M. Gorynia, Recenzja książki J. Rymarczyka pt

Recenzje i omówienia
719
narodowych i ponadnarodowych tak niebezpiecznymi dla gospodarki światowej. Są to:
alianse strategiczne – często o ukrytym charakterze kartelowym – oraz cały system tzw.
rajów podatkowych jako powszechnie stosowana metoda okradania społeczeństw państw
narodowych. Tak kategorycznie przez autora przestrzegane zasady wszechstronności oraz
koincydencji wymagają nieco więcej konsekwencji w ich stosowaniu.
Tekst książki zawiera stosunkowo mało ilustracji statystycznych; autor odsyła czytelnika do zgromadzonej przez siebie i opracowanej bazy danych dostępnej w postaci elektronicznej.
Recenzowana książka (a krótka recenzja nie może ukazać całego bogactwa jej treści)
należy do tych nielicznych publikacji, którym można przypisać rolę torowania nowych
dróg naukowego poznania, formułowania wielu nowych pól poznawczych, wzbudzania
krytycznych dyskusji. Pod względem stylu i rodzaju analizy naukowej i narracji, jak też dążenia do wszechstronności tejże analizy, recenzowaną książkę można zaliczyć do gatunku
dzieł takich uczonych, jak np. L. Krzywicki, W. Kula, A. Walicki, L. Braudel czy J. Stiglitz.
Aleksander Łukaszewicz
Jan Rymarczyk, Biznes międzynarodowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2012, s. 603.
Profesor Jan Rymarczyk z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu zasługuje z pewnością na miano klasyka polskiej literatury z zakresu biznesu międzynarodowego. Nie
sposób tutaj wymienić wszystkich opracowań przygotowanych przez prof. Jana Rymarczyka, ale w kontekście recenzowanej pozycji na przywołanie zasługują zwłaszcza dwie prace.
W jego bardzo szerokim dorobku publikacyjnym szczególne miejsce odgrywała wydana
w 1996 r. książka Internacjonalizacja przedsiębiorstwa. Książka ta służyła jako podręcznik tysiącom studentów w całej Polsce. Był to znakomity podręcznik wykorzystywany we
wszystkich bodajże uczelniach ekonomicznych, a także innych szkołach kształcących studentów w zakresie międzynarodowej współpracy gospodarczej. Upływ czasu doprowadził
do jego częściowej dezaktualizacji i wywołał konieczność napisania książki dopasowanej
do zmieniających się realiów. Z wielkim zadowoleniem i uznaniem przyjąłem wydanie
w 2004 r. książki Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa. Jak napisał we wstępie
do tej książki Jan Rymarczyk, „w istotnej mierze jest ona oparta na poprzedniej, zarówno
jeśli chodzi o konstrukcję, jak i poszczególne partie tekstu”.
Recenzowana obecnie książka jest w pewnym sensie logicznym rozwinięciem wymienionych dwóch poprzednich dzieł. Z jednej strony w szerokim zakresie nawiązuje do
nich, a z drugiej strony zawiera znaczne poszerzenie pól analiz podjętych w wymienionych
publikacjach. Pojawienie się na polskim rynku wydawniczym dzieła tak kompleksowego
i ambitnego na pewno zasługuje na szerszą refleksję.
Recenzowana książka posiada wiele zalet, ale może wzbudzać także pewne kontrowersje.
Omawianie mocnych stron pracy rozpocznę od przytoczenia cytatu z recenzji mojego
autorstwa przygotowanej w związku z wydaniem książki Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa: „Pierwszym atutem pracy jest doniosłość i aktualność podejmowa-
720
Recenzje i omówienia
nej problematyki. Kwestie internacjonalizacji i globalizacji rozpatrywane z perspektywy
przedsiębiorstwa nabierają szczególnego i stale rosnącego znaczenia w obliczu postępującego dynamicznego i coraz bardziej intensywnego włączania się gospodarki polskiej do
gospodarki światowej. Głównymi aktorami integracji gospodarki polskiej z otoczeniem
międzynarodowym są przedsiębiorstwa – bez posiadania adekwatnej, uporządkowanej
i najnowszej wiedzy w tej dziedzinie trudno jest prowadzić działalność dającą szanse osiągnięcia sukcesów. Praca Jana Rymarczyka dostarcza wiedzy nawiązującej do najnowszych
badań światowych i polskich. Należy podkreślić fakt, że Autor sięga także do najnowszej,
pochodzącej z trzeciego tysiąclecia, literatury przedmiotu”.
