płk dr hab

Journal of KONBiN 3(19) 2011
ISSN 1895-8281
THE AIR FORCE NETWORK CENTRIC MANAGMENT
SIECIOCENTRYCZNE ZARZĄDZANIE
SIŁAMI POWIETRZNYMI
Bogdan Grenda
Akademia Obrony Narodowej
[email protected]
Abstract: The requirements of the modern battlefield are the crucial cause of
building a wide range of flying platforms, where weapons and sensors are
combined into one common information exchange network. Therefore, the article is
attempt to identify the phenomenon of network centricity in the Polish Air Force
(POLAF) and to review technical solutions to enable the functioning of the
POLAF in these conditions. Furthermore, the author has analyzed the functioning
of the POLAF management system in terms of network centric system, and
formulated the requirements to ensure its improvement.
Keywords: Network centric, managment, command, air force
Streszczenie: Wymagania współczesnego pola walki stanowią główną przyczynę
budowy szerokiej gamy platform latających, na których uzbrojenie i sensory
łączone są w jedną wspólną sieć wzajemnej wymiany informacji. Artykuł stanowi,
zatem próbę zidentyfikowania zjawiska sieciocentryczności w SP oraz dokonania
przeglądu rozwiązań technicznych umożliwiających funkcjonowanie SP w tych
warunkach. Ponadto, autor dokonał analizy funkcjonowania systemu zarządzania
SP w warunkach sieciocentrycznych oraz sformułował wymagania zapewniające
jego doskonalenie.
Słowa kluczowe: Sieciocentryczność, zarządzanie, dowodzenie, siły powietrzne
299
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
1. Wstęp
Od zarania wieków teoretycy sztuki wojennej poszukują odpowiedzi na pytanie,
jak skutecznie oddziaływać informacyjnie na przeciwnika, dezorganizować jego
systemy informacyjne oraz chronić sprawność systemów własnych. Poszukiwania
te doprowadziły do wypracowania nowej koncepcji walki sieciocentrycznej, która
bazuje na nowym sposobie myślenia – myśleniu sieciocentrycznym. Nowa
koncepcja walki wykorzystującej informację, zapoczątkowana została w Siłach
Zbrojnych Stanów Zjednoczonych w latach 90 - tych1. Bazowała na zjawisku
osiągania ekonomicznej przewagi lansowanej w biznesie i polegającej na
uzyskaniu, gromadzeniu, analizowaniu i wykorzystaniu informacji w celu
osiągnięcia zwycięstwa w rywalizacji pomiędzy firmami. Doświadczenia sektora
komercyjnego stały się podstawą do adaptacji pojęcia przewagi informacyjnej dla
potrzeb wojska. Traktując siły zbrojne jako przedsiębiorstwo, dostrzeżono
możliwość podobnego zwiększenia efektywności poprzez radykalne poprawienie
relacji „zaangażowane siły – uzyskany efekt (taktyczny, operacyjny,
strategiczny)”. Zdolność do wykorzystania informacji tworzących wspólną
sytuację operacyjną (Common Operational Picture – COP), dała możliwość
działania z niezwykłą skutecznością oraz pozwoliła na wykorzystanie efektu
synergii. Stało się to w wyniku transformacji tradycyjnych systemów dowodzenia,
wykrywania i śledzenia dokonywanej zgodnie z nową koncepcją walki
sieciocentrycznej (Network Centric Warfare - NCW)2. Szczególnie koncepcja
NCW wpływa na rozwój i funkcjonowanie Siłach Powietrznych, jednym
z najbardziej zaawansowanych technologicznie rodzajów Sił Zbrojnych.
Doświadczenia wyniesione z konfliktów zbrojnych w Iraku i Afganistanie
jednoznacznie wskazują, iż skuteczne użycie SP w operacji wymagać będzie
wysokiej sprawności realizacji procesu dowodzenia i warunkowane będzie, między
innymi, dostępnością zaawansowanych technologicznie środków dowodzenia.
Stąd, celem niniejszego artykułu jest ustalenie możliwości zarządzania SP
w warunkach sieciocentrycznych.
Autor artykułu założył, że osiągnięcie tak sformułowanego celu będzie wymagało
znalezienia odpowiedzi na pytanie, stanowiące problem ogólny artykułu: jak
zorganizowany jest system zarządzania SP i jakie musi spełniać on wymagania,
aby sprostać wymaganiom sieciocentrycznego pola walki?
1
2
W roku 1998 po raz pierwszy użyto określenia Network Centric Warfare oraz
przedstawiono nowy sposób prowadzenia działań militarnych w erze społeczeństw
informacyjnych, podkreślając rolę technologii informacyjnych w podejmowanych
działaniach. Źródło: A. Cebrowski, J. Garstka, Network Centric Warfare . Its Origins and
Future, Proceedings of the Naval Institute, 1998.
W literaturze przedmiotu znaleźć można różne tłumaczenia nazwy Network Centric
Warfare np: „wojna sieciowa”, „walka sieciowa”, „walka sieciocentryczna”. W polskich
publikacjach najczęściej spotyka się określenie „walka sieciocentryczna”, dlatego też, to
pojęcie będzie używane w dalszej części artykułu na określenie oryginalnej nazwy
koncepcji NCW.
300
Bogdan Grenda
Dążąc do osiągnięcia tak sformułowanego problemu badawczego, zasadnym jest
odpowiedzieć na szereg pytań:
 Jak identyfikowane jest zjawisko walki sieciocentrycznej?
 Jak wygląda architektura sieciocentryczna Sił Powietrznych?
 Jak realizuje się zarządzanie Siłami Powietrznymi w warunkach sieciocentrycznych?
 Jakie wymagania powinien spełnić system zarządzania SP, aby realizował
efektywnie swoje zadania na współczesnym polu walki?
