prace komisji nauk rolniczych i biologicznych

Transkrypt

PRACE KOMISJI NAUK
ROLNICZYCH I BIOLOGICZNYCH
L
Seria B
BYDGOSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Prace Wydzia³u Nauk Przyrodniczych
Nr 64
ISSN 0572-5844
PRACE KOMISJI NAUK
ROLNICZYCH I BIOLOGICZNYCH
L
Bydgoszcz, czerwiec 2008
Komitet redakcyjny:
prof. dr hab. Zbigniew Dobrzañski (Wroc³aw)
prof. dr hab. Eugeniusz Herbut (Balice)
prof. zw. dr hab. Julian Piotr Kluczek — redaktor naczelny (Bydgoszcz)
prof. zw. dr hab. dr h.c. Adam Mazanowski (Bydgoszcz)
prof. zw. dr hab. dr h.c. Witold Podkówka (Bydgoszcz)
prof. dr hab. dr h.c. Eligiusz Rokicki (Warszawa)
prof. dr hab. Leon Saba (Lublin)
Recenzenci:
Henryk Brzostowski, Zbigniew Dorynek, Jerzy Gielecki, Jan Grajewski,
Zbigniew Jaworski, Helena Kontecka, Natalia Kurhalynk, Zbigniew Paluszak,
Stanisław Socha, Leszek Tymczyna, Ryszard Ziemiński
Redaktor naukowy:
Julian Piotr Kluczek
Korekta redakcyjna:
Beata Królicka
ISSN 0572-5844
ISBN 978-83-87586-75-1
ISBN 978-83-60775-11-0
Przygotowanie do druku: Przedsiêbiorstwo Marketingowe „LOGO”
www.wydawnictwologo.bydgoszcz.eu
Druk: „MAKTECH”
SPIS TREŚCI
Prof. dr hab., dr h.c. Dieter Strauch (1928-2007) ............... ................................... 7
Krzysztof Berleć, Anita Jurek, Katarzyna Budzińska, Karolina Iwan
Ocena mikologiczna środowiska hodowlanego koni w wybranym
gospodarstwie agroturystycznym ............................................................................ 9
Marta Bohaczyk, Dariusz Piwczyński, Sławomir Mroczkowski
Analiza cech pokroju ogierów półkrwi zdających próby dzielności
w latach 2002 — 2006 ............................................................................................. 15
Witold Brudnicki, Benedykt Skoczylas, Włodzimierz Bowicki, Jan Wach
Cechy metryczne jelita lisa polarnego (Vulpes vulpes L.) ................................... 21
Katarzyna Budzińska, Grzegorz Wroński
Ocena bakteriologicyna wodz pitnej dla bzda mlecynego .................................... 27
Dariusz Kokoszyński, Henryka Korytkowska, Małgorzata Bawej
Wpływ cyasu pryechowzwania jaj kuryzch w warunkach chodnicyzch
na ich jakość .......................................................................................................... 31
Sylwia Krężel-Czopek
Efektywność użytkowania krów w zależności
od przebiegu laktacji pierwiastek .......................................................................... 39
Stanisław Kubacki, Natasza Święcicka
Jacek Zawiślak, Monika Monkiewicz
Wyniki sprzedaży krajowych skór norek odmiany scanbrown
w Helsinkach w sezonie 2001/2002 — 2003/2004 ................................................. 45
Stanisław Kubacki, Jarosław Lewandowski*, Monika Monkiewicz,
Magdalena Drewka, Dominika Gulda
Analiza wyników uzyskanych podczas pokazów młodych koni
w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2005 — 2007 ............................ 55
Wojciech Neja, Beata Sitkowska, Bogna Kowaliszyn
Związek genetycznych wariantów betalaktoglobuliny z wydajnością
i składem mleka krów w pierwszej laktacji ........................................................... 63
6
Halina Olszewska, Krzysztof Skowron
Wpływ warunków termicznych na przeżywalność wybranych
mikroorganizmów w składowanej gnojowicy ....................................................... 67
Anna Ossowska, Maria Bogdzińska, Piotr Kamiński
Zanieczyszczenia środowiska a zmiany w obrębiechromosomów
w świetle badań ..................................................................................................... 75
Magdalena Szkudlarek, Ewa Wiśniewska, Sławomir Mroczkowski
Polimorfizm genu białka prionowego w kodonach 136, 154 i 171
wybranej grupy owiec rasy merynos polski .......................................................... 81
Roman Szymeczko, Anna Piotrowska, Marek Trojan, Katarzyna Burlikowska
Monika Bogusławska-Tryk, Anna Kułakowska, Małgorzata Łożyca
Wpływ carowitu na wskażniki użytkowe i obraz morfologiczny
krwi rosnących kurcząt brojlerów ........................................................................ 85
Prof. dr hab., dr h.c. Dieter Strauch
(1928-2007)
W dniu 28 września 2007 roku zmarł w wieku 79 lat prof. dr hab. Dieter
Strauch, profesor zwyczajny nauk weterynaryjnych, współzałożyciel Międzynarodowego Towarzystwa Zoohigienicznego ISAH (1972), honorowy profesor
Uniwersytetu Stuttgarckiego, wychowawca wielu pokoleń młodzieży akademickiej, autor ponad 450 prac naukowych. D. Strauch był pionierem higienicznego
zagospodarowania ścieków i odpadów miejskich i wiejskich, co stało się ważnym
zagadnieniem dla antropohigieny i zoohigieny. Studia weterynaryjne ukończył
w Giessen i jako docent powołany został w 1967 r. na stanowisko profesora, obejmując kierownictwo Katedry Higieny Zwierząt na Uniwersytecie Hohenheim
w Stuttgarcie, Niemcy.
Dość dużo miejsca profesor poświęcił niebezpieczeństwu powstawania w ośrodkach hodowlanych szczepów drobnoustrojów opornych na środki dezynfekcyjne.
Szczególną uwagę zwrócił na dezynfekcję w pomieszczeniu inwentarskim stanowisk, urządzeń kanalizacyjnych i zbiorników przeznaczonych na gnojowicę, stanowiącą rezerwuar mikroorganizmów bakterii chorobotwórczych. Prof. Strauch był
człowiekiem bardzo zdolnym i nadzwyczaj pracowitym. Swoje zainteresowania
naukowe związał od samego początku z trudną dyscypliną naukową. Opierając się
na najlepszych wzorach zagranicznych, włożył w nią wiele osobistej inwencji
i pracy. Znalazło to również swój rezonans w rozwoju polskiej nauki z zakresu
zoohigieny.
8
Kierując przez wiele lat placówką naukową, stworzył On szkołę, z której
wyszło wielu samodzielnych pracowników naukowych. Był promotorem 78 przewodów doktorskich i 106 prac dyplomowych oraz autorem ponad 450 ogłoszonych
drukiem oryginalnych prac w czasopismach międzynarodowych. Na szczególne
podkreślenie zasługują wieloletnie, przyjazne i bardzo aktywne stosunki z polską
zoohigieną (od 1986 r.), a zwłaszcza z Katedrami Zoohigieny: Uniwersytetu
Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy (dawniej Akademii Techniczno-Rolniczej), Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu (dawniej Akademii
Rolniczej) oraz Akademii Rolniczej w Krakowie. Wspólnie prowadzone były na
szeroką skalę badania zespołowe nad higienicznym zagospodarowaniem ścieków
komunalnych i wiejskich. Stosunki prof. Straucha z polską nauką zoohigieniczną
pogłębiły się jeszcze bardziej po organizowaniu wspólnych wykładów, sympozjów
i seminariów naukowych w obu krajach. Był także częstym gościem w naszym
kraju, uczestnicząc w posiedzeniach i sympozjach naukowych organizowanych
również z Bydgoskim Towarzystwem Naukowym.
Obok pracy badawczej, profesora cechowała prawdziwa pasja dydaktyczna.
Potrafił skupić uwagę słuchaczy, mówiąc zwięźle i rzeczowo, a zwłaszcza w sposób zrozumiały i przekonywający. Brał aktywny udział w organizacji wszystkich
międzynarodowych kongresów zoohigienicznych i często zapraszany był do ich
prowadzenia. Wszechstronna działalność zyskała Mu duże uznanie w Jego własnym kraju i za granicą.
Trudno wymienić tu wszystkie ważniejsze funkcje pełnione przez Niego w przeszłości. Wyróżniał się wyjątkowo skromnością i wrażliwością. Człowiek wielkiego
serca i umysłu, szlachetny, dobry i pogodny.
Taki pozostanie w naszych sercach.
Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN, 2008
Seria B, Nr 64
Krzysztof Berleć, Anita Jurek, Katarzyna Budzińska, Karolina Iwan,
Magdalena Michalska
Katedra Higieny Zwierząt i Mikrobiologii Środowiska
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
OCENA MIKOLOGICZNA
ŚRODOWISKA HODOWLANEGO KONI
W WYBRANYM GOSPODARSTWIE AGROTURYSTYCZNYM
Wstęp
Pomieszczenia inwentarskie tworzą swój własny mikroklimat, który jest bardzo korzystny dla rozwoju drobnoustrojów (Kluczek, 1999; Winnicki, 1999).
Jednym z czynników ograniczających produkcję i będących przyczyną schorzeń
zwierząt jest zły stan budynków oraz ich niewłaściwe utrzymanie. Niehigieniczne
warunki sprzyjają dogodnemu rozwojowi bogatej, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym mikroflory stanowiącej istotny problem dobrostanu zwierząt (Kluczek, 1999; Kołacz i Bodak, 1999). Grzyby pleśniowe mogą powodować
nie tylko niszczenie budynków, ich elementów wykończeniowych, ale również niekorzystne zmiany w jakości powietrza wewnątrz budynku. Nadmierny rozwój
populacji grzybów może być przyczyną chorób o charakterze grzybic układowych
i powierzchniowych (zakażenia skóry i tkanki podskórnej), a także wpływać
na samopoczucie zwierząt (Kozak i wsp., 2002; Krzysko-Lupicka, 2002).
Celem pracy było określenie stopnia zanieczyszczenia mikologicznego wybranych elementów siedliska hodowlanego koni w wybranym gospodarstwie agroturystycznym.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w okresie od października 2005 do kwietnia 2006
roku. W stajni przebywało 25 koni, utrzymywanych w systemie ściołowym. Próbki
z powierzchni ścian i posadzki pobierano raz w miesiącu w wyznaczonych punktach doświadczalnych: A — początek stajni, B — środek i C — tylna część pomieszczenia. Próbki z powierzchni sierści pobierano od 6 koni przebywających na stanowiskach w części A, B i C budynku. Metodą wymazu pobierano próbki z powierzchni ścian i sierści zwierząt, natomiast ściółkę z posadzki w ilości 100 g.
W badaniach wykorzystano agar z różem bengalskim wg Martina oraz pożywkę
Sabourauda. Hodowlę grzybów prowadzono w temperaturze 25oC przez 3-7 dni.
Po inkubacji obliczono wyrosłe na pożywkach kolonie grzybów pleśniowych i drożdżopodobnych i wynik podano jako ogólną liczbę grzybów. Identyfikację gatunko-
10
wą grzybów drożdżoidalnych przeprowadzono mikrotestami API 20 C AUX.
Rozpoznanie gatunkowe grzybów pleśniowych przeprowadzono na podstawie
obserwacji makro- i mikroskopowych wyrosłych na podłożu kolonii oraz opierając
się na ogólnie przyjętych metodach stosowanych w laboratoriach mikologicznych
(Piontek, 1999; Fassatiova, 1983).
Wyniki i dyskusja
Wyniki mikologicznego zanieczyszczenia siedliska hodowlanego i jego elementów przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Charakterystyka ilościowa grzybów na powierzchni ściany, posadzki i skóry
zwierząt
Table 1. Quantitative characteristics of fungi on wall, floor and skin of animals area
Miejsce
Numer badania
pobrania
Number of sample
prób
The place
I
II
III
IV
V
VI
VII
x—
Sx
of sampling
Powierz- A 2,0x105 4,4x105 2,4x105 1,2x105 2,6x105 1,0x105 1,0x105 2,1x105 1,2x105
chnia
ścian
B 2,5x105 3,7x105 3,4x105 2,0x105 1,9x105 9,8x104 4,5x104 2,1x105 1,2x105
(jtk/cm2)
Wall area
5
5
5
5
5
4
5
5
5
(cfu/cm2) C 4,4x10 4,6x10 4,3x10 1,2x10 2,7x10 9,6x10 2,0x10 2,9x10 1,6x10
Powierz- A 6,8x104 2,4x105 2,0x105 1,9x104 1,1x105 1,9x104 2,4x104 9,7x104 9,1x104
chnia
podłogi
B 8,1x104 1,7x105 2,4x105 1,0x104 1,6x105 2,6x104 2,6x104 1,0x105 8,9x104
(jtk/g)
Floor area
4
5
5
4
5
4
4
5
5
(cfu/g) C 9,0x10 3,4x10 2,7x10 1,5x10 2,2x10 2,2x10 2,5x10 1,4x10 1,3x10
Skóra A 3,9x103 2,0x104 1,4x103 2,5x103 2,0x104 1,4x104 3,1x103 9,3x103 8,4x103
zwierzęcia
(jtk/cm2) B 4,6x104 1,3x104 5,4x103 2,8x103 4,5x103 2,3x104 1,5x104 1,6x104 1,5x104
Skin area
(cfu/cm2) C 3,9x104 2,8x104 4,1x103 1,9x103 9,1x103 1,4x104 1,5x104 1,6x104 1,3x104
Ogólna liczba grzybów na powierzchni ścian budynku kształtowała się na
poziomie od 4,5 x 104 jtk/cm2 (kwiecień 2006) do 4,59 x 105 jtk/cm2 (listopad 2007)
(tab. 1). Z powierzchni posadzki wyizolowano grzyby mikroskopowe na poziomie
104-105 jtk/g. Analiza siedliska hodowlanego i jego wybranych elementów wykazała, że grzyby najobficiej rozwijały się na powierzchni ścian stajni, znajdując tam
dostateczną ilość pożywienia do rozwoju i rozmnażania. Również licznie mikroorganizmy występowały na powierzchni posadzki. Wynikać to może z korzystnego
dla ich rozwoju mikroklimatu (wilgotność) oraz zanieczyszczenia odchodami, łusz-
11
czącym się naskórkiem oraz resztkami paszy (Kluczek, 1999). Wyższą liczbę
mikroorganizmów na powierzchni ścian niż posadzki odnotował również Kluczek
(1999). Można to tłumaczyć tym, że w okresie czyszczenia posadzki wiele drobnoustrojów mogło być usuniętych w sposób mechaniczny.
Siedliskiem drobnoustrojów jest także skóra zwierząt, która stanowi ochronę
przed niekorzystnymi warunkami środowiska zewnętrznego (Łuczak, 1997).
Stwierdzono, że na powierzchni skóry zwierząt liczba badanych drobnoustrojów
wahała się od 1,36 x 103 jtk/cm2 (grudzień) do 4,6 x 104 jtk/cm2 (październik). Środowisko, w którym przebywają zwierzęta, stanowi istotne źródło zakażeń, z którgo
w sprzyjających warunkach rozprzestrzeniają się grzyby tworzące mikotoksyny.
Większość z nich niesie ze sobą zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt
(Kozak i wsp., 2002). W trakcie trwania doświadczenia we wszystkich próbach
dominowały: Aspergillus carbonarius, A. flavus, Penicillium albicans, P. notatum,
P. chrysogenum, Mucor spp., Geotrichum candidum, Candida albicans, C. cifferii,
Cryptococcus neoformans, C. laurentii. Szczególnie niepokojący jest fakt występowania grzybów Aspergillus i Penicillium, które wykazują właściwości alergizujące
i rakotwórcze (Piontek, 1999; Bomme i wsp., 1998; Ellend, 1998; Nardoni i wsp.,
2005), a długotrwałe narażanie nawet na niskie stężenia spór pleśni może powodować różne choroby przewlekłe, a także nowotwory nerek, wątroby i płuc (Johanning,
2002; Ludwig i wsp., 2005; Tell, 2005). Wyizolowane gatunki grzybów mogą
występować w środowisku i organizmie zwierząt jako saprofity np. na skórze,
w przewodzie pokarmowym, a także w układzie oddechowym, który stwarza
optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju większości grzybów drożdżoidalnych
(Wawrzkiewicz, 1983). Jednak w stanie obniżonej odporności organizmu lub
w niekorzystnych warunkach środowiskowych gatunki te mogą wywoływać choroby, np. kandydozę. Nasuwa się zatem wniosek, że w związku ze znacznym zanieczyszczeniem mikologicznym pomieszczeń inwentarskich konieczne stają się
zabiegi mające na celu obniżenie liczby mikroorganizmów, do których należy
między innymi dezynfekcja oraz ich stały monitoring. Ponadto istnieje zasadna
potrzeba ustalenia dopuszczalnej ilości mikroorganizmów na poszczególnych elementach siedliska hodowlanego.
Wnioski
1. Analiza wybranych elementów siedliska hodowlanego dla koni wykazała znaczną kontaminację grzybami ścian (4,5 x 104-4,59 x 105 jtk/cm2), posadzki (1,01 x 104-3,4 x 105 jtk/g) oraz skóry zwierząt (1,36 x 103-4,6 x 104 jtk/cm2).
2. Najczęściej identyfikowano gatunki grzybów z rodzaju: Aspergillus, Penicillium
oraz Candida. Szczególnie niepokojący jest fakt częstego występowania gatunków
zaliczanych do mikotoksycznych (Aspergillus flavus, A. fumigatus, Penicillium
notatum).
3. Przeprowadzone badania wskazują na konieczność weryfikacji metod pozwalających na polepszenie stanu sanitarno-higienicznego pomieszczeń inwentarskich.
12
Piśmiennictwo
1. Bomme E., Piero F.D., La Perle K.M.D., Wilkins P.A. 1998. Aspergillosis in
horses: a review. Equine Vet. Education, 10, 86-93.
2. Ellend N. 1998. Mykotoxine in Österreich — vorkommen, effekte analytik, gegenmassnahmen. IV Konf. Nauk. nt: Mikotoksyny w żywności i paszy. Bydgoszcz, 95-100.
3. Fassatiova O. 1983. Grzyby mikroskopowe w mikrobiologii technicznej. WNT
Warszawa.
4. Johanning E. 2002. Mycotoxin and indoor Health. VI Międzynarodowa Konferencja Naukowa nt. „Mikotoksyny w środowisku człowieka i zwierząt”. Bydgoszcz, 70-72.
5. Kluczek J.P. 1999. Biochemiczne metody identyfikacji mikroorganizmów.
Wyd. Uczeln. ATR Bydgoszcz.
6. Kołacz R., Bodak E. 1999. Dobrostan zwierząt i kryteria jego oceny. Medycyna
Wet. 55, 3, 147-155.
7. Kozak A., Piontek M., Wiśniewska-Dmytrow E. 2002. Mikotoksyny produkowane przez wybrane gatunki pleśni występujących w budownictwie mieszkaniowym. VI Międzynarodowa Konferencja naukowa nt. „Mikotoksyny w środowisku człowieka i zwierząt”. Bydgoszcz, 197-198.
8. Krzyśko-Łupicka T. 2002. Przegląd metod stosowanych do wykrywania grzybów w pomieszczeniach. VI Międzynarodowa Konferencja Naukowa nt. „Mikotoksyny w środowisku człowieka i zwierząt”. Bydgoszcz, 203-211.
9. Ludwig A., Gatineau S., Reynaud M., Cadore J., Bourdoiseau G. 2005. Fungal
isolation and identification in 21 cases of guttural pouch. Vet. Journal 169, 457-461.
10. Łuczak R. 1997. Choroby z brudu. Koń Polski 9, 25-27.
11. Nardoni S., Mancianti F., Sgorbini M., Taccini F., Corazzi M. 2005. Identification and seasonal distribution of airborne fungi in three horse stables in
Italy. Mycopathologia 160, 1, 29-34.
12. Piontek M. 1999. Grzyby pleśniowe. Wyd. Zielona Góra.
13. Tell L.A. 2005. Aspergillosis in mammals and birds: impact on veterinary medicine. Medical Mycology Supplement 1, 43, 71-73.
14. Wawrzkiewicz J. 1983. Mikrobiologia weterynaryjna. PWN, Warszawa.
15. Winnicki S. 1999. Problemy ekologiczne w chowie i utrzymaniu zwierząt.
Przegl. Hod. 7, 8-12.
MYCOLOGICAL EVALUATION OF HORSES STUD HABITAT
IN SELECTED AGROTURISTIC FARM
Summary
The aim of the present research was to provide a quantitative and qualitative
assessment of the micological contamination of wall, floor and skin area. The
research was carried out October (2005) through April (2006). In the building ana-
13
lyzed the animals were kept in the bedding system. The samples were taken once
a month. The mildew fungi were identified with microscope, using the keys available.
The micological contamination during the research period range from 4.5 x 104
to 4.59 x 105 cfu/g for wall area, from 1,01 x 104 to 3.4 x 105 cfu/cm2 for floor area
and from 1.36 x 103 to 4.6 x 104 cfu/cm2. The most frequently isolated genera were
also follows: Aspergillus, Penicillium, Mucor, Geotrichum, Candida and
Cryptococcus.
Keywords: fungi, contamination, horses house
Seria B, Nr 64
Marta Bohaczyk, Dariusz Piwczyński, Sławomir Mroczkowski
Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt
ANALIZA CECH POKROJU OGIERÓW PÓŁKRWI
ZDAJĄCYCH PRÓBY DZIELNOŚCI W LATACH 2002-2006
Wstęp
Od lat polska hodowla koni w dużej mierze oparta jest na szacowaniu eksterieru (Kaproń i wsp., 2006, 2003). Ocena pokroju i określające ją wskaźniki stanowią
integralny element procesu selekcyjnego. W krajowych programach hodowlanych
dla koni ras półkrwi szacowanie pokroju ogierów traktowane jest jako początkowy
etap ich selekcji (Wyżnikiewicz-Nawracała, 2002). Wybrane na tej podstawie
osobniki przechodzą następnie 100-dniowy trening zakończony próbą dzielności.