Żadne ze zdań zawartych w powyższym fragmencie nie straciło dziś nic ze swej aktualności, a dodatkowo należy zauważyć, że zagadnienia podjęte w książce z 2004 r. wbudowane zostały tym razem w jeszcze szerszą perspektywę merytoryczną – dominująca
poprzednio perspektywa przedsiębiorstwa została obecnie poszerzona o wiele zagadnień
stanowiących ważny, ogólniejszy kontekst aktywności firm w biznesie międzynarodowym.
Można więc stwierdzić, że z teoretyczno-metodycznego punktu widzenia w ocenianej pracy nastąpiło szerokie wyjście poza dominujący poziom analizy, jakim było przedsiębiorstwo, co objawia się wprowadzeniem dodatkowych poziomów/jednostek analizy takich
jak: gospodarka światowa/globalna, gospodarka regionalna/ugrupowań integracyjnych,
gospodarka narodowa. Całościowość pracy z punktu widzenia wszelkich możliwych poziomów analizy jest prawie kompletna; do absolutnej kompletności analizy brakuje jeszcze
tylko branż/sektorów na poziomie międzynarodowym/globalnym oraz analizy w przekroju
transakcji (transakcja jako jednostka analizy najniższego poziomu). Wspomniana cecha
kompleksowego charakteru opracowania zostanie szerzej omówiona poniżej przy prezentacji struktury pracy.
Przemyślana, logiczna i poprawna merytorycznie struktura jest drugą mocną stroną książki. Opracowanie nawiązuje pod tym względem do najlepszych, klasycznych prac
z zakresu biznesu międzynarodowego, takich autorów jak: Michael Czinkota, Pietra Rivoli, Ilkka Ronkainen; Monir Tayeb; John Wild, Kenneth Wild, Jerry Han; John Daniels,
Lee Radebaugh; Donald Ball, Wendell McCulloch, Jr; Alan Rugman, Richard Hodgetts;
Ricky Griffin, Michael Pustay czy Oded Shenkar i Yadong Luo. Wymienione książki
mają dwie wspólne cechy – są bardzo rozbudowane i całościowo podchodzą do kwestii
biznesu międzynarodowego oraz zazwyczaj mają więcej niż jednego autora, co wiąże się
najczęściej z bardzo szerokim zakresem merytorycznym. Do zasygnalizowanych tutaj cech
głównych opracowań z zakresu biznesu międzynarodowego powrócimy jeszcze w dalszej
części recenzji. Wracając do ocenianej pracy, należy zauważyć, że poszczególne rozdziały
książki wyczerpują najważniejsze aspekty funkcjonowania firmy na arenie międzynarodowej, a także w szerokim zakresie pokazują uwarunkowania kontekstowe, tło, w którym
odbywają się międzynarodowe operacje przedsiębiorstw.
