How to counsel tomorrow?

Oliver Baiocco, Francesca Giordano, Peter de Groot, Arthur Janas, Andrea
Stein (Editors)
How to counsel tomorrow?
Aspects of future vocational counselling in the media sector
Volume – CD 2. Poland
IV.
Poradnictwo zawodowe w polsce – (Vocational Guidance in Poland)
By Janusz Bokser, Ewa Banaszak
This project was financed with the support of the European Union. The content of this project does not
necessarily reflect the opinion of the European Union and European Union is not legally liable for this at
all.
IV. PORADNICTWO ZAWODOWE W POLSCE
1. Struktura poradnictwa zawodowego
Poradnictwo zawodowe w Polsce, którego system w obecnym kształcie wypracowany
został po przemianach 1989 roku, opiera się na doktrynie, która zakłada, że planowanie
i rozwój kariery zawodowej człowieka jest procesem rozpoczynającym się we wczesnym
dzieciństwie i trwającym przez całe jego życie. Podporządkowane jest ono dwóm resortom:
•
Ministerstwu Edukacji Narodowej i Sportu – poradnictwo dla młodzieży uczącej się,
•
Ministerstwu Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej – poradnictwo dla dorosłych.
1.1. W resorcie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu usługi świadczy 600 poradni
psychologiczno – pedagogicznych, z czego 5 spośród nich dotychczas funkcjonowało jako
poradnie specjalistyczne o profilu zawodowym, pozostałe zaś zajmowały się poradnictwem
zawodowym w sposób ograniczony ze względu na bardzo złożony profil działalności, gdzie
poradnictwo zawodowe było tylko jednym z wielu różnych zadań.
Doradcy zawodowi stanowią około 1/5 ogółu pracowników merytorycznych
zatrudnionych w poradniach, z czego połowa to psycholodzy, pozostali to pedagodzy,
socjolodzy i inni – 1/4 spośród nich legitymuje się ukończonymi studiami podyplomowymi.
Podstawową metodą pracy stosowaną w poradniach psychologiczno-pedagogicznych są testy
psychologiczne. Poradnie dysponują także informacją dotyczącą kształcenia - najczęściej
o zasięgu regionalnym i informacją o zawodach.
1.2. W publicznych służbach zatrudnienia usługi świadczą doradcy zawodowi w 327
Powiatowych Urzędach Pracy i 52 Centrach Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Wojewódzkich Urzędów Pracy. Część doradców Biur Zawodowej Promocji Studentów
i Absolwentów, działających na polskich uczelniach, jest również pracownikami tych służb
(wynika to z umów podpisywanych przez szkoły wyższe z Wojewódzkimi Urzędami Pracy).
Obecnie w publicznych służbach zatrudnienia pracuje około 700 doradców zawodowych.
Legitymują
się
wykształceniem
wyższym,
głównie
o
profilu
psychologicznym,
pedagogicznym i socjologicznym. Część z nich ukończyła studia podyplomowe w zakresie
poradnictwa zawodowego.
Poradnictwo zawodowe realizowane przez urzędy pracy oparte jest na sześciu
zasadach:
•
Bezpłatności
•
Powszechnej dostępności
•
Równości dostępu do usług
•
Dobrowolności
•
Swobody wyboru zawodu i miejsca pracy
•
Poufności
Usługi świadczone są w formie porad indywidualnych lub grupowych.
2. System kształcenia doradców zawodowych
Na początku lat dziewięćdziesiątych, bezrobocie stało się w Polsce wielkim
wyzwaniem dla instytucji państwa, uwidoczniło słabe punkty poradnictwa zarówno dla
młodzieży jak też osób dorosłych, w tym dla osób niepełnosprawnych. Lata dziewięćdziesiąte
to wspólne działania MPiPS i Systemu Urzędów Pracy (do niedawna administracji specjalnej,
obecnie w strukturach samorządowych), które to przyniosło pozytywne rezultaty w zakresie
pomocy doradczej dla osób bezrobotnych i poszukujących pracy, a także wpłynęło w istotny
sposób na tworzenie profesjonalnego warsztatu pracy doradcy zawodowego. Systematycznie
wzrastała liczba dobrze przygotowanych do pracy doradców zawodowych w urzędach pracy.
Obecnie doradcy zawodowi pracują w Powiatowych Urzędach Pracy podporządkowanych
samorządowi powiatowemu, zaś doradcy pracujący w Centrach Informacji i Planowania
Kariery Zawodowej Wojewódzkich Urzędów Pracy podporządkowani samorządowi
województwa. Zapleczem metodycznym dla doradców zawodowych urzędów pracy jest
Centrum Metodyczne Informacji i Poradnictwa Zawodowego w Warszawie.
Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, korzystając ze środków Banku
Światowego
stworzyło
warunki
do
kształcenia
doradców
zawodowych,
zlecając
Uniwersytetowi Łódzkiemu opracowanie i wdrożenie programu kształcenia doradców
zawodowych na poziomie akademickim. Wykorzystano doświadczenia w kształceniu
doradców zawodowych w krajach Unii Europejskiej – głównie Niemiec, Wielkiej Brytanii,
Irlandii i Francji.
Kwalifikacje doradcy zawodowego można uzyskać według czterech modułowych
programów kształcenia:
•
3 – letniego licencjatu w zakresie doradztwa zawodowego, po ukończeniu którego
absolwent uzyskuje tytuł licencjonowanego doradcy zawodowego z możliwością
kontynuacji kształcenia na uzupełniających studiach magisterskich,
•
5 - letnich studiów magisterskich na kierunku psychologia – specjalność psychologia
doradztwa zawodowego,
•
1 - rocznych studiach podyplomowych w zakresie doradztwa zawodowo –
przeznaczonych dla absolwentów studiów psychologicznych,
•
2 - letnich studiów podyplomowych w zakresie doradztwa zawodowego dla osób
z wykształceniem wyższym nie psychologicznym.
Równolegle z długofalowymi działaniami MPiPS w zakresie kształcenia doradców
zawodowych,
Krajowy
Urząd
Pracy
stworzył
możliwość
odbywania
krótko
i długoterminowych szkoleń z udziałem ekspertów: Niemiec, Danii, Szwecji, Francji,
Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Potrzebę korzystania z pomocy ekspertów
zagranicznych narzucała konieczność pełnej profesjonalizacji usług doradczych poprzez
wdrażanie nowych metod i technik poradnictwa zawodowego. W ścieżkach, formach
i treściach kształcenia doradców zawodowych i warsztacie pracy można dostrzec europejski
wymiar poradnictwa zawodowego.
3. Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Różnorodność problemów klientów urzędów pracy, ich znaczne zróżnicowanie
sytuacją na lokalnych rynkach pracy, powoduje, że wielu ludzi z niepokojem ocenia własną
przyszłość zawodową. W większym stopniu niż dotychczas poszukują wiarygodnej
informacji, zarówno o zawodach i wymaganiach stanowisk pracy, ścieżkach kształcenia
i doskonalenia zawodowego. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom utworzono w pierwszym
etapie, tj. w latach 1994 – 1996, we współpracy z partnerem niemieckim, 9 Centrów
Informacji Zawodowej w urzędach pracy. W następnych latach, już samodzielnie, Krajowy
Urząd Pracy sfinansował utworzenie pozostałych 41 placówek, które nazwano Centrami
Informacji i Planowania Kariery Zawodowej.
4. Sale Informacji Zawodowej i Poradnictwa Grupowego
Oprócz 52 Centrów, które pozwalają na bardzo szerokie oddziaływanie na klienta
urzędów pracy, z inicjatywy Krajowego Urzędu Pracy utworzono w Powiatowych Urzędach
Pracy blisko 250 Sal Informacji Zawodowej i Poradnictwa Grupowego.
Zasoby informacyjne w jednostkach urzędów pracy świadczących usługi w zakresie
poradnictwa zawodowego to:
•
Klasyfikacja zawodów i specjalności
•
Teczki informacji o zawodach – 301
•
Ulotki zawodoznawcze – 301
•
Charakterystyki zawodów - 546
•
Filmoteka – licząca 160 filmów
•
Podręcznik oceny zawodów z punktu widzenia różnych rodzajów niepełnosprawności
•
Programy komputerowe wspierające poradnictwo zawodowe, w tym, “Doradca 2000”
5. Metody poradnictwa zawodowego stosowane w urzędach pracy.
5.1. Rozmowa doradcza
Podstawową forma pracy doradcy zawodowego z klientem indywidualnym jest rozmowa
doradcza przebiegająca zgodnie z określonymi fazami i etapami z wykorzystaniem
specyficznych technik. Najogólniej rzecz ujmując, w wyniku rozmowy doradczej doradca ją
prowadzący otrzymuje informacje o aktualnej sytuacji klienta, przebiegu jego kariery
zawodowej, warunkach zdrowotnych, zainteresowaniach, oczekiwaniach związanych
z zawodem i pracą. Doradca wraz z klientem planują dalsze kroki postępowania w myśl
„porady realizacyjnej”. Rozmowę kończy ustalenie planu działania.
5.2. Ocena zainteresowań i uzdolnień.
Doradcy zawodowi w urzędach pracy dysponują narzędziami pomiarowymi:
1. Zestaw do Samobadania – ZdS
2. Kwestionariusz Preferencji Zawodowych – KPZ
3. Bateria Testów Uzdolnień Ogólnych – BTUO (12 testów - 8 typu papier i ołówek, 4 to
testy przyrządowe)
4. Testy do badania inteligencji, osobowości, i temperamentu.
•
Bateria testów APIS do badania inteligencji i procesów poznawczych
•
Inwentarz stanu i Cech Lęku – ISCL
•
Kwestionariusz Osobowości Eysenka – EPG-R
•
Kwestionariusz Temperamentu – FCZ-KT
Narzędzia zawarte w pozycjach od 1 do 3 są stosowane przez amerykańskie służby
zatrudnienia.