Dopiero jej wynik powinien stanowić zasadnicze kryterium kwalifikacji młodych
ogierów na przyszłych reproduktorów (Kownacki i wsp., 1993). Celem niniejszej
pracy była analiza wybranych cech pokroju ogierów półkrwi w zależności od terminu przeprowadzania próby dzielności i rodzaju hodowcy.
Materiał i metody
Materiał badawczy stanowiło 190 ogierów półkrwi zdających próby dzielności
w latach 2002-2006 w Zakładzie Treningowym Biały Bór. Dopuszczając konie do
treningu, dokonano oceny bonitacyjnej ogierów. Wykonano też trzy pomiary zoometryczne: wysokość w kłębie, obwód klatki piersiowej oraz obwód nadpęcia.
Dane liczbowe dotyczące bonitacji oraz wymiarów zaczerpnięto z Biuletynu PZHK
(2002, 2003a, b) oraz z elektronicznych publikacji PZHK (Wyniki prób dzielności
ogierów. ZT Biały Bór). Na bazie wyników pomiarów obliczono trzy indeksy
budowy: kościstości, obwodu klatki piersiowej i siły (Barona), według wzorów
podanych przez Zwolińskiego (1976).
Na potrzeby badań dokonano dwóch podziałów populacji. Według kryterium
terminu próby dzielności utworzono 6 grup: 06.2002, 11.2002, 06.2003, 09.2004,
11.2005, 11.2006. Drugie kryterium stanowił rodzaj hodowcy: hodowca polski,
hodowca zagraniczny. Dla populacji w ujęciu łącznym oraz każdej z grup wykonano analizę statystyczną. Objęto nią: wymiary zoometryczne, bonitację pokroju oraz
indeksy pokroju. Obliczono średnią arytmetyczną (x—) odchylenie standardowe (S),
współczynnik zmienności (V). W celu zbadania wpływu terminu próby oraz rodzaju hodowcy na wyżej wymienione cechy wykonano dwuczynnikową analizę
wariancji według modelu liniowego:
16
yijk = µ + ai + bj + (ab)ij + eijk
gdzie:
y — wartość analizowanej cechy;
µ — średnia ogólna badanej populacji;
bj — efekt j-tego hodowcy;
(ab)ij — interakcja termin próby * rodzaj hodowcy;
eijk — błąd losowy
Istotność różnic między porównywanymi grupami badano za pomocą testu Duncana. Obliczenia wykonano za pomocą pakietu statystycznego SAS (2004).
Wyniki i dyskusja
Przeprowadzona analiza wariancji (tab. 1) wykazała statystycznie istotny
wpływ terminu próby na większość badanych cech pokroju. Kownacki i wsp.
(1993) nie stwierdzili istotnego wpływu roku próby na eksterier ogierów. Rodzaj
hodowcy różnicował istotnie wyniki bonitacji oraz wartość indeksu obwodu klatki
piersiowej (tab. 1). Stwierdzono również brak istotnych interakcji między badanymi czynnikami (tab. 1).
Tabela 1. Istotność wpływu badanych czynników na analizowane cechy
Table 1. Significance of the effect of studied factors on the analysed traits
Cecha
Trait
Różnice między:
Differences between:
terminami próby dzielności hodowcami
times of bravery test
breeders
Interakcja
Interaction
Bonitacja
Bonitation
ns
xx
ns
Wysokość w kłębie
Height at withers
ns
ns
ns
Obwód klatki piersiowej
Chest girth
xxx
ns
ns
Obwód nadpęcia
Cannon circumference
xxx
ns
ns
Indeks kościstości
Boniness index
xxx
ns
ns
Indeks obwodu klatki piersiowej
Chest circumference index
xxx
xx
ns
Indeks siły
Strength index
xxx
ns
ns
xx — statystycznie wysoko istotny wpływ przy P<0,01; statistically highsignificant influence at P<0.01
xxx — statystycznie bardzo istotny wpływ przy P<0,0001; statistically very significant influence at
P<0.0001
ns — nieistotne statystycznie; statistically insignificant
n
x—
S
V
Bonitacja
Bonitation
x—
S
V
Wysokość
w kłębie
Height at withers
V
x—
S
V
x—
x—
V
12578,94A 1,05 1,33 167,32 2,91 1,74
192,92
192,38
4,15 2,15 21,72 0,54 2,48
4,52 2,35 21,75 0,69 3,15
13,04
13,00
0,31 2,39 115,88F 2,14 1,84
0,38 2,92 114,99F 2,37 2,07
223,63
221,30
8,30 3,71
9,02 4,08
AA, BB – średnie oznaczone jednakowymi dużymi literami w obrębie kolumn różnią się istotnie przy P<0,01; means marked by the same capitel letters,
within the groups differ significantly at P<0.01
Zagraniczny
65 79,59A 1,31 1,65 166,49 2,48 1,49
Foreign
Polski
Polish
33 79,06 1,14 1,45 167,91 2,30 1,37 194,64BF 3,36 1,73 22,09ACD 0,58 2,62 13,16ADE 0,33 2,48 115,93D 2,16 1,86 225,69BF 7,50 3,33
11.2006
Hodowca
Breeder
37 79,92 0,86 1,09 167,35 2,75 1,64 194,81AE 4,38 2,25 21,84E 0,65 2,96 13,05F 0,33 2,55 116,41AE 1,85 1,59 226,83AE 8,01 3,53
222,42D 9,24 4,15
11.2005
8,83 3,97
S
36 79,17 1,25 1,58 166,89 3,25 1,95 192,61D 4,18 2,17 21,39BDE 0,49 2,31 12,82CEF 0,29 2,25 115,44D 2,77 2,40
222,09
x—
09.2004
2,33 2,02
V
16 79,38 1,26 1,59 167,06 2,38 1,42 193,44CG 2,56 132 21,52C 0,63 2,94 12,88BD 0,38 2,91 115,80C 1,32 1,14 224,00CG 4,49 2,00
115,29
S
06.2003
0,36 2,74
V
47 79,34 1,31 1,65 166,49 2,81 1,69 190,45EFG 3,86 2,03 21,85B 0,58 2,65 13,13BC 0,36 2,77 1H,40E 2,08 1,82 217,92EFG 7,57 3,47
13,01
S
Indeks siły
Strength index
11.2002
Termin próby dzielności
Time of bravery test
4,40 2,28 21,74 0,64 2,93
S
Indeks obwodu klatki
Obwód nadpęcia
piersiowej
Indeks kościstości
Cannon
Boniness index Chest circumference
circumference
index
21 79,19 1,29 1,63 166,57 2,87 1,73 189,38ABCD 4,69 2,47 21,50A 0,69 3,21 12,91A 0,35 2,73 112,70ABCD 2,28 2,01 215,40ABCD 8,99 4,17
192,57
x—
Obwód klatki
piersiowej
Chest girth
06.2002
Łącznie
190 79,16 1,18 1,49 167,04 2,79 1,67
Total
Grupa
Group
Cecha
Trait
Tabela 2. Analiza cech eksterieru i indeksów badanych ogierów
Table 2. Analysis of exterieur traits and conformation indices of the studied stallions
17
18
Wyniki analizy statystycznej wybranych cech pokrojowych i obliczonych
indeksów zebrano w tabeli 2. Stwierdzono niski poziom zmienności badanych
cech, o czym świadczą wartości współczynnika zmienności V, mieszczące się
w granicach 1,09-4,17% (tab. 2).
W grupach utworzonych ze względu na termin próby dzielności obserwowano
na ogół tendencję wzrostu wartości wykonanych pomiarów i obliczonych indeksów budowy w kolejnych latach. W przypadku obwodu klatki piersiowej, obwodu
nadpęcia oraz indeksów budowy różnice okazały się statystycznie istotne (tab. 2).
Zaobserwowana tendencja potwierdza tezę o zmianie na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat typu pokrojowego koni szlachetnych. W związku z modyfikacją
hodowli w kierunku użytkowości sportowej obserwuje się trend zwiększenia kalibru koni (Kownacki i wsp., 1993).
W badaniach własnych stwierdzono również zwiększenie się poziomu indeksów budowy ogierów kolejnych roczników (tab. 2). Uzyskane wartości przekraczały normy ustalone dla koni szlachetnych przez Chachułę i wsp. (1984) oraz
Zwolińskiego (1976). Tendencję tę obserwowano w przypadku indeksu obwodu
klatki piersiowej, którego wartości otrzymane w grupie ogierów testowanych w latach 2003-2006 były wyższe niż ustalona przez wyżej wymienionych autorów wartość 115% (tab. 2). Podobnie indeks siły obliczony dla osobników zdających próbę
dzielności w latach 2003-2006 przekraczał poziom 220 (tab. 2), który według
wymienionych wyżej autorów sytuuje osobnika w typie użytkowości pociągowej.
Otrzymane wartości indeksu kościstości (tab. 2) mieściły się w przyjętych przez
Chachułę i wsp. (1984) oraz Zwolińskiego (1976) granicach 12-14%, przekraczając
jednocześnie minimum określone przez tych autorów dla ogierów.
Analizując wyniki badań własnych uzyskane w grupach utworzonych według
rodzaju hodowcy, stwierdzono, że ogiery pochodzące z hodowli zagranicznej były
statystycznie istotnie wyżej bonitowane niż te wyhodowane w Polsce oraz charakteryzowały się istotnie wyższym indeksem obwodu klatki piersiowej (tab. 2).
Obliczone indeksy pokroju potwierdzają wcześniejszą konkluzję o zmianie pokroju
ogierów szlachetnych.
Wnioski
1. Termin próby dzielności istotnie statystycznie różnicował większość analizowanych cech pokroju ogierów. W kolejnych latach obserwowano tendencję wzrostu
wartości badanych wymiarów i indeksów budowy.
2. Ogiery pochodzące od hodowców zagranicznych uzyskały istotnie statystycznie
wyższe wyniki oceny bonitacyjnej oraz charakteryzowały się istotnie wyższymi
wartościami indeksu obwodu klatki piersiowej niż osobniki wyhodowane w Polsce.
Piśmiennictwo
1. Biuletyn PZHK. 2002, 11.
2. Biuletyn PZHK. 2003a, 13.
19
3. Biuletyn PZHK. 2003b, 16.
4. Chachuła J., Chrzanowski S., Oleksiak S. 1984. Chów, hodowla i użytkowanie
koni. SGGW-AR, Warszawa.
5. Kaproń M., Janczarek I., Bocian K., Suska A. 2006. Projekt modernizacji oceny pokroju ogierów półkrwi w ramach testu 100-dniowego. Prace i Materiały
Zootechniczne, Zeszyt Specjalny, 16, 91-95.
6. Kaproń M., Janczarek I., Kowalska A., Kaproń B., Bocian K. 2003. Współzależność między systemami bonitacji pokroju oraz wskaźnikami wydolności
ruchowej ogierów półkrwi podczas testu 100 dni. Roczniki Naukowe Zootechniki, Suplement, 18, 139-142.
7. Kaproń M., Janczarek I., Suska A., Marchel I. 2005. Próba oceny współzależności między dwoma systemami bonitacji pokroju ogierów półkrwi a wskaźnikami ich wydolności ruchowej. Roczniki Naukowe PTZ, t. 1, nr 1, 27-43.
8. Koter T., Łukaszewicz M. 2002. Odziedziczalność cech mierzonych po treningu 100-dniowym ogierów półkrwi. Przegląd Hodowlany, 10, 3-9.
9. Kownacki M., Lipińska Z., Kozaczyński K. 1993. Selekcja ogierów w zakładach treningowych na podstawie wyników oceny użytkowości. Roczniki Naukowe Zootechniki, t. 20, 2, 31-38.
10. SAS Institute Inc. 2004. SAS/STAT ® 9.1 User’s Guide. Cary, NC: SAS
Institute Inc.
11. Wyniki próby dzielności ogierów. ZT Biały Bór. http://www.pzhk.pl/
12. Wyżnikiewicz-Nawracała A. 2002. Jeździectwo sportowe. Podstawy teoretyczne i implikacje metodyczne. AWFiS, Gdańsk.
13. Zwoliński J. 1976. Hodowla koni. PWRiL, Warszawa.
THE ANALYSIS OF THE BODY CONFORMATION TRAITS
OF HALF-BRED STALLIONS TESTED IN THE YEARS 2002-2006
Summary
A total of 190 half-bred stallions tested in Biały Bór Horse Training Centre in
the years 2002-2006 were examined for body conformation traits and bonitation.
The time of bravery test had a statistically significant influence on most analysed
traits and the breeder had a statistically significant influence on bonitation and
chest circumference index. The stallions from the foreign breeders were characterized by more favourable bonitation and chest circumference index level in comparison with individuals from the Polish breeder.
Keywords: exterieur, half-bred stallions, bravery test, horses
Seria B, Nr 64
Witold Brudnicki, Benedykt Skoczylas,
Włodzimierz Nowicki, Jan Wach
Katedra Morfologii Zwierząt i Łowiectwa
CECHY METRYCZNE JELITA LISA POSPOLITEGO
(Vulpes vulpes L)
Wstęp
Badając długość i pojemność jelit u ssaków, często starano się określić stosunki długości jelit do długości ciała zwierzęcia, pojemność jelit względem masy ciała
oraz stosunki poszczególnych odcinków jelita względem siebie.
Cechy metryczne przewodu pokarmowego w aspekcie porównawczym opisał
już Babak (1903). Liczne są publikacje dotyczące cech metrycznych jelita u przedstawicieli rodziny Suidae: Roskosz i wsp. (1990, 1992, 1993), Laroch i wsp. (2003).
Wśród publikacji opisujących cechy metryczne przewodu pokarmowego u drapieżnych można wymienić prace o wielkości przewodu pokarmowego u wilka
(Canis lupus L), psa dingo (Canis dingo L) i szakala (Canis aureus L) — Gill i wsp.
(1964) oraz o długości i pojemności jelita u jenota (Nyctereutes procyonoides
Gray) autorstwa Brudnickiego i wsp. (2001). Ogólne informacje dotyczące długości jelita i poszczególnych jego odcinków u psa przedstawiają Krysiak, Świeżyński
(2004). Wymienieni autorzy podają także proporcje długości ciała do długości
jelita u przedstawicieli różnych grup ssaków. Rzebik-Kowalska (1972), Reig,
Jędrzejewski (1988), Brudnicki i wsp. (2000) badali zawartość żołądków lisa. Nie
spotkano jednak w literaturze szczegółowych informacji na temat długości jelita
i proporcji poszczególnych jego odcinków względem siebie i względem długości
tułowia u tego gatunku.
Wobec powyższego postanowiono zbadać cechy metryczne jelita u lisa pospolitego i porównać uzyskane dane z badaniami przeprowadzonymi na innych gatunkach drapieżnych.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono na 74 dorosłych osobnikach lisa, w tym 42 samcach
i 32 samicach. Zmierzono długość ciała, od górnej krawędzi płytki nosowo-wargowej do nasady ogona, a także długość tułowia, od grzebienia karkowego kości
potylicznej do nasady ogona. Preparowano następnie brzuszną część przewodu
pokarmowego. Wyjęte z jamy brzusznej jelito oddzielono od żołądka. Po usunięciu
22
krezki wykonywano pomiary długości poszczególnych odcinków jelita. Wykonano
pomiary: całkowitej długości jelita, długości jelita cienkiego, długości dwunastnicy, długości jelita czczego i biodrowego, długości jelita grubego, długości
okrężnicy, długości jelita prostego. Długość jelit mierzono za pomocą taśmy metalowej po uprzednim rozłożeniu ich na wilgotnym, nieprzyczepnym podłożu.
Dla celów porównawczych obliczano stosunek długości ciała względem długości jelita. Określano również udział procentowy poszczególnych odcinków
w jelicie — jako całości. Uzyskane dane poddano analizie statystycznej, obliczając
średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe, współczynnik zmienności oraz
współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi odcinkami jelita.
Wyniki i dyskusja
Dane charakteryzujące wielkość ciała badanych osobników przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Długość ciała i długość tułowia u lisa pospolitego
Table 1. Body length and trunk length in fox
Badana grupa
Zakres [cm]
x—[cm]
♂
Sx [cm]
Vx [%]
Zakres [cm]
x—[cm]
♀
Sx [cm]
Vx [%]
n
42
42
42
42
32
32
32
32
Długość ciała Długość tułowia
56-71
47-58
64,5
51,6
3,89
2,50
6,02
4,84
54-66
41-55
62,1
49,30
2,85
2,62
4,59
5,30
Jak wynika z tabeli 2, długość całkowita jelita u lisa pospolitego wynosi 226,2 cm
u samców i 218,4 cm u samic.
Tabela 2. Cechy morfometryczne jelita lisa pospolitego
Table 2. Intestine morphometrics in fox
♂
♀
Rozstęp
x—[cm]
Sx Vx [%]
Rozstęp
x—[cm]
Sx
DCJ
216,2-238,6 226,2 8,33 3,68 115,9-220,2 218,4 9,83
DJC
177,7-203,2 191,4 7,67 4,01 176,3-197,6 182,9 12,01
DD
17,3-21,7
19,6 2,25 11,5
16,4-19,7
18,2 2,07
DJCz i B 159,2-187,3 171,8 7,34 4,27 162,6-167,4 164,7 15,18
DJG
32,1-36,9
34,8 3,04 8,74
31,2-36,4
35,5 4,20
DO i JŚ 23,4-27,2
25,5 3,56 14,1
24,3-28,6
26,9 3,42
DJP
8,2-9,5
9,3 1,11 11,9
7,3-9,4
8,6 1,02
Zmienna
Vx [%]
4,50
6,57
11,3
9,22
11,8
12,7
11,8
23
Objaśnienia do tabeli 2:
x— — średnia, Sx — odchylenie standardowe, Vx — współczynnik zmienności, DCJ — długość
całkowita jelita, DJC — długość jelita cienkiego, DD — długość dwunastnicy, DJCz i B —
długość jelita czczego i biodrowego, DJG — długość jelita grubego, DO i JŚ — długość
okrężnicy i jelita ślepego, DJP — długość jelita prostego
Notes:
x— — mean, Sx — standard deviation, Vx — variation coefficient, DCJ — total intestine length,
DJC — small intestine length, DD — duodenum length, DJCz and B — length of the jejunum
and ileum, DJG — large intestine length, DO and JŚ — colon and caecum length, DJP — rectum length
Długość jelita cienkiego samców wynosiła średnio 191,4 cm, co stanowiło
84,6% całego jelita. W przypadku samic długość tego jelita wynosiła średnio 182,9 cm,
stanowiło to 83,7% długości całkowitej jelita. Dwunastnica osiągała średnio
u samców 19,6 cm, stanowiło to 8,7% całego jelita, a u samic odpowiednio 18,2 cm,
co stanowiło 8,3%. Łączna długość jelita czczego i jelita biodrowego u samców
wynosiła średnio 171,8 cm (75,9%). U samic długość tego fragmentu jelita cienkiego osiągała 164,7 cm, stanowiło to 74,4% całego jelita. Długość jelita grubego
samców wynosiła średnio 34,8 cm — 15,4% całkowitej długości jelit. W przypadku
samic długość tego jelita wynosiła 35,5 cm, stanowiło to 16,25% długości całkowitej jelita. Okrężnica samców wraz z jelitem ślepym osiągała średnio 23,5 cm, stanowiło to 11,3% całego jelita, u samic odpowiednio 21,9 cm, co stanowiło 12,3%. Prostnica samców średnio osiągała 9,3 cm, u samic 8,6 cm. U samców jest to 4,1% długości całego jelita, odpowiednio u samic 3,93%. Stosunek długości ciała do długości
całkowitej jelita wynosił 1:3,51 u samców, natomiast u samic średnio 1:3,52 (tab. 3).
Tabela 3. Stosunek długości ciała do całkowitej długości jelita
Table 3. Ratio of the body length to the total intestine length
Stosunek długości ciała do całkowitej długości jelita
♂
♀
1:3,51
1:3,52
Tabela 4 zawiera macierz korelacji zachodzących między długością ciała
i poszczególnymi odcinkami jelita. Współczynnik korelacji obliczano łącznie dla
osobników obu płci. Najwyższą wartość współczynnika korelacji uzyskano pomiędzy długością całkowitą jelita a długością jelita cienkiego oraz długością jelita grubego i długością okrężnicy. Wysoki współczynnik korelacji zachodzi również
między długością całkowitą jelita a długością jelita cienkiego. W największym
stopniu z długością ciała jest skorelowana długość jelita grubego.
Wykonane pomiary pozwoliły określić parametry dotyczące wielkości ciała,
a także długości poszczególnych odcinków jelita u lisa pospolitego.
24
Tabela 4. Macierz korelacji
Table 4. Correlation matrix
DC
DCJ
DJC
DJG
DO
DC
DCJ
0,23
DJC
0,16
0,91
DJG
0,34
0,55
0,32
DO
0,28
0,46
0.39
0,94
Objaśnienia:
DC — długość ciała, DCJ — długość całkowita jelita, DJC — długość jelita cienkiego DJG —
długość jelita grubego, DO — długość okrężnicy
Korelacja: Nikła lub nieskorelowana0,0-0,1, Słaba0,1>0,3, Przeciętna0,3>0,5,
Wysoka0,5>0,7, Bardzo wysoka0,7>0,9
Notes: DC — body length, DCJ — total intestine length, DJC — small intestine length, DJG —
large intestine length, DO — colon length
Correlation: Low or not-correlated0.0-0.1, Poor0.1>0.3, Average0.3>0.5, High0.5>0.7,
Very high0.7>0.9
Bezwzględna długość jelita u lisa wahała się między 115,9 cm a 238,6 cm,
średnio 226,2 cm u samców i 218,4 cm u samic. Spośród innych drapieżnych badanych przez Gilla i wsp. (1964) — u wilka długość jelita waha się od 307 cm do 436
cm, psa dingo od 217 cm do 267 cm, szakala średnio 185 cm. Długość jelita jenota,
jak wynika z pracy Brudnickiego i wsp. (2001), wynosi średnio 275 cm. W stosunku do długości ciała, długość całkowita jelita u badanego gatunku wynosi 1:3,51.