2. Pojęcie walki sieciocentrycznej
Walka sieciocentrycza (Network Centric Warfare) jest definiowana jako opierająca
się na przewadze informacyjnej koncepcja prowadzenia operacji, według której
wzrost siły bojowej jest generowany poprzez połączenie w sieć informacyjną
sensorów, decydentów i systemów walki w celu osiągnięcia wspólnej
świadomości, zwiększenia szybkości dowodzenia oraz tempa operacji,
skuteczności uzbrojenia, odporności na uderzenia przeciwnika oraz stopnia
synchronizacji działań3. Działania sieciocentryczne przekładają zatem, przewagę
informacyjną na siłę bojową poprzez wydajne połączenie na polu (w przestrzeni)
walki różnych jednostek organizacyjnych dysponujących wiedzą. Z kolei jako
sieciocentryczne pole walki należy rozumieć przestrzeń, która obejmuje powietrze
i przestrzeń kosmiczną, ląd, wodę, a także siły i środki własne i przeciwnika,
pogodę, teren i spektrum elektromagnetyczne w obszarze działań oraz w obszarze
zainteresowań4. Analizując powyższe można stwierdzić, że koncepcja NCW
zakłada znaczące zwiększenie zdolności sił zbrojnych do szybkiego i efektywnego
wykorzystania wszystkich dostępnych sił i środków w celu wykonania
postawionego zadania. Działanie to odbywa się w taki sposób, aby można było
generować zwiększoną siłę bojową przez lepszą synchronizację efektów na polu
walki, szybszy i efektywniejszy proces dowodzenia oraz zwiększoną zdolność
przetrwania5. Zwiększenie zdolności bojowych wynika z możliwości osiągnięcia
wysokiego stopnia integracji we wszystkich wymiarach przestrzeni bitewnej oraz
jest skutkiem zastąpienia masy informacji i zdolności do przemieszczania
informacji zamiast sił i środków. Do podstawowych czynników (filarów) NCW
należą:
 działanie organizacji w ramach wydajnej i odpornej sieci - co umożliwia
dzielenie się posiadaną informacją,
 dzielenie się informacją - zdecydowanie polepsza jej jakość, tworzy tzw.
wspólną świadomość sytuacji6,
3
Z. Smutniak, Dowodzenie siłami powietrznymi w środowisku sieciocentrycznym, AON,
Warszawa 2008, s. 8.
4
Concept for Future Joint Operations, Joint Chiefs of Staff, 1997, s. 83.
5
E. Smith, Effects Based Operations (EBO) . Applying Network Centric Warfare in peace,
crisis and war, CCRP 2002, s. 61.
6
Shared situational awareness - to stan, w którym dwa lub więcej podmioty podobnie
oceniają zaistniałą sytuację.
301
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
 wspólna świadomość sytuacji – umożliwia ścisłą współpracę i synchronizację
działań oraz wpływa na zwiększenie szybkości procesu dowodzenia,
 połączenie wszystkich czynników – istotnie zwiększa efektywność działań.
Przestrzeń walki sieciocentrycznej jest bardzo złożona ze względu na swoją
wielowymiarowość oraz dużą liczbę zróżnicowanych elementów ją tworzących.
Nie ogranicza się ona do przestrzeni trójwymiarowej, rozciąga się również na
spektrum elektromagnetyczne oraz tzw. przestrzeń informacyjną. Przestrzeń,
w której toczy się walka sieciocentryczna, można podzielić na wiele sposobów.
Najbardziej rozpowszechnione są podziały na domeny, warstwy i sieci.
Podział przestrzeni walki sieciocentrycznej na domeny wyszczególnia:
 domenę fizyczną,
 domenę informacyjną,
 domenę poznawczą.
Domena fizyczna obejmuje działania tradycyjne; w jej zakres wchodzą uderzenia,
obrona i manewr we wszystkich wymiarach (lądowym, morskim, powietrznym
i kosmicznym). W domenie fizycznej znajdują się stanowiska dowodzenia,
systemy uzbrojenia i sieci, które je łączą. Głównymi parametrami oceny
efektywności działań bojowych w tej domenie będą dwie zasadnicze miary
zdolności bojowej: skuteczność rażenia i odporność (zdolność do przetrwania).
Domena informacyjna obejmuje tworzenie, przetwarzanie i współużytkowanie
informacji. W domenie informacyjnej następuje wymiana informacji między siłami
biorącymi udział w walce, komunikowanie się odpowiednich ośrodków
dowodzenia i sztabów oraz przekazywanie intencji dowódców. Domena ta musi
być szczególnie chroniona i broniona, gdyż jej wpływ na wzrost zdolności
bojowych jest bardzo duży, szczególnie w walce o zdobycie przewagi
informacyjnej.
Domena poznawcza istnieje jedynie w umysłach uczestników walki
sieciocentrycznej. Jest ona trudna do zidentyfikowania, tworzą ją bowiem takie
elementy, jak: przywództwo, morale, spójność jednostki (pododdziału), jakość
wyszkolenia, świadomość sytuacji, a nawet opinia publiczna. W tej domenie
umiejscowione są: zamiar działania, doktryna, taktyka działania, procedury
postępowania. Kolejnym sposobem przedstawienia struktury przestrzeni walki
sieciocentrycznej jest podział na:
 warstwę dowodzenia,
 warstwę walki,
 warstwę informacyjną,
 warstwę sensorów.
Warstwa dowodzenia jest tą częścią składową przestrzeni walki
sieciocentrycznej, w której odpowiednio wyszkolony personel dokonuje oceny
sytuacji, analizuje zadania, planuje działania i bezpośrednio zarządza walką,
wykorzystując rozwinięte systemy dowodzenia. Istnienie warstwy dowodzenia
umożliwia utrzymanie pełnej kontroli działań w walce sieciocentrycznej.
302
Bogdan Grenda
Warstwa walki (bezpośredniego zaangażowania) to samoorganizująca się sieć
elementów ugrupowania bojowego [platformy uderzeniowe, ich załogi (obsługi),
elementy logistyczne itd.], bazująca na bieżącej, wiarygodnej (pozyskiwanej
w czasie rzeczywistym) wiedzy o sytuacji bojowej.
W warstwie informacyjnej korelowane są dane z sensorów, a informacja
dostarczana jest do systemów walki wszystkich szczebli (stosownie do uprawnień
poszczególnych użytkowników).
