I panel dyskusyjny

I panel dyskusyjny
Klastry w Polsce – kierunki, szanse i wyzwania dla rozwoju. Praktyczne doświadczenia
liderów – wnioski dla innych.
Pierwszy panel dyskusyjny w ramach projektu „Polskie Klastry i polityka klastrowa” odbył
się 14.04.2011 r. w Centrum Prasowym Polskiej Agencji Prasowej. Panel został poprzedzony
inauguracyjną konferencją prasową.
W roli panelistów wystąpiło 10 osób:
Bożena Lublińska-Kasprzak, Prezes, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Stanisław Szultka, Moderator
Andrzej Rybka, Klaster Dolina Lotnicza
Michał Kuberka, Klaster Kotlarski z Pleszewa
Joanna Kułdo, Klaster NUTRIBIOMED, Wrocławski Park Technologiczny
Marita Koszarek, Pomorski Klaster ICT/ETI
Zbigniew Przygodzki, Uniwersytet Łódzki
Marcin Baron, InnoCo sp. z o.o.
Piotr Kryjom, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Marek Hanczyn, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego
Maciej Dzierżanowski, Ekspert w działaniu PARP „Polskie klastry i polityka klastrowa”
W panelu wzięło udział 47 osób.
Przedsięwzięcie PARP „Polskie klastry i polityka klastrowa” jest współfinansowane przez Unię
Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Program Operacyjny Kapitał Ludzki,
Działanie 2.1.3, projekt systemowy „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i
upowszechnianie innowacji”).
Przedsięwzięcie
Przedsięwzięcie „Polskie klastry i polityka klastrowa” realizowane jest pod honorowym
patronatem Ministra Gospodarki.
Merytoryczne omówienie tematyki panelu
Tezy do dyskusji
1. Klastry w Polsce są bardzo zróżnicowane zarówno pod względem zasobów jakim
dysponują jak również zakresu podejmowanych działań.
2. W Polsce funkcjonują inicjatywy klastrowe, w oparciu o istniejące uwarunkowania
(wykorzystując dostępne możliwości – w tym publiczne) realizują swoją agendę, która
przynosi korzyści dla podmiotów w nich działających. Podmioty te działają zazwyczaj co
najmniej kilka lat i mają ugruntowaną pozycję w swoim środowisku. Doświadczenia tych
podmiotów mogą być inspiracją dla pozostałych klastrów i wskazują generalny kierunek,
w jakim będą rozwijać się klastry w Polsce.
3. Duża liczba inicjatywy klastrowych w Polsce jest stosunkowo młoda i dysponuje
niewielkim zasobami – finansowymi, infrastrukturalnymi czy ludzkimi. Są one
w początkowej fazie rozwoju i są bardzo wrażliwe na ograniczenie wsparcia publicznego.
Część z nich zapewne zostanie zweryfikowana i nie przetrwa najbliższych 3 lat.
4. Ze względu na zakres podejmowanych działań oraz szerokość zbudowanego, w ramach
inicjatywy klastrowej partnerstwa – możemy wyróżnić inicjatywy, które podejmują
działania oddziałujące na całe skupisko przedsiębiorstw z danej branży i lokalizacji np.
działania w zakresie edukacji, promocji branży, lobbingu itp. Z drugiej strony mamy
inicjatywy węższe (często ograniczone do kilku lub kilkunastu podmiotów), które
koncentrują się na działaniach bardziej biznesowych (np. wspólne inwestycje,
zaopatrzenie, sprzedaż).
5. Zdecydowana większość działań podejmowanych przez inicjatywy klastrowe finansowana
jest ze środków publicznych. W przypadku istotnego ograniczenia wsparcia publicznego
nastąpi silna weryfikacja inicjatyw i duża część z nich przestanie funkcjonować.
Pozostaną jedynie nieliczne – te,
które będą generować odpowiednią wartość
uzasadniającą ponoszenie kosztów przez przedsiębiorstwa, lub te, które skoncentrowane
będą na wspólnej działalności stricte biznesowej – obniżającej koszty funkcjonowanie
przedsiębiorstw w nich zaangażowanych. Dalszy rozwój klastrów w Polsce zostanie w
dużej mierze zdeterminowany kierunkami zmian jakie nastąpią w zakresie wsparcia
publicznego. Kluczowa będzie, z jednej strony, sama dostępność lub jej brak wsparcia
publicznego, a z drugiej strony, skala jej koncentracji na najsilniejszych podmiotach bądź
rozproszenie na większej liczbie inicjatywy.
Przedmiotem panelu było przedstawienie doświadczeń rozwoju polskich klastrów, ze
wskazaniem możliwości oraz barier rozwoju klastrów oraz dyskusja nad uwarunkowaniami
dla ich dalszego rozwoju. Panel dyskusyjny otworzyła Pani Bożena Lublińska – Kasprzak,
Prezes PARP.