Ten sam parametr u innych psowatych osiąga u wilka od 1:3,01 do 1:4,27, psa
dingo od 1:2,41 do 1:2,90, szakala 1:2,50 (Gill i wsp., 1964), jenota 1:4,92
(Brudnicki i wsp., 2001). U psa długość jelita przekracza długość ciała 5 razy,
u niedźwiedzia 8 razy, u świni 15 razy. U przeżuwaczy stosunek ten jest jeszcze
większy i wynosi u bydła 1:20, u owcy 1:25.
Jelito cienkie u badanego gatunku stanowiło 84,6% u samców i 83,7% u samic.
U innych gatunków tej samej rodziny osiąga wyższą wartość, u wilka 87,79-90,45%, psa dingo 87,07-89,40%, szakala 87,03% (Gill i wsp., 1964). Jedynie u jenota udział jelita cienkiego jest nieco mniejszy 83% (Brudnicki i wsp., 2001).
Bezwzględna długość jelita grubego u lisa pospolitego wahała się od 34,87 cm do
40,12 cm, a na przykład u wilka wynosi od 30 cm do 47 cm, psa dingo od 23 cm
do 33 cm, szakala około 25 cm, jenota 44 cm. Procentowy udział jelita grubego u niektórych gatunków drapieżnych takich jak wilk, pies dingo, szakal, jenot wynosi
odpowiednio 9,55-12,21%, 10,60-12,93%, 12,97% (Gill i wsp., 1964), 17%
(Brudnicki i wsp., 2001). A u lisa pospolitego jelito grube stanowiło 15,40% długości całkowitej u samców i 16,25% długości całkowitej jelita u samic. Większy
udział jelita grubego w całkowitej długości jelita w porównaniu z wilkiem, szaka-
25
lem i psem dingo może świadczyć o przystosowaniu do pobierania znacznych ilości pokarmu innego niż pochodzenia zwierzęcego. Jenot, który jak wiadomo żywi
się pokarmem ze znacznym udziałem pokarmu roślinnego, ma proporcjonalnie dłuższe jelito grube. Stanowi ono 17% długości całkowitej.
Wpływ diety na długość przewodu pokarmowego badały Dorożyńska i wsp.
(1971) oraz Radzikowska (1981). Wykazały, że dieta roślinna powoduje wydłużanie końcowych odcinków jelita (jelito ślepe, okrężnica, jelito proste), natomiast
dieta mięsna powoduje ich skracanie. Proporcje poszczególnych odcinków jelita
w porównaniu z innymi dziko żyjącymi drapieżnikami wskazują, że w diecie lisów
znaczący udział stanowi pokarm o niższej strawności niż pokarm mięsny. Lis,
powszechnie uważany za gatunek oportunistyczny, w ostatnim czasie wykazuje
nawet pewne tendencje synantropijne. Na podstawie analizy żołądków dokonanej
przez różnych autorów można stwierdzić, że zmianie uległa dieta lisa. Coraz
częściej pojawiają się w żołądkach odpadki bytowo-gospodarcze i pokarm pochodzenia roślinnego.
Badania treści żołądków wykonane na tym samym materiale wskazywały na
duży udział pokarmu pochodzenia antropogenicznego, głównie odpadków kuchennych, warzyw, owoców itp. (Brudnicki i wsp., 2000). Wskazuje to na fakt szukania
przez lisy pokarmu w pobliżu siedzib ludzkich i na wysypiskach śmieci.
Najwyższą wartość współczynnika korelacji uzyskano pomiędzy długością
całkowitą jelita a długością jelita cienkiego oraz długością jelita grubego i długością okrężnicy. Podobnie kształtują się te zależności u jenota.
Wnioski
1. Stosunek długości ciała do długości całkowitej jelita odpowiada temu parametrowi w stosunku do innych zbadanych drapieżnych.
2. Procentowy udział długości jelita grubego jest większy niż u innych gatunków
psowatych, co może świadczyć o charakterze pobieranego pokarmu.
Piśmiennictwo
1. Babak E. 1903. Ueber den Einfluss der Nahrung auf die Lange des Armkanals,
J. Biol. Centr. 23/12/, 477-483.
2. Brudnicki W., Nowicki W., Jabłoński R., Skoczylas B. 2000. Jesienno-zimowy
skład pokarmu lisów z Pomorza i Kujaw. Zwierzyna drobna jako elementy bioróżnorodności środowiska przyrodniczego Włocławskie Towarzystwo Naukowe. Włocławek, 192-199.
3. Brudnicki W., Skoczylas B., Jabłoński R. 2001. Metricals features of same
parts of the alimentary canal and liver in racoon dog (Nyctereutes procyonoides
Gray), http://www.eipau.media.pl/series/volume4/issue1/veterinarv/art-01.html.
4. Dorożyńska N., Cymborowski B., Radzikowska M. 1971. Wpływ pokarmu na
strukturę i funkcje przewodu pokarmowego u przedstawicieli różnych grup
zwierzęcych, Przegl. Zool., XV, 1, 40-45.
26
5. Gill J., Hoffmannowa H., Piekarz R. 1964. Z badań nad fizjologią trawienia
u wilka (Canis lupus L.), psa dingo (Canis dingo L.) i szakala (Canis aureus L.),
II Zdolności trawienne trzustki, dwunastnicy i ślinianek, wielkość przewodu
pokarmowego oraz ciężar narządów wewnętrznych, Acta Physiol. Pol., XV, 1,
137-148.
6. Krysiak K., Świerzyński K. 2001. Anatomia zwierząt T. 2 PWN Warszawa.
7. Laroch R., Fuchs B., Szuba-Trznadel A. 2003. Porównanie budowy przewodów
pokarmowych świni, dzika oraz świniodzików. Acta Sci. Pol. Zoot. 2(1), 47-54.
8. Radzikowska M. 1981. Wpływ różnej diety na budowę i czynności przewodu
pokarmowego szczura. Przegl. Zool. 25, 1, 83-91.
9. Reig S., Jędrzejewski W. 1988. Winter aud Early Spring Food of Some Carnivores in the Białowieża National Park, Eastern Poland. Acta Theriol. 33, 5, 57-65.
10. Roskosz T., Kobruńczuk F., Brudnicki W. 1990. The type offreed and the
length of intestine in wild pig, Sus scrofa L, Ann. of Warsaw Agricult. Univ.
Med. Vet. 16, 13-17.
11. Roskosz T., Kobruńczuk F., Brudnicki W. 1992. The analysis of the lumen
diameter of the intestine in wild pig, Sus scrofa L, Ann. of Warsaw Agricult.
Univ. Med. Vet. 17, 19-21.
12. Roskosz T., Kobruńczuk F., Brudnicki W. 1993. Correlation between the intestine measurements in the European representatives of the Suidae family. Ann.
of Warsaw Agricult. Univ. Med. Vet. 18, 3-12.
13. Rzebik-Kowalska B. 1972. Pokarm lisów i innych ssaków drapieżnych w Polsce.
Acta Zool. Cracov. XVII, 19, 415-506.
BIOMETRICS OF INTESTINE IN FOX
Summary
The research was carried out on 74 mature individuals of common fox (42 males
and 32 females). Not only the length of the intestine was assessed, but also its specific parts. The overall length of the intestine in common fox amounted to 226.2 cm
in males and 218.4 cm in females. The ratio of the body’s length to the length of
the intestine was 1:3.51 in both sexes. The rate of the large intestine in an overall
length of the intestine amounted to 15.45% in males and 16.25% in females.
Keywords: fox, metrical features, alimentary canal
Seria B, Nr 64
Katarzyna Budzińska, Grzegorz Wroński
OCENA BAKTERIOLOGICZNA WODY PITNEJ
DLA BYDŁA MLECZNEGO
Wstęp
Zapewnienie stałego dostępu do czystej oraz odpowiedniej jakościowo wody
jest podstawowym warunkiem dobrego zdrowia i wysokiej produkcyjności zwierząt. Zdaniem Kołacza i Dobrzańskiego (2006), jakość wody do pojenia nie powinna różnić się od wymagań, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia przez ludzi. Jednak według danych literaturowych, woda pobierana przez
bydło zanieczyszczona jest często bakteriami chorobotwórczymi, które biorą udział
w szerzeniu się licznych chorób zakaźnych. Obecne w wodzie pitnej drobnoustroje
patogenne przedostają się do poideł najczęściej z wydalinami, resztkami paszy, ściółką
lub kurzem. Dodatkowo w sprzyjających warunkach mogą przeżywać w wodzie
przez długi okres, co stwarza z punktu widzenia sanitarnego potencjalne źródło
infekcji dla zwierząt (LeJeune i wsp., 2001b; Sanderson i wsp., 2005).
Celem pracy było określenie składu ilościowego i gatunkowego bakterii występujących w wodzie pitnej dla bydła mlecznego w różnych systemach pojenia.
Materiał i metody
Przedmiotem badań była ocena bakteriologiczna wody pitnej przeznaczonej
dla bydła mlecznego. Próby do badań pobierano w 2006 roku 8-krotnie w odstępach miesięcznych z trzech typów poideł: miskowych (A), korytowych (B) i pływakowych (C), zgodnie z PN-ISO 5667-5:2003. W badanym materiale dokonywano
oznaczeń: ogólnej liczby mikroorganizmów w 22 i 37oC oraz bakterii wskaźnikowych — bakterii grupy coli, Escherichia coli i paciorkowców kałowych (enterokoków). Do identyfikacji gatunkowej mikroorganizmów stosowano następujące
podłoża agarowe: Mac Conkeya, Baird-Parkera, Chapmana, Columbia z krwią
i Streptokokken-Selektivagar (Merck). Wyizolowane drobnoustroje identyfikowano biochemicznym systemem API, za pomocą określonych mikrotestów: API 20 E,
API 20 STREP i API STAPH (bioMerieux).
Wyniki i dyskusja
Woda jako jeden z podstawowych składników organizmu zwierząt stanowi
istotny czynnik wpływający na ich produkcyjność oraz stan zdrowia. Zgodnie
28
z Dyrektywą Rady 98/83/WE oraz Rozporządzeniem Ministra Zdrowia (Dz.U. Nr 61,
poz. 417) woda przeznaczona do picia nie powinna zawierać bakterii grupy coli,
Escherichia coli oraz enterokoków. Wyniki przeprowadzonych badań stopnia
zanieczyszczenia bakteriologicznego wody pitnej dla bydła mlecznego w różnych
typach poideł przedstawiono w tabeli 1. Ogólna liczba bakterii psychrofilnych
w 22oC kształtowała się zakresie od 1,9 x 102 do 3,2 x 105 jtk/ml, natomiast ogólna
liczba bakterii mezofilnych w 37oC przyjmowała wartość od 6,5 x 101 do 1,1 x 105
jtk/ml. We wszystkich badanych próbkach wody stwierdzono obecność bakterii
grupy coli, pałeczek Escherichia coli oraz paciorkowców kałowych, przy czym
największą ilość tych drobnoustrojów odnotowano w wodzie z poideł pływakowych. Bakterie grupy coli w czasie trwania doświadczenia występowały w liczbie
od 2,5 x 101 do 2,5 x 105 jtk/ml, podczas gdy liczebność Escherichia coli i enterokoków utrzymywała się na podobnym poziomie od 2,5 x 101 do 1,5 x 104 jtk/ml.
Uzyskane rezultaty analizy ilościowej bakterii korespondują z doniesieniami
LeJeune i wsp. (2001b), którzy twierdzą, że woda w poidłach dla bydła jest często
niskiej jakości mikrobiologicznej (Hancock i wsp., 1998). Poważny problem stanowi w aspekcie epidemiologicznym częsta izolacja z badanych próbek wody pałeczek
Escherichia coli. Jak podają Rice i Johnson (2000), woda pitna odgrywa ważną rolę
w szerzeniu się serotypu Escherichia coli O157:H7 wśród bydła, gdyż zakażone zwierzęta przez okres 3-4 tygodni wydalają wraz z kałem zarazki, które następnie mogą
przedostawać się do wody w poidłach, w osadzie której są w stanie przeżyć ponad
245 dni (LeJeune i wsp., 2001a; Scott i wsp., 2006; Sobieszczańska i wsp., 2005).
Przeprowadzona analiza jakościowa bakterii występujących w wodzie pitnej
w różnych typach poideł wykazała dużą różnorodność składu gatunkowego mikroorganizmów. Niezwykle istotne znaczenie ma fakt, że w wyniku identyfikacji tych
drobnoustrojów rozpoznane zostały gatunki patogenne i potencjalnie chorobotwórcze dla bydła. W badanych próbkach wody najczęściej izolowanymi gatunkami
bakterii były: Escherichia coli, Salmonella spp., Citrobacter freundii, Citrobacter
youngae, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter cloacae, Serratia marcescens,
Serratia rubidaea, Kluyvera spp., Staphylococcus aureus, Staphylococcus xylosus,
Staphylococcus lentus, Micrococcus spp., Streptococcus equinus, Streptococcus
salivarius, Enterococcus faecalis, Enterococcus faecium, Aerococcus viridans,
Listeria spp., Aeromonas hydrophila, Vibrio fluvialis.
Reasumując należy podkreślić, że niniejsze badania należy traktować jako
wstępne, ponieważ zbyt mała liczba powtórzeń nie pozwoliła na potwierdzenie statystyczne uzyskanych wyników. Zachodzi zatem konieczność prowadzenia stałego
monitoringu stanu sanitarno-higienicznego wody pitnej przeznaczonej dla zwierząt.
Wnioski
1. Przeprowadzone badania wykazały znaczne zanieczyszczenie bakteriologiczne
wody pitnej dla bydła mlecznego, przy czym najbardziej skażona była woda
pochodząca z poideł pływakowych.
29
2. We wszystkich badanych próbkach wody stwierdzono ponadnormatywną liczbę
bakterii wskaźnikowych, a także izolowano gatunki drobnoustrojów potencjalnie
chorobotwórczych dla bydła.
Tabela 1. Liczba bakterii w wodzie pitnej dla bydła mlecznego w poszczególnych typach
poideł
Table 1. Number of bacteria in drinking water for dairy cattle in particular drinker types
Liczba bakterii (jtk/ml)
Number of bacteria (cfu/ml)
Miesiące
Rodzaj
badań
Ogólna
Ogólna
poidła
Months liczba bakterii liczba bakterii
Kind
of
w 22oC
w 37oC
of
experi- Total number Total number
drinker
ment
of bacteria
of bacteria
in 22oC
in 37oC
2,7 x 104
2,6 x 104
2,5 x 101
2,5 x 101
3
4,7 x 103
8,3 x 102
2,5 x 101
2,5 x 101
4
5
6
7
8
1
2
3
B
4
5
6
7
8
1
2
3
C
Pałeczki
Escherichia
coli
Escherichia
coli bacilli
1
2
A
Bakterie
grupy coli
Coliform
bacteria
4
5
6
7
8
3,3 x
103
1,2 x 103
9,2 x 104
3,0 x 103
3,2 x 105
1,5 x
105
1,1 x 105
8,2 x 104
1,2 x 105
2,5 x 105
5,3 x
103
4,6 x 103
1,9 x 102
1,0 x 103
4,1 x 104
8,2 x
104
1,0 x 104
6,5 x 104
2,2 x 104
1,0 x 104
3,4 x 104
5,4 x
104
6,5 x
101
2,1 x 103
4,1 x 104
1,3 x 104
4,4 x 104
9,2 x
104
9,8 x 103
1,5 x 104
1,7 x 104
1,6 x 104
3,6 x
103
7,7 x 103
1,1 x 103
5,3 x 103
1,6 x 104
1,1 x
105
2,5 x 104
3,4 x 104
1,9 x 104
9,5 x 103
1,6 x 104
9,7 x
104
2,5 x
101
2,5 x 105
4,5 x 103
2,0 x 103
2,5 x 103
9,5 x
101
1,5 x 104
7,5 x 103
4,5 x 102
1,5 x 103
4,5 x
102
9,5 x 102
2,5 x 101
4,5 x 103
1,5 x 103
2,0 x
104
4,5 x 103
9,5 x 102
1,5 x 104
9,5 x 102
1,5 x 103
4,5 x
103
2,5 x
101
1,5 x 103
1,5 x 102
1,5 x 104
2,5 x 103
4,5 x
101
9,5 x 103
7,5 x 103
4,5 x 102
1,5 x 103
9,5 x
102
4,5 x 102
4,5 x 101
7,5 x 102
2,5 x 103
9,5 x
103
4,5 x 103
2,5 x 103
1,5 x 104
4,5 x 102
2,5 x 103
1,5 x
103
Paciorkowce
kałowe
(enterokoki)
Fecal
streptococci
(enterococci)
2,5 x 101
2,5 x 101
2,5 x 101
4,5 x 103
2,5 x 101
2,5 x 103
1,5 x 102
2,5 x 101
7,5 x 102
4,5 x 102
2,5 x 102
2,5 x 103
4,5 x 103
4,5 x 103
2,5 x 101
1,5 x 103
2,5 x 103
2,5 x 103
1,5 x 104
9,5 x 102
2,5 x 103
2,5 x 103
4,5 x 103
1,0 x 103
30
Piśmiennictwo
1. Hancock D.D., Besser T.E., Rice D.H., Ebel E.D., Herriott D.E., Carpenter L.V.
1998. Multiple sources of Escherichia coli in feedlots and dairy farms in the
northwestern USA. Prev. Vet. Med. 35, 11-19.
2. Kołacz R., Dobrzański Z. 2006. Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich.
Wyd. AR, Wrocław.
3. LeJeune J.T., Besser T.E., Hancock D.D. 2001a. Cattle water troughs as reservoirs of Escherichia coli O157. Appl. Environ. Microbiol. 67, 3053-3057.
4. LeJeune J.T., Besser T.E., Merrill N.L., Rice D.H., Hancock D.D. 2001b.
Livestock drinking water microbiology and the factors influencing the quality of
drinking water offered to cattle. J. Dairy Sci. 84, 1856-1862.
5. Rice E.W., Johnson C.H. 2000. Short communication: survival of Escherichia
coli O157:H7 in dairy cattle drinking water. J. Dairy Sci. 83, 2021-2023.
6. Sanderson M.W., Sargeant J.M., Renter D.G., Griffin D.D., Smith R.A. 2005.
Factors associated with the presence of coliforms in the feed and water of feedlot
cattle. Appl. Environ. Microbiol. 71, 6026-6032.
7. Scott L., McGee P., Minihan D., Sheridan J.J., Earley B., Leonard N. 2006. The
characterisation of E. coli O157:H7 isolates from cattle faeces and feedlot environment using PFGE. Vet. Microbiol. 114, 331-336.
8. Sobieszczańska B., Gryko R., Dobrowolska M., Błaszkowska M., Twardoń J.
2005. Izolacja shiga-toksycznych szczepów Escherichia coli od zdrowego bydła
z regionu Dolnego Śląska. Med. Dośw. Mikrobiol. 57, 369-375.
BACTERIOLOGICAL EVALUATION OF DRINKING WATER
FOR DAIRY CATTLE
Summary
The quantitative and qualitative composition of bacteria in drinking water for
dairy cattle was defined in experiment. The research, which were conducted,
showed that drinking water for dairy cattle contained a considerable quantity of
bacteria. The permissible level of indicator bacteria was exceeded in examination
water. The potentially pathogenic for cattle genuses of bacteria were identified
in drinking water.
Keywords: bacteriological contamination, drinking water, dairy cattle
Seria B, Nr 64
Dariusz Kokoszyński, Henryka Korytkowska, Małgorzata Bawej
Katedra Hodowli Drobiu
WPŁYW CZASU PRZECHOWYWANIA JAJ KURZYCH
W WARUNKACH CHŁODNICZYCH NA ICH JAKOŚĆ
Wstęp
Proces starzenia się jaja związany jest z występowaniem w nim i stopniowym
pogłębianiem się zmian o charakterze fizycznym i chemicznym. Niektóre z tych
zmian można stwierdzić bez potrzeby rozbijania jaja. W ten sposób można określić
m.in. ubytek masy jaja, powiększanie się komory powietrznej, rozrzedzenie białka,
pogorszenie zapachu czy też zmiany barwy skorupy w miejscu komory powietrznej. Określone zmiany mają charakter subiektywny, a bardziej dokładną ocenę
świeżości jaja można wykonać po wybiciu jego treści. W jaju świeżym żółtko jest
wypukłe, sprężyste, a białko ma małe pole rozlewu i wysoki indeks białka gęstego.
Natomiast w dłużej przechowywanym jaju pole rozlewu białka jest duże, a żółtko
jest płaskie i niesprężyste.
W dotychczasowych badaniach (MacLeod 2004; Niewiarowicz i wsp., 1989;
Samli i wsp., 2004; Silversides i Scott, 2001; Silversides i Budgell, 2004) wskaźnikiem jakości jaja była jakość białka wyrażona jego wysokością i jednostkami
Haugha [j.H.]. Scott i Silversides (2000) oraz Silversides i Scott (2001) wykazali,
że wysokość białka jaj świeżych zależy od wieku i genotypu kur. Autorzy ci sugerują, że dobrym wskaźnikiem świeżości jaj jest pH białka. Natomiast Hunton
(1987) uważa określanie jakości jaj za pomocą pomiaru pH białka za zbyt czasochłonne. Na wysokość białka w jajach ma wpływ także intensywność nieśności
(Bougon i wsp., 1981) oraz żywienie (MacLeod, 2004). Jednak decydującym czynnikiem determinującym jakość białka jest czas przechowywania jaj i parametry środowiska, a zwłaszcza temperatura (Campo i wsp., 2000; Keener i wsp. 2006;
Niewiarowicz i wsp., 1989; Samli i wsp., 2005; Scott i Silversides, 2000). Do oceny
jakości białka wykorzystuje się też często j.H., które uwzględniają skorygowaną
o masę jaja wysokość białka gęstego. Silversides i Budgell (2004) oraz Keener i wsp.
(2006) wskazują na niedoskonałości tego wskaźnika, wynikające z logarytmowania
pomiaru wysokości białka gęstego i różnic w wartościach j.H. w zależności od
przyjętej metody szacowania.