Warstwa sensorów składa się z licznych różnorodnych urządzeń rozpoznawczych
(np. bezzałogowych aparatów latających, naziemnych stacji radiolokacyjnych,
czujników ruchu), których zadaniem jest zbieranie informacji o sytuacji na lądzie,
morzu, w powietrzu oraz w przestrzeni elektromagnetycznej. Najczęściej
przyjmowanym, a zarazem najszerzej opisanym, sposobem podziału przestrzeni
walki sieciocentrycznej jest podział na sieci (subsieci):
 informacyjną,
 czujników,
 dowodzenia.
Sieć informacyjna umożliwia wymianę, przetwarzanie, przechowywanie
i ochronę informacji. Składa się ona z kanałów łączności, węzłów
informatycznych, systemów operacyjnych i aplikacji zarządzania informacjami.
Możliwości techniczne sieci informacyjnej pozwalają na wygenerowanie przez sieć
czujników świadomości sytuacyjnej, co jest podstawą uzyskania przewagi
informacyjnej. O świadomości sytuacyjnej można mówić wtedy, gdy osiągnięty
zostaje odpowiedni poziom informacji o siłach własnych, przeciwnika oraz
neutralnych.
Kolejnym elementem składającym się na całość sieci służącej do prowadzenia
walki sieciocentrycznej jest sieć czujników. Zapewnia ona walczącym siłom
uzyskanie świadomości sytuacji w przestrzeni walki. Sieć ta jest postrzegana jako
zestaw tak zwanych czujników peryferyjnych (sensor peripherals), znajdujących
się na przykład na platformach rozpoznawczych oraz oprogramowania czujników
(sensor applications). Zarówno czujniki, jak i oprogramowanie są „nałożone” na
sieć informacyjną, czyli są podłączone do niej tak, by zapewnić przepływ
informacji.
Czujniki (sensory) peryferyjne umieszczone są w przestrzeni kosmicznej,
powietrznej, na lądzie, na powierzchni wody i pod nią oraz w przestrzeni
informatycznej (cyberprzestrzeni). Mogą być zainstalowane zarówno na
specjalistycznych platformach rozpoznawczych, jak i na platformach bojowych.
Trzecim elementem składowym sieci umożliwiającej prowadzenie walki
sieciocentrycznej jest sieć dowodzenia. Najogólniej mówiąc, jest to sieć
zapewniająca dowodzenie platformami bojowymi (grupami platform, oddziałami
itd.) w przestrzeni walki. Sieć ta umożliwia wykorzystanie świadomości
przestrzeni walki przez zapewnienie działającym siłom możliwości wykonania
manewru, precyzyjnego uderzenia, pełnowymiarowej ochrony oraz ześrodkowania
303
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
zasobów logistycznych w wymaganym miejscu i czasie. Sieć dowodzenia
zapewnia: wyprzedzające planowanie, czyli zdolność przejęcia inicjatywy w celu
uniknięcia bezpośredniej konfrontacji; właściwą reakcję i wykorzystanie
nadarzających się korzystnych okoliczności, gdy bezpośrednia konfrontacja jest
nieunikniona, a także przeprowadzenie działań koniecznych do tego, by własny
proces planowania był krótszy niż cykl decyzyjny przeciwnika; zintegrowane
kierowanie siłami, czyli możliwość osiągnięcia dynamicznej synchronizacji
prowadzonych działań oraz wykorzystanie sił i środków z różnych komponentów
oraz różnych sił (narodowych lub koalicyjnych); możliwość prowadzenia działań
w deficycie czasu (np. zdolność do szybkiego podejmowania newralgicznych
decyzji). W skład sieci dowodzenia, tak jak w skład czujników, wchodzą platformy
bojowe (shooter peripherals) i oprogramowanie platform bojowych (shooter
applications), które działają z wykorzystaniem sieci informacyjnej. Platformy
bojowe są rozmieszczone w przestrzeni kosmicznej, powietrznej, na lądzie, morzu
oraz w przestrzeni informatycznej (cyberprzestrzeni).
3. Sieciocentryzm w Siłach Powietrznych
Siły Powietrzne przechodzą obecnie gruntowną i najkosztowniejszą transformację
strukturalno – techniczną w skali Sił Zbrojnych RP. Wynika ona z wymagań
współczesnego i przyszłego pola walki. Równolegle ze zmianami geopolitycznymi
oraz cywilizacyjnymi przewartościowaniu ulegają również doktryny oraz
koncepcje użycia Sił Powietrznych. Ich rola oraz zadania ewoluują. Siły
Powietrzne chcąc realizować misje adekwatne do swojego potencjału bojowego
i możliwości, muszą posiadać zdolności do wykonywania całego spektrum zadań
samodzielnie, jak również jako część komponentu zadaniowego. Warunkiem
sprawnego ich działania jest szybki i możliwie niezawodny przepływ informacji
między elementami systemu dowodzenia i kierowania. Przyjęto, że nowoczesny
system dowodzenia musi spełniać następujące wymagania:
 zapewniać optymalne wykorzystanie wszystkich podległych sił i środków
w ramach jednolitego systemu;
 zapewniać skuteczne dowodzenie podległymi siłami i środkami na wszystkich
kierunkach zagrożenia oraz doraźnie tworzonymi zgrupowaniami sił
i środków na wybranym kierunku zagrożenia;
 mieć prostą i elastyczną strukturę (znaczne zmniejszenie liczby szczebli
dowodzenia), odpowiednią do jednoznacznie określonych zadań i kompetencji
dowódców poszczególnych komponentów oraz szczebli dowodzenia;
 zapewniać pełną interoperacyjność z systemami dowodzenia państw
alianckich;
 umożliwiać w jak najszerszym zakresie wykorzystanie posiadanej przez
komponenty sił połączonych infrastruktury.
Aby system dowodzenia i kierowania właściwie spełniał swoje funkcje, powinien
być użyteczny dla korzystających z niego elementów bojowych, pozwalać na
tworzenie wielu obwodów funkcyjnych oraz umożliwiać rozdzielanie informacji
304
Bogdan Grenda
między różne obszary w zależności od wykonywanych zadań i przeznaczenia.