W konstrukcji książki wyróżniono następujące rozdziały:
1. Globalizacja gospodarki światowej
2. Regionalizm we współczesnym świecie
3. Handel jako podstawowa forma biznesu międzynarodowego
4. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako rozwinięta forma biznesu międzynarodowego
5. Korporacje transnarodowe w gospodarce światowej
6. Tworzenie strategii przedsiębiorstwa międzynarodowego i wybór orientacji strategicznych
7. Strategie wejścia na rynki zagraniczne
Recenzje i omówienia
721
8. Strategie konkurencji przedsiębiorstwa międzynarodowego
9. Łańcuch dostaw przedsiębiorstwa międzynarodowego
10. Strategie marketingowe przedsiębiorstwa międzynarodowego
11. Strategie zarządzania kadrami w przedsiębiorstwie międzynarodowym
12. Strategie badań i rozwoju przedsiębiorstwa międzynarodowego
13. Strategie finansów i zasady rachunkowości przedsiębiorstwa międzynarodowego
14. Strategie zarządzania ryzykiem politycznym w przedsiębiorstwie międzynarodowym
15. Organizacja międzynarodowej działalności przedsiębiorstwa
16. Kierowanie międzynarodowymi funkcjami przedsiębiorstwa: controlling
17. Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce światowej
Rozpatrując strukturę ocenianej książki z punktu widzenia wspomnianych wcześniej
poziomów/jednostek analizy, należy zwrócić uwagę na szeroką gamę tych poziomów i ich
zróżnicowanie. Absolutnie słuszne wydaje się rozpoczęcie analizy od poziomu globalnego (rozdział 1), następnie przejście do poziomu regionalnego (w ujęciu grup krajów)
(rozdział 2), aby dalej przesunąć uwagę do zagadnień makroekonomicznych (rozdziały
3 i 4). Te cztery pierwsze rozdziały można potraktować jako swego rodzaju wstęp do zasadniczej części książki, którą stanowią rozdziały od 5 do 17, wyraźnie skoncentrowane
na poziomie analizy, jaki stanowi przedsiębiorstwo działające z biznesie międzynarodowym. Rozdział 3 wpisuje się w zrekonstruowaną w skrócie wyżej strukturę pracy w tym
sensie, że teoria handlu międzynarodowego jest teorią zasadniczo o charakterze makroekonomicznym i rozdział ten pasuje do ogólnego tła rozważań koncentrujących następnie
uwagę na przedsiębiorstwie. Z rozważanego punktu widzenia pewną niekonsekwencją
jest zawartość rozdziału 4. W rozdziale tym jednocześnie zawarto bowiem rozważania
zlokalizowane na poziomie makro, ale także mikro. Ogólnie przeważa akcent makroekonomiczny, natomiast w rozdziale umieszczono również dwa fragmenty mające orientację
mikroekonomiczną (4.2.2 – „Teorie mikroekonomiczne” oraz 4.3 – „Motywy bezpośrednich inwestycji zagranicznych”). Wspomniana niespójność ma charakter drugorzędny
z punktu widzenia charakteru ocenianej książki, ale dla porządku warto na nią zwrócić uwagę. Być może czytelnikowi należałoby się krótkie wyjaśnienie tego zagadnienia?
Rozdział 5 dotyczy szczególnego typu aktorów biznesu międzynarodowego, jaki stanowią
korporacje transnarodowe. Wszystkie kolejne rozdziały są już poświęcone opisowi działań „zwykłych”, „typowych” uczestników biznesu międzynarodowego, którymi są firmy
zaangażowane w prowadzenie operacji zagranicznych z różnym nasileniem i w rozmaitych
formach. Podkreślenia wymaga fakt, że rozwijane rozumowanie koncentruje uwagę na
wątkach strategicznych funkcjonowania przedsiębiorstwa w biznesie międzynarodowym
(tworzenie strategii, strategie wejścia, strategie konkurencji, strategie marketingowe,
strategie zarządzania kadrami, strategie badań i rozwoju, strategie finansów, strategie
zarządzania ryzykiem politycznym, organizacja, controlling). Takie podejście zasługuje
na akceptację. Celowym i zasadnym uzupełnieniem prowadzonych rozważań jest rozdział
17, poświęcony małym i średnim przedsiębiorstwom w gospodarce światowej. Z czysto
statystycznego punktu widzenia jest to bowiem niewątpliwie najbardziej liczna grupa
uczestników biznesu międzynarodowego.
Ogólnie rzecz ujmując, należy stwierdzić, że struktura recenzowanej książki jest adekwatnym odbiciem najnowszych nurtów i tendencji w piśmiennictwie z zakresu biznesu
międzynarodowego. Autorowi udało się uchwycić równowagę pomiędzy ilością miejsca
poświęconego poszczególnym zagadnieniom. Struktura książki jest jasna i przejrzysta.