Brak jednoznacznych wyników wskazujących na zmiany w jakości treści jaj
podczas przechowywania skłoniło do prześledzenia ich w jajach kurzych przetrzy-
32
mywanych w warunkach chłodniczych przez okres trzech tygodni uważanych za
czas przydatności jaj do spożycia jako świeże — okres minimalnej trwałości.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w Katedrze Hodowli Drobiu Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. Materiał doświadczalny stanowiły jaja
kurze pozyskane od stada towarowego Hy-Line Brown w 90. tygodniu ich życia.
Kury utrzymywano w 3-kondygnacyjnych bateriach klatek i żywiono mieszanką
paszową zawierającą 16% białka ogólnego i 11,5 MJ (2725 kcal) energii metabolicznej. Warunki środowiska i obsada kur były zgodne z normami zootechnicznymi. Po zbiorze jaja oznaczono, zważono i umieszczono na wytłaczankach,
a następnie przechowywano w chłodziarce w temperaturze 3,8-5,3oC i wilgotności
49,3-74,3% (pomiar raz w tygodniu laboratoryjnym termohigrometrem elektronicznym). Ocenę jakości jaj wykonano w 1., 7., 14. i 21. dniu przechowywania.
W każdym terminie ocenie poddano 30 jaj.
Przed każdą oceną ponownie oznaczono masę jaj (g) na wadze Medicat w celu
określenia ubytków masy w trakcie przechowywania. Po wybiciu jaj na szklany
stolik z lustrem zmierzono aparatem QCD firmy TSS wysokość białka gęstego
i żółtka (mm). Wysokość białka (H) i masa jaja (M) pozwoliły na obliczenie j.H.
ze wzoru podanego przez Williamsa (1992):
JH = 100 lg (H + 7,7 — 1,7 M0,37).
Po dokonaniu oznaczeń treści jaja wyodrębniono żółtko oraz białko gęste
i rzadkie. Następnie określono odczyn żółtka i obu frakcji białka przy użyciu elektrody uniwersalnej do oznaczania odczynu cieczy podłączonej do pH-metru CP-401
firmy Metron.
Zgromadzone dane liczbowe scharakteryzowano statystycznie, obliczając wartości średnie (x) i współczynniki zmienności (v) badanych cech. Istotność różnic
w badanych cechach między kolejnymi terminami ocen określono analizą wariancji
i testem Tukeya.
Wyniki
Średnia masa jaj pozyskanych od 90-tygodniowych kur Hy-Line Brown ocenianych w kolejnych terminach zróżnicowanych pod względem długości czasu
przechowywania w chłodziarce wynosiła od 66,9 do 67,3 g. Roberts i Nolan (1997)
od kur Hy Line Brown, ISA Brown, Lohmann Brown w wieku 65 tygodni pozyskali jaja o większej masie (69,3-72,3 g), natomiast Zemková i wsp. (2007) od
75-tygodniowych kur Isa Brown o podobnej lub mniejszej (66,9 do 68,6 g) masie.
Podczas przechowywania jaj w chłodziarce następowało stopniowe zmniejszenie
masy jaj spowodowane głównie wyparowywaniem wody z białka. Ubytek masy
jaja po 21 dniach wynosił 1 g, co stanowiło 1,5% masy początkowej. Samli i wsp.
(2005) po 10 dniach przechowywania jaj w temperaturze 5oC odnotowali zmniejszenie masy jaja o 0,42 g, czyli 0,67%, a Silversides i Budgell (2004) w tym samym
33
czasie znacznie większe (o 1,69 g, czyli 2,7%) ubytki masy jaj przetrzymywanych
w temperaturze około 21oC. Ubytki wagowe i procentowe masy jaj były istotne
statystycznie i charakteryzowały je duże wartości współczynników zmienności
wynoszące powyżej 30%.
Tabela 1. Masa jaj kurzych i jej ubytki w trakcie przechowywania w temperaturze chłodniczej
Table 1. Hen eggs weight and its loss during storage in refrigeration temperature
Cecha
Trait
Charakterystyka
Statistic
Masa jaja
w dniu zniesienia (g)
Egg weight at laying day (g)
Czas przechowywania jaj (dni) — wartości cech
Egg storage time (days) — trait values
1
7
14
21
x
v
66,9a
6,7
67,2a
5,1
67,2a
5,2
67,3a
6,1
Masa jaja w dniu oceny (g)
Egg weight
at evaluation day (g)
x
v
66,7a
6,6
66,8a
5,1
66,6a
5,2
66,3a
6,2
Ubytki masy jaja (g)
Egg weight loss (g)
x
v
0,2c
60,0
0,4bc
45,0
0,6b
31,7
1,0a
50,0
Ubytki masy jaja (%)
Egg weight loss (%)
x
v
0,3c
60,0
0,6bc
45,8
0,9b
33,7
1,5a
49,4
a, b, c — wartości średnie cech w rzędach oznaczone różnymi literami różnią się istotnie (p≤0,05);
mean values of traits in rows with different letters differ significantly (p≤0.05)
Przeprowadzając analizę cech treści jaj (tab. 2), stwierdzono, że wraz z wydłużeniem okresu przechowywania następowało zmniejszenie wysokości białka gęstego z 6,1 do 5,3 mm i pogorszenie jakości białka gęstego mierzonego w j.H. (spadek
z 75,7 do 69,6 jednostek). MacLeod (2004) po trzech tygodniach przechowywania
jaj kur ISA Brown w temperaturze 4oC stwierdził zmniejszenie wysokości białka
gęstego o 1,57 mm (z 5,27 do 3,70 mm), a w jajach kur Lohmann o 2,03 mm
(z 4,77 do 2,74 mm). Natomiast Samli i wsp. (2005), przetrzymując jaja kurze
w temperaturze 5oC i wilgotności 55-60% do 10. dnia, uzyskali większe zmniejszenie wysokości białka gęstego (z 8,56 do 6,18 mm) niż w ocenianych jajach. Jeszcze
większą redukcję wysokości białka odnotowali Scott i Silversides (2000) oraz
Silversides i Budgell (2004) w jajach kurzych przechowywanych w temperaturze
pokojowej. Większe wartości jednostek Haugha (j.H. = 76,27 do 91,37) w jajach
przechowywanych w warunkach chłodniczych przez trzy tygodnie obliczyli Samli
i wsp. (2005), a mniejsze (j.H. od 32,4 do 67,5) MacLeod (2004). W obu ekspery-
34
mentach odnotowano wyraźnie szybsze pogorszenie jakości białka w postaci większego tempa zmniejszania wartości j.H. Wysokość białka gęstego charakteryzowała
duża zmienność v = 13,8 do 20,2%, co, jak wykazał Książkiewicz i wsp. (1999),
Niewiarowicz i wsp. (1999) oraz Roberts i Nolan (1997), spowodowane jest faktem, że cecha ta w dużym stopniu zależy od masy jaja, wieku ptaka, temperatury
przechowywania jaj przed oceną. Średnia wysokość żółtka wynosiła od 18,5 do
18,7 mm. Po 21 dniach przechowywania jaja w chłodziarce wysokość żółtka wynosiła 18,5 mm i była tylko o 0,1 mm mniejsza niż w jajach ocenianych po 24 godzinach od zbioru.
Tabela 2. Wybrane cechy białka i żółtka jaj kurzych przechowywanych w temperaturze
chłodniczej
Table 2. Selected traits of albumen and yolk in hen eggs stored under refrigeration temperature
Cecha
Charakterystyka
Trait
Statistic
1
7
14
21
Wysokość białka gęstego
(mm)
Thick albumen height
(mm)
x
v
6,1
18,2
5,9
17,4
5,5
13,8
5,3
20,2
Jednostki Haugha
Haugh units
x
v
75,7
9,8
74,1
11,9
70,8
17,1
69,6
16,9
Wysokość żółtka (mm)
Yolk height (mm)
x
v
18,6
3,2
18,7
2,1
18,6
4,0
18,5
3,2
Statystycznie istotnych różnic nie stwierdzono; There were no statistically significant differences found
Odczyny białka rzadkiego i gęstego w badanych jajach były zbliżone w pierwszym dniu i wynosiły odpowiednio: 8,26 i 8,27. We wcześniejszych doświadczeniach (Goodrum i wsp., 1989; Samli i wsp., 2005; Scott i Silversides, 2000;
Silversides i Scott, 2001) jaja świeże miały mniejsze wartości odczynu białka,
co było spowodowane wcześniejszą oceną (do 2 h) po zniesieniu jaj. W czasie
przechowywania jaj następowało istotne zwiększenie wartości pH białek gęstego
do 9,07 i rzadkiego do 9,11. Główną przyczynę wzrostu alkaliczności białek należy
upatrywać w ubytku dwutlenku węgla, jak również zmiany stężenia dwuwęglanów
sodu i potasu zawartych w treści jaja. Większe zmiany (o 1,8 jednostki) odczynu
białka jaj kurzych do 21. dnia odnotowali Goodrum i wsp. (1989). Odczyn żółtka
również zwiększał się jednak znacznie wolniej. Po trzech tygodniach przechowywania jaj w chłodziarce nastąpiło zwiększenie pH żółtka o 0,18 jednostek, tj. z 6,21
do 6,39. Samli i wsp. (2005) w jajach kur Bovans White, przechowywanych
w temperaturze 5oC i wilgotności 55-60%, stwierdzili mniejsze wartości pH żółtka
35
(od 5,75 do 6,20) i większe zwiększenie wartości odczynu żółtka na początku,
w porównaniu z ocenianymi jajami.
Tabela 3. Odczyn (pH) białka i żółtka jaj kurzych przechowywanych w temperaturze
chłodniczej
Table 3. Reaction (pH) of albumen and yolk in hen eggs stored under refrigeration temperature
Cecha
Trait
Charakterystyka
Statistic
Odczyn białka gęstego
Reaction of thick albumen
x
v
Odczyn żółtka
Reaction of yolk
x
v
Odczyn białka rzadkiego
Reaction of thin albumen
x
v
1
7
14
21
8,26c
1,2
8,36c
1,2
8,79b
2,6
9,07a
2,4
6,21c
1,4
6,27b
1,2
6,37a
1,4
6,39a
2,0
8,27c
1,3
8,34c
1,3
8,75b
2,2
9,11a
3,1
a, b, c — wartości średnie cech w rzędach oznaczone różnymi literami różnią się istotnie (p≤0,05);
mean values of traits in rows with different letters differ significantly (p≤0.05)
Wnioski
1. Podczas przechowywania jaj w temperaturze chłodniczej następowało stopniowe
zmniejszenie ich masy spowodowane głównie wyparowywaniem wody z białka.
2. Przechowywanie jaj w chłodziarce przez okres trzech tygodni wpłynęło na jakość
ich treści. Pogorszeniu uległa jakość białka gęstego wyrażona wysokością
i jednostkami Haugha oraz jakość żółtka określona jego wysokością. Przez cały
okres badań jakość białka gęstego wyrażona j.H. odpowiadała klasie A, tj. powyżej 66 jednostek.
3. Wraz z wydłużeniem okresu przechowywania zwiększyła się istotnie zasadowość
białka rzadkiego, gęstego i żółtka. Przy czym zmiany pH żółtka były wolniejsze
i bardziej równomierne niż białka.
Piśmiennictwo
1. Bougon M., Lahellec C., Protais J. 1981. Variation in egg quality in connection
with yields in production. In the quality of eggs, Proc. the 1st Europ. Symp.,
Beekbergen. The Netherlands, 223-225.
2. Campo J.L., García Gil M., Muñoz I., Alonso M. 2000. Effects of breed, hen
age, and egg storage on the indirect predication of the albumen quality. Arch.
Geflügelk. 64, 3, 109-114.
3. Goodrum J.W., Britton W.M., Davis J.B. 1989. Effect of storage conditions on
albumen pH and subsequent hard-cooked egg peelability and albumen shear
strenght. Poult. Sci. 68, 1226-1231.
36
4. Hunton P. 1987. Laboratory evaluations of egg quality. Current problems and
recent advances. R.G. Wells and C.G. Belyavian, ed. Butterworths, London,
87-102.
5. Keener K.M., McAvoy K.C., Foegeding J.B., Curtis P.A., Anderson K.E.
Osborne J.A. 2006. Effect of testing temperature on internal egg quality measurements. Poult. Sci. 85, 550-555.
6. Książkiewicz J., Stępińska M., Kisiel T., Riedel J. 1999. Cechy fizyczne jaj
i lipidy żółtek w stadach zachowawczych kaczek typu Pekin i Cayuga. Rocz.
Nauk. Zoot. 26, 3, 99-110.
7. MacLeod M.G. 2004. Performance and egg quality in laying hens fed on naked
oats. Defra project number LS 3603, Roslin Institute, Midlothian, 1-20.
8. Niewiarowicz A., Pikul J., Reksiński T., Czaja-Bielak M. 1989. Jaja kacze.
2. Właściwości przechowalnicze i pianotwórcze. Zesz. Nauk. Drob. COBRD
Poznań, 6, 79-87.
9. Pardio V., Landin L., Flores A., Guzmán M., Waliszewski K., Bringas A.,
Pérez Gil F. 2002. The effect of storage on egg quality from hens fed soybean
soapstock. Annal Meeting and Food Expo, Anaheim, June 16, 2002, California.
10. Roberts J.R., Nolan J.V. 1997. Egg and egg shell quality in five strains of laying hen and the effect of calcium source and hen age. Proc. of the VII Europ.
Symp. on the Quality of Eggs and Egg Products. September 21-26, Poznań,
Poland, 38-44.
11. Samli H.E., Agma A., Senkoylu N. 2005. Effects of storage time and temperature on egg quality in old laying hens. J. Appl. Poult. Res. 14, 548-553.
12. Scott T.A., Silversides F.G. 2000. The effect of storage and strain of hen on egg
quality. Poult. Sci. 79, 1725-1729.
13. Silversides F.G., Scott T.A. 2001. Effect of storage and layer age on quality of
eggs from two lines of hens. Poult. Sci. 80, 1240-1245.
14. Silversides F.G., Budgell K. 2004. The relationships among measures of egg
albumen height, pH and whipping volume. Poult. Sci. 83, 1619-1623.
15. Williams K.C. 1992. Some factors affecting albumen quality with particular
reference to Haugh unit score. Worlds Poultry Sci. J. 48, 1, 5-16.
16. Zemková L., Simeonovová J., Lichovníková M., Somerlíková K. 2007. The
effects of housing system and age of hens on the weight and cholesterol concentration of the egg. Czech. J. Anim. Sci. 52, 4, 110-115.
THE EFFECTS OF STORAGE TIME OF HEN EGGS
UNDER REFRIGERATION CONDITIONS ON THEIR QUALITY
Summary
Research was conducted on eggs obtained from commercial hens Hy-Line
Brown in their 90th week of live. Egg quality evaluation was conducted in the 1, 7,
14 and 21 day of storing eggs in a refrigerator. 30 eggs were evaluated at each date.
37
During refrigeration there was a gradual egg weight loss noted. The egg weight loss
after 21 days was 1 g, which constituted 1.5% of the initial egg weight. Quality of
the albumen and yolk has deteriorated. Decreases were noted in the height of thick
albumen (from 6.1 to 5.3 mm), Haugh index (from 75.7 to 69.6) and yolk height
(from 18.6 to 18.5 mm). Alkalinity of thick albumen was increasing (increases of
pH from 8.26 to 9.07), thin albumen (from 8.27 to 9.11) and yolk (from 6.21 to
6.39). Changes in albumen quality were noted right from the beginning of the
refrigeration, and the greatest changes occurred in the second week of the experiment.
Keywords: hen, egg, albumen, yolk, reaction pH
Seria B, Nr 64
Sylwia Krężel-Czopek
Katedra Hodowli Bydła
EFEKTYWNOŚĆ UŻYTKOWANIA KRÓW
W ZALEŻNOŚCI OD PRZEBIEGU LAKTACJI PIERWIASTEK
Wstęp
Przebieg laktacji jest cechą świadczącą o reakcji krów na stworzone im warunki środowiska i zależy od długości cyklu rozrodczego oraz szeregu czynników środowiskowych. Wpływ tych ostatnich może być znaczny ze względu na stosunkowo
niewielką odziedziczalność (h2 = 0,17) (Strabel i wsp., 2001). Znajomość przebiegu laktacji może służyć do uzupełnienia niekompletnych laktacji, określenia dawki
pokarmowej czy monitorowania udziału osobnika w całkowitej wydajności stada.
Krzywa laktacji wykorzystywana jest również do ekonomicznych ocen w różnych
schematach zarządzania, może być także przydatna w diagnostyce chorób, takich
jak mastitis czy ketoza (Perz i Sobek, 1999). Matematycznym ujęciem charakterystyki przebiegu laktacji jest m.in. indeks wytrwałości laktacji (P2:1), będący stosunkiem wydajności mleka w okresie drugich 100 dni laktacji do wydajności za pierwsze 100 dni. Przyjmuje się, że laktacja jest wytrwała, gdy P2:1 wynosi co najmniej
80% (Grodzki, 2002). Z hodowlanego punktu widzenia krowy powinny dość szybko osiągać szczyt wydajności, a następnie utrzymywać go jak najdłużej na wysokim poziomie. Guliński i Młynek (2003) zwracają uwagę na fakt, że wiek zwierząt
a także, w nieco mniejszym stopniu, poziom produkcyjny w szczycie laktacyjnym
i genotyp istotnie oddziałują na cechy wytrwałości laktacji.
Celem badań była analiza wpływu przebiegu laktacji pierwiastek na poziom
wybranych cech produkcyjnych i funkcjonalnych w okresie całego życia krów.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w oparciu o informacje z bazy danych systemu
SYMLEK. Analizą objęto pochodzenie, mleczność i płodność 7804 krów rasy
czarno-białej z różnym udziałem genów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, należących
do populacji aktywnej województwa kujawsko-pomorskiego, które wycieliły się po
raz pierwszy w okresie od 01.06.1998 r. do 31.05.1999 r.
Dla każdej krowy zebrano dane dotyczące dat kolejnych wycieleń, żywotności
urodzonych cieląt, a także mleczności w kolejnych pełnych laktacjach (dni doju, kg
mleka, % tłuszczu, % białka). Na ich podstawie określono efektywność użytkowa-
40
nia w ciągu życia: życiową wydajność kg mleka (kg FCM, kg VCM, kg tłuszczu,
kg białka oraz kg tłuszczu+białka), długość okresu życia (użytkowania, wychowu),
stosunek długości użytkowania do długości życia, wydajność mleka przeliczoną na
dzień życia (użytkowania, wychowu), długość okresu międzywycieleniowego, liczbę wycieleń, liczbę żywo urodzonych cieląt.
W pracy analizowano wpływ przebiegu pierwszej laktacji, wyznaczonego
indeksem wytrwałości laktacji P2:1 (≤ 70%, 70,1-80%, 80,1-90%, 90,1-100 %, >
100%) na efektywność życiowej użytkowości krów. Testem Scheffego oszacowano
różnice pomiędzy średnimi poszczególnych cech w obrębie grup przebiegu pierwszej laktacji.
Przy pomocy procedury CORR PEARSON (SAS\STAT 1995) wyliczono
współczynniki korelacji prostej pomiędzy przebiegiem pierwszej laktacji a wskaźnikami efektywności użytkowania w ciągu życia.
Wyniki i dyskusja
Wykazano, że najwięcej krów (31%) w badanej populacji odznaczało się wartością indeksu P2:1 w przedziale 80-90%, natomiast krowy, których przebieg
pierwszej laktacji wynosił >100%, stanowiły zaledwie 10% (tab. 1). Z przeprowadzonych analiz wynika, że przebieg pierwszej laktacji ma potwierdzony statystycznie
wpływ na uwzględnione cechy efektywności życiowej użytkowości krów (tab. 1).
Tabela 1. Oddziaływanie przebiegu pierwszej laktacji na efektywność życiowej użytkowości krów
Table 1. Effect of course of lactation on lifetime efficiency of the cows
Wskaźniki efektywności życiowej
użytkowości krów
Parameters of cows’ lifetime
performance
Krów ogółem
Total number of cows
1
Życiowa wydajność (kg mleka)
Lifetime yield (kg milk)
Przebieg pierwszej laktacji (%)
Course of lactation (%)
Istotność
różnic
70,1- 80,1- 90,1Significance
> 100
≤ 70
between the
-80
-90 -100
groups
1135 1954 2382 1555 778
1
2
3
4
5
2
3
4
5
6
15479 18492 20484 20146 20249
Życiowa wydajność (kg tłuszczu)
Lifetime yield (kg fat)
663
799
880
851
849
Życiowa wydajność (kg białka)
Lifetime yield (kg protein)
506
608
672
658
665
Życiowa wydajność (kg tłuszczu
i białka)
Lifetime yield (kg fat and protein)
1169 1407 1552 1509 1514
7
1-3, 4, 5**
2-3** 1-2*
2-4, 5*
1-3, 4, 5**
1-2*
2-3, 4, 5*
1-3, 4, 5**
2-3**
1-2* 2-4 ,5*
1-3, 4, 5**
1-2*
2-3, 4, 5*
41
1
2
3
4
5
6
FCM (kg)
FCM milk yield (kg)
16131 19380 21397 20826 20836
VCM (kg)
VCM milk yield (kg
18109 21781 24053 23449 23608
Długość życia (lata)
Lifetime (years)
5,28
5,63
5,80
5,68
5,67
Długość użytkowania (lata)
Length of productive life (years)
2,95
3,29
3,47
3,36
3,36
Życiowa liczba dni doju
Lifetime days of milking
918
1026 1080 1044 1044
Wydajność na dzień życia (kg mleka)
Yield per day of life (kg milk)
7,37
Długość użytkowania do długości życia
(%)
51,50 54,80 56,34 55,58 55,51
Length of productive life to life span (%)
Wydajność na dzień użytkowania
(kg mleka)
Yield per day of utilization (kg milk)
Wydajność na dzień wychowu
(kg mleka)
Yield per day of rearing (kg milk)
Liczba wycieleń
Number of calvings
Liczba żywo urodzonych cieląt
Number of calves born alive
OMW (średni, dni)
Calving interval (mean, days)
8,40
9,03
9,05
9,06
14,09 15,22 15,84 16,08 16,06
18,68 22,24 24,64 24,31 24,42
3,06
3,33
3,43
3,32
3,26
2,93
3,20
3,31
3,20
3,12
417
418
422
427
434
* — różnice istotne przy p ≤ 0,05; — differences statistically significant at ≤ 0,05
** — różnice istotne przy p ≤ 0,01; — differences statistically significant at ≤ £ 0,01
7
1-3, 4, 5**
1-2*
2-3, 4, 5*
1-3, 4, 5**
1-2*
2-3, 4, 5*
1-3**
1-2, 4, 5*
2-3* 3-4*
1-3**
1-2, 4, 5*
2-3*
1-3**
1-2, 4, 5*
2-3* 3-4*
1-3**
1-2, 4, 5*
2-3*
1-2, 3, 4, 5**
2-3, 4**
2-5*
1-2, 3, 4, 5**
2-3, 4, 5**
3-4*
1-3, 4, 5**
2-3**
1-2* 2-4 ,5*
1-2, 3 ,4, 5*
3-4, 5*
1-2, 3, 4*
3-4, 5*
1-4, 5*
2-4, 5*
3-5*
Najwyższą życiową wydajność mleka (20484 kg), tłuszczu (880 kg), białka
(672 kg), tłuszczu i białka (1552 kg) oraz wydajność mleka FCM (21397 kg)
i VCM (24053 kg) uzyskały krowy, których przebieg pierwszej laktacji wynosił
80,1-90% (tab. 1). Wydajność życiowa krów z pozostałych grup była niższa, przy
czym z grupy o wyższym przebiegu pierwszej laktacji — o około 250 kg mleka,
natomiast krów o niższym przebiegu pierwszej laktacji — aż o ponad 5000 kg
mleka. Według Gulińskiego i wsp. (2004) wydajność laktacyjna krów charakteryzujących się najniższym wskaźnikiem wytrwałości laktacji była dwukrotnie niższa
aniżeli krów o wysokiej wytrwałości laktacji.
