Krzysztof Loska Cyfrowe archiwa W wydawanej przez

Krzysztof Loska Cyfrowe archiwa W wydawanej przez

Krzysztof Loska
Cyfrowe archiwa
W wydawanej przez brytyjskiego dystrybutora serii Masters of Cinema ukazały się niemal
wszystkie najważniejsze filmy Friedricha Wilhelma Murnaua, począwszy od Zamku Vogelöd
(1921) po Tabu (1931). Przed kilkoma tygodniami na rynku pojawił się bodaj najsłynniejszy z
nich: Nosferatu – symfonia grozy (1922). Nie miejsce tu na dogłębną analizę tego dzieła,
warto jednak zaznaczyć, że nowej edycji towarzyszy obszerna książeczka z tekstami (m.in.
Gilberta Pereza), z których można wiele dowiedzieć się na temat wpływu niemieckiego
romantyzmu – zarówno w jego wydaniu literackim, jak i malarskim – oraz poznać kontekst
historycznofilmowy dzieła, zwłaszcza związki Murnaua z ekspresjonizmem.
Niewątpliwie do kultowego statusu Nosferatu przyczyniła się osoba odtwórcy głównej
roli. Pół wieku temu Ado Kyrou w książce Le Surréalisme au cinéma sugerował, że za
pseudonimem Max Schreck ukrywa się prawdziwy wampir, który zgodził się wystąpić w
filmie Murnaua. Do legendy tej nawiązuje Edmund Elias Merhige w Cieniu wampira (2000) z
Johnem Malkovichem i Willemem Dafoe. Niektórzy krytycy piszący o arcydziele Muranua
zwracali uwagę na zmysłową atmosferę i zakazaną seksualność jako źródło zła i przyczynę
upadku człowieka, czasem wybierali klucz biograficzny, wskazując na homoseksualizm
reżysera jako kontekst interpretacyjny filmu, wreszcie podkreślali jego walory plastyczne.
Bez względu na przyjętą perspektywę badawczą utwór ten należy do najważniejszych
dokonań w dziejach kinematografii światowej.
Ciekawostką jest zamieszczony w książeczce krótki esej Albina Graua poświęcony
wampirom, opublikowany rok przed premierą Nosferatu w czasopiśmie „Bühne und Film”.
Grau, wielbiciel nauk tajemnych i znawca filozofii Wschodu, odegrał istotną rolę w
powstaniu filmu Murnaua: projektował kostiumy i scenografię, współfinansował też całe
przedsięwzięcie. Scenariusz napisał Henrik Galeen – współreżyser głośnego Golema (1915) i
autor remake’u Studenta z Pragi (1926) – na podstawie powieści irlandzkiego dziennikarza
Brama Stokera, jednak ze względu na prawa autorskie zmieniono imiona postaci (dlatego
Dracula stał się grafem Orlokiem). Nie uchroniło to bynajmniej twórców przed procesem
sądowym i oskarżeniami o plagiat.
W przeciwieństwie do licznych arcydzieł kina niemego Nosferatu nigdy nie należał do
kategorii utworów zaginionych, jednak jego losy również były skomplikowane. Z tego
powodu odtworzenie pierwotnego kształtu filmu wymagało znacznych wysiłków ze strony
Luciana Berriatúa i specjalistów z ośrodka Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung w Wiesbaden,
gdzie dokonano cyfrowej rekonstrukcji dzieła. Punktem wyjścia stała się francuska kopia
sprowadzona w latach 20. przez Henriego Langlois i przechowywana w Cinémathèque
Française, brakujące fragmenty uzupełniono z czeskiej wersji znajdującej się w berlińskim
archiwum filmowym.
Wyzwaniem dla specjalistów było odtworzenie oryginalnych napisów, gdyż
wyświetlane w okresie powojennym kopie Nosferatu opierały się wyłącznie na tłumaczeniach
z języka francuskiego lub angielskiego (znacznie różniących się od siebie). Na początku lat
80. rozpoczęto poszukiwania oryginalnych plansz, z których większość odnaleziono w NRD.
Odkrycie to pozwoliło na przygotowanie napisów zgodnie z intencją twórców, z
zachowaniem odmiennego kroju czcionek dla czołówki, dialogów, listów pisanych przez
bohaterów, fragmentów księgi o wampirach oraz dziennika pokładowego.
Drugim problemem, z jakim musiał się zmierzyć zespół rekonstruujący film Murnaua,
była kwestia wirażowania taśmy, jako że kopia sprowadzona z Niemiec przez Henriego
Langlois była czarno-biała. Berriatú odnalazł inną wersję przechowywaną w Filmotece
Francuskiej, niekompletną i w złym stanie, za to kolorowaną. Na jej podstawie opracowano
schemat tonacji barwnych dla poszczególnych sekwencji. Ostatnim elementem składowym
była ścieżka dźwiękowa. Lotte Eisner w monografii Murnaua podawała, że muzykę
skomponował Hans Erdmann, dyrygent i redaktor czasopisma „Film-Ton-Kunst”. W
odnowionej wersji Nosferatu wykorzystano jako punkt wyjścia jego Suitę fantastycznoromantyczną nagraną przez orkiestrę symfoniczną pod dyrekcją Berndta Hellera.
Starannie przygotowaną rekonstrukcję filmu wyświetlono jednocześnie w kinach i
wydano na nośnikach cyfrowych. Edycję Eureki uzupełnia biograficzny dokument The
Language of Shadow, opowiadający o początkach kariery reżysera, jego fascynacjach
malarskich i przyjaźniach. Niewątpliwą atrakcją są liczne fotosy z zaginionych dzieł Murnaua,
przede wszystkim scena erotyczna z pierwszego zachowanego we fragmencie filmu Satanas
(1919). Twórcy dokumentu odwiedzili miejsca, w których kręcono zdjęcia do Nosferatu, z
zamiarem odtworzenia procesu realizacji. W ten sposób widzowie mają okazję zobaczyć
kamienice w Lubece, wieżę kościelną i rynek w Wismarze, zatokę w pobliżu wyspy Poel, do
której wpływał statek wiozący grafa Orloka, malowniczą scenerię w okolicach Doliny
Popradu, a wreszcie Oravský Podzámok – siedzibę wampira. A potem już można usiąść w
fotelu i ze strachu zacząć zagryzać palce.
Nosferatu – symfonia grozy
Eureka Masters of Cinema