6: Mierniki, czynniki i granice wzrostu gospodarczego

Państwo w gospodarce rynkowej
Notatka 6: Mierniki, czynniki i granice wzrostu gospodarczego
Cel ogólny notatki: identyfikowanie podstawowych wskaźników makroekonomicznych; poznanie czynników wspierających
i ograniczających rozwój gospodarczy; ukazanie przyrodniczych ograniczeń rozwoju gospodarczego.
1. Pojęcie wzrostu gospodarczego.
Wzrost gospodarczy oznacza zdolność do powiększania się produktu krajowego brutto danego kraju w danym czasie.
2. Mierniki wzrostu gospodarczego.
 Tempo wzrostu produkcji (stopa wzrostu produkcji), najczęściej wyrażane w procentach, gdzie bierze się pod uwagę
wartość produkcji w okresie wyjściowym (np. początek roku), wartość produkcji w okresie końcowym (koniec roku)
oraz przyrost produkcji pomiędzy tymi okresami.
 Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą wartości produkcji wytworzonej w danym kraju. Wyraża sumę
wytworzonych w ciągu roku towarów i usług lub sumę dochodów powstałych w wyniku ich wytworzenia. Innym
sposobem obliczania PKB jest zsumowanie wydatków gospodarstw domowych na konsumpcję, wydatków
rządowych, wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw oraz bilansu handlu zagranicznego.
 Produkt narodowy brutto (PNB), uwzględnia transfery zagraniczne.
 Produkt narodowy netto (inaczej dochód narodowy) (PNN), po odjęciu amortyzacji (czyli równowartości zużytych
środków trwałych).
Wszystkie te mierniki po przeliczeniu na jednego mieszkańca są wyznacznikiem poziomu życia mieszkańców danego kraju.
3. Czynniki wzrostu gospodarczego.
 Wzrost zasobów kapitałowych (narzędzia, maszyny, urządzenia produkcyjne oraz budynki i hale produkcyjne)
i efektywność ich wykorzystania
 Wzrost powierzchni upraw i podniesienie wydajności produkcji rolnej (nawożenie, nowe odmiany roślin, nowe rasy
zwierząt hodowlanych).
 Zwiększenie wydobycia surowców.
 Wzrost zatrudnienia.
 Podniesienie wydajności pracy (nowe rozwiązania techniczne, wyższe kwalifikacje pracowników).
 Postęp naukowo-techniczny (technologie energooszczędne, nowe przeróbki ropy naftowej, technologie
informatyczne).
Czynniki produkcji możemy również podzielić na:
 Ekstensywne, które polegają na ilościowym rozwoju czynników produkcji (np. zakupie maszyn, budowie nowych
fabryk, zwiększeniu powierzchni upraw, zwiększeniu wydobycia surowców, zwiększeniu zatrudnienia.

Intensywne na efektywnym wykorzystaniu istniejącego kapitału (np. przez stosowanie innowacji i nowych
technologii, wdrażanie intensywnych sposobów produkcji w rolnictwie oraz zwiększenie wydajności pracy (czynniki
te są korzystniejsze w dłuższej perspektywie).
4. Granice wzrostu gospodarczego (bariery wzrostu gospodarczego).
 Wyczerpanie zasobów surowcowych Ziemi. Wzrost gospodarczy powoduje zwiększanie się zapotrzebowania na takie
surowce, jak: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel, rudy metali. Ich zasoby są ograniczone i w końcu zostaną wyczerpane. W jednym z raportów z 1972 roku eksperci przewidywali wyczerpanie części surowców do około 2070
roku.

Degradacja środowiska naturalnego. Rozwój przemysłu i infrastruktury (dróg, szlaków kolejowych, sieci
wodno-kanalizacyjnej i energetycznej) narusza delikatną równowagę w przyrodzie. Zanieczyszczenie atmosfery
powoduje m.in. powstawanie kwaśnych deszczy, które zabijają plankton w oceanach, przyczyniają się do degradacji
gleby oraz niszczą zabytki. Jest również przyczyną licznych chorób układu oddechowego i skóry. Ocieplenie klimatu
(efekt cieplarniany) już teraz pociąga za sobą poważne skutki, jak nasilenie się zjawiska burz tropikalnych. Usuwanie
następstw degradacji środowiska związane jest z poważnymi nakładami finansowymi (rekultywacja terenów
przemysłowych, wysokie kary za zanieczyszczenie środowiska, likwidowanie skutków katastrof ekologicznych).
W efekcie znaczna część kapitału kierowana jest właśnie na te cele, a nie na rozwój produkcji.

Niekorzystne uwarunkowania demograficzne. Spadek liczby osób w wieku produkcyjnym powoduje, że coraz więcej
dzieci, młodzieży, emerytów, rencistów, przez świadczenia społeczne, pozostaje „na utrzymaniu” jednego
pracownika. Wiele przedsiębiorstw nie może zwiększyć produkcji, ponieważ brakuje odpowiedniej liczby
wykwalifikowanych pracowników. Takie zjawisko można zaobserwować w wysoko rozwiniętych krajach europejskich
(Niemcy, Holandia, kraje skandynawskie). Rozwiązaniem jest napływ pracowników z innych krajów, na przykład
z Europy Środkowo-Wschodniej, Azji i Afryki, ale niesie to ze sobą także poważne problemy natury
społeczno-politycznej.

Ograniczona ilość kapitału niezbędnego do jego pobudzenia. Regiony najbardziej zacofane przegrywają
w konkurencji o ograniczoną liczbę inwestycji z obszarami, które mają dobrze rozwiniętą infrastrukturę,
wyszkolonych pracowników oraz tradycje przemysłowe. W rezultacie różnice rozwojowe między regionami się
pogłębiają.
5. Zadanie domowe
 Podaj zalety i wady postępu naukowo-technicznego jako czynnika wzrostu gospodarczego.
 Na czym polega neokolonializm technologiczny?
Neokolonializm technologiczny – tanie, bo wytworzone przy niewielkim udziale czynnika ludzkiego – towary Północy
(nawet żywność) zalewają rynki Południa, przyczyniając się do stagnacji tamtejszych gospodarek, czyli do zastoju w produkcji
przemysłowej, charakteryzującego się niskimi cenami towarów.