Krowy, których przebieg pierwszej laktacji wynosił 80,1-90%, najdłużej żyły
(5,80 lat) i były użytkowane (3,47 lat), również stosunek długości ich użytkowania
42
do długości życia był u nich najwyższy (56,34%). W tej grupie krów odnotowano
także najwyższą wydajność mleka przeliczoną na dzień wychowu (24,64 kg), największą liczbę wycieleń (3,43) i liczbę żywo urodzonych cieląt (3,31). Zdecydowanie najniższymi wartościami wymienionych wskaźników charakteryzowały
się krowy o przebiegu pierwszej laktacji na poziomie ≤ 70%.
Przebieg pierwszej laktacji (%)
Course of lactation (%)
Tabela 2. Wartości współczynników korelacji pomiędzy przebiegiem pierwszej laktacji
a wskaźnikami efektywności użytkowania w ciągu życia
Table 2. Coefficients of correlation between course of lactation and parameters of lifetime
performance
Korelowane cechy
Correlated traits
Wskaźniki efektywności użytkowania w ciągu życia
Parameters of cows’ lifetime performance
Życiowa wydajność (kg mleka)
Lifetime yield (kg milk)
Życiowa wydajność (kg tłuszczu)
Lifetime yield (kg fat)
Życiowa wydajność (kg białka)
Lifetime yield (kg protein)
Życiowa wydajność (kg tłuszczu i białka)
Lifetime yield (kg fat and protein)
FCM (kg)
FCM milk yield (kg)
VCM (kg)
VCM milk yield (kg)
Długość życia (lata)
Lifetime (years)
Długość użytkowania (lata)
Length of productive life (years)
Życiowa liczba dni doju
Lifetime days of milking
Długość użytkowania do długości życia (%)
Length of productive life to life span (%)
Wydajność na dzień życia (kg mleka)
Yield per day of life (kg milk)
Wydajność na dzień użytkowania (kg mleka)
Yield per day of utilization (kg milk)
Wydajność na dzień wychowu (kg mleka)
Yield per day of rearing (kg milk)
Liczba wycieleń
Number of calvings
Liczba żywo urodzonych cieląt
Number of calves born alive
OMW (średni)
Calving interval (mean, days)
** — istotne przy p ≤ 0,01; — significant at p ≤ 0,01
Współczynnik
korelacji
Coefficient
of correlation
0,150**
0,135*
0,152**
0,143**
0,141**
0,147**
0,010*
0,012*
0,018*
0,037*
0,239**
0,326**
0,138**
-0,012*
-0,017*
0,101**
43
Krowy, których wskaźnik przebiegu laktacji wynosił 80,1-90%, 90,1-100%
i > 100%, uzyskały najwyższą (około 9 kg) wydajność mleka przeliczoną na dzień
życia. Natomiast najwyższą wydajność mleka przeliczoną na dzień użytkowania
(około 16 kg) uzyskały krowy, których przebieg pierwszej laktacji wynosił 90,1-100% i > 100%.
Zwraca uwagę fakt, że u krów o przebiegu pierwszej laktacji na poziomie ≤
70% i 70,1—80% występowały najkrótsze okresy międzywycieleniowe (417 i 418
dni). Wraz ze wzrostem wartości indeksu P2:1 pogarszała się płodność (tab. 1).
Fakt ten jest zgodny z wykazaną dodatnią, wysoko istotną zależnością pomiędzy
przebiegiem pierwszej laktacji a długością OMW (r = 0,101**) (tab. 2). Według
Sawy i wsp. (2002) najlepszą płodnością charakteryzowały się krowy, których
przebieg laktacji charakteryzowała wartość indeksu P2:1 na poziomie < 70%.
Wnioski
1. Przebieg pierwszej laktacji należy do czynników silnie oddziałujących na efektywność życiowej użytkowości krów.
2. Najwyższymi wartościami uwzględnionych wskaźników efektywności życiowej
użytkowości charakteryzowały się krowy, których przebieg pierwszej laktacji
wynosił 80,1-90%. Krowy z tej grupy uzyskały najwyższą życiową wydajność
mleka, tłuszczu, białka, tłuszczu i białka, najwyższy stosunek długości użytkowania do długości życia, a także najwyższą wydajność mleka przeliczoną na
dzień wychowu, najwyższą liczbę wycieleń i żywo urodzonych cieląt, najdłużej
żyły i były użytkowane.
3. Zdecydowanie najniższymi wartościami wymienionych wskaźników efektywności życiowej użytkowości charakteryzowały się krowy o przebiegu pierwszej
laktacji na poziomie ≤ 70%.
Piśmiennictwo
1. Grodzki H. 2002. Hodowla i użytkowanie bydła. Wydawnictwo SGGW,
Warszawa.
2. Guliński P., Młynek K. 2003. Próba określenia czynników warunkujących produkcję mleka w przebiegu laktacji u krów. Zesz. Nauk. Przeg. Hod. 68 (1), 263-272.
3. Guliński P., Młynek K., Dobrogowska E. 2004. Znaczenie przedłużenia laktacji
dla użytkowości mlecznej krów czarno-białych. Zesz. Nauk. Przeg. Hod. 72 (1),
67-75.
4. Perz P.W., Sobek Z. 1999. Określenie wydajności mlecznej krów przy wykorzystaniu codziennych udojów. Zesz. Nauk. Przeg. Hod. 44, 183-191.
5. SAS/STAT User’s guide Version 6,12 Edition, 1995.
6. Sawa A., Jankowska M., Neja W., Bogucki M., Oler A. 2002. Wysoka wydajność i przebieg laktacji a płodność i brakowanie krów. Zesz. Nauk. Przeg. Hod. 62,
145-153.
44
7. Strabel T., Kopacki W., Szwaczkowski T. 2001. Genetyczne uwarunkowanie
wytrwałości laktacji u krów. Materiały XIV Zjazd Polskiego Towarzystwa
Genetycznego, Poznań, 11-13 czerwca, 224-225.
EFFECT OF COURSE OF LACTATION ON THE EFFICIENCY
OF COW UTILIZATION
Summary
The aim of the study was to analyze lifetime performance of cows according to
the course of lactation. Statistical calculations (SAS packet, 1995) were performed
using milk i reproductive data for 7804 cows of the active population from the
Kujawsko-Pomorskie province, which first calved in the years 1998-1999. The following parameters were determined for each cow: lifetime milk field, life span,
length of productive life, rearing duration, milk yield per day of age (utilization,
rearing), calving interval, and number of calvings (number of live born calves).
It was shown that the course of lactation has a significant effect on the majority of
lifetime performance parameters of the cows.
Keywords: cows, course of lactation, lifetime performance
Seria B, Nr 64
Stanisław Kubacki, Natasza Święcicka, Jacek Zawiślak,
Monika Monkiewicz
Zakład Hodowli Koni i Zwierząt Futerkowych
Wydział Hodowli i Biologii Zwierząt
WYNIKI SPRZEDAŻY KRAJOWYCH SKÓR NOREK
ODMIANY SCANBROWN W HELSINKACH
W SEZONIE 2001/2002-2003/2004
Wstęp
Produkcja skór futerkowych, podobnie jak inne działy produkcji rolniczej,
podlega prawom rynku, jednakże w przypadku skór norek, lisów czy jenotów jest
on specyficzny.
Z obserwacji światowych rynku futrzarskiego (Fjeld, 1986; Maciejowski, 1987;
Sørensen, 1986; Sławoń, 1999, 2000) wynika, że odznacza się on stosunkowo dużą
zmiennością popytu, podaży i cen, co w istotny sposób rzutuje na stan hodowli i produkcji skór zwierząt futerkowych, zarówno w kraju (Sławoń i wsp., 1984; Dąbrowska,
1993; Kubacki, 1989; Kuźniewicz, Filistowicz, 1999; Cholewa, 2000; Zawiślak i wsp.,
2004; Kubacki i wsp., 2004a i 2004b, 2005, 2006, 2007), jak i na świecie (Fjeld,
1986; Sørensen, 1986; Lohi, 1993).
Celem badań było dokonanie analizy eksportu skór norek odmiany scanbrown
pod względem rozmiaru, typu barwnego (odcienia barwy), czystości okrywy włosowej i jakości (gatunku), z jednoczesnym uwzględnieniem ferm zwierząt futerkowych — producentów analizowanych skór. Poznanie wpływów różnych parametrów
na końcową średnią cenę skór jest podstawą pracy hodowlanej i tym samym ma
duże znaczenie przy określeniu opłacalności hodowli norek. Fakt ten uzasadnia
celowość podjętych badań.
Materiał i metody
Dane liczbowe średniej ceny (euro) skór norek odmiany scanbrown dotyczące
wielkości, typów barwnych, czystości okrywy włosowej oraz gatunku skór uzyskano ze Skinpolexu Sp. z o.o. w Bydgoszczy.
Pełna symbolika lotowania skór, która jest obecnie stosowana przy sprzedaży,
została odpowiednio określona w kolejnych tabelach prezentowanego opracowania.
Materiałem analizy były wyniki uzyskane ze sprzedaży skór (samców i samic)
norek odmiany scanbrown na aukcji w Helsinkach w sezonie 2001/2002-2003/2004.
46
Skóry samców (M) w zależności od sezonu, w którym dokonano analizy, pochodziły
z kilku (od 5 do 10) liczących się w kraju ferm zwierząt futerkowych, natomiast
w przypadku skór samic (F) od 3 do 7 ferm.
W pracy uwzględniono podstawowe parametry statystyczne badanych cech
(średnie, procentowy udział oraz zakres występowania badanych cech z uwzględnieniem ferm zwierząt futerkowych — producentów analizowanych skór).
Niniejsza praca jest kontynuacją wcześniejszych opracowań, które były opublikowane w krajowych czasopismach naukowych (Kubacki i wsp., 2004b, 2006).
Wyniki i ich omówienie
Wyniki przeprowadzonej analizy przedstawiono w 4 tabelach. Pod względem
rozmiaru skóry samców (M) sprzedane były w rozmiarach od „40” do rozmiaru „4”
(łącznie), natomiast samice (F) w rozmiarach od „0” do rozmiaru „6” (tab. 1).
Wyraźnie zaznaczyła się różnica w średniej cenie między ceną skór samców i samic, co oznacza, że za skóry samców uzyskiwano znacznie wyższe ceny niż za
skóry samic. Owe różnice w cenie skór wynikają z lepszej jakości skór tak pod
względem gęstości, jak i struktury okrywy włosowej. Najwyższe ceny uzyskano za
skóry samców w czterozerowym (40) rozmiarze (48 euro — sezon 2001/2002).
Jednakże ich udział kształtował się zaledwie od 1% do 5%. Średnia cena za skóry
proporcjonalnie zmniejszała się w zależności od ich wielkości.
Największy procentowy udział skór samców zaobserwowano w trzech rozmiarach (20, 0, 1) z wyraźną, z sezonu na sezon, tendencją zwyżkową. Podobną tendencję zaobserwowano także w skórach samic. W przypadku skór samic należy
odnotować pojawienie się w sezonie 2002/2003 skór w rozmiarze „0”, a które nie
występowały na aukcji w poprzednich sezonach (Kubacki i wsp., 2004b). Ich
udział w rozmiarze „0” w stosunku do pozostałych rozmiarów był nieduży (od 1%
do 4%). Liczba ferm, która produkuje skóry w tym rozmiarze, szacowana jest na
około 30% (sezon 2002/2003 — 33% ferm; sezon 2003/2004 — 29%) — tab. 1.
Z prezentowanych danych liczbowych wynika, że najbardziej korzystnym
sezonem sprzedaży skór norek był sezon 2001/2002 oraz sezon 2003/2004.
Uzyskane stosunkowo wysokie ceny za skóry w sezonie 2001/2002 wpłynęły
korzystnie na wzrost zainteresowania się hodowców krajowych tym działem produkcji zwierzęcej, bowiem z roku na rok wzrastała liczba ferm.
Średnie ceny, jakie uzyskiwano za skóry w zależności od typu barwnego, wahały się od 19 do 39 euro za skórę samców i od 13 do 39 euro za skóry samic (tab. 2).
Różnice te warunkowane były sezonem sprzedaży. Najwyższe ceny uzyskano w sezonie 2001/2002.
Skóry norek odmiany scanbrown osiągnęły na aukcji średnie ceny zbliżone do
cen za skóry odmiany scanblack (Kubacki i wsp., 2007). Jednakże ich udział (w %)
w poszczególnych typach barwnych (2XD, XD, DK) rozłożył się bardziej proporcjonalnie w stosunku do odmiany norek scanblack, których udział dominował
w typach 2XD.
47
Przedstawione wyniki sprzedaży skór na aukcji oraz ich procentowy udział
czystości okrywy włosowej (tab. 3) wskazują, że najwyższe ceny osiągnęły skóry
czyste bez odcieni obcych (R). Dla skór samców wahały się od 28 do 41 euro,
natomiast dla skór samic od 16 do 22 euro. Maksymalny procentowy udział skór
samców w tych gatunku czystości wyniósł 29%, a dla skór samic 40%, przy zróżnicowanym procentowym udziale ferm, które legitymowały się produkcją skór w tym
gatunku.
W porównaniu z sezonem 2000/2001 (Kubacki i wsp., 2004b) w skórach samców i samic obserwuje się wzrost procentowego udziału skór w grupie (R) zaliczanych do skór czystych bez odcieni obcych, jednakże już w latach następnych zaobserwowano spadek procentowego udziału skór w tym asortymencie (R), a wzrost
udziału skór w grupie skór zaliczanych do „ogólnie mniej czystych bez odcieni
obcych” (R-).
Analiza skór pod względem jakości — gatunku (tab. 4) wykazała, że procentowy udział oferowanych skór przez hodowców krajowych na aukcji w najlepszych
gatunkach, tj. Saga Royal (SR) i Saga (S), charakteryzował się z roku na rok wzrostem wskaźnika. Manifestowało się to spadkiem dolnej, a wzrostem górnej granicy
udziału skór w tym gatunku. Uzyskana cena w tych asortymentach kształtowała się
dla skór samców w asortymencie Saga Royal (SR) w zależności od sezonu od 29
do 44 euro, natomiast dla skór samic cena ta wahała się od 16 do 24 euro.
Ceny, jakie uzyskano w pozostałych gatunkach, były proporcjonalnie niższe
w miarę pogarszania się jakości skór. Najniższą cenę oczywiście uzyskały skóry
w gatunku BR i BRL (pokopulacyjne w gatunku regularnym lub nieregularnym
z wadą).
Podsumowanie i wnioski
W wyniku przeprowadzonej trzyletniej analizy (lata 2001/2002-2003/2004)
wykazano że:
1. Najwyższe ceny uzyskano za skóry samców w czterozerowym (40) rozmiarze
(48 euro — sezon 2001/2002).
2. Procentowy udział skór w najbardziej pożądanych asortymentach, tj. skóry duże
(40) oraz w najlepszym gatunku (Saga Royal — SR), był stosunkowo mały. Ich
udział w skórach samców kształtował się odpowiednio: od 1% do 5% (rozmiar
40) i od 1% do 19% (gatunkach SR), natomiast dla skór samic od 1% do 4%
(w rozmiarze „O”) oraz od 1% do 13% w gatunkach SR.
3. Uzyskane stosunkowo wysokie ceny za skóry w sezonie 2001/2002 wpłynęły
korzystnie na wzrost zainteresowania się hodowców krajowych tym działem
produkcji zwierzęcej, bowiem z roku na rok wzrasta liczba ferm norczych.
4. Największe zróżnicowanie cen wystąpiło między określonymi rozmiarami oraz
gatunkami skór, natomiast między typem barwnym a czystością okrywy włosowej ceny skór były na zbliżonym poziomie.