W pierwszej części panelu – poświęconej przedstawieniu doświadczeń z rozwoju klastrów w
Polsce jako paneliści wystąpili przedstawiciele wybranych klastrów w Polsce tj. Andrzej
Rybka – Dolina Lotnicza, Michał Kuberka – Pleszewski Klaster Kotlarski, Joanna Kułdo –
NUTRIBIOMED oraz Marita Koszarek – Pomorski klaster ICT. Paneliści skoncentrowali się
na przedstawieniu wybranych zagadnień oraz dobrych praktyk związanych z rozwojem
działań w ramach klastra. Zaprezentowane zostały doświadczenia w zakresie promocji,
współpracy międzynarodowej, współpracy z jednostkami naukowymi i komercjalizacji
technologii, jak również bardziej biznesowe działania ukierunkowane na stymulowanie
możliwości współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami.
W drugiej części ukierunkowanej na dyskusję na temat obecnych i przyszłych uwarunkowań
dla rozwoju klastrów w roli panelistów wystąpili Zbigniew Przygodzki, Uniwersytet Łódzki,
Marcin Baron, InnoCo, Piotr Kryjom, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Marek
Hanczyn, Departament Rozwoju Regionalnego, Urząd Marszałkowski Województwa
Dolnośląskiego oraz Maciej Dzierżanowski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.
Ta część panelu koncentrowała się na dyskusji wokół następujących tematów:
 obecny stan rozwoju klastrów w Polsce, gdzie wskazywano m.in. na duże tempo
powstawania w ostatnich latach inicjatyw klastrowych oraz ich ograniczony potencjał
(finansowy, ludzki), warunkujący możliwości rozwoju,
 dostępne wsparcie publiczne dla rozwoju klastrów – w tym brak kompleksowej polityki
wsparcia klastrów, ewolucja działania 5.1 POIG, bariery w dostępie do wsparcia,
zróżnicowane wsparcie w poszczególnych regionach,
 przyszłe kierunki rozwoju klastrów, ewolucja inicjatyw klastrowych oraz znaczenie
klastrów dla polityki rozwoju w przyszłej perspektywie finansowej UE.
 Cały panel dyskusyjny był prowadzony przez Stanisława Szultkę – moderatora paneli
dyskusyjnych.
Szczegółowe omówienie merytorycznej problematyki panelu oraz przebiegu
dyskusji
1. Inicjatywy klastrowe działające w Polsce są bardzo zróżnicowane. Mamy przykłady
doskonale zorganizowanych, o ugruntowanej pozycji, najczęściej działającej już kilka lat
inicjatyw klastrowych. Dobrym przykładem będzie tutaj Dolina Lotnicza czy Klaster
Kotlarski z Pleszewa. Tego typu inicjatywy najczęściej znają swoje potrzeby, mają
rozpoznany swój potencjał/zasoby oraz zdefiniowane cele i kierunki działania. Z drugiej
strony – na co wskazywał Zbigniew Przygodzki z Politechnik Łódzkiej - „znaczna cześć
klastrów to bardzo młode, świeżo ukonstytuowane organizacje. Ponad połowa przyznaje,
że znajduje się na etapie początkowym swojego rozwoju, natomiast pozostała grupa
wskazuje, że osiągnęła już etap drugi – fazę wzrostu. Z tej perspektywy zauważyć można
przynajmniej dwie grupy potencjalnych adresatów polityki klastrowej, oczekujące
odmiennych narzędzi wsparcia.”
2. Zakres działania klastrów. Funkcjonujące w Polsce inicjatywy klastrowe podejmują
szereg różnych działań. Wśród celów, na które wskazują najczęściej znajdują się
osiągnięcie korzyści skali, pozyskanie zewnętrznych środków finansowych oraz
możliwości lobbowania na rzecz branży – wskazywał Z. Przygodzki na podstawie
Benchmarkingu klastrów w Polsce. W zasadzie wszystkie funkcjonujące w Polsce
inicjatywy podejmują działania w zakresie wzmocnienia interakcji i współpracy pomiędzy
członkami, a także w zakresie promocji oraz oddziaływania na władze (samorządowe,
krajowe, UE).