Również wewnętrzny układ poszczególnych rozdziałów (ich liczbę i sekwencję) należy
722
Recenzje i omówienia
uznać za właściwy. Poprawność struktury pracy jest jednym z czynników sprawiających,
że jest ona przejrzysta, przyjazna i przystępna dla czytelnika.
Trzecim pozytywnym wyróżnikiem omawianej książki jest jej prawidłowy i zrozumiały
język. Nie ma w niej zbędnych udziwnień i konstrukcji językowych powodujących niejasności i dwuznaczności interpretacyjne. Jest to szczególnie cenne w publikacji mającej
charakter przeglądowy i nawiązującej w szerokim zakresie do literatury zagranicznej.
Kolejną zasługującą na uwagę cechą książki jest rozbudowana i aktualna bibliografia.
Autor podkreśla, że ilość miejsca poświęconego na poszczególne zagadnienia jest jego
subiektywnym wyborem, ale daje czytelnikowi szansę na rozwinięcie rozmaitych wątków
poprzez odsyłacze do najnowszej literatury zagranicznej i polskiej.
Paradoksalnie jednak należy zaznaczyć, że główny atut recenzowanej książki, a więc
fundamentalne, całościowe i kompleksowe ujęcie podjętej problematyki, może niestety
stanowić jednocześnie pewne zagrożenie dla przedsięwzięcia wydawniczego, jakim jest
opublikowanie dzieła o tak znaczących rozmiarach. Jak zaznaczono wcześniej, koncepcja
i konstrukcja książki w pełni wpisują się w najnowsze tendencje obowiązujące na rynku
wydawniczym, zwłaszcza krajów anglosaskich. W uczelniach zachodnich obserwowalny
jest trend do wykładania przedmiotów o większych rozmiarach godzin wykładowych,
wspartych podręcznikami znaczniejszych rozmiarów. W Polsce z kolei panuje nastawienie odwrotne – przedmiotów jest dużo, mają one mniejsze rozmiary, są bardziej wyspecjalizowane; innymi słowy, wiedza przekazywana studentom jest bardziej poszatkowana,
poszufladkowana. Tej tendencji w zakresie organizacji procesu dydaktycznego towarzyszy
fragmentaryzacja wydawnictw wspierających dydaktykę – podręczniki mają także często
wyspecjalizowany charakter, obejmujący dość wąskie obszary tematyczne. Jest to oczywiście swego rodzaju konwencja, która jednak wydaje się już dość silnie zakorzeniona i jako
taka powinna być wzięta pod uwagę przy konstruowaniu planu wydawniczego.
Drugą słabością książki jest brak w niej rozdziału poświęconego internacjonalizacji
polskich przedsiębiorstw. Ta uwaga stoi akurat w sprzeczności z poprzednią, gdyż wprowadzenie każdego dodatkowego składnika zwiększa rozmiary publikacji. Wydaje się jednak, że krótki rozdział o umiędzynarodowieniu polskich firm stanowiłby bardzo ważny
składnik „wartości dodanej” tego podręcznika dla polskiego czytelnika.
Podsumowując, pragnę stwierdzić, iż przedstawione wyżej argumenty stanowią –
w moim przekonaniu – w pełni przekonujące uzasadnienie polecenia lektury tej książki
szerokim rzeszom naukowców, studentów, a także praktyków zajmujących się zagadnieniami międzynarodowej współpracy gospodarczej.
Marian Gorynia
Rusłan S. Grinberg, Swoboda i sprawiedliwost’. Rossijskieje sobłazny łożnogo wybora, Magistr Infra-M, Moskwa, 2012, s. 412.
Książkę o „pokusach fałszywego wyboru między liberalizmem i społeczną sprawiedliwością” napisał znany rosyjski ekonomista Rusłan Grinberg – członek-korespondent Rosyjskiej Akademii Nauk, dyrektor Instytutu Ekonomii RAN, prezydent Międzynarodowej
Fundacji Kondratiewa, założyciel i wiceprezes Nowego Towarzystwa Ekonomicznego.