Udział ferm (w %)
The participation of farms (%)
Udział skór w % (od-do)
The participation of skins (%) (from-to)
Średnia cena w euro (od-do)
Mean auction price in euro (from-to)
Udział ferm (w %)
Wyszczególnienie
Specification
a — 2001/2002
b — 2002/2003
c — 2003/2004
( ) liczba ferm
( ) the number of farms
Lata
Year
40
a (5)
20
b (8)
38
c (10)
30
a (5) 48-48
b (8) 37-38
c (10) 42-45
a (5)
5-5
b (8)
1-2
c (10) 1-1
a (3)
b (6)
c (7)
a (3)
b (6)
c (7)
a (3)
b (6)
c (7)
40 > 95,1
30 89,1-95,0
20 83,1-89,0
0 77,1-83,0
1 71,1-77,0
2 65,1-71,0
3 59,1-65,0
4 53,1-59,0
5 47,1-53,0
Mean
auction price in euro (from-to)
Female
(F)
Samice
(F)
Male
(M)
Samce
(M)
Płeć
Gender
30
100
75
80
41-43
28-34
38-42
1-21
1-27
1-21
20
100
88
100
36-38
29-33
33-39
16-54
6-59
8-62
1-2
1-4
23-23
25-25
33
29
0
100
100
100
31-34
22-29
30-35
26-53
10-55
15-68
1
80
100
90
25-28
16-25
21-29
3-28
2-37
1-35
100
50
100
19-24
17-20
19-24
1-22
2-26
4-50
2
38
63
70
16-22
11-17
16-22
1-4
1-14
1-18
100
100
100
17-9
14-17
20-22
45-48
4-59
14-60
Rozmiar — Size
3
38
38
40
12-16
11-14
19-22
1-2
1-4
1-1
100
100
100
15-16
10-15
17-19
19-41
8-73
5-67
1-1
100
100
100
9-11
9-13
14-17
1-10
4-62
2-15
11-11
1-1
20
7-7
4
20
33
67
71
8-8
6-10
11-14
1-1
1-10
1-1
5
1-4
1-1
34
6-6
67
33
6
Tabela 1. Zakres cen (w euro) oraz procentowy udział skór norek odmiany scanbrown uzyskanych na aukcji w Helsinkach w latach
2001/2002-2003/2004 w zależności od rozmiaru
Table 1. The range of prices in euro and their percentage share of domestic skin of minks of scanbrown variety obtained in Helsinki auction
in year 2001/2002-2003/2004 in relation to size
48
Wyszczególnienie
Specification
Lata
Year
BL
a
(5)
Udział ferm (w %)
b (8)
c (10)
Samce
(M)
a (5)
b (8)
Mean
auction
price
in
euro
(from-to)
Male
c (10)
(M)
a (5)
b
(8)
The participation of skins (%) (from-to) c (10)
a (3)
Udział ferm (w %)
b
(6)
c (7)
Samice
(F)
Średnia cena w euro (od-do) Mean ab (3)
(6)
Female
c (7)
(F)
a (3)
(6)
The participation of skins (%) (from-to) bc (7)
a — 2001/2002
BL
czarny
b — 2002/2003
2XD
b.b. ciemny
c — 2003/2004
XD
b. ciemny
( ) liczba ferm
DK
ciemny
MED średni
PAL
jasny
XP
b. jasny
2XP
b.b. jasny
3XP
b.b.b. jasny
ALL
pozostałe odcienie
Płeć
Gender
2XD
100
100
100
33-39
19-30
31-38
8-51
24-55
5-30
100
100
100
18-39
14-30
20-34
25-51
14-36
2-45
Typ barwny — Color type
XD
MED PAL
XP
DK
100
100
88
88
100
100
32-38 32-38
27-32 26-32
32-36 32-37
15-37 10-58
17-35 10-32
13-59 9-45
100
100
100
100
100
43
100
18-38 18-38
13-32 13-31
19-34 18-35 22-22
14-17 15-33
17-27 5-30
10-42 2-30
1-3
black
xx dark
x dark
dark
medium
pale
x pale
xx pale
xxx pale
other color
2XP
3XP
ALL
100
100
100
25-30
14-27
24-40
4-27
5-55
6-53
100
100
100
9-30
9-25
16-34
17-27
7-76
16-61
Tabela 2. Zakres cen (w euro) oraz procentowy udział krajowych skór norek odmiany scanbrown uzyskanych na aukcji w Helsinkach w latach
2001/2002-2003/2004 w zależności od typu barwnego
in year 2001/2002-2003/2004 in relation to color type
49
Płeć
Gender
Wyszczególnienie
Specification
Czystość okrywy włosowej — Fur purity
Lata
Year
R
OCC
ROC
a
(5)
100
100
100
80
Udział ferm (w %)
b (8)
88
88
100
25
c (10)
100
100
90
20
Samce
a
(5)
35-41
28-36
30-40
(M)
31-37
b (8)
28-32
20-29
10-10
27-32
Mean
c (10)
30-39
31-38
25-27
Male
29-37
(M)
a (5)
13-29
34-67
16-41
2-7
b
(8)
10-22
14-40
38-100
1-1
c (10)
2-11
66-98
5-28
1-1
a
(3)
100
100
100
100
Udział ferm (w %)
b (6)
67
100
83
c (7)
100
100
14
100
Samice
(F)
a
(3)
18-19
18-19
13-16
17-19
Średnia cena w euro (od-do) Mean auction price
b (6)
16-17
13-18
10-14
in euro (from-to)
Female
c (7)
20-22
16-21
19-22
15-15
(F)
a
(3)
23-28
39-51
1-2
25-31
b (6)
14-40
23-100
25-42
c (7)
2-25
7-29
1-1
63-88
a — 2001/2002
R
skóry czyste bez odcieni obcych
pure skins without foreign shades
b — 2002/2003
Rogólnie mniej czyste bez odcieni obcych
generally less pure skin without foreign shades
c — 2003/2004
OC
ogólnie mniej czyste z nalotem (np. brązu) generally less pure skin with shades (brown)
( ) liczba ferm
OCskóry o stopień gorsze niż OC
skins one degree worse than OC
C
skóry o stopień niższe od OCskins one degree worse than OCCskóry o stopień niższe od C
skins one degree worse than C
C-
2001/2002-2003/2004 w zależności od czystość okrywy włosowej
Table3. The range of prices in euro and their percentage share of domestic skin of minks of scanbrown variety obtained in Helsinki auction
in year 2001/2002-2003/2004 in relation to fur purity
50
Płeć
Gender
Wyszczególnienie
Specification
Gatunek (jakość) — Quality
Lata
Year
SR
1A
1
2
3
BR
BRL
S
1B
60
100
100
100
80
80
60
a
(5)
100
100
Udział ferm (w %)
80
88
88
88
75
80
63
b (8)
88
80
80
100
90
90
80
c (10)
100
100
Samce
(M)
a (5) 35-44 33-40 33-39 32-40 32-36 29-41 26-34 26-30 20-24
b (8) 29-34 27-32 29-32 24-32 23-30 21-32 16-26 19-25 15-20
Mean
auction
price
in
euro
(from-to)
Male
c (10) 32-38 31-38 27-37 30-36 27-36 27-35 22-40
(M)
2-12 24-42 4-13 20-46
1-2
4-34
3-12
2-12
a (5)
2-6
4-19
6-50
5-21
1-1
10-32
4-73
22-27
b
(8)
11-37
3-7
The participation of skins (%) (from-to) c (10) 1-15
2-14
5-26
1-3
4-63
5-51
2-7
100
a
(3)
33
100
100
100
67
100
67
67
Udział ferm (w %)
67
b
(6)
33
83
50
83
67
83
50
67
71
c (7)
29
100
43
100
86
100
71
86
Samice
(F)
19-24
19-20
18-18
17-18
15-16
14-14
13-16
13-17
11-14
a
(3)
Średnia cena w euro (od-do) Mean b (6) 16-19 14-18 16-19 12-17 16-18 12-14 9-14
9-13
8-9
Female
c (7) 21-23 20-23 20-22 19-22 19-22 19-21 15-20 17-20 15-18
(F)
1-7
a (3)
17-34
2-2
1-1
1-4
1-1
29-38
24-36
1-1
1-13 17-59
(6)
1-2
1-4
1-7
1-70
12-52
16-43 1-29
The participation of skins (%) (from-to) bc (7)
2-13
2-48
1-3
1-4
1-2
1-42
2-34
10-66 1-44
a — 2001/2002
SR
Saga Royal
Saga Royal
b — 2002/2003
S
Saga
Saga
c — 2003/2004
1A
skóry z okrywą SR i S z wadą
skins with SR and S pelt with an error
( ) liczba ferm
1
pierwsza jakość
first quality
1B
skóry z okrywą pierwszej jakości z wadą
first quality skins with an error
2
druga jakość
second quality
3
niska jakość
low quality
BR
pokopulacyjne w gatunku regularnym
after mating in regular sort
BRL
pokopulacyjne w gatunku nieregularnym z wadą
after mating irregular sort with an error
4
pozostałe skóry pozagatunkowe
all the remained skins (not classified)
100
17
43
2-8
4-4
9-19
1-5
1-1
1-2
1-1
1-1
7-7
5-8
4
20
38
2001/2002-2003/2004 w zależności od gatunku (jakość)
in year 2001/2002-2003/2004 in relation to fur purity
51
52
Piśmiennictwo
1. Cholewa R. 2000. Chów i hodowla zwierząt futerkowych. AR Poznań.
2. Dąbrowska D. 1993. Sytuacja w hodowli zwierząt futerkowych w Polsce. Zesz.
Nauk. Prz. Hod. PTZ 12, 79-88.
3. Fjeld K. 1986. Norske skinn i nordisk sammenheng. Norsk Pelsdyrblad 12,
486-494.
4. Kubacki S. 1989. Porównanie podstawowych cech użytkowych lisów polarnych niebieskich polskich i norweskich na tle dotychczasowego skupu i eksportu skór lisich w kraju. Rozprawy nr 36 ATR w Bydgoszczy.
5. Kubacki S., Horoszczuk R., Kubacki P. 2004a. Eksport skór lisów polarnych
cienistych (shadow) w sezonie 2000/2001. Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN
Seria B, 53, 111-119.
6. Kubacki P., Horoszczuk R., Kubacki S. 2004b. Analiza wyników eksportu skór
norek odmiany scanblack, scanbrown i mahogany w sezonie 2000/2001. Zesz.
Nauk ATR w Bydgoszczy, Zootechnika 34, 125-132.
7. Kubacki S., Zawiślak J., Horoszczuk R., Kubacki P. 2005. Wyniki aukcyjne
sprzedaży krajowych skór jenotów w Helsinkach w latach 2000-2003. Pr.
Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN, Seria B, 56, 117-125.
8. Kubacki S., Horoszczuk R., Święcicka N., Kubacki P., Gulda D. 2006. Wyniki
sprzedaży krajowych skór norek odmiany scanblack, scanbrown i mahogany
w sezonie 2002/2003. Pr. Komis. Nauk Rol. I Biol. BTN, Seria B, 59, 41-53.
9. Kubacki S., Święcicka N., Zawiślak J., Gulda D. 2007. Towarowa produkcja
i eksport skór norek. Sprawozdanie z badań (BS-3/2005). UTP Bydgoszcz
(maszynopis).
10. Kuźniewicz J., Filistowicz A. 1999. Chów i hodowla zwierząt futerkowych.
AR Wrocław.
11. Lohi O. 1993. Reproduction results — reproduction problems and Future
Challenges for Research with Fur Animals. Zesz. Nauk Prz. Hod. PTZ. 12, 19-25.
12. Maciejowski J. 1987. Produkcja i hodowla zwierząt futerkowych w Polsce na
tle produkcji światowej. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 341, 15-18.
13. Sławoń J. 1999. Produkcja i wyniki sprzedaży skór. Hod. Zw. Fut. 2(4), 4-11.
14. Sławoń J. 2000. Rynek skór futerkowych w sezonie 1999/2000. Hod. Zw. Fut.
5 (7), 6-8.
15. Sławoń J., Jarosz S., Lorek O., Maciejowski J. 1984. Stan produkcji mięsożernych zwierząt futerkowych w Polsce w latach 1976-1983. PTZ Sekcja Prod.
i Hod. Zw. Fut. Warszawa (maszynopis).
16. Sørensen H. 1986. Orientering om sesongen 1986/87 og skindmarkedet. Norsk
Pelsdyrblad 11, 445-449.
THE RESULTS OF SALES OF DOMESTIC SKINS OF MINKS
OF SCANBROWN VARIETY IN SEASON 2001/2002-2003/2004
53
Summary
The analysis of auction prices of skins obtained in Helsinki auction concerned
mink of scanbrown variety, which were sold in season 2001/2002-2003/2004. The
analysis concerned skin size, color type, fur purity and quality. The highest prices
were obtained for male skins four zero size (48 euro — season 2001/2002), however
their participation was rather small and ranged from 1% to 5%. Also the participation of skins in the best sort (Saga Royal) was relatively small (from 1% to 19%).
The obtained relatively high prices for skins in season 2001/2002 influenced in a positive way on the increase of interest of domestic breeders for this kind of animal
production because the number of mink farms is increasing from one year to another.
Keywords: mink, skin, export results
Seria B, Nr 64
Stanisław Kubacki, Jarosław Lewandowski*, Monika Monkiewicz,
Magdalena Drewka, Dominika Gulda
Zakład Hodowli Koni i Zwierząt Futerkowych
*Kujawsko-Pomorski Związek Hodowców Koni w Bydgoszczy
ANALIZA WYNIKÓW UZYSKANYCH PODCZAS POKAZÓW
MŁODYCH KONI W WOJEWÓDZTWIE
KUJAWSKO-POMORSKIM W LATACH 2005-2007
Wstęp
Wystawy młodych koni odgrywają istotną rolę w doskonaleniu krajowego
pogłowia koni wierzchowych. Są okazją do propagowania określonego kierunku
pracy hodowlanej stosowanej w hodowli koni i poznania współczesnego modelu
zwierząt danej rasy. Stanowią one miejsce spotkań hodowców, sędziów i potencjalnych kupców określonego materiału hodowlanego.
Obecnie obserwuje się rozwój użytkowania wierzchowego koni, głównie w sporcie
(Geringer, Kiełbasiewicz, 2004; Pietrzak i wsp., 2004) i rekreacji (Kubacki i wsp., 2004).
Dynamicznie rozwijające się populacje wiążą się ze zwiększoną ostrością
selekcji. Właściwie prowadzona ocena i selekcja zwierząt jest podstawą uzyskania
konsekwentnego postępu hodowlanego, uwzględniającego w swych kryteriach
końcowych np. wysoką wartość użytkową (Wiszowaty, 2002).
W hodowli koni sportowych znaczenia nabierają takie kryteria selekcji, jak
skoczność, elastyczność w chodach podstawowych (Kaproń, 2005). W większości
krajów tworzy się specjalne programy hodowlane ukierunkowane na określoną
dyscyplinę jeździecką (Pietrzak, 2005). Przeprowadzanie pokazów młodych koni
(klaczy i ogierków) ma na celu wstępne wyselekcjonowanie najlepszego materiału
hodowlanego, który w przyszłości będzie stanowił materiał zarodowy.
Celem badań było przeprowadzenie analizy wyników uzyskanych podczas
pokazów młodzieży hodowlanej koni w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2005-2007, jako ważnego kryterium przy wyborze zwierząt do dalszej hodowli.
Materiał i metody
Materiał do badań stanowiły dane uzyskane podczas przeprowadzanych corocznie
wystaw młodzieży hodowlanej w województwie kujawsko-pomorskim w latach
2005-2007. Analizie poddano młodzież (klaczki i ogierki) w różnym wieku (od poniżej roku do 2 lat). Na pierwszej wystawie oceniono 55 sztuk (rok 2005), na dru-
56
giej — 61 sztuk (rok 2006), na trzeciej — 68 sztuk (rok 2007). Łącznie ocenie
poddano 184 konie, w tym 102 klaczki i 82 ogierki. W badaniach uwzględniono
następujące cechy: typ, pokrój, ruch, kondycja i pielęgnacja. Ocena każdej cechy
została wyrażona w punktach (maximum 10 pkt) w każdym roku zwierzęta ocenione były przez tych samych sędziów.
Analizowaną populację podzielono w zależności od pochodzenia ze strony
ojca (minimum 5 sztuk potomstwa), wieku ocenianych koni oraz płci. Obliczono
średnie wartości cech, współczynnik zmienności, a także wzajemne zależności —
korelacje między analizowanymi cechami, za pomocą korelacji rangowej Spearmana
(Sobczyk, 2007).
Wyniki i dyskusja
Podstawą selekcji jest szacowanie wartości hodowlanej koni tak, aby mogła
ona przynosić pożądane efekty, czyli poprawnie i jak najbliżej rzeczywistości
ocenić zdolność przekazywania określonych cech przez konkretne konie na
potomstwo (Polak, 2004). Oceniane na pokazach i wystawach cechy wskazują,
na ile odpowiadają one założeniom selekcyjnym hodowców i odzwierciedlają
konkretną potrzebę np. pod względem wartości użytkowej.
Szacowanie wartości hodowlanej zwierząt gospodarskich opiera się na
zastosowaniu odpowiednich modeli matematycznych. W zależności od tego, na ile
trafnie model taki tłumaczy rzeczywistą zmienność cechy, zależy jakość oszacowania jej wartości (Kulisiewicz, 1998).
Przedstawiona w pracy charakterystyka wyników uzyskanych podczas pokazów młodzieży hodowlanej wskazuje, że średnia łączna nota dla badanej
populacji wynosiła 33,87 pkt z odchyleniem od 29,67 pkt do 38,50 pkt (tab. 1).
Najwyższą średnią łączną ocen (34,83 pkt) uzyskało potomstwo po ogierze Maram
i ogierze Rubin (34,52 pkt). Wystąpiła tu jednak największa zmienność tej cechy
(7,06%). W dalszej kolejności uplasowały się konie po ogierach Sapieha, Landor,
Grand Amour i Grand de la Cour. Uzyskana łączna nota u młodzieży hodowlanej
pochodząca po wyżej wymienionych ogierach wynosiła powyżej średniej w porównaniu do całej badanej populacji.
W przypadku podziału na płeć, nieznacznie wyższą wartością charakteryzowały się klaczki (33,94 pkt). Również na bardzo zbliżonym poziomie otrzymano średnią łączną notę w zależności od wieku, przy stosunkowo niskiej zmienności tej cechy (ok. 2-3%).
Analizując poszczególne cechy (typ, pokrój, ruch oraz kondycja i pielęgnacja),
należy uznać, iż najwyższą średnią wartość uzyskano dla cechy „kondycja i pielęgnacja” (9,52 pkt). Stanowiło to 28,11% łącznej noty. Najmniejszy procentowy
udział w łącznej nocie wystąpił dla cechy „ruch” (22,94%). Dla poszczególnych
cech nie stwierdzono znacznych różnic w zależności od płci i wieku, w jakim
dokonana została ocena analizowanych cech.
0,21
0,16
8,78
8,70
16
Makker
Maram
Romualdo
Rubin
7
8
9
10
Sapieha
Inne
12
Others
Razem total
Udział w %
Participation %
ogierki
young stallions
klaczki
young mares
poniżej roku
below one year
roczniaki
yerlings
dwulatki
two years old
11
6
0,47
0,34
0,37
8,56
8,63
8,66
8,56
8,52
82
102
78
62
44
0,33
0,33
0,36
0,42
7,20 10,00 7,91
0,31
8,05
7,30
9,30
0,26
7,20 10,00 8,02
9,70
8,02
-
7,20
23,6
0,33
-
7,20 10,00 7,94
-
7,20 10,00 7,98
0,35
0,35
7,20 10,00 7,91
0,35
0,39
8,60
8,55
0,20
8,20
9,30
8,00
0,64
0,49
7,79
0,30
0,36
0,28
0,28
0,32
0,20
7,50 10,00 8,01
9,70
8,50
8,04
8,05
7,98
7,93
8,16
0,15
0,34
Vx
0,80
0,28
25,4
9,50
8,00
7,87
7,74
x
7,30
184
80
9,20
8,00
9,70
9,70
7,70
8,00
9,00
8,00
9,20
8,30
8,00
9,00
7,80
Max
7,30
Min
7,00
7,00
6,00
6,00
6,00
-
6,00
6,00
7,70
7,20
6,00
8,00
7,00
7,00
7,00
7,00
7,50
7,20
6,80
Min
Pokrój
Exterior
0,50
0,35
0,14
0,34
0,19
8,63
8,76
7
6
8,46
9,00
10
6
9
8,75
19
5
8,65
15
Grand Amour
Grand
de la Cour
Landor
4
8,56
5
0,04
0,33
Grafit
8,06
5
3
8,12
6
Czumak
Vx
Good Luck
x
Typ
Type
1
n
2
Nazwa ojca
The father’s
name
Lp
8,50
9,00
9,00
9,30
9,00
9,30
-
9,00
9,30
8,80
9,30
9,00
9,00
9,00
9,00
9,00
9,00
8,70
8,30
Max
Vx
Min
-
-
7,68
7,81
7,79
0,41
0,40
0,42
6,30
6,30
6,30
7,79 0,401 6,30
7,74 0,427 6,30
22,9
7,77 0,411 6,30
7,75 0,473 6,30
7,62 0,438 7,00
8,13 0,606 7,30
7,71 0,454 6,70
7,50 0,216 7,00
7,73 0,401 6,80
7,91 0,218 7,20
7,93 0,419 6,80
7,98 0,359 7,20
7,34 0,148 7,00
7,18 0,027 7,00
7,85 0,435 6,80
x
Ruch
Movement
9,00
9,20
9,20
9,20
9,20
-
9,20
9,20
8,70
9,20
8,70
8,00
9,00
9,20
9,00
9,00
8,00
8,30
8,70
Max
9,58
9,37
9,60
9,53
9,50
28,1
9,52
9,47
9,87
9,53
9,80
9,83
9,30
9,56
9,53
9,66
9,64
9,06
9,35
x
0,24
0,34
0,35
0,33
0,33
-
0,33
0,35
0,11
0,39
0,20
0,17
0,37
0,30
0,40
0,19
0,25
0,87
0,17
Vx
Max
x
Vx
Min
Łączna nota
Total grade
Max
-
100,00
-
-
-
8,50 10,00 33,83 3,02 29,67 36,83
8,00 10,00 33,77 2,47 30,00 37,00
8,00 10,00 33,95 3,13 29,83 38,50
8,00 10,00 33,94 2,59 29,83 37,00
8,30 10,00 33,76 3,21 29,67 38,50
-
8,00 10,00 33,86 2,86 29,67 38,50
8,00 10,00 33,68 3,44 29,67 37,17
9,20 10,00 34,31 1,68 33,17 36,83
8,30 10,00 34,52 7,06 30,83 38,50
8,70 10,00 33,79 2,45 31,00 35,67
9,00 10,00 34,83 2,74 32,00 36,33
8,00 10,00 33,77 1,66 31,33 36,00
8,70 10,00 34,27 1,55 31,33 36,33
8,00 10,00 34,18 1,94 32,00 36,17
8,70 10,00 34,22 1,93 32,50 37,00
9,00 10,00 33,70 1,33 32,50 53,00
8,00 10,00 32,07 0,37 31,33 32,67
9,00 10,00 33,17 3,62 30,00 35,33
Min
Kondycja i pielęgnacja
Stamina and care
Tabela 1. Charakterystyka wyników uzyskanych podczas pokazów młodzieży hodowlanej (młodych koni szlachetnych) w województwie
kujawsko-pomorskim w latach 2005-2007
Table 1. The characterization of results obtained during the noble young horses show in Kujawsko-Pomorskie Province in years 2005-2007
57
58
Tabela 2. Współczynnik korelacji rangowej między badanymi cechami u młodych koni
szlachetnych
Table 2. The coefficients o frank correlation between selected traits of the noble young
horses
Wyszczególnienie n
Specification
r 1.2
r 1.3
r 1.4
Korelacje rangowe
Rank corelations
r 1.5
r 2.3 r 2.4 r 2.5 r 3.4 r 3.5
Ogierki
Young 82 0,729** 0,439** 0,276** 0,738** 0,422**
stallions
Klaczki
Young 102 0,661** 0,386** 0,252** 0,619** 0,301**
mares
r 4.5
0,691**
0,619** 0,515**
0,520**
0,484** 0,457**
Razem 184 0,692** 0,413** 0,244** 0,817** 0,354** - 0,754** - 0,704** 0,491**
Total
1 — typ — type
2 — pokrój — exterior
3 — ruch — movement
4 — kondycja i pielęgnacja — stamina and care
5 — łączna nota — total grade
* — istotne przy p≤0,05 — significant at p≤0.05
** — istotne przy p≤0,01 — significant at p≤0.01
W tabeli 2 i na rysunku 1 przedstawiono współczynnik korelacji rangowych
między analizowanymi cechami z uwzględnieniem płci. Najwyższa zgodność
uszeregowania między badanymi cechami dla ogierków i klaczek łącznie wynosiła
między typem a łączną notą (r1.5 = 0,817**). Na uwagę zasługuje stosunkowo
wysoka korelacja rangowa pomiędzy typem i pokrojem (r1.2 = 0,692**) oraz typem
i ruchem (r1.3 = 0,413**). Natomiast najniższa wystąpiła między typem a kondycją
i pielęgnacją (r1.4 = 0,244**). Nie stwierdzono korelacji rangowej pomiędzy
pokrojem a kondycją i pielęgnacją (r2.4) oraz między typem a kondycją i pielęgnacją (r2.4). Zależność ta jest o tyle interesująca, iż kondycja i pielęgnacja
w łącznej nocie stanowiła u badanej populacji młodzieży największy procentowy
udział (ponad 28%). Wykazano także, że ogierki w porównaniu z klaczkami
charakteryzowały się w każdym przypadku wyższymi współczynnikami korelacji
rangowej.
Skuteczność zastosowania takiego systemu selekcji młodzieży hodowlanej
wymaga prowadzenia dalszych badań, a w szczególności wyboru właściwego
modelu do szacowania wartości hodowlanej zwierząt. Na powyższy fakt zwracał
uwagę już wcześniej Kaproń i wsp. (2005). Na przykładzie koni półkrwi sugeruje
on dokonanie modyfikacji dotychczasowej metody bonitacji pokroju, stosowanej
przez PZHK i zastąpienie jej całkowicie lub częściowo własną metodą bonitacji,
która charakteryzuje się w ocenie autorów większą współzależnością między
cechami pokroju a wydajnością ruchową koni.