Zakres i tematyka podejmowanych działań jest zróżnicowana w zależności od skali
działania, potencjału poszczególnych klastrów, składu osób będących liderami
poszczególnych klastrów, ale także od specyfiki branżowej danego klastra. Większe
inicjatywy klastrowe, które są odzwierciedleniem szerszej reprezentacji danego skupiska
firm częściej podejmują przedsięwzięcia ukierunkowanie na poprawę warunków
horyzontalnych oddziałujących na warunki funkcjonowania wszystkich przedsiębiorstw o
określonym profilu w regionie. Przykładem może być tutaj prezentowane podczas
spotkania przedsięwzięcia Doliny Lotniczej w zakresie edukacji i to na różnych
poziomach np. Politechnika Dziecięca, Projekt „Gimnazjum”, zainicjowany prze Dolinę
Lotniczą Centrum Kształcenia Operatorów „CEKSO”, czy stworzenie sieci współpracy z
jednostkami naukowymi AERONET.
W ramach inicjatyw klastrowych podejmowane są również przedsięwzięcia o charakterze
bardziej biznesowym. Warto wymienić tu chociażby działania służące wzmacnianiu
kooperacji pomiędzy przedsiębiorstwami, w szczególności w ramach łańcucha wartości dostawcy – odbiorcy. Jednym z kluczowych wyzwań w tym zakresie jest zapewnienie
odpowiedniej jakości oraz terminowości poszczególnych partnerów. Na zainteresowanie
ze strony większych firm tworzeniem tego typu powiązań kooperacyjnych wskazywał M.
Baron, zwracając jednak uwagę, iż musi to iść w parze z poprawą jakości i często również
zaawansowania technologicznego mniejszych podmiotów. Przykładem tworzenia tego
typu systemu kooperacyjnego jest również Dolina Lotnicza.
Często stosowanym działaniem mającym na celu rozwój współpracy pomiędzy
przedsiębiorstwami są organizowane spotkania biznesowe, w trakcie, których
przedsiębiorcy mają możliwość przedstawienia swoich działań, potrzeb czy ofert
współpracy. Przykładem mogą tutaj być organizowane w ramach pomorskiego klastra
ICT śniadania biznesowe, podczas których przedsiębiorcy mają 60 sekund na
przedstawienie siebie lub pomysłu na współpracę.
Klastry podejmują również działania mające – poprzez współpracę – obniżyć ich koszty
działalności. Jako przykład może posłużyć tutaj współpraca przedsiębiorstw z inicjatywy
z Podlaskiego Klastra Bielizny, którzy wspólnie negocjują z operatorami
telekomunikacyjnymi warunki usług telekomunikacyjnych, a zaoszczędzone w ten sposób
środki finansowe przeznaczają na bieżące funkcjonowanie biura klastra.
Krajowe inicjatywy klastrowe podejmują również działania ukierunkowane na
stymulowanie współpracy pomiędzy nauką i biznesem, oraz na wykorzystanie w praktyce
rezultatów badań realizowanych w jednostkach naukowych. Przykładem inicjatywy, która
koncentruje się na stricte tego typu działaniach (transferze technologii, wspieraniu
wdrażania innowacyjnych rozwiązań w przedsiębiorstwach) jest NUTRIBIOMED,
którego koordynatorem jest Wrocławski Park Technologiczny. Najważniejszym
działaniem tej inicjatywy do tej pory było zbudowanie linii technologicznej do
wytwarzania suplementów diety. W ramach tego działania wykorzystano zupełnie nowe
rozwiązania będące osiągnięciem myśli technologicznej krajowych jednostek naukowych
(będących przedmiotem ochrony patentowej). Wartość inwestycji wyniosła ok. 10 mln. zł.
i została sfinansowana z działania 5.1 POIG.
Działalność w ramach klastra może zwiększać współpracę małych przedsiębiorstw
z jednostkami naukowymi. Przykładem mogą tutaj być doświadczenia Klastra
Kotlarskiego z Pleszewa, w ramach którego grupa małych przedsiębiorstw nawiązała
współpracę z Politechniką Śląską, w wyniku której opracowany został prototyp
innowacyjnego kotła. Wypracowane rozwiązania zostały również poddane ochronie –
zgłoszenie patentowe – „Sposób i kocioł do kontrolowanego spalania paliw” oraz
zgłoszenie wzoru przemysłowego – „Obudowa urządzenia grzewczego”.
3. W ostatnich latach powstało w Polsce wiele różnego rodzaju inicjatyw klastrowych.
Z badania „Benchmarking klastrów w Polsce – 2010” wynika, że większość - ponad ¾
poddanych badaniu klastrów powstała w okresie 2007-2008 roku. Pytanie co było
faktyczną siłą napędową polskich inicjatyw klastrowych w ubiegłych latach. Wśród
uczestników dyskusji pojawiały się głosy, że wciąż niestety mniej było w myśleniu
klastrowym perspektywy tworzenia nowoczesnych łańcuchów wartości i modeli biznesu,
a więcej motywacji związanej z: modą (władze regionalne), nadzieją na finansowanie
bądź ochronę przeżywającej trudności branży (firmy), prestiżem (instytucje naukowe),
wizerunkiem dbających o przedsiębiorczość i rynek pracy (władze lokalne). Można
domniemywać, że główną przyczyna takiego ożywienia była polityka Polskiej Agencji
Rozwoju Przedsiębiorczości w zakresie udostępnienia kilku instrumentów finansowych
oraz działania prowadzone przez niektóre (choć nieliczne) samorządy regionalne. Wzrost
liczby inicjatyw o charakterze partnerskim/kooperacyjnym mającym na celu wzmocnienie
współpracy oraz realizację wspólnych przedsięwzięć należy oceniać pozytywnie.