Adaptację
kulturową
tych
metod
przeprowadził
zespół
naukowców
z Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaś badaniami standaryzacyjnymi zajął się zespół
psychologów zatrudnionych w urzędach pracy. Częścią z wymienionych narzędzi posługują
się doradcy zawodowi z wykształceniem psychologicznym.
5.3. Metoda Edukacyjna
Jest to metoda francuska - sytuuje osobiste doświadczenia klienta w centrum procesu
doradczego, poszerza jego wiedzę o świecie zawodów, pomaga określić własną sytuację
zawodową w kontekście zmieniających się potrzeb rynku pracy i ustalić indywidualny plan
działania.
5.4. Kursy Inspiracji
Jest to metoda duńska wykorzystywana w pracy z osobami długotrwale bezrobotnymi
i zagrożonymi takim bezrobociem. Metoda wzmacnia motywację i aktywność bezrobotnych
w realistycznym budowaniu własnego planu zawodowego.
5.5. Bilans Kompetencji
Metoda francuska pozwalająca osobom pracującym, a także bezrobotnym i poszukującym
pracy, analizować własne doświadczenia zawodowe i przeanalizować relacje, które łączą ich
ze swoim środowiskiem zawodowym. W trakcie wspólnej pracy doradcy z klientem zostają
ustalone kompetencje zawodowe klienta, który z myślą o ich wykorzystaniu podejmie próbę
zmiany swojej sytuacji zawodowej.
5.6. Gotowość do zmian
Zajęcia warsztatowe "Gotowość do zmian" mają na celu przygotowanie uczestników do:
•
osiągnięcia aktywnej postawy w stosunku do przemian, które zachodzą na rynku pracy,
•
udoskonalenia własnych umiejętności w podejmowaniu decyzji, ich realizacji i brania
odpowiedzialności za nie,
•
wyzwolenie kreatywności oraz nowego sposobu myślenia w procesie transformacji
i zmian zachodzących na rynku pracy,
•
przełamanie barier w procesie zdobywania wiedzy i doskonalenia zawodowego.
5.7. Kluby pracy
Jest to jedna z form grupowej pracy z osobami bezrobotnymi, której celem jest przygotowanie
uczestników do aktywnych zachowań na rynku pracy.
5.8. Doradztwo z użyciem Internetu
Podejmowane są próby zastosowania metody videoconferencingu w doradztwie zawodowym,
jednakże szersze stosowanie tej metody należy wiązać z rozwojem nauczania na odległość
w Polsce, które na razie jest w fazie początkowej.
6. Biura Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów (Biura Karier)
6.1. Rozwój sieci Biur Karier w Polsce
Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów (Biuro Karier) na
Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu było pierwszą tego typu instytucją, która
rozpoczęła swoją działalność w naszym kraju. Oficjalnego otwarcia dokonano w październiku
1993 roku. W realizacji tego projektu brali udział między innymi: John Franks, dyrektor Biura
Karier na Uniwersytecie w Hull w Wielkiej Brytanii (honorowy patron i główny konsultant
oraz organizator szkoleń dla doradców), Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Ministerstwo
Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowy Urząd Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy i Funadacja
Know-How. Projekt był także wspierany przez ambasadę Wielkiej Brytanii w Warszawie.
Pracownicy byli szkoleni w Polsce i Wielkiej Brytanii. W latach 1996-1997, dzięki
dofinansowaniu z programu TEMPUS-PHARE zostało otwartych kolejnych 8 Biur na
polskich uczelniach. W drugiej połowie lat 90. wiele innych uczelni, zarówno państwowych,
jak i prywatnych, powoływało do życia Biura Karier. Obecnie w naszym kraju działa
Ogólnopolska Sieć Biur Karier, która zrzesza 40 tego typu instytucji. Trwają przygotowania
do otwarcia nowych kolejnych tego typu placówek; w 2003 roku liczba Biur wzrośnie
o kolejne kilkadziesiąt.
Doradcy
pracujący
w
polskich
Biurach
Karier
uczestniczą
w
pracach
międzynarodowych stowarzyszeń, takich jak na przykład: AGCAS (Association of Graduate
Careers Advisory Services) i FEDORA (European Forum for Student Guidance - europejska
organizacja zrzeszająca doradców studentów oraz pracodawców zatrudniających osoby
z wyższym wykształceniem).
