujących się w użytkowaniu spółdzielni i osób fizycznych,
- przejmowania nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi,
- przejmowania nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa na
mocy przepisów szczególnych.
B. W zakresie gospodarowania Zasobem:
- przygotowywania i realizacji planu restrukturyzacji Zasobu,
- przygotowywania planów tworzenia gospodarstw rolnych
oraz ich realizacji po zatwierdzeniu przez Prezesa Agencji.
- przygotowywania planów urządzeniowo-rolnych oraz ich
realizacja po zatwierdzeniu przez Prezesa,
97
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
- prowadzenia gospodarki mieszkaniowej i socjalnej.
Prezes Agencji może upoważnić dyrektorów oddziałów terenowych do dokonywania wszelkich czynności prawnych związanych
z zasobem, z wyjątkiem spraw 7 zastrzeżonych, co do których
wymagane jest odrębne pełnomocnictwo.
Sprawy zastrzeżone obejmują:
- sprzedaż nieruchomości o powierzchni ponad 50 ha,
- sprzedaż obiektów budowlanych o wartości ewidencyjnej
przekraczającej równowartość 2 tysiące ton żyta (ustaloną stosownie do przepisów o podatku rolnym),
- wydzierżawianie nieruchomości o powierzchni ponad 1500
ha,
- wniesienie mienia do spółki (z wyjątkiem jednoosobowych
spółek Skarbu Państwa, w których aport stanowi mienie
pozostałe po likwidacji przedsiębiorstw hodowlanych o
szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej),
- zaciąganie kredytów i udzielanie gwarancji kredytowych,
- przekazanie gminie na własność nieruchomości na cele
inwestycji infrastrukturalnych.
Pełnomocnictwo powinno być udzielone w formie wymaganej
prawem, przy czym dla każdej czynności wymagana jest statutem forma pisemna. 8
W świetle przedstawionych zasad statutowych i okoliczności,
iż oddziały terenowe Agencji już funkcjonują może budzić kontrowersje natury prawnej fakt udzielenia przez aktualnego Prezesa
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa generalnego pełnomocnictwa (akt notarialny z dnia 2 kwietnia 1992 r. Rep. A.
2023/92) zarządom wszystkich gmin na terenie całego kraju - do
sprzedaży i wydzierżawienia nieruchomości rolnych wchodzących w skład Zasobu (dawny PFZ) w okresie do dnia 30 września
1992 r.
Przy czym upoważnienie do sprzedaży obwarowane jest kryterium obszarowym (do 50 ha), zaś upoważnienie do wydzierżawienia obwarowane jest tylko kryterium czasowym (umowy
dzierżawy do końca 1993 roku).
98
Statut Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
B. Zasady gospodarki f i n a n s o w e j Agencji.
Zasady gospodarki finansowej Agencji określają, obok ustawy, przepisy zawarte w działach IV i V Statutu. 9
Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 19 października 1991 r. Agencja gospodaruje Zasobem w drodze:
- sprzedaży na czas oznaczony do odpłatnego korzystania
osobom prawnym lub fizycznym,
- wniesienia mienia lub jego zorganizowanych części do
spółki,
- oddania na czas oznaczony administratorowi całości lub
części mienia w celu gospodarowania,
- przekazania w zarząd.
Mienie wchodzące w skład Zasobu niezagospodarowane w trybie określonym ustawą 1 0 , Agencja zabezpiecza w taki sposób aby
mienie to nie uległo zniszczeniu i uszkodzeniu lub kradzieży.
Budynki, które nie zostały zagospodarowane, Agencja może
przeznaczyć na inne cele niż wynikłe z ich przeznaczenia, zaś w
szczególnych przypadkach mogą one być rozebrane, celem pozyskania i sprzedaży materiałów budowlanych, bądź zlikwidowane
w inny sposób. 11 Przy tym fizyczna likwidacja nie umorzonych
obiektów budowlanych wymaga zgody Prezesa Agencji.
Mienie ruchome, które nie zostało zagospodarowane w sposób
określony ustawą może być także, zgodnie ze statutem, przeznaczone do sprzedaży w drodze przetargu lub do kasacji, w przypadku gdy nie przedstawia wartości użytkowej.