Rysunek 1. Korelacje rangowe pomiędzy wybranymi cechami u młodych koni szlachetnych (n=184)
Figure 1. Rank correlations between selected traits of the noble young horses (n=184)
59
60
Wnioski
1. Na podstawie przedstawionych wyników uzyskanych podczas pokazów młodych
koni w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2005-2007 wyłoniła się
stawka ogierów (ojców), po których potomstwo uzyskało zdecydowanie wyższą
średnią łączną notę od średniej (33,87 pkt), jaką uzyskano w odniesieniu do całej
analizowanej populacji (184 szt.). Są to następujące ogiery: Maram, Rubin,
Sapieha, Landor, Grand Amour i Grand de la Cour.
2. Wykazano, że niezgodność uszeregowania cech na podstawie pokroju a kondycji
i pielęgnacji oraz ruchu a kondycji i pielęgnacji była bardzo wysoka. Stwierdzono natomiast wysokie korelacje rangowe pomiędzy pozostałymi cechami (typem
a pokrojem; typem a ruchem i typem a łączną notą oraz pomiędzy pokrojem a ruchem i łączną notą). Ich wartości mieściły się w przedziale od 0,354** do
0,817**. Cecha „kondycja i pielęgnacja”, jaka brana jest pod uwagę podczas
pokazu młodych koni, stanowiła największy udział (ponad 28%) w łącznej
nocie, natomiast nie była ona skorelowana z pozostałymi cechami to znaczy z typem, pokrojem i ruchem. Fakt ten wskazuje na konieczność prowadzenia dalszych badań, a w szczególności wyboru właściwego modelu szacowania wartości
hodowlanej zwierząt.
Piśmiennictwo
1. Geringer H., Kiełbasiewicz A. 2004. Ocena wartości hodowlanej ogierów na podstawie wartości użytkowej ich potomstwa startującego w krajowych zawodach
WKKW w latach 1992-2002. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 72 (5), 17-25.
2. Kaproń M., Janczarek J., Suska A., Marchel I. 2005. Próba oceny współzależności między dwoma systemami bonitacji pokroju ogierów półkrwi a wskaźnikami ich wydolności ruchowej. Zesz. Nauk. PTZ Warszawa 1, 1, 27-43.
3. Kubacki S., Kubacki P., Drewka M. 2004. Użytkowanie koni w wybranych
ośrodkach jeździeckich i agroturystycznych w woj. kujawsko-pomorskim. Pr.
Komis. Nauk. Roln. i Biol. BTN, seria B, nr 53, 121-132.
4. Kulisiewicz Z. 1998. BLUP — teoria, historia, zastosowanie. Prace i Materiały
Zootechniczne 53, 7-20.
5. Pietrzak S., Bekiesz D., Cuber A. 2004. Określenie wartości użytkowej różnych
ras koni w poszczególnych dyscyplinach krajowego sportu jeździeckiego w latach 2001-2002. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 72 (5), 75-84.
6. Pietrzak S. 2005. Hodowla i produkcja koni sportowych w Europie. Prz. Hod. 1,
23-27.
7. Polak G. 2004. Metody oceny predyspozycji wierzchowych koni półkrwi w Niemczech i we Francji cz. I system niemiecki. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1, 19-22.
8. Sobczyk M. 2007. Statystyka. PWN
9. Wiszowaty K. 2002. Francuska droga do sukcesu. Koń Polski 12, 56-59.
61
THE ANALYSIS OF RESULTS OBTAINED DURING THE YOUNG HORSES
SHOW IN KUJAWSKO-POMORSKIE PROVINCE IN YEARS 2005-2007
Summary
On the basis of the data obtained during the carried out annual show of young
horses in Kujawsko-Pomorskie Province in years 2005-2007 it has been shown that
the mean total amount of points, in relation to the whole population (184 individuals),
was 33.87 points. It has been noticed occurence of highly significant rank correlation between exterior and total grade. Their values ranged between 0.354 to 0.817.
There was no rank correlation between exterior and stamina, exterior and care,
movement and stamina and movement and care.
Keywords: horses, young horses show, selection, corelations
Seria B, Nr 64
Wojciech Neja1, Beata Sitkowska2, Bogna Kowaliszyn2
1Katedra Hodowli Bydła
2Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt
ZWIĄZEK GENETYCZNYCH WARIANTÓW
BETA-LAKTOGLOBULINY Z WYDAJNOŚCIĄ
I SKŁADEM MLEKA KRÓW W PIERWSZEJ LAKTACJI*
Wstęp
Walory biologiczne, odżywcze i technologiczne mleka w dużej mierze zależą
od zawartych w nim białek (Kamiński, 2001).
Obecnie w Polsce (Kamiński i Zabolewicz, 2000; Ziemiński i wsp., 2005;
Litwińczuk i wsp., 2006) poszukuje się związku między polimorfizmem białek
mleka a cechami produkcyjnymi, co próbuje się wykorzystać w doskonaleniu składu i właściwości technologicznych mleka (Kamiński, 2001).
Jednym z podstawowych składników białek serwatkowych mleka krowiego
jest beta-laktoglobulina. Pod względem form polimorficznych beta-laktoglobulina jest najbardziej zróżnicowanym białkiem, przy czym najczęściej identyfikowane
są jej trzy warianty: AA, AB, BB (Litwińczuk i wsp., 2006).
Celem badań była analiza frekwencji genów i genotypów beta-laktoglobuliny
oraz ich wpływu na wydajność i skład chemiczny mleka krów pierwiastek utrzymywanych w wybranych gospodarstwach położonych w województwie kujawsko-pomorskim.
Materiał i metody
Badaniami objęto 274 krowy pierwiastki rasy holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany
czarno-białej użytkowanych w pięciu stadach położonych w województwie kujawsko-pomorskim. Krew pobrano z żyły jarzmowej do probówek z EDTA. Izolacji
DNA dokonano przy wykorzystaniu kitu do izolacji MasterPure™ DNA Purification Kit (Epicentre Technologies). Identyfikacji genu BLG dokonano za pomocą metody PCR-RFLP zgodnie z metodyką podaną przez Medrano i Aguilar-Cordova (1990). Uzyskane fragmenty restrykcyjne rozdzielano w 3,5-procentowym żelu agarozowanym z dodatkiem bromku etydyny (0,5 µg·ml-1), w obecności
wzorca DNA pUC19/MspI.
* Praca dofinansowana z budżetu województwa w ramach Regionalnego Funduszu Badań i Wdrożeń
Województwa Kujawsko-Pomorskiego.
64
Na podstawie uzyskanych wyników przeprowadzono charakterystykę struktury genetycznej badanej populacji krów, w tym celu obliczono frekwencję genów
i genotypów beta-laktoglobuliny (BLG). Dane o użytkowości mlecznej krów pierwiastek pochodziły z bazy danych systemu SYMLEK. Obliczenia statystyczne
wykonano przy zastosowaniu jednoczynnikowej analizy wariancji (SAS). Istotności różnic zweryfikowano za pomocą testu Scheffe (SAS 2004).
Wyniki i dyskusja
Oszacowaną frekwencję genów i genotypów beta-laktoglobuliny przedstawiono w tabeli 1. W badanej populacji pod względem polimorfizmu beta-laktoglobuliny wyodrębniono trzy grupy krów: AA, AB i BB. Frekwencja allelu A została
oszacowana na 0,49, a genu B na 0,51. Udział heterozygot AB był znacznie większy niż homozygot AA i BB. Podobne rezultaty badań uzyskali Kamiński (2001)
oraz Czerniawska-Piątkowska i Kamieniecki (2002). Ziemiński i wsp. (2005)
w badaniach przeprowadzonych w województwie opolskim na 856 krowach rasy
czarno-białej oszacowali frekwencję allelu B beta-laktoglobuliny na 55%, a allelu
A na 45%, natomiast częstotliwość występowania heterozygot AB i homozygot BB
i AA wynosiła odpowiednio: 50%, 30% i 20%. Zdaniem Walawskiego i wsp.
(1999) w krajowej populacji bydła czarno-białego w latach 1980-1999 zwiększyła
się frekwencja allelu LGB B z 51,1% do 60,9%, a homozygot LGB BB z 21,7% do
35,5%. Litwińczuk i wsp. (2006) wskazują za innymi autorami na zróżnicowanie
częstotliwości występowania genów A i B w zależności od rasy bydła.
Tabela 1. Frekwencja genów i genotypów beta-laktoglobuliny w badanej populacji
Table 1. The frequency of beta-globulin genes and genotypes in the examined population
Genotyp
Genotype
AA
AB
BB
Liczba
genotypów
Number
of genotypes
71
128
75
Frekwencja
genotypów
Frequency
of genotypes
25,91
46,72
27,37
Frekwencja allelu
Frequence of allele
A
B
0,49
0,51
Wyniki produkcyjności krów pierwiastek w zależności od wariantu genetycznego beta-laktoglobuliny przedstawiono w tabeli 2. Najwyższą wydajność mleka
(6645 kg) i białka (222 kg) stwierdzono u krów o genotypie BLG AA. Wydajność
mleka heterozygot o genotypie LGB AB była mniejsza o 101 kg, a homozygot
LGB BB o 226 kg. Wydajnością tłuszczu na poziomie 298 kg charakteryzowały się
heterozygoty LGB AB. Produkowały one o około 1,5 i 6 kg tłuszczu więcej niż
homozygoty LGB AA i BB. Wyniki badań własnych korespondują z rezultatami
uzyskanymi przez Kamińskiego i Zabolewicza (2000). Litwińczuk i wsp. (2006)
podają za innymi autorami, że genotyp LGB AB związany jest z wyższą wydajnością. Wyniki badań własnych nie zostały potwierdzone statystycznie, jednak na ich
65
podstawie można wnioskować o korzystnym wpływie allelu LGB A na wydajność
mleka i jego podstawowych składników.
Tabela 2. Analiza cech mleka badanej populacji oszacowanych dla pierwszej laktacji w zależności od wariantu genetycznego beta-laktoglobuliny
Table 2. Analysis of milk characteristic of examined population estimated for first lactation depending on genetic variant of beta-lactoglobulin
Genotyp
Genotype
AA
AB
BB
Wydajność
mleka
Milk yield (kg)
6645,72
6544,87
6419,40
Tłuszcz
Fat (kg)
Tłuszcz
Fat (%)
Białko
Protein (kg)
Białko
Protein (%)
296,54
298,00
291,67
4,45
4,56
4,53
222,86
221,15
216,32
3,35
3,37
3,34
Zawartość tłuszczu w mleku krów o wariantach genetycznych LGB AB i BB
kształtowała się średnio na poziomie 4,55%, nieco mniej tłuszczu (4,45%) zawierało mleko krów o genotypie LGB AA. Niezależnie od wariantu genetycznego beta-laktoglobuliny zawartość białka w mleku badanych krów pierwiastek była prawie
jednakowa (3,34-3,37%).
Polimorfizm białek został na tyle poznany, że w pracy hodowlanej genetyczne
warianty białek mleka powinny zostać z powodzeniem wprowadzone jako dodatkowe parametry selekcyjne. Dotyczy to głównie wariantów genetycznych beta-laktogobuliny i kappa-kazeiny oraz ich wpływu na zawartość białka oraz cechy
technologiczne mleka. Prowadzenie selekcji bydła mlecznego z wykorzystaniem
markerów genetycznych byłoby odpowiedzią na coraz wyższe wymagania przemysłu mleczarskiego, preferującego mleko o wyższych parametrach technologicznych
do produkcji serów (Litwińczuk i wsp., 2006).
Wnioski
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na większy udział w badanej
populacji heterozygot LGB AB (46,72%) w porównaniu z homozygotami LGB AA
(25,91%) i LGB BB (27,37%). Najwyższą wydajność mleka i białka stwierdzono
w laktacji pierwszej u krów o genotypie LGB AA.
Piśmiennictwo
1. Czerniawska-Piątkowska E., Kamieniecki H. 2002. Frekwencja genów i genotypów białek mleka krów w wielkostadnym gospodarstwie z terenu Pomorza
Zachodniego. Folia Univ. Stetin., Zoot. 227, 44, 35-40.
2. Kamiński S. 2001. Polimorfizm genów białek mleka u bydła. Olsztyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
66
3. Kamiński S., Zabolewicz T. 2000. Associations between bovine beta-lactoglobulin polymorphism within coding and regulary sequences and milk performance traits. J. App. Genet. 41, 2, 91-99.
4. Litwińczuk A., Barłowska J., Król J., Litwińczuk Z. 2006. Białka polimorficzne
mleka jako markery cech użytkowych bydła mlecznego i mięsnego. Med. Wet.
62, 1, 6-10.
5. Medrano J.F. and E. Aguilar-Cordova. 1990. Genotyping of bovine kappa-casein loci following DNA sequence amplification. Bio/Technology 8, 144-146.
6. SAS Institute Inc. 2004. SAS/STAT(r) 9.1 User’s Guide. Cary, NC: SAS
Institute Inc.
7. Walawski K., Kamiński S., Czarnik U., Zabolewicz T. 1999. Dynamic changes
in the genetic structure of beta-lactoglobulin (LGB) polymorphic system and its
possible association with mastitis resistance in Black-and-White cattle. Arch.
Tierz. Dummerstorf 42, 178-180.
8. Ziemiński R., Juszczak J., Czarnik U., Ćwikła A., Zabolewicz T., Walawski K.
2005. Związek między polimorfizmem białek mleka i zróżnicowaniem wydajności oraz składu mleka krów utrzymywanych w stadzie bydła rasy czarno-białej Kombinatu Rolnego Kietrz, Acta Sci. Poi., Zoot. 4, 1, 163-170.
RELATIONSHIP BETWEEN THE POLYMORPHIC COMPOSITE
FORMS OF BETA-LACTOGLOBULIN ON THE MILK YIELD
AND CHEMICAL COMPOSITION IN FIRST LACTATION
Summary
On the basis of polymorphism in beta-lactoglobulin gene, a genetic structure of
273 cows bred in the Kujavian-Pomeranian voivodeship was determined and relationship between the polymorphic forms of BLG on the milk yield and chemical
composition in first lactation. The results of the analysis, as regards polymorphism
in beta-lactoglobulin gene, indicate that in the population under analysis BLG AB
heterozygotes (46,72%) are twice as frequent as BLG AA (25,91%) and BLG BB
(27,37%) homozygotes. The highest milk yield (6645 kg) and protein yield (222 kg)
was noted for cows with BLG AA genotype. Whereas fat content in milk of BLG
AB and BB was on 4,55% lever, BLG AA homozygotes on 4,45%.
Keywords: cows, milk proteins, beta-lactoglobulin gene
Seria B, Nr 64
Halina Olszewska, Krzysztof Skowron, Agnieszka Stachowska
WPŁYW WARUNKÓW TERMICZNYCH NA PRZEŻYWALNOŚĆ
WYBRANYCH MIKROORGANIZMÓW
W SKŁADOWANEJ GNOJOWICY
Wstęp
Gnojowica jest nawozem naturalnym o dość dużej wartości nawozowej
(Kutera, 1994; Maćkowiak, 1999), przy czym jej rolnicze wykorzystanie wiązać się
może ze znacznym ryzykiem sanitarnym i mikrobiologicznym. W gnojowicy
występują w dużych ilościach różnorodne bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty oraz
ich jaja i oocysty (Guan i wsp., 2003; Olszewska, 2005). Dominującą grupą mikroorganizmów są bakterie, w tym także patogenne (Olszewska, 2005), np. z rodzaju:
Brucela, Mycobacterium, Leptospira, Chlamydia, Rickettsia (Strauch, 1991). Tak
duża różnorodność drobnoustrojów występująca w gnojowicy sprawia, że niezwykle istotne stają się czas i temperatura jej magazynowania, jako główne czynniki
wpływające na proces stabilizacji gnojowicy.
Celem przeprowadzonych badań było określenie tempa inaktywacji paciorkowców grupy D, bakterii z rodziny Enterobacteriaceae oraz ogólnej liczby grzybów w gnojowicy bydlęcej przechowywanej w temperaturze 4oC i 20oC w warunkach laboratoryjnych.
Materiał i metody
Świeżą gnojowicę bydlęcą, stanowiącą materiał badawczy, rozlano do 2 szklanych naczyń, które przechowywano w temperaturze 4oC i 20oC przez 16 tygodni.
Odczyn gnojowicy badano na początku i końcu doświadczenia.
Liczba paciorkowców fekalnych była określana raz na 2 tygodnie za pomocą
metody NPL (Pawlaczyk-Szpilowa, 1980). W celu przeprowadzenia namnażania
selektywnego użyto płynnego podłoża z glukozą i azydkiem, w którym wykonano
rząd dziesiętnych rozcieńczeń do 10-8. Zaszczepione podłoże inkubowano przez
48 godzin w temperaturze 37oC. Zmętnienie podłoża traktowano jako wynik dodatni, natomiast jego brak jako ujemny. Z prób pozytywnych przesiewano materiał na
agar z kanamycyną, eskuliną i azydkiem i inkubowano w temperaturze 37oC przez
48 godzin. Paciorkowce grupy D rosły w postaci drobnych kolonii otoczonych strefą ciemno zabarwionego agaru. Końcową identyfikację paciorkowców kałowych
wykonano w oparciu o Phadebact Strep D Test. W celu ustalenia NPL określano
68
najpierw liczbę charakterystyczną, którą następnie odnoszono do tablic Mc Crady’ego
dla 3 powtórzeń i odczytywano z nich NPL (Pawlaczyk-Szpilowa, 1980).
Liczbę bakterii z rodziny Enterobacteriaceae oraz ogólną liczbę grzybów
oznaczano co 2 tygodnie wykorzystując metodę płytkową (Pawlaczyk-Szpilowa,
1980). W celu obliczenia liczby drobnoustrojów przygotowywano rząd dziesiętnych rozcieńczeń w soli fizjologicznej. Następnie przesiewano kolejne rozcieńczenia na podłoża stałe, odpowiednie dla badanej grupy drobnoustrojów: do hodowli
bakterii z rodziny Enterobacteriaceae zastosowano agar Mac Conkeya, natomiast
do hodowli grzybów w celu oznaczenia ich ogólnej liczby użyto agaru Sabourauda
z dodatkiem 4% glukozy. Posiewy dla ustalenia liczby bakterii z rodziny Enterobacteriaceae inkubowano w temperaturze 37oC przez 24 godziny, a posiewy na
ogólną liczbę grzybów inkubowano w 25oC przez 72 godziny. Końcową identyfikację bakterii z rodziny Enterobacteriacea przeprowadzono w oparciu o testy na
oksydazę cytochromową i katalazę. Do liczenia drobnoustrojów wybierano po dwie
płytki z 2 kolejnych rozcieńczeń, na których liczba kolonii nie przekraczała 300,
zaś liczbę badanych drobnoustrojów ustalano według odpowiednich wzorów
(Pawlaczyk-Szpilowa, 1980).
Uzyskane wyniki zweryfikowano i poddano analizie statystycznej w programie
Microsoft Excel. Przeprowadzono podstawowe analizy oparte na zmianach
liczebności badanych w gnojowicy bakterii zachodzące w czasie. Istotność różnic
pomiędzy liczbą mikroorganizmów w poszczególnych etapach doświadczenia
wyznaczono w oparciu o test t-Studenta. Przyjęty poziom ufności był równy 0.95.
Wyniki i dyskusja
W doświadczeniu własnym badano zmiany liczby paciorkowców grupy D,
bakterii z rodziny Enterobacteriaceae oraz ogólnej liczby grzybów w trakcie składowania gnojowicy. Określenie teoretycznego czasu przeżycia tych mikroorganizmów może przyczynić się do ustalenia optymalnego czasu składowania gnojowicy, jak i szczególnie w przypadku grzybów poszerzyć dotychczasową wiedzę na
temat ich przeżywalności w tym nawozie.
W przypadku wszystkich badanych grup drobnoustrojów stwierdzono zjawisko stopniowej ich eliminacji z gnojowicy. Proces ten przebiegał jednak z różną
prędkością dla każdej z rozpatrywanych temperatur. Zaobserwowano tendencję do
wydłużenia się przeżywalności drobnoustrojów ze wszystkich badanych grup wraz
ze spadkiem temperatury składowania prób gnojowicy, co znalazło potwierdzenie
w wynikach doświadczeń badaczy zajmujących się tą problematyką (Guan i Holley, 2003; Olszewska 2005). Istnieją jednak doniesienia literaturowe wskazujące,
że temperatura składowania tego nawozu nie wpływa znacząco na przeżywalność
zawartych w nim mikroorganizmów (Himathongkhama i wsp., 1999).
Koncentracja początkowa i końcowa paciorkowców grupy D w próbie gnojowicy, dla obu wariantów temperaturowych, została przedstawiona w tabeli 1.
Na podstawie kolejnych oznaczeń stwierdzono stopniową redukcję liczby tych
69
bakterii w gnojowicy w obu temperaturach, przy czym była ona szybsza w temperaturze 20oC. Dzienne tempo redukcji paciorkowców w gnojowicy składowanej
w temperaturze 4oC wyniosło 0,03 log NPL, natomiast w temperaturze 20oC
odpowiednio 0,07 log NPL (tab. 2). Wyliczony na podstawie równań prostych
regresji teoretyczny czas przeżycia bakterii (tab. 2) w próbach gnojowicy w temperaturze 4oC wyniósł 210,49 dnia, a w temperaturze 20oC był równy 96,33 dnia.
Tabela 1. Liczba drobnoustrojów występujących w gnojowicy bydlęcej w temperaturze
4oC i 20oC w poszczególnych terminach oznaczeń.
Table 1. The number of germs presented in cattle slurry at 4oC i 20oC particular terms of
examinations
Czas
Time
1 godz.
1 hour
3 dni
3 days
2 tyg.
2 weeks
4 tyg.
4 weeks
6 tyg.
6 weeks
8 tyg.
8 weeks
10 tyg.
10 weeks
12 tyg.
12 weeks
14 tyg.
14 weeks
16 tyg.