6.2. Zakres działalności Biur Karier
Biura Karier świadczą usługi w zakresie wyboru drogi zawodowej przez studentów,
prowadzą poradnictwo zawodowe indywidualne oraz w formie warsztatów. Gromadzą oferty
pracy, informacje o zawodach, pracodawcach i sytuacji na rynku pracy. Organizują także targi
pracy i prezentacje firm na uczelniach. Tak więc z ich pomocy przede wszystkim korzystają:
• studenci i absolwenci, którzy chcą uzyskać poradę zawodową i informację o rynku pracy,
• pracodawcy poszukujący najodpowiedniejszych kandydatów na praktyki i wolne miejsca
pracy,
• wyższe uczelnie weryfikujące strukturę i programy kształcenia dzięki danym
uzyskiwanym za pośrednictwem Biur Karier.
6.3. Biura Karier a sektor mediów
Liczna grupa studentów odwiedzających Biura Karier planuje pracę w mediach.
Generalnie ich wiedza o tym sektorze jest ograniczona. Pragną dowiedzieć się, jakie są
wymagania pracodawców, struktura rynku mediów oraz sposoby poszukiwania pracy. By
odpowiedzieć na te potrzeby Biura Karier:
• gromadzą
różnorodne
informacje
dotyczące
studiów
podyplomowych,
i specjalistycznych kursów dokształcających,
• zbierają możliwie kompletne informacje o firmach z sektora mediów. Broszury,
informatory, prospekty, foldery,
to materiały, które
następnie są umieszczone
w informatoriach Biur Karier i udostępniane studentom
• gromadzą opisy zawodów w mediach; odczuwa się brak odpowiednich materiałów
(przystosowanych do potrzeb czytelnika dorosłego, z wyższym wykształceniem) w języku
polskim. Niektóre Biura korzystają z materiałów w języku angielskim opracowanych przez
brytyjskie stowarzyszenie doradców AGCAS,
•
zapraszają na targi pracy i prezentacje na uczelni przedstawicieli sektora mediów, by
opowiedzieli o warunkach pracy i wymaganiach wobec studentów i absolwentów,
•
prowadzą warsztaty, aby m.in. przygotować studentów do pisania cv i listów
motywacyjnych, pokazać różne metody stosowane w procesach selekcji oraz pomóc
w przygotowaniach do rozmów kwalifikacyjnych; warsztaty poświęcone są także np.
komunikacji, radzeniu sobie ze stresem, umiejętności autoprezentacji,
•
organizują praktyki studenckie w gazetach, magazynach, radiach, agencjach
reklamowych, portalach internetowych, wydawnictwach; z obserwacji wynika, iż praktyki
są najlepszym sposobem, aby zdobyć lub rozwinąć umiejętności niezbędne do pracy
w mediach, nawiązać niezwykle istotne w tym środowisku kontakty; wielu pracodawców
traktuje praktyki jako sposób rekrutacji nowych pracowników,
•
udzielają informacji o pracy w mediach podczas indywidualnych rozmów doradczych,
pomagają w przygotowaniu dokumentów osobom odpowiadającym na oferty pracy lub
praktyk w firmach z sektora mediów, udzielają konsultacji przed rozmowami
kwalifikacyjnymi,
• przyjmują oferty pracy z firm sektora mediów i informują o nich studentów.
7. Niepubliczne doradztwo zawodowe
Prywatne doradztwo zawodowe w Polsce prawie nie istnieje, chociaż przewiduje się,
ze wkrótce może się szybko zacząć rozwijać. Do tej pory pewne działania z tego zakresu są
podejmowane przez:
• agencje doradztwa personalnego
• organizacje pozarządowe
• portale internetowe skoncentrowane na usługach związanych z problematyką HR
7.1. W Polsce, w sektorze usług doradztwa personalnego i rekrutacji, działa ponad 200
podmiotów. W tej liczbie znajdują się zarówno międzynarodowe firmy doradcze świadczące
pełen wachlarz usług, jak i średniej wielkości oraz mniejsze firmy polskie lub z kapitałem
mieszanym. Wachlarz usług świadczonych przez firmy z tego sektora jest bardzo szeroki.
Firmy oferują kompleksowe doradztwo z zakresu zarządzania personelem, tj. tworzenie
strategii personalnej, analizę zatrudnienia, prowadzenie procesu rekrutacji na różne
stanowiska, planowanie i rozwój pracowników, projektowanie systemów ocen okresowych,
doradztwo w zakresie wynagradzania i motywowania, audyt personalny. W zakres usług
dużych firm wchodzi często również doradztwo prawne, finansowe oraz organizacyjne.
Większość firm z tego sektora oferuje także ostatnio, w związku ze zmianą koniunktury,
usługi pomocy przy zwalnianiu pracowników (ang. outplacement). Programy tego typu
obejmują zróżnicowany zakres pomocy dostarczanej zwalnianym pracownikom, również
pewne formy doradztwa zawodowego. Podstawowym celem tych działań jest umożliwienie
odchodzącym zaistnienia na rynku pracy i odnalezienia się w nowej dla nich sytuacji.