Z drugiej jednak strony, uczestnicy dyskusji wskazywali, że gdzieś musi być pewna
granica powstawania nowych inicjatyw oraz ukierunkowanie działań na wzmocnienie
istniejących. Powstaje więc pytanie: czy wspierać kontynuację istniejących działań (co
pozwoli na wzmacnianie cennych inicjatyw klastrowych oraz nadanie im „drugiej
prędkości”, czyli utworzenie nowych pakietów usługowych i realizowanie bardziej
dojrzałych form współpracy), czy stawiać na kreację nowych inicjatyw klastrowych.
W przypadku inicjatyw „starych” istnieje często obawa, że w ten sposób „rozpieszczone”
nigdy nie przekształcą się w przedsięwzięcia silnie związane z biznesem i działające na
zasadach rynkowych. W przypadku inicjatyw „nowych” występuje ryzyko mierzenia się
z coraz to nowymi, bardziej „na siłę” kreowanymi pomysłami pojawiającymi się
w środowiskach lokalnych, które zgasną tuż po fazie wykonania wstępnych prac
strategicznych lub typu pre-feasibility.
4. Podniesiona została potrzeba stworzenia pewnej płaszczyzny wymiany informacji
pomiędzy klastrami oraz władzami regionalnymi i centralnymi, czyli pewnego
mechanizmu miękkiej koordynacji. Jednym z mechanizmów są organizowane Panele
Dyskusyjne. Wskazywano, że klastry w Polsce potrzebują przede wszystkim wzrostu
wewnętrznego poziomu kapitału społecznego (zaufania) oraz „powodów do
podejmowania współpracy”. Podniesiona została kwestia zaufania jako istotnego czynnika
warunkującego współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami, które jednak w wielu
przypadkach jest bardzo słabe. Padła propozycja silniejszego wsparcia początkowych faz
tworzenia klastra m.in. poprzez stworzenie grupy doradczej złożonej m.in.
z psychologów, która mogłaby tłumaczyć przedsiębiorcom zalety „kapitalizmu
sojuszników”. W dyskusji wskazano, że pewne działania doradcze są możliwe już obecnie
w ramach realizowanego projektu dotyczącego powiązań kooperacyjnych
(www.powiazaniakooperacyjne.pl). Przedstawiciele klastrów zwracali uwagę na potrzebę
ciągłego wzmacniania więzów partnerskich oraz budowę zaufania pomiędzy osobami
zaangażowanymi w rozwój współpracy klastrowej. Jednym z kluczowych wyzwań w tym
zakresie, na które wskazywał Michał Kuberka, z Klastra Kotlarskiego, jest równe
traktowanie wszystkich członków inicjatywy. Andrzej Rybka z Doliny Lotniczej z kolei
wskazał na ryzyko „rozluźnienia więzów partnerskich”, które zaobserwował wraz
z wzrostem liczby członków inicjatywy – nie wszyscy członkowie wystarczająco się
znają, co jest jedną z barier do dalszej współpracy i podejmowania wspólnych
przedsięwzięć.
Z drugiej strony pojawiły się również głosy, że „problem zaufania” jest często
wyolbrzymiany i jest problemem pozornym – rzeczywistym problemem są często kwestie
formalne/prawne/administracyjne, które są istotną przeszkodą w realizacji wielu
przedsięwzięć. Rozwiązanie tych problemów mogłoby zwiększyć skłonność
przedsiębiorstw do podejmowania wspólnych przedsięwzięć.
5. W odniesieniu do polityki wsparcia klastrów pojawiły się liczne głosy mówiące o braku
systemowej polityki wsparcia klastrów obejmującej poziom krajowy i regionalny/lokalny.
Polityka jest potrzebna jeśli klastry (inicjatywy klastrowe) powstają w jakimś celu
(rynkowym) i na niego ukierunkowują swoje działania. W takim przypadku polityka może
działać jako „katalizator” przyspieszający pewne procesy. W Polsce nie mamy dobrze
zdefiniowanego celu polityki.
6. W dyskusji odnośnie wsparcia publicznego wskazywano również, że czasami potrzebne
jest również wsparcie o charakterze niefinansowym np. w zakresie promocji przez władze
samorządowe lokalnych/regionalnych specjalizacji czy ukierunkowanie przedsięwzięć
inwestycyjnych realizowanych w danym regionie.