System musi być także dynamiczny – zdolny do reagowania na szybko zmieniającą
się sytuację taktyczną. W celu obsługi bardzo rozproszonych jednostek mobilnych,
mogących funkcjonować w rożnych, często zmiennych obszarach i warunkach
działania istnieje konieczność budowy systemu łączności, który będzie skupiał
w sobie funkcje telekomunikacyjne, nawigacyjne oraz identyfikacyjne. Mogą to
być systemy transmisji danych LINK. Systemy te, składające się z sieci terminali,
tworzą cyfrowy, wielofunkcyjny system dystrybucji informacji (Multifunctional
Information Distribution System – MIDS). Ponadto zapewnia on utajniony,
odporny na zakłócenia transfer informacji w czasie rzeczywistym pomiędzy
mobilnymi jednostkami różnych rodzajów wojsk, co jest zgodne z koncepcją walki
sieciocentrycznej (NCW). System ten pozwala przezwyciężyć szereg właściwych
dla istniejących systemów ograniczeń, związanych z pojemnością, stopniem
pokrycia obszaru, interoperacyjnością, żywotnością oraz odpornością na
przeciwdziałanie, redukując do minimum niebezpieczeństwo utraty lub
przeterminowania informacji. Należy podkreślić, że celem istnienia tego systemu
nie jest zastąpienie klasycznej sieci łączności mobilnej, lecz jej uzupełnienie,
szczególnie w zakresie współpracy różnych rodzajów wojsk i obsługi wysoce
mobilnych jednostek na wszystkich szczeblach dowodzenia. Szczególnie operacje
powietrzne obejmują wiele funkcji dowodzenia i kierowania (np. opracowywanie
i dystrybucja zobrazowania sytuacji, system wskazywania celów, planowanie
zadań, przygotowywanie i rozpowszechnianie rozkazów i meldunków), które
w znacznym stopniu uzależnione są od systemu transmisji danych. Podstawowymi
mechanizmami wykorzystywanymi do przesyłania informacji o śledzeniu celów są
taktyczne łącza danych zwane taktycznymi systemami transmisji danych (w NATO
określanych Tactical Data Link1, a w USA – Tactical Digital Information Link –
TADIL)7. Obecnie są używane następujące łącza informacyjne: Link 1, Link 4,
Link 11/11b, Link 14, Link 16, Link 22 (w fazie prób eksploatacyjnych).
Link 1 jest cyfrowym, dupleksowym łączem zaprojektowanym pod koniec lat 50.
XX w. przez instytucje NATO do celów wymiany informacji typu punkt–punkt
przez jednostki obrony powietrznej. Łącze miało zapewniać wymianę
zobrazowania sytuacji powietrznej między centrami kierowania i meldowania
(Control and Reporting Centre – CRC) a połączonymi centrami operacji
powietrznych (Combined Air Operation Centre – CAOC) z prędkością 1200/2400
b/s. Łącze nie ma możliwości szyfrowania danych, a pojemność wiadomości serii
S jest ograniczona do obrazu przestrzeni powietrznej i danych zarządzających
transmisją. Państwa notowskie wykorzystują Link 1 głównie w systemach obrony
powietrznej. W łącza tego typu nadal jest wyposażona większość mobilnych CRC.
Państwa NATO mają w bazach lotniczych i centrach dowodzenia obroną
przeciwlotniczą krótkiego zasięgu urządzenia do odbierania wiadomości serii S
działające jako systemy wczesnego ostrzegania.
7
Understanding LINK-16. Northrop Grumman, San Diego 2001, s.1–3.
305
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
Link 4A (TADIL C) jest używany do naprowadzania samolotów myśliwskich.
Nie zapewnia bezpieczeństwa transmisji. Jest to łącze sieciowe, działające na
zasadzie podziału czasu w paśmie UHF z prędkością 5000 b/s. Istnieją dwa
oddzielne łącza tego typu: Link 4A i Link 4C. Link 4A odgrywa ważną rolę
w systemie teleinformatycznym sojuszu – dostarcza siłom połączonym informację
taktyczną w formacie cyfrowym w kierunku ziemia–powietrze, powietrze–ziemia
i powietrze–powietrze. Link 4 zaprojektowano w celu zastąpienia komunikacji
fonicznej używanej do naprowadzania lotnictwa taktycznego łącznością cyfrową.
Z czasem zastosowanie tego łącza znacznie poszerzono, aż do wymiany danych
cyfrowych między platformami powietrznymi a naziemnymi. Użyty po raz
pierwszy w latach 50. ubiegłego wieku Link 4A jest traktowany jako łącze
stosunkowo pewne, chociaż wiadomości nie są szyfrowane ani odporne na
zakłócenia. Jest prosty w obsłudze – za jego pomocą łatwo nawiązać i utrzymać
łączność. Link 4C służy do zapewnienia komunikacji między samolotami
myśliwskimi. Pierwotnie miał uzupełniać Link 4A, mimo że te dwa rodzaje linków
bezpośrednio nie komunikują się ze sobą. Link 4C używa wiadomości serii F
i w pewnej mierze jest odporny na zakłócenia elektromagnetyczne. Pojedyncza
sieć korzystająca z tego łącza jednocześnie może obsługiwać do czterech
samolotów. W przyszłości planuje się zastąpienie łącza Link 4C łączem Link 16.
Jednak wydaje się, że pozostawienie Link 4C w wyposażeniu samolotu będzie
niezbędne ze względu na wykonywanie automatycznego sprowadzania samolotu
do lądowania.
Link 11/11B (TADIL A/B) jest to półdupleksowe, sieciowe łącze, które
normalnie działa przez cykliczne odpytywanie przez stacje sieci kontroli (net
control stadion – NCS). Może działać także w trybie rozgłoszeniowym (broadcast).
