Wprowadzenie - Wydział Nauk Społecznych

Wprowadzenie
Postawy wobec badań empirycznych mogą być traktowane jako jeden z głównych czynników tworzenia wielowątkowości nurtów w naukach społecznych.
Podział na socjologię teoretyczną i empiryczną – jakkolwiek bardzo uproszczony
i powierzchowny – wciąż stanowi jeden z podstawowych wyznaczników zarówno kształtowania programów zajęć dydaktycznych, jak i działalności naukowej.
Co więcej, dotyczy to nie tylko czasów współczesnych (gdzie rozróżnienie na
teorię i praktykę nierzadko determinuje sposób myślenia adeptów socjologii),
ale i przeszłości (gdy różnice pomiędzy socjologami teoretykami i socjologami
praktykami były chyba jeszcze bardziej widoczne). Także sama metodologia
socjologii rozbita jest na – niekiedy ze sobą współpracujące, a kiedy indziej
rywalizujące – sposoby uprawiania badań; podział na badania ilościowe i jakościowe jest chyba najlepszym przykładem.
Książka, którą oddajemy w ręce Czytelników, ma na celu pokazanie błędności tych opozycji. Wychodzimy bowiem z założenia, że teoria socjologiczna
i praktyka badawcza są nieodłącznie ze sobą związane, co można rozważać
w co najmniej dwóch kontekstach. Po pierwsze, choć jesteśmy jak najdalsi od poglądu o rozłączności badań naukowych i pozaakademickich badań
stosowanych, dostrzegamy, czym się one różnią – pierwsze z nich nie ograniczają się jedynie do warstwy deskryptywno-eksplanacyjnej, ale starają się
raczej, na podstawie konkretnie zdefiniowanych przypadków, docierać do
wniosków głębszych, o charakterze bardziej ogólnym. Aby to jednak było
możliwe, należy obie formy praktyk socjologicznych najpierw zharmonizować
i wzajemnie dostosować. Innymi słowy, nawet doskonale rygorystyczne pod
względem metodologicznym badania mogą skutkować złymi wnioskami, gdy
będą interpretowane w świetle nieodpowiadających ich założeniom teorii czy
pojęć. I odwrotnie, nawet najbardziej płodna poznawczo teoria może okazać
się nieprzydatna przy wynikach badań wychodzących z odmiennych od niej
założeń. Po drugie, sens życia społecznego może być wyjaśniany równie do-
8
W p r o wa d z e n i e
brze na podstawie przeprowadzanych badań empirycznych oraz stosowanych
koncepcji teoretycznych. Do tego konieczna jest jednakże współpraca obu
tych elementów – teoretyczna weryfikacja danych z badań, jak i empiryczne
uwiarygodnienie teoretycznych założeń.
Na tych ogólnych założeniach zostały oparte cztery szczegółowe aspekty
książki. Po pierwsze, chcieliśmy w niej skonfrontować różne wizje uprawiania
nauki i realizacji badań, wskazując na to, jak badania konkretnych problemów
mogą i/lub powinny być prowadzone, co jest dla nich elementem niezbędnym,
a co swoistą „metodologiczną wartością dodaną”, otwierającą nowe pola poszukiwań. Po drugie, zależało nam na otwarciu możliwości dzielenia się tymi
aspektami prowadzenia badań społecznych, które nie są powszechnie znane.
Przemiany życia społecznego skutkują powstawaniem nowych problemów
badawczych i dezaktualizowaniem się innych. Wobec tych faktów pod znakiem
zapytania staje aktualność dotychczasowych koncepcji metodologicznych,
szczególnie w kontekście pojawiania się nowych metod i technik badawczych,
czego najlepszym przykładem są choćby badania Internetu czy badania wizualne. Po trzecie, staraliśmy się wykazać, że zainteresowanie metodologią
badań może być równie interesujące co inne aspekty nauk społecznych. To
bowiem dobrze, a przede wszystkim pomysłowo zaprojektowane badania
dają możliwość dotarcia do nowych wniosków, odniesienia się do tych pytań,
które dotychczas pozostawały bez odpowiedzi. Po czwarte, książka jest również
polem dyskusji i wymiany doświadczeń pomiędzy adeptami nauk społecznych
a tymi, którzy nabyte wcześniej umiejętności wykorzystują w praktyce, w pracy
zawodowej.