7. Z drugiej strony na etapie inkubacji niezbędne wydaje się pewne wsparcie finansowe.
Wskazywano, że bez wsparcia na tym etapie wiele inicjatyw nie ma możliwości
zainicjowania i rozwinięcia działalności. Dotyczy to w szczególności mniejszych
inicjatyw, skupiających głównie małe przedsiębiorstwa gdzie kluczowy jest problem
finansowania. Podmioty te nie mają zazwyczaj własnych środków na większe inwestycje,
i stąd dla nich jedynym wyjściem na realizację różnych przedsięwzięć jest możliwość
uzyskania dofinansowania – w tym na poziomie 70-90 % (A. Kusior). W dyskusji
wskazywano również, na problem „inkubacji trwającej w nieskończoność”, która jest
zjawiskiem niebezpiecznym, gdyż może prowadzić do sytuacji, że zapotrzebowanie na
wsparcie publiczne nigdy się nie skończy.
8. Przedstawiciele klastrów (K. Murzyn, M. Kuberka) wskazywali na potrzeby dalszego
finansowania działalności inicjatyw klastrowych, które już „okrzepły”, nauczyły się
realizować przedsięwzięcia i mają w tym zakresie doświadczenie. Wskazywano na
potrzebę dłuższego finansowania działalności organizacyjnej klastra, niż przewiduje to
wprowadzona modyfikacja działania 5.1 POIG w obszarze finansowania „wczesnej fazy
rozwoju klastra”, czyli wsparcie jedynie dla tych podmiotów, które działają na rynku nie
dłużej niż 1,5 roku. Argumentowano, że wsparcie jest niezbędne dopóki klastry nie
osiągną „pewnej masy krytycznej”, oraz, że ograniczenie finansowania publicznego takiej
działalności powinno przebiegać bardzo powoli.
9. Istotnym elementem dyskusji w panelu była kwestia ewolucji działania 5.1 POIG będącego obecnie kluczowym elementem polityki wsparcia klastrów na poziomie
krajowym, a w związku z wyczerpaniem się większości środków na poziomie
regionalnym, często jedynym instrumentem dostępnym na rozwój klastrów w Polsce.
Celem wprowadzonych w działaniu 5.1 POIG zmian jest to aby udzielane wsparcie
stanowiło zwarty system wsparcia oparty na zasadzie stopniowego rozwoju powiązań, w
celu przygotowania klastrów zdolnych do konkurowania z klastrami na rynkach
międzynarodowych.
Zakres wprowadzonych zmian:
 wprowadzenie nowego typu wsparcia tzw. wczesnej fazy rozwoju, która przeznaczona
jest na wsparcie dla inicjatywy klastrowych, które są sformalizowane nie dłużej niż
1,5 roku. Ten typ wsparcia ma być swoistym pomostem pomiędzy wsparciem
udzielanym na poziomie lokalnym i regionalnym a komponentem inwestycyjnym
działania 5.1 dostępnym dotychczas,
 wprowadzenie alternatywnego modelu finansowania w realizowaniu projektów
inwestycyjnych w nowej formule, tzn. z wykorzystaniem pomocy publicznej już bez
100% dofinansowania z wkładem własnym (min. 25 %) ale z kolei już bez potrzeby
rozliczania pomocy publicznej w okresie 15 letnim,
 wprowadzenie możliwości finansowania realizacji projektów dotyczących badań
przemysłowych i rozwojowych. Do tej pory takiej możliwości nie było,
 rozszerzenie możliwości finansowania współpracy międzynarodowej (wcześniejszego
komponentu ekspansja rynkowa).
10. Myślenie strategiczne klastrów. W trakcie dyskusji wskazywano, iż obecnie duża część
klastrów nie ma jasnej strategii rozwoju, nie tyle w postaci dokumentu, ale w formie
jasnego planu działania i procesu dalszego rozwoju. Istnieje potrzeba myślenia
i planowania w perspektywie dłuższej niż rok czy dwa lata. Obecne zmiany w działaniu
5.1 dają klastrom (inicjatywom klastrowym) możliwość wypracowania takiej strategii
(w instrumencie działania 5.1 dotyczącym wczesnej fazy rozwoju – rezultatem tej fazy
jest wypracowanie strategii jako narzędzia do zarządzania powiązaniem kooperacyjnym).
