Motyle (Łuskoskrzydłe) – Lepidoptera

Motyle (Łuskoskrzydłe) – Lepidoptera
tekst, zdjęcia i rysunki Jakub Józefczuk ©
Na świecie występuje ok. 150 000 gatunków, w
Polsce nieco ponad 3200, z czego zaledwie 149 stanowią
gatunki motyli dziennych. W Polsce blisko połowa
gatunków motyli dziennych jest w różnym stopniu
zagrożona wyginięciem. Główna przyczyna zaniku tych
zwierząt jest utrata siedlisk poprzez rozbudowę miast,
intensywną gospodarkę rolną, wypalanie łąk, osuszanie
terenów podmokłych, rzadziej działalność kolekcjonerów.
W Polsce objętych ochroną gatunkową zostało 35
gatunków, z czego 30 to gatunki motyli dziennych. Paź żeglarz
Chronionymi gatunkami są m. in. niepylak apollo,
modraszek arion, przeplatka maturna, paź żeglarz, modraszek telejus, szlaczkoń torfowiec, skalnik
driada, postojniak wiesiołkowiec.
Budowa zewnętrzna postaci dorosłej
Cechą
charakterystyczną
motyli są duże, pokryte łuskami
(tzw. „pyłkiem”) skrzydła.
Gąsienice
motyli
są
zazwyczaj roślinożerne, rzadziej
odżywiają
się
inną
materią
organiczną. Niektóre gatunki są
poważnymi szkodnikami roślin (np.
brudnica mniszka)
Gąsienice posiadają trzy
pary odnóży członowanych, które
znajdują się na trzech pierwszych
segmentach ich ciała, oraz 5 par
odnóży, zwanych posuwkami. Ciało
gąsienic pokrywa cienki, elastyczny
oskórek. Na jego powierzchni mogą
się tworzyć różnego rodzaju włoski
lub wypustki. Włoski gąsienic pełnią
szereg
funkcji,
z
których
najważniejszą jest obrona przed
drapieżnikami. Włoski niektórych
ciem mogą wywoływać stany
zapalne lub alergie u ludzi.
Budowa gąsienicy
Wielkość ciała motyli jest bardzo zróżnicowana, stąd wprowadzony został ich podział na
motyle większe i motyle mniejsze. Rozpiętość skrzydeł motyli może wynosić od kilku mm do nawet
30 cm (np Attacus atlas). W Polsce największym gatunkiem jest ćma zmierzchnica trupia główka,
której rozpiętość skrzydeł wynosi 12 cm.
Specyficzną cecha motyli jest budowa ich aparatu gębowego. Ma on postać długiej trąbki,
którą owad zwija podczas spoczynku. Trąbka jest zbudowana z dwóch przylegających do siebie
rynienek, powstałych w wyniku przekształcenia się żuwek zewnętrznych pierwszej pary szczęk.
Żuwaczki i warga dolna są mocno zredukowane.
Motyle są organizmami rozdzielnopłciowymi. Przechodzą złożony cykl rozwojowy, w trakcie
którego występują 4 stadia – jaja, gąsienicy, poczwarki i postaci dorosłej. Poczwarka jest typu
zamkniętego. Po wyjściu z poczwarki, motyl pompuje skrzydła. Szkielet skrzydeł tworzą rurki, które w
kontakcie z powietrzem twardnieją, nadając im pożądaną sztywność i wytrzymałość.
Wiele gatunków motyli charakteryzuje dymorfizm płciowy.
Latające wczesną wiosną motyle zorzynka rzeżuchowca, a także spora
część modraszków (np modraszek ikar, czerwończyk dukacik), tworzy
odmienne formy osobników męskich i żeńskich.
Niektóre motyle np. rusałka kratkowiec cechuje tzw. dymorfizm
sezonowy. Ubarwienie wiosennego pokolenia tego gatunku znacznie
różni się formy letniej.
Pospolitsze gatunki motyli dziennych: bielinek bytomkowiec, bielinek
rzepnik, bielinek kapustnik, latolistek cytrynek, paź królowej, modraszek
ikar, czerwończyk uroczek, przestrojnik trawnik, przestrojnik większy,
strzępotek ruczajnik, rusałka ceik, rusałka pawik, rusałka admirał, rusałka
pokrzywnik, karłątek kniejnik.
Samiec zorzynka
Samica zorzynka
Wybrane gatunki ciem (motyle nocne): błyszczka jarzynówka, brudnica nieparka, kuprówka złotnica,
piędzik przedzimek, witalnik naostrzak, nastrosz lipowiec, zmrocznik gładysz, niedźwiedziówka kaja.
Cykl rozwojowy pazia królowej
Motyle
1. Jaka jest inna, naukowa nazwa motyli:
a)
b)
c)
d)
siatkoskrzydłe,
pyłkoskrzydłe,
łuskoskrzydłe,
prostoskrzydłe
2. Ile gatunków motyli dziennych występuje na terenie Polski:
a)
b)
c)
d)
160
509
149
3220
3. Wypisz główne przyczyny wymierania motyli w Twojej okolicy:
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
4. Wskaż gatunki chronione:
a)
b)
c)
d)
e)
niestrzęp głogowiec
bielinek kapustnik
niepylak apollo
modraszek ikar
paź żeglarz
5. Wpisz po kolei wszystkie stadia cyklu rozwojowego motyli:
a)
b)
c)
d)
.......................
.......................
.......................
.......................
6. Wybierz rodzaj aparatu gębowego motyli:
a)
b)
c)
d)
kłujący
ssący
gryzący
ssąco kłujący
7.* Napisz w jaki sposób można chronić ginące gatunki motyli.
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................