7.2. Organizacje pozarządowe prowadzą różnego rodzaju programy, m.in. dla osób
bezrobotnych i młodziezy ze szkół średnich. Ich celem jest aktywizacja zawodowa wyżej
wymienionych grup i przygotowanie ich do efektywnego poruszania się po rynku pracy.
Częstą forma pracy w ramach tego typu projektów jest doradztwo grupowe.
7.3. Elementy doradztwa zawodowego pojawiają się także w Internecie, gdzie organizowane
są np. czaty z menadżerami personalnymi dużych firm, którzy doradzają jak odnieść sukces
na rynku pracy. Ostatnio jedna z firm zarządzających wortalem poświęconym pracy
rozpoczęła szeroko promowany w kraju program warsztatów dla studentów i absolwentów
poszukujących zatrudnienia i praktyk. Być może jest to oznaką budzącego się
zainteresowania usługami związanymi z doradztwem zawodowym wśród firm prywatnych.
8. Poradnictwo zawodowe w Polsce – mocne i słabe strony.
8.1. Mocne strony:
8.1.1. Dysponujemy siecią 52 Centrów Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
posiadających dobrą bazę, pozwalającą na rejestrowanie szybkich zmian w świecie pracy,
Salami Informacji Zawodowej w Powiatowych Urzędach Pracy oraz 40 Biurami Zawodowej
Promocji Studentów (Biurami Karier). Powstała Ogólnopolska Sieć Biur Karier - doradcy
współpracują ze sobą wymieniając się informacjami, doświadczeniami, przeprowadzają
szkolenia. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej przy Ministerstwie Edukacji
Narodowej i Sportu opracował projekt wprowadzenia do szkół ponadpodstawowych doradcy
zawodowego - osoby odpowiedzialnej za organizację i funkcjonowanie wewnątrzszkolnego
systemu doradztwa. Stanowi to solidną podstawę organizacyjną dla poradnictwa zawodowego
i tworzenia informacji zawodowej. Oprócz tego tworzone są Gminne Centra Informacji, które
mają służyć pomocą w aktywizacji osób z terenów wiejskich.
8.1.2. Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej oraz Biura Karier zatrudniają
wysoko kwalifikowaną kadrę doradców zawodowych, co pozwala na tworzenie
profesjonalnej informacji zawodowej i świadczenie usług w zakresie poradnictwa
zawodowego na wysokim poziomie. Kontakty międzynarodowe polskich doradców,
członkostwo w międzynarodowych stowarzyszeniach doradców, uczestniczenie w projektach
UE, pozwalają przybliżać się do działania w najlepszych standardach europejskich, dają
wiedzę o nowych metodach, narzędziach doradztwa.
8.1.3. Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej posługują się sprawnie technologią
pozwalającą na tworzenie nowych opisów zawodów – charakterystyk zawodowych. W chwili
obecnej istnieje około 600 opisów zawodów (liczba ta rośnie) przygotowanych w postaci
charakterystyk zawodowych, w tym niektóre z nich to zawody o charakterze medialnym.
Prowadzone są prace nad poszerzeniem oferty informacyjnej, zwiększeniem ilości opisanych
zawodów.
8.1.4. Ścisła współpraca Biur Karier z pracodawcami (oferty pracy, praktyk, prezentacje na
uczelni) umożliwia weryfikację i zdobywanie nowych informacji o rynku pracy. Natomiast
stały kontakt ze studentami i absolwentami pozwala na wgląd w potrzeby i oczekiwania
kandydatów do pracy i w nowe problemy pojawiające się na rynku pracy. Biura Karier mają
możliwość śledzenia kariery zawodowej studentów i absolwentów w dłuższym okresie czasu,
co jest korzystne z punktu widzenia doradztwa.
8.1.5. Rośnie świadomość potrzeby dostępu do informacji i doradztwa zawodowego.
8.1.6. Oraz świadomość nieodzowności poradnictwa
dla osiągnięcia znaczących celów
w realizacji programów rynku pracy.