11. Kierunki rozwoju klastrów w Polsce i zmiany w zakresie działań, podejmowanych przez
inicjatywy klastrowe. W tym kontekście wskazywano na trend, iż wsparcie publiczne
będzie w coraz większym zakresie ukierunkowane na umiędzynarodowienie klastrów
(włączanie klastrów i przedsiębiorstw w międzynarodowe powiązania gospodarcze), oraz
na innowacje, w tym działalność badawczo rozwojową, wdrożeniową, transfer
technologii. Coraz mniejsze znaczenie – przynajmniej na poziomie wsparcia krajowego –
będzie miało wsparcie organizacji inicjatywy klastrowej oraz na działania miękkie.
De facto wyraźnym krokiem w tym kierunku są już obecnie wprowadzanie zmiany
w zakresie działania 5.1 POIG.
12. W trakcie dyskusji zwracano uwagę również na ograniczenia/bariery formalne związane
z ubieganiem się o wsparcie publiczne. Jednym z takich zagadnień jest kwestia „powiązań
pomiędzy firmami”. Przedstawiciele klastrów zwracali uwagę, że nie da się uniknąć
sytuacji, że w klastrze będą funkcjonowały podmioty powiązane kapitałowo. Wskazano
również, że w przypadku gdy wymogiem minimum jest pokazanie w aplikacji grupy
minimum 10 przedsiębiorstw, to w przypadku, gdy wnioskodawca przedstawia większą
liczbę przedsiębiorstw zaangażowanych, powinno wystarczyć, aby min. 10 z nich nie było
powiązanych między sobą, natomiast „dodatkowe” podmioty mogłyby być. Celem takich
zmian jest niewykluczanie firm z porozumienia, tylko dlatego, że jest powiązana z innym
podmiotem w grupie. (w trakcie dyskusji przytoczony został przykład, gdzie
wnioskodawca przedstawił grupę 23 przedsiębiorstw, z czego dwa z nich były powiązane
kapitałowo, w niewielkim stopniu, co spowodowało odrzucenie wniosków z powodów
formalnych).
Kolejną istotną kwestią w tym zakresie jest pomoc publiczna i jej rozliczanie. Inną
kwestią jest również ochrona własności intelektualnej m.in. pytanie kto ma być
właścicielem – klastry (organizacje klastrowe) czy poszczególne podmioty
(przedsiębiorstwa, jednostki naukowe)?
13. Kwestia zróżnicowanego wsparcia dla klastrów na poziomie regionów była kolejnym
poruszanym zagadnieniem. W tym kontekście istotnym elementem jest większa bądź
mniejsza selektywność, w procesie przyznawania wsparcia. W szczególności
przedstawione zostały doświadczenia dwóch województw – dolnośląskiego oraz
pomorskiego. W pierwszym przypadku, samorząd województwa przeznaczył stosunkowo
niewielkie środki własne (600 tyś. w roku 2010 i 300 tyś. na roku 2011) na finansowanie
działań organizacji klastrowych (koncentracja na działaniach miękkich – sieciowanie,
promocja, kwalifikacje). Wnioskodawcy mogli ubiegać się o dofinansowanie 100 %
wydatków kwalifikowanych projektu. W drugim przypadku – w woj. pomorskim –
przeprowadzony został bardziej wymagający, z punktu widzenia inicjatyw klastrowych,
konkursowy proces selekcji klastrów (m.in. potrzeba zbudowania szerszego partnerstwa –
min. 30 przedsiębiorstw i 2 jednostek naukowych/edukacyjnych, przygotowania strategii
rozwoju oraz wykazania potencjału gospodarczego danego skupiska przedsiębiorstw).
Aby wyrównać szanse wszystkich potencjalnie zainteresowanych, przewidziano również
wsparcie samego procesu przygotowania aplikacji na konkurs (budowa/rozszerzenie
partnerstwa, analizy, przygotowanie strategii i planu działania). Potencjalne wsparcie na
działania miękkie i organizację inicjatyw klastrowych przewidziano na poziomie max 2
mln zł. (z czego min. 25 % wkładu własnego wnioskodawców) oraz wprowadzono
preferencje w szeregu działań RPO WP oraz POKL dla projektów, które zostały wskazane
w strategii rozwoju klastra, bądź realizowane są przez podmioty działające w ramach
wybranych klastrów. Konsekwencją przyjęcia takiego rozwiązania jest wykreowanie
silniejszych inicjatyw klastrowych, które mają większe możliwości podejmowana
przedsięwzięć służących całemu skupisku firm z wybranej dziedziny, a nie jedynie
przedsiębiorstw formalnie należących do „organizacji klastrowej”.