LINK 11 może prowadzić transmisję w pasmach fal krótkich (KF) oraz
ultrakrótkich (UKF). Link 11 wykorzystuje sieciowe techniki komunikacyjne
i standardowy format wiadomości w celu wymiany informacji w formacie
cyfrowym między systemami powietrznymi, naziemnymi i morskimi na wysokiej
i bardzo wysokiej częstotliwości. Łącze to jest używane również przez liczne
systemy służące do rozpoznania i wywiadu elektronicznego. Zabezpiecza wymianę
cyfrowej łączności radiowej między terminalami komputerowymi wchodzącymi
w skład systemu. Link 11 bazuje na technologii pochodzącej z lat 60. XX w. i jest
relatywnie wolnym łączem. Może także pracować w trybie rozgłaszania, w którym
pojedyncza transmisja danych lub seria pojedynczych transmisji jest dokonywana
przez jednego uczestnika. Dlatego Link 11 stanowi łącze półdupleksowe. Jest to
łącze bezpieczne, ale podatne na zakłócenia elektromagnetyczne. Pozwala na
wymianę danych o trasach powietrznych, nawodnych i podwodnych, danych
z systemu wczesnego ostrzegania oraz danych dowodzenia między elementami
systemu dowodzenia, ale nie pozwala na sterowanie statkami powietrznymi. Link
11B stosuje dedykowane łącza typu point-to-point, pełen dupleks, z użyciem
szeregowej transmisji ramek oraz standardowych formatów depesz. Informacje są
przesyłane za pośrednictwem w pełni automatycznych łączy danych, pracujących
306
Bogdan Grenda
z fazą ciągłą, w pełnym dupleksie, z kluczowaniem częstotliwości, z prędkością
1200 b/s oraz możliwościami operacyjnymi 600 i 2400 b/s (lub wielokrotnością
1200 b/s, np. 3600, 4800).
Link 16 (TADIL J) jest to wielofunkcyjne, bezpieczne, odporne na zakłócenia
łącze danych przeznaczone do wymiany wiadomości o ustalonym formacie
i fonicznych z użyciem połączonego taktycznego systemu dystrybucji informacji
lub równoważnych terminali. LINK 16 pracuje w paśmie częstotliwości 969 –
1206 MHz, gdzie posiada 51 częstotliwości pracy. LINK 16 nie różni się istotnie
od podstawowej koncepcji cyfrowej wymiany informacji taktycznej, prowadzonej
od wielu lat z użyciem standardów Link 4 i Link 11. Link 16 oferuje pewne
techniczne i operacyjne usprawnienia w stosunku do obecnie wykorzystywanych
standardów oraz uzupełnia ich niedoskonałości (np. odporność na zakłócenia,
wzrost bezpieczeństwa transmisji, wzrost prędkości przesyłania danych,
identyfikowanie źródła danych, wzrost ilości/rozdrobnienie wymienianej
informacji, ograniczenie rozmiaru terminala danych). Łącze może być instalowane
w kabinach samolotów bojowych, zapewnia bowiem prowadzenie bezpiecznej
łączności fonicznej, względne nawigowanie oraz identyfikowanie informacji
o położeniu wszystkich jednostek uczestniczących w operacji. Za pomocą Link 16
są przekazywane informacje o zagrożeniach załogom samolotów będących poza
zasięgiem wykrywania ich radarów pokładowych i ostrzegających. Łącze to
zasadniczo nie zmienia podstawowych koncepcji i funkcji spełnianych przez Link
4A i Link 11 w zakresie C3I, natomiast zapewnia znaczące techniczne i operacyjne
usprawnienia. Wyróżnikiem tego standardu jest Połączony System Dystrybucji
Informacji Taktycznej (Joint Tacical Information Distribution System JTIDS).
Zapewnia on wymianę komunikatów rozpoznawczych, sygnałów dowodzenia
i kierowania między centrami C2 a różnymi systemami uzbrojenia. Umożliwia
wielokrotny dostęp, ma dużą pojemność, jest odporny na zakłócenia, zapewnia
dane w formacie cyfrowym danych, a także bezpieczną łączność foniczną,
nawigację oraz identyfikowanie różnego rodzaju platform.
LINK 22 (zwany również usprawnionym linkiem 11) jest utajnionym, odpornym
na zakłócenia wielokanałowym cyfrowym informacyjnym łączem transmisji
danych w relacjach radiowych KF i UKF. LINK ten wykorzystuje standard
wiadomości z LINK 16. Proces ostatecznego zdefiniowania tego standardu jeszcze
trwa, a jego implementacja jest w początkowej fazie. Zgodnie z założeniami
projektantów Link 22 powinien zapewnić połączenie powietrznych, morskich,
podwodnych i lądowych zautomatyzowanych systemów taktycznych w sposób
umożliwiający skompilowanie wspólnego obrazu sytuacji taktycznej, zarządzanie
statusem i użyciem systemów uzbrojenia oraz dowodzenie i kierowanie. Aby
spełnić te wymagania, Link 22 musi funkcjonować niezależnie od wysokości nad
poziomem morza, pokrywać obszar do 1000 MM oraz prawidłowo działać
w środowisku WE.
Podobnie jak Link 16, Link 22 wykorzystuje technologię wielokrotnego dostępu
z podziałem czasu (TDMA), zapewniającą:
307
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
 wydzielenie dla każdej jednostki konkretnych przedziałów czasowych;
 utworzenie przedziałów czasowych przeznaczonych dla wiadomości
o wysokim priorytecie;
 dynamiczne zmienianie bądź modyfikowanie przedziałów czasowych.
Możliwe jest połączenie do czterech jednocześnie działających sieci Link 22,
każda na różnej, określonej częstotliwości z wcześniej zdefiniowanym
pseudolosowym wzorem skokowej zmiany częstotliwości nośnej. Każdą sieć
można podzielić na 32 podsieci, zwane MASN (Mission Area Sub Network),
zgodnie z wyznaczonym zadaniem lub w celu efektywniejszego wykorzystania
posiadanych sił i środków.