8.2. Słabe strony
8.2.1. Brak dostatecznego instytucjonalnego zaplecza dla opracowywania informacji
zawodoznawczych. Mimo znacznej ilości opisów zawodów, stosunkowo niewiele spośród
nich to te, które określić można mianem medialnych. Istotne jest również to, że istniejące
opisy są stosunkowo stare i nie odzwierciedlają szybkich zmian w treściach pracy tych
zawodów. Przykładem mogą tu być takie zawody jak: dziennikarz, asystent operatora obrazu
czy dźwięku, operator obrazu, realizator dźwięku, inżynier poligraf, itp. Niezbędne okaże się
pozyskanie
najświeższych
informacji
dotyczących:
zadań
i
czynności
roboczych
wykonywanych w interesujących nas zawodach, środowiska pracy (materialne środowisko
pracy, warunki społeczne, warunki organizacyjne), wymagań jakie on stawia kandydatom
w aspekcie czynników psychologicznych, fizycznych i zdrowotnych, ścieżek kształcenia,
instytucji kształcących, specjalizacji i możliwości podnoszenia kwalifikacji zawodowych
a także możliwości awansu w hierarchii zawodowej, sytuacji na rynku pracy, a także płac
(raczej lokalnie). Istnieje konieczność, przy zastosowaniu znanej nam technologii, dokonania
opisów wybranych zawodów o charakterze medialnym. Należy opisać te zawody, których
charakterystyk nie posiadamy (na podstawie informacji z badania ankietowego) jak również
dokonać aktualizacji tych, które już posiadamy.
8.2.2. Brak szkoleń doradców zawodowych z uwzględnieniem specyfiki dynamicznie
rozwijających się sektorów, w tym sektora mediów. Poza tym recesja ogranicza kontakty
z pracodawcami, którzy nie zgłaszają wielu ofert pracy, co także ogranicza wiedzę
o poszczególnych gałęziach gospodarki.
8.2.3. Mimo licznych zapowiedzi nie udało się określić standardu usług doradców
zawodowych; standardy usług doradczych.
8.2.4. Należałoby ujednolicić standard zawodowy doradców poprzez wprowadzenie
odpowiednich regulacji prawnych
8.2.5. Obciążenie doradców Powiatowych Urzędów Pracy problematyką nie związaną ze
świadczeniem usług w zakresie doradztwa zawodowego.
8.2.6. Zbyt mały w stosunku do potrzeb poziom nasycenia Powiatowych Urzędów Pracy
kadrą doradców.
8.2.7. Słaba wymiana informacji i doświadczeń między doradcami pracującymi
w instytucjach podległych różnym pionom administracji rządowej i samorządowej (brak
płaszczyzny kontaktu)
8.2.8. Zahamowanie wdrożenia narzędzi opracowanych w ramach projektu Banku
Światowego, np.: Bilans Kompetencji i Metoda Edukacyjna.
8.2.9. Niepewna sytuacja nowych Biur Karier na uczelniach - nie wiadomo czy po
skończeniu się grantów rządowych będą istniały nadal, ponieważ sytuacja finansowa uczelni
wyższych pogarsza się. W nowych Biurach Karier zaczynają pracować osoby, które dopiero
będą musiały zdobywać doświadczenie; potrzeba czasu, aby stały się dobrymi doradcami.
8.2.10. Oferta firm szkoleniowych nie jest dobrze zidentyfikowana. Trudno jest ocenić jakość
kursów i ich efektywność. Dane statystyczne ujmują tylko edukację szkolną przy czym nawet
dane dotyczące szkolnictwa zaocznego są niekompletne. Pozostałe jednostki oferujące
szkolenia najczęściej pozostają poza rejestracją i kontrolą. Kursy, szkolenia noszące te same
nazwy, a oferowane przez różne firmy szkoleniowe, są nieporównywalne. Brak systemu
akredytacyjnego dla programów kursów i szkoleń oraz instytucji które je prowadza. Zakłada
się jedynie, że rynek powinien stymulować jakość usług w tym względzie i wpływać na ich
dostosowanie do potrzeb rynku pracy. W praktyce utrudnia to bardzo pracę doradców, którzy
mają problemy z pomocą klientom pragnącym podnieść swoje kwalifikacje zawodowe, m.in.
potrzebne do pracy w mediach.
8.2.11. Brak systemu monitorowania zmieniających się wymagań pracodawców wobec
pracowników i potrzeb szkoleniowych w poszczególnych gałęziach gospodarki.
8.2.12. Wynagrodzenia - taryfikatory płac dla doradców charakteryzują się niskimi stawkami
wynagrodzenia, w przyszłości wraz ze zmianą kondycji rynku pracy skutkować to będzie
fluktuacją kadry.
9. Tendencje zmian w polskim systemie doradztwa zawodowego
Polska ma własne doświadczenia związane z korzystaniem ze światowych wzorców
budowy nowoczesnych instytucji świadczących usługi dla rynku pracy, w tym tworzenia
systemu doradztwa zawodowego. Nowoczesne służby zatrudnienia powstały w Polsce na
przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, czyli na początku procesu
transformacji. Od 1990 roku pojawia się zjawisko bezrobocia. Od tego czasu w statusie
prawnym służb zatrudnienia zachodziły istotne zmiany. Zmianom tym ulegały też metody
działania i jakość usług oferowanych przez urzędy pracy. Systematycznie doskonalona kadra
pośredników pracy, doradców zawodowych, organizatorów subsydiowanego zatrudnienia,
kierowników urzędów – menadżerów rynku pracy oferowała usługi na europejskim poziomie.