14. W trakcie dyskusji wskazywano również, że istnieją klastry (inicjatywy klastrowe), które
działają bez wsparcia publicznego. Sytuację do podejmowania tego typu przedsięwzięć
wymuszają również warunki zewnętrzne – „presja ze strony konkurencji globalnej”
(M. Baron). Inicjatywy tego typu bądź koncentrują się na realizacji przedsięwzięć
biznesowych (np. wspólne zakupy Podlaski Klaster Bielizny) bądź ograniczają się stricte
do działań miękkich nie wymagających dużych nakładów finansowych (Klaster
Poligraficzny w Lesznie). Pojawiają się również sygnały o możliwości wspólnej sprzedaż
czy dystrybucji. Przykładem może tu być klaster Kotlarski, który co prawda jeszcze nie
prowadzi sprzedaży, ale – jak wskazuje M. Kuberka – małe firmy coraz częściej
zaczynają sobie uświadamiać, że inwestor (kupujący) chce coraz częściej rozmawiać
z kimś, kto może zapewnić realizację większego zamówienia i da gwarancję jakości –
takim kimś może być klaster. Wyzwaniem dla realizacji wspólnych przedsięwzięć jest
określenie gdzie się zaczyna i kończy faza przedkonkurencyjna. Nie można oczekiwać, że
przedsiębiorstwa będą współpracowały w każdym zakresie i każdym obszarze wszystkie
ze wszystkimi (M. Baron). Kolejnym wyzwaniem jest konieczność budowania
standardów jakości w łańcuchu wartości - tylko w takiej formie można rozwijać łańcuch
kooperacji w przedsiębiorstwach – w taki czy inny sposób musi zostać zagwarantowana
jakość wszystkich ogniw łańcuch (case Doliny Lotniczej, Klastra Kotlarskiego).
Wskazywano jednak, obszary działalności biznesowej powinny być przede wszystkim
finansowane rynkowo.
15. Podniesiona została kwestia znaczenia tematyki klastrowej w przyszłej perspektywie
finansowej Unii Europejskiej. W szczególności w kontekście nowej strategii europejskiej
– Europa 2020 – postawione zostało pytanie czy priorytetem nie będą duże projekty mając
największy potencjał innowacyjny, i wsparcie może zostać skoncentrowane w regionach,
które będą „smart” – będą posiadać infrastrukturę, własne środki rozwojowe oraz
przygotowane (duże) programy tematyczne.
Zidentyfikowane (podnoszone) bariery rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych
1. Brak wystarczających środków finansowych na rozwój klastra – organizacji inicjatywy
jak również konkretnych przedsięwzięć klastra. Problem dotyczy w większym stopniu
inicjatyw, w których dominują małe podmioty.
2. Formalne wymogi związane z uzyskaniem wsparcia na rozwój klastra, w tym kwestie
pomocy publicznej, powiązań finansowych pomiędzy firmami współpracującymi w
ramach klastra, możliwościami podejmowania wspólnych przedsięwzięć pomiędzy JST,
przedsiębiorstwami, IOB oraz jednostkami naukowymi (np. regulacje w zakresie
zamówień publicznych).
3. Brak spójnej/systemowej polityki klastrowej – uwzględniającej zarówno poziom
regionalny, jak i krajowy. Próbą rozwiązania tego problemu są obecne zmiany w działaniu
5.1 POIG, wprowadzające możliwość uzyskania wsparcia na początkowe fazy tworzenia
klastra.
4. Kwestia zaufania pomiędzy przedsiębiorcami, czynniki psychologiczne, które są często
przeszkodą do podejmowania wspólnych przedsięwzięć.
5. Bariera kapitałowa dla MSP – niezbędne wspomaganie finansowe MSP.
6. Brak/odpływ wykwalifikowanych kadr.
7. „Rozluźnienie więzów partnerskich” wraz ze wzrostem liczebności klastra.
8. Wzrost kosztów produkcji/zmniejszenie konkurencyjności.
9. Brak możliwości ubiegania się o wsparcie na projekt dwóch klastrów przez jeden podmiot
w działaniu 5.1.
10. Słabość organizacyjna i finansowa organizacji klastrowych, która przekłada się na
ograniczone możliwości partycypowania w dużych projektach wymagających znacznego
nakładu finansowego.
11. Słabość planowania strategicznego w inicjatywach klastrowych. Brak długookresowych
strategii. Działania podejmowane są ad hoc – często wynikające z aktualnie możliwego do
uzyskania wsparcia publicznego – realizowane są te przedsięwzięcia na które w danym
momencie jest dostępne dofinansowanie, a nie te które są najbardziej potrzebne.
12. Zmiana priorytetów w nowej polityce Unii Europejskiej - vide Europa 2020. Ryzyko
koncentracji środków w regionach o wyższym poziomie rozwoju, z lepiej rozwiniętą
infrastrukturą, o wyższym potencjalne innowacyjnym i technologicznym.
Wnioski/postulaty:
1. Istnieje duże ryzyko uzależnienia się inicjatyw klastrowych od środków publicznych. Już
dziś duża część z nich funkcjonuje i podejmuje działania finansowane w przeważającej
większości ze środków publicznych. Ciągłe wspomaganie inicjatyw klastrowych rodzi
istotne ryzyko braku ich usamodzielnienia się w przyszłości.