4. Zarządzanie Siłami Powietrznymi w warunkach sieciocentrycznych
System zarządzania lotniczym polem walki tworzą trzy główne komponenty:
a) Komponent informacyjny. Informacja w oparciu o dane rozpoznawcze to
czynnik decydujący o powodzeniu w walce. Posiadanie wiarygodnych
i terminowych informacji o przeciwniku stanowi podstawę funkcjonowania
systemu zarządzania współczesnymi Siłami Powietrznymi. Bez niego dowódca
nie będzie wstanie podejmować racjonalnych decyzji i skutecznie dowodzić
podległymi siłami. Elementy pozyskujące informację funkcjonują w warunkach
ciągłej walki informacyjnej, która polega na zdobywaniu informacji, ich
preparacji, weryfikacji i przekazywaniu danych, a także zakłócaniu
i dezinformowaniu przeciwnika. Dokładne informacje o przeciwniku, położeniu
jego ważnych celów i obiektów pozwalają precyzyjnie razić, uprzedzać
w manewrze i w procesie decyzyjnym, co jest szczególnie ważne w operacjach
głębokich i bezpośrednich.
b) Komponent rozpoznania. Komponent rozpoznania odpowiedzialny jest za
zdobywanie, udostępnianie oraz terminowe przekazywanie, dokładnej
i wiarygodnej informacji o działaniach przeciwnika.
c) Komponent dowodzenia. Zadaniem komponentu dowodzenia jest zapewnienie
realizacji następujących funkcji:
 efektywne wspomaganie procesu dowodzenia integracja procesu
dowodzenia taktycznymi operacjami ofensywnymi i defensywnymi;
 koordynacja wsparcia lotniczego na korzyść innych komponentów sił
zbrojnych;
 wymiana informacji pomiędzy stanowiskami dowodzenia na danym
poziomie dowodzenia;
 udostępnienie mechanizmów autoryzacji decyzji i rozdziału celów systemom
uzbrojenia;
 zapewnienie łączności ze wszystkimi elementami ugrupowania bojowego,
w tym również w wymiarze sojuszniczym i koalicyjnym;
 opracowywanie oraz dystrybucja informacji w czasie rzeczywistym,
niezbędnych dowódcy i sztabowi w procesie decyzyjnym;
 zapewnienie aktywnej i pasywnej obrony;
308
Bogdan Grenda
 umożliwienie szybkiego przemieszczania sił i osiągania zdolności do
działań;
 umożliwiać „przecelowanie” – zmianę zadań, nawet środkom będącym
w powietrzu.
Praktyczne zarządzanie SP odbywa się w określonym systemie działania, który
w literaturze jest definiowany w różny sposób. Najbardziej popularne jest
określenie, że system jest to zestaw (zbiór) wzajemnie powiązanych elementów
funkcjonujących jako całość8. W kolejnym ujęciu system (z gr. systema) jest
uporządkowanym zbiorem elementów oraz związków i zależności między nimi
tworzącym jakąś całość, który służy założonym celom9. Według P. Sienkiewicza10
(...) systemem nazywamy każdy złożony obiekt wyróżniony z badanej
rzeczywistości, stanowiący całość tworzoną przez zbiór obiektów elementarnych
(elementów) i powiązań między nimi. W ujęciu ekonomicznym system to (...)
szczególnego rodzaju układ elementów sprzężonych w całość wyodrębniającą się
w danym otoczeniu, w którym istotne są sprzężenia (związki relacje, zależności)
między tymi elementami oraz między systemem a jego otoczeniem11.
Przyjmując za podstawę zaprezentowane definicje, system zarządzania SP
przedstawić można jako procedury, organy zarządzania (siły i środki) oraz
powiązania informacyjne. Odnosząc się do pierwszego elementu tego systemu
należy stwierdzić, że obecnie najważniejszym wyzwaniem dla systemu zarządzania
SP jest dostosowanie procedur do możliwości technicznych systemów
wspomagania dowodzenia. Ideę procesu dowodzenia najlepiej ilustruje opisany
przez płk Johna Boyda, składający się z czterech faz, cykl OODA 12 (Observe,
Orient, Decide, Act). Pierwsza faza (obserwowanie) polega na zbieraniu danych
(informacji) o sytuacji przeciwnika i własnej z wszystkich dostępnych źródeł.
Druga faza (orientowanie) polega na tworzeniu obrazu sytuacji na podstawie
zebranych danych, z wykorzystaniem doświadczeń oraz intuicji osób
uczestniczących w tym procesie. Końcowym rezultatem tej fazy jest uzyskanie
możliwie pełnej wiedzy o polu bitwy. Na podstawie tej wiedzy w kolejnej fazie
(decydowanie) odbywa się proces doboru sposobu działania do wymagań
narzuconych przez przełożonego oraz do własnych możliwości, po czym następuje
przekazanie decyzji w odpowiedniej formie do podległych sił i środków. Czwarta
faza (działanie) polega na przekształceniu decyzji w efekty widoczne na polu
walki. Nowoczesne technologie informacyjne umożliwiają skrócenie każdej fazy
8
T. Pszczołowski, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Osolineum,
Wrocław 1978, s. 50.
9
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Żak, Warszawa 1996, s.62
10
P. Sienkiewicz, Inżynieria systemów, MON, Warszawa 1983.
11
P. Tyrała, Kierowanie, organizowanie, zarządzanie, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2001,
s. 11.
12
E. Smith, Effects Based Operations (EBO) . Applying Network Centric Warfare in peace,
crisis and war,CCRP 2002, s. 79.
309
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
cyklu w taki sposób, aby możliwe było włączenie do cyklu OODA mniej
zaawansowanego technologicznie przeciwnika i jego zakłócenie. Przerwanie cyklu
generowanego przez przeciwnika stawia go w całkowicie nowej sytuacji i zmusza
do ponownego rozpoczęcia cyklu OODA. Takie rozwiązanie stanowi istotne
wyzwanie dla systemu dowodzenia SP, gdyż musi on umożliwić zintegrowanie
i optymalne wykorzystanie zdolności bojowych poszczególnych rodzajów wojsk
lotniczych, poczynając od szczebla operacyjnego, a kończąc na szczeblu
uzbrojenia platformy (samolotu ).