W 2000 roku, w rok po wprowadzeniu w Polsce reformy samorządowej, urzędy pracy
zostały podporządkowane samorządom. Jednoczesny radykalny wzrost bezrobocia,
zahamowanie wzrostu gospodarczego oraz problemy finansowe służb zatrudnienia spowodowały spadek znaczenia tych służb i utratę zaufania partnerów. Zahamowanie wzrostu
zatrudnienia w urzędach pracy przy istotnym wzroście liczby bezrobotnych oraz ograniczenie
możliwości podnoszenia kwalifikacji tych kadr w 2000 i 2001 r. spowodowały pogorszenie
jakości usług.
Obecna struktura służb zatrudnienia oceniana jest przez ekspertów i praktyków jako
nieefektywna. Z tego względu w 2002 r. w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej podjęto prace nad nowym modelem instytucjonalnej obsługi rynku pracy. Zakłada
on wzmocnienie decyzyjnej roli ministra właściwego do spraw pracy, a także oddzielenie
funkcji aktywizowania zawodowego od funkcji wsparcia socjalnego.
Projekt zakłada przypisanie marszałkom województw odpowiedzialności za realizację
zadań z zakresu aktywizacji zawodowej (pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe,
subsydiowanie zatrudnienia, etc.), a pozostawienie w kompetencji starostów powiatowych
„obsługi socjalnej” osób bezrobotnych (rejestracja i informacja, decyzja o drodze
postępowania z bezrobotnym, wypłata zasiłków i świadczeń). Ponadto planowane jest
powołanie tzw. centrów aktywizacji zawodowej - ośrodków podlegających marszałkom
województw, do których będą kierowani bezrobotni zdolni i gotowi do podjęcia pracy.
Minister właściwy do spraw pracy określi kwalifikacje kadry urzędów pracy, poprzez
zdefiniowanie standardu kwalifikacji pracownika urzędu pracy oraz standard oferowanych
usług. Zostaną określone ścieżki uzyskiwania oczekiwanych kwalifikacji, programy
kształcenia i szkoleń oraz instytucje uprawnione do realizacji tych zadań.
Zakłada się, że reforma rynku pracy będzie sukcesywnie wprowadzana w życie rozpoczęcie reformy: 2002 r., zakończenie reformy: 2005 r.
System doradztwa zawodowego rozwija się dzięki grantom Ministerstwa Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej w ramach rządowego programu “Pierwsza Praca”. Granty te
przyznaje się na rozwój istniejących lub tworzenie nowych Biur Karier na polskich
uczelniach wyższych oraz na organizację Gminnych Centrów Informacji pomagających
w aktywizacji zawodowej osób z terenów wiejskich. Jednocześnie prace prowadzące do
rozbudowy systemu doradztwa zawodowego trwają w Ministerstwie Edukacji Narodowej
i Sportu, gdzie opracowano projekt dotyczący wprowadzenia do szkół ponadpodstawowych
doradcy zawodowego - osoby odpowiedzialnej za organizację i funkcjonowanie
wewnątrzszkolnego systemu doradztwa. Powyższe działania wynikają z przyjętej w 2002
roku Strategii Gospodarczej Rządu Przedsiębiorczość - Rozwój - Praca, której jednym
z celów strategicznych jest aktywizacja zawodowa społeczeństwa i zwiększanie zatrudnienia.
W strategii zwraca się uwagę na opóźnienie rozwoju cywilizacyjnego Polski i podkreśla pilną
potrzebę inwestowania w podwyższanie poziomu edukacyjnego, kształcenie ustawiczne oraz
doskonalenie kadr nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy.
Rozwój sieci usług informacji i poradnictwa zawodowego znajdzie się w założeniach
Sektorowego Operacyjnego Programu – Rozwój Zasobów Ludzkich, którego projekt jest
w tej chwili opracowywany. Będzie on realizowany po akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Rozwój doradztwa ma przyczynić się do osiągnięcia celów zawartych w:
Priorytecie 1: Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej,
Priorytecie 2: Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy.
Planuje się między innymi:
-
doskonalenie standardów usług w zakresie informacji i poradnictwa zawodowego;
-
rozwój, doskonalenie oraz upowszechnianie metod i narzędzi informacji i poradnictwa
zawodowego (w tym wykorzystujących nowoczesne technologie);
-
doskonalenie kwalifikacji doradców zawodowych;
-
rozwój sieci instytucji informacji i poradnictwa zawodowego (zwiększenie liczby
i rodzajów jednostek, wzbogacenie wyposażenia oraz zróżnicowanie ich form działania);
-
promocję problematyki planowania rozwoju zawodowego dla zwiększenia mobilności
społeczeństwa i szans na rynku pracy;
-
tworzenie systemu doradztwa zawodowego w szkołach i placówkach oświatowych;
-
upowszechnianie i modernizację systemu informacyjnego w poradniach i placówkach
oświatowych w zakresie prowadzenia poradnictwa zawodowego i orientacji zawodowej.