2. Potrzeba przedstawienia i promocji doświadczeń z przedsięwzięć realizowanych
w bardziej dojrzałych inicjatywach klastrowych, które mogłyby być swoistym
przewodnikiem dla tych, którzy są w początkowej fazie rozwoju lub też dopiero myślą
o inicjowaniu współpracy i rozwoju klastrów.
3. Ważną kwestią jest również wzmocnienie myślenia i planowania strategicznego wśród
menadżerów/liderów działających i nowopowstających inicjatyw klastrowych.
Przyczyniłoby się to do wydłużenia perspektywy planowania i podejmowani wspólnych
przedsięwzięć w ramach klastrów – dziś duża część działań realizowana jest niejako ad
hoc – w zależności od dostępnego wsparcia. Wydłużenie horyzontu planowania służyłoby
również uświadomieniu potrzeby odchodzenia od finansowania publicznego na rzecz
wzrostu udziału finansowania przez przedsiębiorstwa.
4. Istnieje potrzeba stworzenia spójnej polityki wsparcia rozwoju klastrów w Polsce. Istotne
w tym kontekście wydają się dwa elementy. Po pierwsze, jasne zdefiniowanie jaki zakres
wsparcia i dla kogo dostępny będzie na poszczególnych poziomach – regionalnym
i krajowym. Druga istotną kwestią wydaje się być zapewnienie porównywalnych
warunków do rozwoju klastrów w poszczególnych regionach. Wymuszenie na regionach
jednego modelu polityki, jest zapewne niepotrzebne i pewnie niemożliwe (chociażby
z uwagi na różną pozycję wyjściową – istnienie silniejszych i słabszych inicjatyw,
większej lub mniejszej ich liczby w poszczególnych regionach). Pewien mechanizm
działań koordynacyjnych czy chociażby wymiany doświadczeń pomiędzy
poszczególnymi regionami wydaje się być potrzebny chociażby do tego, aby wykreować
inicjatywy klastrowe, które miałyby porównywalne warunki do aplikowania o wsparcie na
szczeblu krajowym. (obecnie w ramach działania 5.1 aplikujący mogą otrzymać
dodatkowe punkty jeśli wskażą, że są klastrem istotnym – kluczowym – dla danego
regionu. Problem w tym, że warunki do uzyskania tego miana są różne w zależności od
regionu).
5. W kontekście polityki wsparcia kluczowa jest również kwestia kogo wspierać. Pytanie
to ma kilka wymiarów. Po pierwsze, czy wspierać klastry działające w branżach
bardziej zaawansowanych technologicznie, bardziej innowacyjnych czy również
tradycyjnych. Po drugie, czy wspierać klastry o dużym potencjalne gospodarczym
(klastry kluczowe) czy szerszą grupę różnego rodzaju inicjatyw, w tym mniejszych,
działających lokalnie. Po trzecie, jaka ma być skala wsparcia – czy koncentrować się
na działaniach miękkich związanych z organizacją procesu współpracy, promocji
danego skupiska przedsiębiorstw, czy szerzej – biorąc pod uwagę, że wyzwania
stojące przed klastrami leżą w wielu obszarach (kwalifikacje, innowacyjność,
ekspansja międzynarodowa itd.), to czy wsparcie powinno obejmować również te
elementy. Po czwarte, jak przekazywać wsparcie – czy powinno ono być realizowane
w ramach projektów koordynowanych przez animatora (podmiot) (czytaj jeden duży
projekt) czy może być realizowane przez różne podmioty działające w danym
skupisku przedsiębiorstw, np. działania miękkie – animator klastra, projekty badawcze
– jednostka naukowa, a promocja międzynarodowa – agencja rozwoju regionalnego.
Powyższe dylematy nie zostały rozstrzygnięte w sposób jednoznaczny, i powinny one
jednak stanowić istotny element do dyskusji i rozstrzygnięcia w ramach prac Grupy
ds. Polityki Klastrowej.
6. Istotną kwestią w kontekście przyszłego rozwoju klastrów w Polsce jest
uświadomienie liderom/menadżerom klastrów, kierunków ewolucji wsparcia
przeznaczonego na rozwój klastrów. Dostępne wsparcie będzie w coraz większym
stopniu (przynajmniej na szczeblu krajowym) ukierunkowywane na działalność
innowacyjną, technologiczną oraz ewentualnie ekspansję międzynarodową. Pozostałe
obszary działalności klastra będą musiałby zostać sfinansowane ze środków
prywatnych. Inicjatywy klastrowe, które nie będą rozwijały swej działalności w tych
obszarach będą upadać.