Kolejny niezmiernie ważny element systemu zarządzania SP stanowią organy
zarządzania (dowodzenia). Obecnie wyróżnić można dwa główne typy organów
dowodzenia: planistyczne np. Centrum Operacji Powietrznych – COP oraz
wykonawcze np. ODN realizujący zadania bezpośredniego kierowanie aktywnymi
środkami walki, w tym samolotami bojowymi. Organy dowodzenia zorganizowane
są w formie stanowisk dowodzenia, które mogą być rozmieszczone na lądzie
(np. SD COP) jak i w powietrzu - AWACS (Airborne Warning and Control
System, czyli Powietrzny System Ostrzegania i Kontroli). Stanowisko dowodzenia
- to odpowiednio przygotowane i wyposażone miejsca (obiekty, rejony), w których
rozmieszcza się organy dowodzenia oraz elementy zabezpieczenia. Stanowiska
dowodzenia są ze sobą odpowiednio powiązane funkcjonalnie i informacyjnie
w określonym układzie poziomym i pionowym. Stanowiska dowodzenia powinny
zapewniać dowodzenie wojskami i kierowanie środkami rażenia w toku walki
(operacji) oraz łączność dowodzenia i współdziałania, wykorzystując system
łączności i informatyki, a w tym Zautomatyzowane Systemy Dowodzenia
i Systemy Kierowania Środkami Walki.
Ostatni element systemu zarządzania Siłami Powietrznymi stanowią powiązania
informacyjne. Umożliwiają one wzajemne informowanie się o wszelkich stanach
rzeczy i ich zmianach. Należy wyjaśnić, że przez informacje rozumiemy treść
zawiadomienia, przekazaną przez informatora i przyjętą do wiadomości przez
informowanego. Przebiegają „z góry na dół” i „z dołu do góry”, po liniach
pionowych (sprzężenie służbowe), poziomych i skośnych. Przebiegają też w obie
strony po liniach pokrywających się (lub nie) ze spiętrzeniami funkcjonalnymi
i technicznymi. Najbardziej popularny podział obejmuje powiązania wewnętrzne
i zewnętrzne. Pierwsze z nich powiązania wewnętrzne – związane są z przepływem
informacji wewnątrz systemu łącząc jego osoby funkcyjne oraz komórki
organizacyjno-funkcjonalne (np. komórki organizacyjne Stanowiska Dowodzenia).
Powiązania zewnętrzne związane są z przepływem informacji między organami
zarządzania (SD) oraz:
 szczeblem nadrzędnym (przełożonym);
 szczeblem podrzędnym (podwładnym);
310
Bogdan Grenda
 sąsiadami np. innymi jednostkami wojskowymi;
 aktywnymi środkami walki np. ODN - samolot.
Sprawny przepływa informacji w systemie zarządzania SP odbywa się przy
wykorzystaniu zautomatyzowanych systemów
dowodzenia, wśród których
najbardziej znanym jest ICC (Integrated Command and Control). System ICC
definiowany jest jako zintegrowane środowisko C3I zapewniające wsparcie
procesu decyzyjnego oraz zarządzanie informacją stanowiska dowodzenia szczebla
COP (CAOC) w okresie pokoju, kryzysu i wojny13. ICC zapewnia wsparcie
najważniejszych obszarów funkcjonalnych związanych z dowodzeniem SP takich
jak:
 planowanie i stawianie zadań (Planning & Tasking. Target Nomination);
 zarządzanie przestrzenią powietrzną (Airspace Managment);
 tworzenie dystrybucji dokumentów rozkazodawczych;
 kontrolę operacji (Mission Monitoring)
Charakterystyczną cechą ICC jest zastosowanie koncepcji rozproszonego
przetwarzania danych i w konsekwencji technologii rozproszonych baz danych
(distributed database technology). Wymiana danych w systemie może odbywać się
w różnych relacjach. Najprostszą z tych relacji jest wymiana danych pomiędzy
użytkownikiem a najbliższą , lokalną bazą danych. Możliwy jest także zdalny
dostęp użytkownika systemu do bazy danych zlokalizowanej w innym jego
centrum – elemencie składowym (Remote Database Access).
5. Wymagania stawiane systemowi zarządzania SP
Największy
wzrost
wymagań
SP
funkcjonujących
w
warunkach
sieciocentrycznych dotyczył będzie ich systemu dowodzenia i kierowania walką.
Wymagać to będzie nowego podejścia do dowodzenia, polegającego na
wykorzystywaniu wspólnej „świadomości” pola walki w celu osiągnięcia
synchronizacji
działań,
przy
jednoczesnym
zachowaniu
zdolności
natychmiastowego dostosowania się do zmian sytuacji bojowej. Systemy
zarządzania spełniające wymogi koncepcji walki sieciocentrycznej powinny
realizować funkcje i mieć poniższe możliwości:
 zapewniać możliwość dostępu do wspólnego obrazu sytuacji operacyjnej
(COP) tworzonego na podstawie informacji uzyskiwanej z zintegrowanych
sensorów i środków walki;
 zapewniać dostęp do zintegrowanych baz danych oraz baz wiedzy (hurtowni
danych) zawierających rezultaty działania systemów symulacyjnych
i eksperckich;
13
A. Glen, Kierunki rozwoju systemów dowodzenia SP RP, AON, Warszawa 2005, str. 57
311
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
 zapewniać rzeczywistą organizacyjno-technologiczną selekcję dostępu do
danych, w przeciwieństwie do administracyjnej ochrony dostępu;
 zapewniać automatyzacje procesów gromadzenia i wymiany danych
(meldunki, rozkazy i komendy) oraz wspomagać proces podejmowania
decyzji;
 zapewniać możliwości dowodzenia niezależnie od fizycznej lokalizacji
elementu decyzyjnego w stosunku do wykonawcy (niezawodność
i wiarygodność oraz działanie w czasie rzeczywistym).