Koniecznym dopełnieniem działań podejmowanych w ramach Sektorowego Programu
Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL) będą działania realizowane w ramach
Zintegrowanego
Programu
Operacyjnego
Rozwoju
Regionalnego
finansowane
z Europejskiego Funduszu Społecznego. Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej
i zasobów ludzkich ma się dokonać poprzez:
- rozwój zawodowy dostosowujący zasoby ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy
- reorientację zawodową.
Pociągnie to za sobą konieczność podniesienia dostępności usług doradztwa
zawodowego na poziomie regionalnym.
Polska uczestniczy także coraz bardziej intensywnie w projektach dotyczących
rozwoju systemu poradnictwa zawodowego w wymiarze międzynarodowym, przede
wszystkim w ramach programu LEONARDO DA VINCI. Można tu na przykład wymienić:
• Projekt pilotażowy: Wprowadzenie i instytucjonalizacja poradnictwa zawodowego na
płaszczyźnie międzynarodowej w nowych krajach członkowskich,
• Wymiany i staże: Wspieranie mobilności edukacyjnej i zawodowej przez modernizację
bazy informacyjnej i wprowadzenie europejskiego wymiaru w procedurach doradztwa
zawodowego,
• Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego (National Resource Centres for
Vocational Guidance). Projekt ten jest realizowany w Polsce od 1 sierpnia 1999 roku.
Jego celem nadrzędnym jest promocja i wspieranie mobilności edukacyjnej i zawodowej
obywateli krajów Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz krajów
stowarzyszonych. Współpracujące z sobą Centra (w chwili obecnej jest ich w Europie 50)
tworzą Sieć Euroguidance (Euroguidance Network),
• Projekt pilotażowy: Transnacjonalne Poradnictwo Zawodowe (Transnational Vocational
Counselling). Wzrastające wymagania stawiane doradcom zawodowym w związku
z realizacją usług poradnictwa zawodowego o wymiarze europejskim wymuszają
konieczność
stworzenia
ujednoliconego kształcenia
eurodoradców. Projekt TVC
stanowi odpowiedź na wyzwania dotyczące odpowiedniego przygotowania służb
doradztwa w obliczu otwierających się rynków pracy w Europie,
• Projekt pilotażowy: Poradnictwo na odległość (Distance Counselling)
• Projekt
pilotażowy:
Wykorzystanie
systemu
wideokonferencji
w
informacji
i poradnictwie zawodowym (VOGUE)
Polscy doradcy zawodowi zaczynają się stowarzyszać. W 2000 roku powstało
Ogólnopolskie Forum Poradnictwa Zawodowego pod auspicjami Biura Koordynacji
Kształcenia Kadr. Celem głównym Forum jest stworzenie kompleksowych rozwiązań
służących rozwojowi poradnictwa zawodowego w naszym kraju. Forum, w intencji
założycieli, ma być miejscem wymiany doświadczeń i interesujących rozwiązań między
specjalistami i ekspertami w tej dziedzinie. Wymiana ma służyć także modernizacji systemu
poradnictwa zawodowego w Polsce. Istotnym aspektem działalności podejmowanych przez
Forum jest wzmacnianie współpracy między doradcami polskimi i ich kolegami z krajów
Unii Europejskiej i krajów do niej kandydujących. Członkami są reprezentanci centralnej
i samorządowej administracji, instytucji zajmujących się edukacją doradców, przedstawiciele
Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej, stowarzyszeń pracodawców, związków zawodowych i doradców zawodowych.
Główne cele Forum są następujące:
•
identyfikacja potrzeb i narodowych priorytetów dotyczących orientacji i poradnictwa
zawodowego,
•
prezentacja punktu widzenia doradców zawodowych odnośnie kluczowych problemów
poradnictwa zawodowego,
•
wymiana doświadczeń i integracja osób związanych z poradnictwem zawodowym,
•
rozwój współpracy między doradcami z Polski i Unii Europejskiej expanding.
Forum w ramach swojej działalności organizuje seminaria, konferencje dotyczące
wybranych aspektów poradnictwa zawodowego. Podczas nich członkowie mogą wymieniać
się doświadczeniami i nawiązywać cenne kontakty. Rezultatem tych wydarzeń są także
różnorodne publikacje poświęcone problemom związanym z poradnictwem zawodowym.
W związku z powstawaniem na uczelniach nowych polskich Biur Karier rozwija się
zawiązana w grudniu 1997 roku Ogólnopolska Sieć Biur Karier. Na początku działalności
zrzeszała ona 9 tego typu instytucji, obecnie jest w niej 40 Biur.