Prezentowana publikacja jest pokłosiem – ale z pewnością nie dokładnym
zapisem – zorganizowanej przez Instytut Socjologii UAM w Poznaniu i Koło
Naukowe Studentów Socjologii UAM w Poznaniu dwudniowej Ogólnopolskiej
Interdyscyplinarnej Konferencji Naukowej Studentów i Doktorantów „W tym
szaleństwie jest metoda. Jak można badać społeczeństwo?” (5-6 maja 2011 r.
w Poznaniu). W publikacji Czytelnicy odnajdą artykuły odwołujące się do
wszystkich zarysowanych wyżej płaszczyzn dyskusji.
W pierwszym z nich, zatytułowanym Metody na rozdrożu. Niektóre nowe
tendencje w badaniach socjologicznych, Łukasz Rogowski zastanawia się, w jaki
sposób rozwój teoretyczny nauk społecznych (a zwłaszcza socjologii) i zmiany
zachodzące we współczesnym świecie znajdują odzwierciedlenie w sferze
badań: w sposobie ich projektowania, prowadzenia i publikowania wyników.
Kolejny artykuł pt. Relacjonizm metodologiczny i „radykalne wątpienie”
w koncepcji Pierre’a Bourdieu Łukasza Pomiankiewicza ma charakter najbardziej
teoretyczny. Autor przedstawia metodologiczne postulaty Pierre’a Bourdieu
dotyczące włączenia w praktykę badawczą refleksji teoretycznej oraz korzyści,
jakie wynikają z zastosowania tego podejścia.
W p r o wa d z e n i e 9
W artykule pt. Emocje jako przedmiot badań socjologicznych Beata Simlat-Żuk przedstawia zarys nowej subdyscypliny: socjologii emocji oraz omawia metodologiczne trudności, jakich nastręcza ów nowy przedmiot badań.
Autorka pyta nie tylko, jak badać emocje, ale również zastanawia się, jakie
narzędzia w tym celu wykorzystać i jak prowadzić badania emocji w sposób
zgodny z etyką.
Jacek Kubera w artykule Teksty literackie jako przedmiot badań socjologicznych zastanawia się, czy i w jaki sposób pole badań nauk społecznych można
rozszerzyć o teksty literackie i metody literaturoznawstwa. Autor szeroko
omawia dorobek socjologii literatury, formułując zarazem szereg wskazówek
dotyczących metodologicznej poprawności prowadzenia badań w jej ramach.
Temat etyki w badaniach podejmuje również Aneta Popławska (Etyka
w teorii i praktyce badań antropologicznych). Autorka przedstawia podstawowe trudności, jakich nastręcza prowadzenie badań antropologicznych, a także
na podstawie kodeksów etycznych i własnych doświadczeń daje wskazówki
dotyczące rozwiązywania etycznych dylematów badacza.
Refleksji nad kondycją „młodej” polskiej socjologii podjęła się Teresa Bartoszewicz w tekście Zmiany zainteresowań badawczych polskiej socjologii
w świetle tematyki prac magisterskich absolwentów Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego z lat 1961-2008. Autorka relacjonuje wyniki badań
własnych, rysując przy tym portret badawczy socjologii warszawskiej: czym
młodzi socjolodzy się interesują, co badają i na ile ich zainteresowania pokrywają się z dorobkiem „dorosłej” socjologii polskiej i światowej.
Kolejny tekst The European Testing Night jako narzędzie badania dyskryminacji, autorstwa Weroniki Niżnik, dotyczy badań ważnego problemu społecznego – dyskryminacji w przestrzeni publicznej. Autorka dokładnie opisuje
metodologię badań dyskryminacyjnych, wskazując jednocześnie na jej zalety
i ograniczenia.
Książkę zamyka tekst o najbardziej praktycznym charakterze: Ankietą w publiczność, czyli badania instytucji kultury w terenie, autorstwa Małgorzaty Łukianow, Agnieszki Majer i Magdaleny Żurawskiej. Autorki relacjonują badania,
jakie Koło Naukowe Studentów Socjologii przy IS UAM w Poznaniu prowadziło
podczas trzech dużych poznańskich festiwali, tworząc tym samym swego rodzaju „przepis” na prowadzenie tego typu badań.
Agnieszka Figiel, Łukasz Rogowski