W celu spełnienia tych wymagań należy zrealizować następujące przedsięwzięcia:
 dokonać integracji sensorów i systemów uzbrojenia;
 zintegrować istniejące resortowe systemy dowodzenia i bazy danych (należy
zapewnić spójności modelu danych);
 ujednolicić procedury operacyjne SP;
 dokonać integracji systemów dowodzenia z systemami symulacyjnymi
i eksperckimi;
 przeprowadzić zmiany organizacyjne pozwalające na decentralizację
dowodzenia w oparciu o rozproszone ośrodki decyzyjne.
Pojęcie jednolitego, w czasie rzeczywistym, zobrazowania sytuacji operacyjnej jest
wpisane w koncepcję walki sieciocentrycznej (Network Centric Warfare)
i możliwość dostępu jest traktowana jako istotne wymaganie względem systemu
dowodzenia. Zdolność do współużytkowania informacji tworzących wspólną
sytuację operacyjną (Common Operational Picture – COP), dzięki efektywnym
systemom dowodzenia i kierowania, ma umożliwić wykorzystywanie wspólnej
„świadomości” pola walki, co powinno skutkować zwiększeniem efektywności
działań oraz pozwoli na wykorzystanie efektu synergii. Jednolity obraz operacyjny
(COP), powinien być tworzony na wszystkich szczeblach dowodzenia i powinien
zawierać zbiorczą informację z podsystemów SP oraz z sensorów tworzących sieć
środków rozpoznania (Sensor Grid).
6. Podsumowanie
Jedną z właściwości dowodzenia siłami powietrznymi jest duża dynamika działań.
Tempo zmian sytuacji w operacjach, bitwach i walkach powietrznych mierzy się
w godzinach, minutach a nawet sekundach. Wzrastająca złożoność i tempo operacji
militarnych wymaga niezwłocznego dostępu do bieżących danych i informacji
niezbędnych do uzyskania przewagi nad przeciwnikiem. Przekonanie to, poparte
wnioskami wypływającymi z prowadzonych ostatnio na świecie operacji
militarnych, uzmysłowiło specjalistom SP tworzącym oraz eksploatującym system
dowodzenia i rozpoznania potrzebę zweryfikowania podejścia do transformacji,
sposobów przetwarzania i wykorzystywania informacji, dystrybucji danych oraz
312
Bogdan Grenda
informacji pomiędzy różnymi elementami komponentu sił powietrznych i innych
komponentów SZ RP. Rozwiązaniem wychodzącym naprzeciw zarysowanej
sytuacji problemowej staje się coraz szersze stosowanie technicznych środków
dowodzenia automatyzujących niektóre procesy związane z przetwarzaniem
i zobrazowaniem informacji. Technologia sieciowa jest praktycznie
wykorzystywana w obecnych systemach dowodzenia. Obecnie systemy
informatyczne i teleinformatyczne są immanentną częścią każdego, współczesnego
systemu dowodzenia. Istotnym aspektem wykorzystania technologii sieciowych
w perspektywicznych systemach dowodzenia sił powietrznych jest zwiększanie
w wymiarze geograficznym rozległości sieci w ramach rozwiązań „reach back
capability”. W rozwiązaniach takich przewiduje się realizowanie w perspektywie
najbliższych kilkunastu lat przetwarzania pierwotnych danych rozpoznawczych
w macierzystych organach dowodzenia rozmieszczonych w miejscach stałej
dyslokacji i przekazywanie przetworzonych informacji na potrzeby dowodzenia
siłami powietrznymi rozwiniętymi na obszarze operacji. Kolejnym trendem
w przetwarzaniu i zobrazowaniu informacji na potrzeby organów dowodzenia sił
powietrznych staje się integracja w ramach jednego spójnego zobrazowania danych
pochodzących z różnych źródeł i dotyczących zróżnicowanych aspektów realizacji
zadań bojowych. W tym kontekście, ostatnie rozwiązania - wskazują na
architektury usług informacyjnych jako technologiczne platformy budowy
systemów informatycznych, w tym zautomatyzowanych systemów dowodzenia.
Zważywszy na aktualne tendencje transformacji sił zbrojnych zgodnie z koncepcją
wojny sieciocentrycznej, nie da się przecenić wpływu różnych klas usług
informacyjnych na proces oraz cykl dowodzenia, a także interoperacyjność
systemową.
7. Literatura
[1] Cebrowski A., Garstka J., Network Centric Warfare. Its Origins and Future,
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
Proceedings of the Naval Institute, 1998.
Smutniak Z., Dowodzenie siłami powietrznymi w środowisku
sieciocentrycznym, AON, Warszawa 2008.
Concept for Future Joint Operations, Joint Chiefs of Staff, 1997.
Smith E., Effects Based Operations (EBO). Applying Network Centric
Warfare in peace, crisis and war, CCRP 2002.
Understanding LINK-16. Northrop Grumman, San Diego 2001.
Pszczołowski T., Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji,
Osolineum, Wrocław 1978.
Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Żak, Warszawa 1996.
Sienkiewicz P., Inżynieria systemów, MON, Warszawa 1983.
313
The Air Force network centric managment
Sieciocentryczne zarządzanie Siłami Powietrznymi
[9] Tyrała P., Kierowanie, organizowanie, zarządzanie, Wyd. Adam Marszałek,
Toruń 2001.
[10] Smith E., Effects Based Operations (EBO). Applying Network Centric
Warfare in peace, crisis and war, CCRP 2002.
[11] Glen A., Kierunki rozwoju systemów dowodzenia SP RP, AON, Warszawa
2005.
płk nawig. dr inż. Bogdan Grenda, absolwent WSOSP, AON oraz AE
w Poznaniu. Doktor nauk wojskowych w specjalności Siły Powietrzne.
Uczestniczył w wielu ćwiczeniach narodowych i międzynarodowych
oraz kursach specjalistycznych m.in. w Kursie oficerów sztabu
w Słowacji. Służył w 62 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Poznaniu,
w Zarządzie Operacji SP Dowództwa Sił Powietrznych
w Warszawie oraz na stanowisku zastępcy dowódcy 6 Bazy Lotniczej
w Dęblinie. Obecnie pracuje w Akademii Obrony Narodowej na
stanowisku Adiunkt – Kierownik Zakładu Systemów Dowodzenia Siłami
Powietrznymi.
314