W każdej sytuacji (dotyczy budynków, czy też mienia ruchomego) o sposobie zadysponowania mieniem winien decydować
rachunek ekonomiczny, uwzględniający koszty zabezpieczenia
tego mienia. 1 2
Stosownie do art. 20 ustawy Agencja prowadzi samodzielną
gospodarkę finansową. 13
Dochodami Agencji są:
- należności z tytułu sprzedaży nieruchomości Skarbu Państwa,
- opłaty z tytułu zarządu, użytkowania, czynszu dzierżawnego oraz z tytułu najmu,
99
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
- zysk uzyskany z gospodarowania majątkiem Skarbu Państwa,
- inne dochody (np. wynikłe z uprawnień właścicielskich w
stosunku do mienia reprywatyzowanych państwowych
przedsiębiorstw gospodarki rolnej).
Agencja dla pełnego pokiycia wydatków może także zaciągać
kredyty krótkoterminowe, zaś za zgodą Ministra Finansów - kredyty długoterminowe oraz dokonywać emisji obligacji. 14
Aktualnie na początku działalności realizacja samodzielności
finansowej stanowi ograniczenie możliwości działania Agencji.
Przykładowo - przy przejmowaniu mienia likwidowanych
przedsiębiorstw gospodarki rolnej istnieją różnorakie bariery finansowe. Jedną z nich są roszczenia reprywatyzacyjne, które
muszą być uwzględniane przez Agencję w odniesieniu do nieruchomości, co do których toczy się postępowanie w związku z
zarzutem o sprzeczne z prawem przejęcie na rzecz Skarbu Państwa. 1 5
Inną z barier są nieuregulowane stosunki własnościowe gruntów i budynków przedsiębiorstw państwowych gospodarstw rolnych przejmowanych do Zasobu.
W obu przypadkach nie jest możliwe zagospodarowanie przez
Agencję przejmowanego m a j ą t k u w sposób trwały, co niewątpliwie powoduje uszczuplenie spodziewanych korzyści finansowych.
Przejęcie mienia państwowego do Zasobów nie wpływa na
istniejące uprzednio stosunki własnościowe, nie ulegają one
zmianie. Agencja nie staje się właścicielem a jedynie podmiotem,
który w imieniu własnym wykonuje uprawnienia właścicielskie
Skarbu Państwa.
Składniki mienia wchodzą do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, nie zaś do m a j ą t k u Agencji, jako odrębnej od Skarbu Państwa osoby prawnej. Mienie, które tworzy Zasób, jest
mieniem Skarbu Państwa, nie zaś Agencji. Agencja nim tylko
dysponuje na zasadach określonych w ustawie i Statucie, to jest
we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa.
Wpływy wskazane w art. 20 ust. 2 ustawy są dochodami
Agencji. Jednak środki te są przeznaczone nie tylko na funkcjonowanie Agencji ale również na realizację zadań o których mowa
w art. 6 i art. 13 ustawy, czyli działalność Agencji podejmowaną
100
Statut Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
we własnym imieniu, jednakże na rzecz (ze skutkami prawnymi
dla) Skarbu Państwa w odniesieniu do mienia wchodzącego do
Zasobu. Ponieważ przedmiotowa działalność finansowana jest
tylko z dochodów Agencji stwarza to istotne ryzyko dla Agencji,
tym bardziej, iż w przypadku trudności finansowych przewiduje
się jedynie możliwość sięgniania do kredytów, jako że nie przewiduje się możliwości uzyskiwania dotacji nawet w sytuacji, gdy likwidacja państwowych przedsiębiorstw gospodarstw rolnych w
trybie art. 14 ustawy - może rodzić niebezpieczeństwo ponoszenia przez Agencję skutków rezygnacji przez Skarb Państwa z
ograniczenia odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstwa do wysokości wartości jego m a j ą t k u . 1 0
Zatem Skarb Państwa przyznaje Agencji dochody uzyskane z
gospodarowania Zasobem, zwalnia od rozliczeń (wydatków i opłat) 17 - jednak wyklucza jej dofinansowanie w sytuacji, gdy dochody nie wystarczą na pokrycie wszystkich wydatków, nawet
takich, które są związane z działalnością Agencji na rzecz Skarbu Państwa. Tym samym Skarb Państwa zmusza Agencję do
prowadzenia odpowiedniej polityki gospodarczej ograniczającej
do minimum ryzyko ponoszenia strat.
Ponieważ Agencji przyznano osobowość prawną, 1 8 jej odpowiedzialność za zobowiązania również powstałe w skutek przejęcia zobowiązań związanych z mieniem tworzącym Zasób ogranicza się do mienia Agencji do którego należą również wszelkie dochody Agencji. Według A. Kleina oznacza to wprowadzenie
wyjątku od art. 40 Kc. zgodnie z którym państwowa osoba prawna (czyli taka jak Agencja), nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa. Jest to wyraźne odejście od tej zasady
prawnej mimo braku wyraźnego stwierdzenia w przepisach ustawy.
Tak więc mimo dążenia ustawodawcy do centralizacji w zakresie zagospdoarowania państwowymi nieruchomościami rolnymi i innymi składnikami związanego z nimi mienia uporządkowania i uproszczenie spraw z tym związanych, istniejące regulacje prawne (ustawa i statut) określiły bardzo złożoną
sytuację prawną Agencji, jako podmiotu, któremu powierzono tą
działalność.
W szczególności ryzyko finansowe tej działalności w aspekcie
obowiązujących regulacji wydaje się zbyt duże 19 zważywszy
101
REJENT Nr 6/14 - czerwiec 1992 r.
aktualne możliwości gospodarcze Agencji, wobec s t a n u majątkowego i sytuacji prawnej mienia przyjmowanego do Zasobu.
W świetle powyższych rozważań postanowienia Statutu w zakresie nadwyżek finansowych 2 0 j a k również funduszu rezerwowego i funduszu Zasobu, wydają się zbyt szczegółowe. 21
Dział IV Statutu odnosi się do systemu kontroli wewnętrznej,
za której organizację i działanie odpowiedzialny jest Prezes
Agencji. Czynności kontrolne w zakresie swego działania wykonują również z urzędu zastępcy Prezesa, dyrektorzy zespołów,
główny księgowy, oraz dyrektorzy oddziałów terenowych.
W razie ujawnienia w toku kontroli czynu mającego cechy
przestępstwa, kontrolujący ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia o tym fakcie Prezesa Agencji lub dyrektora oddziału terenowego, przy czym równocześnie kieruje sygnalizację do
organów ścigania.
Wynagrodzenie pracowników Agencji obciążają wydatki
Agencji. Zasady wynagradzania pracowników określa zakładowy
system wynagrodzeń, z tym że dla Prezesa Agencji zasady wynagradzania określa Prezes Rady Ministrów.
W konsekwencji przedstawionych założeń ustawy i statutu
wydaje się, iż ustawodawca zbyt wiele uwagi poświęcił kwestiom
marginalnym, kosztem spraw zasadniczych dla bytu Agencji.
Próbę zasygnalizowania tych ostatnich podjęto w przedstawionym opracowaniu.
102
Statut Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
Przypisy
1. Dz. U. z 1991 r. Nr 107, poz. 464 - a r t . 7 u s t . 1 ustawy.
2. Porównaj również B. Załęska-Świątkiewicz, Zasób Własności Rolnej S k a r b u
Państwa, Rejent Nr 3-4 z 1992 r. rozdz. III.
3. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 marca 1992 r. w sprawia
n a d a n i a s t a t u t u Agencji Własności Rolnej S k a r b u Państwa (Dz. U. Nr 24, poz.
104).
4. Rada Agencji składa się z 9 członków, członków Rady Agencji powołuje Minister
Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, por. a r t . 10 ustawy z dnia 19 października
1991 r.
6. § 16 u s t . 3 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 16
marca 1992 r.
6. § 21 S t a t u t u .
7. Por. § 23 załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 marca
1992 r.
8. Por. § 25 i 27 S t a t u t u .
9. Por. § 28-30 S t a t u t u , a t a k ż e § 38-45 S t a t u t u .
10. Art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r.
11. § 37 S t a t u t u .
12. § 37 ust. 5 S t a t u t u .
13. Por. również § 28-31 S t a t u t u .
14. Art. 13 i 22 ustawy oraz § 28 ust. 4 S t a t u t u .
15. Art. 56 ustawy z dnia 19 października 1991 r.
16. Wide A. Klein, Sytuacja p r a w n a Agencji Własności Rolnej S k a r b u P a ń s t w a ,
Wrocław, m a j 1992 r. (niepublikowane)
17. Por. a r t . 50 ustawy z dnia 19 października 1991 r.
18. Art. 3 ust. 1 u s t a w y z dnia 19 października 1991 r.
19. Drogie kredyty krajowe.
20. § 28 u s t . 3 S t a t u t u .
21. § 31-36 S t a t u t u .
103