16 weeks
Liczba paciorkowców
grupy D (j.t.k./ml)
Number of the D-group
streptococci (c.f.u./ml)
Liczba bakterii z rodziny
Enterobacteriaceae
Ogólna liczba grzybów
(j.t.k./ml)
(j.t.k./ml)
Number of the bacteria of Total number of fungi
Enterobacteriaceae family
(c.f.u./ml)
(c.f.u./ml)
4oC
20oC
4oC
20oC
4oC
20oC
2,00x107
2,00x107
1,08x105
1,08x105
3,05x1010
3,05x1010
4,50x106
4,00x106
4,03x106
1,23x106
3,07x108
1,05x1010
3,00x106
1,50x106
3,20x106
1,62x105
1,10x108
3,30x107
2,50x106
4,50x105
1,51x106
4.51x104
1,35x107
1,02x107
1,50x106
9,50x103
8,00x105
1,36x104
1,09x106
1,55x105
3,00x105
9,50x102
3,19x105
3,28x103
3,40x105
1,59x104
1,50x105
1,50x102
5,86x104
1,00x103
1,76x104
3,75x104
1,40x105
4,00x100
1,30x104
1,09x102
5,90x104
4,18x105
1,40x103
n.w.*
9,56x102
1,26x101
6,75x103
7,05x102
9,50x102
n.w.*
6,05x101
n.w.*
5,00x102
2,50x102
* n.w. — nie wykryto; not detected
Paciorkowce grupy D wykazują dużą tolerancję na panujące warunki środowiskowe (Gleeson i Gray 1997), co znalazło odzwierciedlenie w najdłuższym teoretycznym czasie przeżycia w gnojowicy spośród wszystkich badanych, w doświadczeniu własnym, grup mikroorganizmów. Niższa temperatura składowania prób
wpływała stabilizująco na paciorkowce. Prawidłowość tę potwierdzają badania
70
Olszewskiej (2005). Według tej autorki maksymalny czas przeżycia streptokoków
kałowych wynosi odpowiednio 23 tygodnie w 4oC i 18 tygodni w 20oC. Do
podobnych wniosków doszedł Huglund (2001), w którego eksperymencie paciorkowce grupy D były izolowane z gnojowicy w temperaturze 4oC przez ponad 160 dni,
natomiast w temperaturze 20 oC podległy całkowitej eliminacji po niespełna
40 dniach.
Liczba bakterii z rodziny Enterobacteriaceae podlegała pewnym wahaniom
w trakcie badań, jednak od 4. tygodnia doświadczenia w temperaturze 20 oC
i 2. tygodnia w temperaturze 4oC następowała ich stopniowa redukcja (tab. 1).
Dzienne tempo eliminacji bakterii z rodziny Enterobacteriaceae z gnojowicy
przechowywanej w temperaturze 4oC wyniosło 0,03 log, a w temperaturze 20oC
0,05 log (tab. 2). Wyliczony na podstawie równań prostych regresji teoretyczny
czas przeżycia bakterii z rodziny Enterobacteriaceae (tab. 2) w próbach gnojowicy w temperaturze 4oC wyniósł 193,83 dnia, w temperaturze 20oC był równy
123,60 dnia.
W przypadku bakterii z rodziny Enterobacteriace stwierdzono, że czas składowania gnojowicy ustalony na podstawie badań własnych jest wystarczający do
wyeliminowania z niej głównych bakterii patogennych reprezentujących tę grupę
mikroorganizmów, a czynnikiem determinującym tempo ich eliminacji jest temperatura. Bakterie E. coli w próbach gnojowicy przechowywanych w temperaturze
4oC przeżywają około 22 tygodnie (Guan i Holley, 2003; Olszewska, 2005), podczas gdy w temperaturze 20oC średnio 14-15 tygodni (Guan i Holley, 2003),
a niekiedy nawet 19 tygodni (Olszewska, 2005). Z kolei pałeczki z rodzaju
Salmonella mogą być izolowane z tego nawozu przez 16 albo 21 tygodni odpowiednio dla temperatury składowania prób równej 4oC lub 20oC (Olszewska,
2005).
Niektóre doniesienia literaturowe wskazują jednak na możliwość przeżywania
bakterii z tej rodziny przez czas dłuższy niż ustalony w oparciu o badania własne
(Kudva i wsp., 1998; Munch i wsp., 1987).
W trakcie doświadczenia oznaczano również ogólną liczbę grzybów obecnych
w gnojowicy i ich zmiany w czasie. Wyniki kolejnych badań przeprowadzonych
w obu wariantach temperaturowych eksperymentu wykazały tendencję do redukcji
ogólnej liczby grzybów w gnojowicy, przy czym wpływ temperatury był mało
wyraźny (tab. 1).
Dzienne tempo redukcji liczby grzybów w gnojowicy przechowywanej w temperaturze 4oC wyniosło 0,058 log, natomiast w gnojowicy przechowywanej w temperaturze 20oC było równe 0,064 log (tab. 2). Wyliczony na podstawie równań
prostych regresji teoretyczny czas przeżycia grzybów (tab. 2) w próbach gnojowicy
w temperaturze 4oC wynosił 156,33 dnia, a w temperaturze 20oC był równy
144,63 dnia.
Zagadnienie przeżywalności grzybów w gnojowicy jest stosunkowo słabo
przebadane, a dotychczasowe wyniki dość rozbieżne. Badania Milne i wsp. (1989)
71
wykazały, że grzyby mogą przeżywać w gnojowicy przez 128 dni, zaś według
Theodorou i wsp. (1990) — 10 miesięcy. McGranaghan i wsp. (1999) stwierdzili, że
grzyby przeżywają znacznie dłużej w gnojowicy (96 dni) niż w oborniku (28 dni).
Przytoczone powyżej dane zebrane przez badaczy potwierdzają także, zaobserwowaną w badaniu własnym prawidłowość, że temperatura przechowywania nie ma
istotnego wpływu na różnicowanie się tempa eliminacji grzybów z gnojowicy.
Reasumując należy stwierdzić, iż następująca w trakcie składowania gnojowicy redukcja liczby analizowanych drobnoustrojów zależy zarówno od temperatury,
jak i grupy mikroorganizmów.
Tabela 2. Współczynniki regresji charakteryzujące tempo eliminacji poszczególnych grup
mikroorganizmów w temperaturze 4oC i 20oC
Table 1. The coefficients of the regresion describing the elimination rate of each of group
of microorganisms at 4oC i 20oC
Rodzaj oznaczenia
Kind
of the examination
Paciorkowce
grupy D
D-group
streptococci
Liczba bakterii
z rodziny
Enterobacteriaceae
Number of
the bacteria of
Enterobacteriaceae
family
Ogólna liczba
grzybów
Total number
of fungi
Temperatura
Temperature
Teoretyczny czas
przeżycia
Theoretical time
of the survival
Współczynnik
„a”
Coefficient “a”
WspółWspółczynnik
czynnik
korelacji „r”
„b”
Coefficient
Coeffiof correcient “b”
lation „r”
dni
days
tygodnie
weeks
4oC
210,49
30,07
-0,0344
7,241
-0,9464
20oC
96,33
13,76
-0,0739
7,119
-0,9897
4oC
193,83
27,69
-0,0345
6,687
-0,7523
20oC
123,60
17,66
-0,0477
5,896
-0,9544
4oC
156,33
22,33
-0,0580
9,067
-0,9258
20oC
144,63
20,66
-0,0637
9,213
-0,8455
a — współczynnik kierunkowy odpowiadający średniej zmianie liczby drobnoustrojów w postaci
log/dzień; directional coefficient corresponding with the average change of the number of the
germs expressed in log/day.
b — wyraz wolny odpowiadający teoretycznie log liczby drobnoustrojów w czasie „0” zaangażowanych w dany proces; free word answering theoretically log of the number of germs in the time “0”
employed to the given process
72
Wnioski
1. Temperatura magazynowania gnojowicy determinowała tempo eliminacji wszystkich badanych grup mikroorganizmów, przy czym we wszystkich przypadkach
proces eliminacji zachodził szybciej w temperaturze 20oC niż w temperaturze
4oC.
2. Najmniejszy wpływ temperatury na różnicowanie tempa eliminacji drobnoustrojów z gnojowicy zaobserwowano w przypadku grzybów.
Piśmiennictwo
1. Gleeson C., Gray N. 1997. The coliform index and waterborne disease. E and
FN Spon London.
2. Guan T.Y., Holley R.A. 2003. Pathogen survival in swine manure environments and transmission of human enteric illness — a review. J. Environ. Qual.
32, 383-392.
3. Himathongkham S., Bahari S., Riemann H., Cliver D. 1999. Survival of
Escherichia coli O157:H7 and Salmonella Typhimurium in cow manure and
cow manure slurry. FEMS Microbiol. Lett., 178, 251-257.
4. Huglund C. 2001. Evaluation of microbial health risk associated with the reas
of source separated slurry. Ph Dthesis. Department of Biotechnology. Royal
Institute of Technology.
5. Kudva I.T., Blanch K., Hovde C. J. 1998. Analysis of Escherichia coli
O157:H7 survival in ovine or bovine manure and manure slurry. Appl.
Environ. Microbiol. 40, 1032-1038.
6. Kutera J. 1994. Gospodarka gnojowicą. Wydawnictwo Uczelniane AR Wrocław.
7. Maćkowiak Cz. 1999. Gnojowica, jej właściwości i zasady stosowania
z uwzględnieniem ochrony środowiska. Wydawnictwo IUNG Puławy, Materiały
szkoleniowe 75/99.
8. McGranaghan P., Davies J.C., Griffith G.W., Davies D.R., Theodorou M.K.
1999. The survival of anaerobic fungi in cattle faeces. FEMS Microbiology
Ecology, 29, s. 293-300.
9. Milne, A., Theodorou, M.K., Jordan, M.G.C., Kingspooner C., Trinci, A.P.J.
1989. Survival of anaerobic fungi in feces, in saliva, and in pure culture. Exp.
Mycol., 13, 27-37.
10. Munch B., Larsen E.H., Albaek B. 1987. Experimental studies in the survival
of pathogenicand indicator bacteria in aerated and non aerated cattle and pig
slurry. Biological Wastes. 22, 49-65.
11. Olszewska H. 2005. Aspekty higieniczne rolniczego wykorzystania gnojowicy.
Rozprawy nr 116. Wydawnictwo Uczelniane ATR Bydgoszcz.
12. Pawlaczyk-Szpilowa M. 1980. Ćwiczenia z mikrobiologii wody i ścieków.
PWN, Warszawa.
13. Strauch D. 1991. Survival of pathogenic micro-organisms and parasites in excreta, manure and sewage sludge. Rev. sci. tech. Off. int. Epiz. 10, (3), 813-846.
73
14. Theodorou M. K. Gill M., Kingspooner C., Beever D. E. 1990. Enumeration of
anaerobic chytridiomycetes as thallus-forming units — novel method for quantification of fibrolytic fungal populations from the digestive-tract ecosystem.
Appl. Environ. Microbiol. 56, 1073-1078.
THE EFFECT OF THERMAL CONDITIONS FOR SURVIVAL
OF SELECTED MICROORGANISMS IN STORED SLURRY
Summary
Agricultural usage of slurry is causing considerable difficulties resulting
chiefly from presence of the big number of various pathogenic microorganisms in
this natural fertilizer.
The number of D-group streptococci was determined using the MPN method
and the number of bacteria of Enterobacteriaceae and the total number of fungi
were also determined within own experience using the plate method. The AzidGlucose-Bouillon and the Kanamycin-Asculin-Azid-Agar were used for determining the number of D-group streptococci. The Mac Conkey agar was applied to cultivate the bacteria of the family Enterobacteriaceae and the Sabouraud agar with
4% glucose was applied for the determination of the total number of fungi. The theoretical survival time of all tested group of germs were calculated on the basis of
regression line equations.
Examinations carried out in two temperature variations (the 4oC and 20oC)
showed that the elimination rate of all groups of tested microorganisms was slightly
quicker at 20oC.
The practical measurement of this type of experiments consists on empirical
determining of the optimal length of the period of the slurry storage, necessary for
its higienization and for minimization of the microbiological risk of agricultural
usage of this fertilizer.
Keywords: slurry, survival of microorganisms, temperature of storage, bacteria,
fungi
Seria B, Nr 64
Anna Ossowska1, Maria Bogdzińska2, Piotr Kamiński1
1Zakład Ekologii i Ochrony Środowiska
Wydział Lekarski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Collegium Medicum w Bydgoszczy
2 Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt
ZANIECZYSZCZENIA ŚRODOWISKA
A ZMIANY W OBRĘBIE CHROMOSOMÓW
W ŚWIETLE BADAŃ
Wstęp
Od kilkudziesięciu lat przedmiotem badań są wpływy zanieczyszczenia środowiska na materiał genetyczny człowieka. Zanieczyszczenia środowiska w zależności od ich natężenia, czasu ekspozycji oraz innych pośrednich czynników przyczyniają się do zmian na poziomie DNA (indukcja mutacji) oraz chromosomów (aberracje chromosomowe).
Czynnikami określającymi narażenie organizmu na zanieczyszczenia środowiska mogą być markery biologiczne. Szereg nowych odkryć dotyczących oddziaływania substancji szkodliwych na organizm ludzki uzyskano dzięki zastosowaniu
biomarkerów zarówno cytogenetycznych, jak i molekularnych. Biomarkery obecnie uważane są za ważny element diagnostyczny w rokowaniu choroby przed
wystąpieniem jej charakterystycznych klinicznych objawów (Bonassi, 1999).
Dzięki wczesnej diagnozie możliwa jest szybsza oraz skuteczniejsza walka z chorobą (Editorial, 2006). Aberracje chromosomowe (CA), wymiana chromatyd siostrzanych (SCE) oraz mikrojądra (MN) od wielu lat stanowią ważne biomarkery.
Jednocześnie są one uważane za najwcześniejsze efekty działania czynników genotoksycznych, które występują w środowisku.
Testy cytogenetyczne oparte na analizie aberracji chromosomowych, wymianie chromatyd siostrzanych i mikrojąder są coraz powszechniej używane w diagnostyce medycznej (Norppa, 2004). Wiele badań wskazuje na związek pomiędzy
poziomem wystąpienia aberracji chromosomowych (CA) a predyspozycją do pojawienia się nowotworów różnych narządów. Takiego związku nie stwierdzono
w stosunku do wymiany chromatyd siostrzanych (SCE) oraz mikrojąder (MN)
(Bonassi, 1999; Norppa, 2004, 2001). Badania prowadzone na całym świecie
potwierdzają tę hipotezę, dzięki czemu to aberracje chromosomowe stały się jed-
76
nym z ważniejszych biomarkerów świadczących o narażeniu człowieka na czynniki mutagenne i genotoksyczne występujące w środowisku.
Niniejsze opracowanie ma na celu omówienie podstawowych czynników środowiskowych wpływających na indukcje aberracji chromosomowych u człowieka,
do których zalicza się promieniowanie, związki chemiczne oraz zanieczyszczenia
powietrza.
Aberracje chromosomowe, rodzaje i ich powstawanie
Aberracją chromosomową określa się zmiany dotyczące zarówno liczby, jak
i struktury chromosomów. W związku z tym wyróżnia się aberracje liczbowe dotyczące zmiany liczby chromosomów oraz aberracje strukturalne, które obejmują
zmiany w strukturze poszczególnych chromosomów.
Do aberracji liczbowych zalicza się poliploidie oraz aneuploidie autosomalne
i aneuploidie chromosomów płciowych. Triploidia (czyli 69 chromosomów w każdej żywej komórce) zdarza się raz na 10 000 żywych urodzeń. Tetraploidia występują znacznie rzadziej, zarówno w momencie zapłodnienia, jak i wśród żywych
urodzeń. Większość poliploidalnych zarodków ulega poronieniu. Aneuploidie
natomiast związane są z brakiem chromosomu, chromosomów bądź zawierają
dodatkowe chromosomy. Przykładem aneuploidii autosomalnej jest zespół Downa
(trisomia 21) czy zespół Edwardsa (trisomia 18). Należy także zwrócić uwagę
na zjawisko występowania braku części chromosomu bądź podwojenia danego
fragmentu chromosomu podczas tworzenia gamet. W wyniku tego obserwowane są
strukturalne nieprawidłowości chromosomów, które można podzielić na niezrównoważone oraz zrównoważone. Aberracje chromosomowe niezrównoważone
obserwowane są wówczas, gdy występuje dodanie lub utrata materiału chromosomowego, natomiast zrównoważone polegają na rearanżacji materiału genetycznego
jądra komórkowego (Jorde i wsp., 2000).
Liczbowe oraz strukturalne niezrównoważone aberracje chromosomowe
w większości przypadków powodują poważne konsekwencje zdrowotne. Z kolei
aberracje strukturalne zrównoważone często nie powodują poważnych konsekwencji zdrowotnych u danego osobnika. Osoby z translokacją zrównoważoną mogą nie
wykazywać żadnych symptomów chorobowych. Jednakże jako nosiciele nieprawidłowości chromosomowych mogą je przekazać swemu potomstwu, u którego mogą
wystąpić poważne konsekwencje zdrowotne. Do chromosomowych aberracji strukturalnych zaliczono translokacje, delecje, zespoły mikrodelecji, duplikacje, disomie
rodzicielskie, chromosomy pierścieniowe, inwersje oraz izochromosomy (Jorde
i wsp., 2000).
Aberracje chromosomowe mogą powstawać spontanicznie bądź pod wpływem
czynników chemicznych i/lub promieniowania (Mateuca i wsp., 2006). Poziom
powstawania spontanicznych aberracji chromosomowych uzależniony jest od wielu
egzogennych oraz endogennych czynników, takich jak: wiek, infekcje wirusowe, promieniowanie, obecność substancji genotoksycznych w jedzeniu oraz w środowisku
(powietrze, woda pitna), odporność czy podatność genetyczna (Rossner i wsp., 2002).
77
Strukturalne aberracje chromosomowe są wynikiem bezpośredniego złamania
nici DNA, zaburzeń na poziomie replikacji, inhibicji syntezy DNA czy innych
mechanizmów jak zahamowanie działania topoizomeraz II.
Wśród strukturalnych aberracji chromosomowych wyróżnia się aberracje typu
chromosomowego (CSAs) obejmujące dwie chromatydy danego chromosomu oraz
aberracje typu chromarydowego (CTAs) dotyczące tylko jednej chromatydy danego chromosomu. Strukturalne aberracje chromosomowe typu CSAs powstają głównie pod wpływem promieniowania, podczas gdy aberracje typu chromatydowego
indukowane są poprzez działanie czynników chemicznych.
Liczbowe aberracje chromosomowe powstają podczas anormalnej segregacji
chromosomów i są najczęściej indukowane spontanicznie (Mateuca i wsp., 2006).
Czynniki środowiskowe wywołujące aberracje chromosomowe
Promieniowanie
Człowiek narażony jest na różne typy promieniowania, zarówno na promieniowanie naturalne pochodzące z kosmosu, jak i promieniowanie wytwarzane przez
szereg urządzeń w miejscu pracy oraz zamieszkania.
Szczególną grupę stanowią pacjenci poddawani radioterapii. W fazie G0 i G1
cyklu komórkowego promieniowanie jonizujące wywołuje aberracje niezrównoważone polegające na wymianie asymetrycznej prowadzącej do powstawania chromosomów pierścieniowych czy fragmentów dicentrycznych. Promieniowanie jonizujące może także powodować występowanie aberracji zrównoważonych, najczęściej
translokacji i inwersji (Hayata i wsp., 2004; Natarajan, Boei, 2003).
Związki chemiczne
Związki chemiczne odgrywające istotną rolę w indukcji aberracji chromosomowych to przede wszystkim metale ciężkie, dioksyny oraz pestycydy.
Na szczególną uwagę zasługuje wpływ działania metali ciężkich na aparat
genetyczny komórki. Dynamiczny rozwój przemysłu i transportu przyczynia się do
wzrostu poziomu metali ciężkich w środowisku oraz ich kumulacji w organizmie
człowieka. Metale ciężkie nie pozostają neutralne w organizmie, ponieważ niektóre
z nich zaliczane są do grupy związków mutagennych i teratogennych (Babich i wsp.,
1985). Głównym czynnikiem indukującym pojawianie się aberracji chromosomowych jest czas i natężenie działania określonego metalu ciężkiego. W licznych
doniesieniach z całego świata podawane są grupy osób zawodowo narażonych na
działanie ołowiu, kadmu, wanadu, żelaza, chromu (Babich i wsp., 1985; Fu i wsp.,
1999; Maeng i wsp., 2004; Rodriguez-Mercado i wsp., 2003; Topaktas i wsp.,
2002). W literaturze przedmiotu pojawiają się także doniesienia dotyczące badań
populacyjnych obejmujących ludzi narażonych na działanie związków chemicznych, w tym metali ciężkich, przebywających w określonych środowiskach, na
przykład zamieszkujących w dużych aglomeracjach miejskich (Rossner i wsp.,
2002).
78
Wanad jako związek aneuploidogenny wywołuje złamania zarówno chromatyd, jak i całych chromosomów (Rodriguez-Marcado i wsp., 2003). Chrom indukuje również złamania chromatydowe i/lub chromosomowe, a także powstawanie
translokacji, co stwierdzono, wykonując analizy kariotypu metodą FISH (Maeng
i wsp., 2004). Badania dotyczące wpływu kadmu i żelaza wykazały zwiększoną
indukcję różnego rodzaju aberracji chromosomowych w grupie osób narażonych na
działanie tych metali w stosunku do osób z grupy kontrolnej (Fu i wsp., 1999;
Topaktas i wsp., 2002). Kadm należy również do metali ciężkich powodujących
głównie złamania chromatydowe i/lub chromosomowe (Fu i wsp., 1999). Metalem,
który wywołuje strukturalne aberracje chromosomowe, jest ołów. W zależności od
czasu ekspozycji oraz czynników towarzyszących (np. palenie papierosów, obecność innych metali ciężkich) zaobserwowano, że związki ołowiu przyczyniają się do
pojawienia złamań chromatydowych/chromosomowych, chromosomów pierścieniowych, fragmentów acentrycznych oraz dicentrycznych (Bilban, Jakobin Bilban,
2005). Występowanie podobnych typów aberracji chromosomowych zaobserwowano wśród ludzi przebywających w środowisku, w którym występował nadmiar
arsenu. Dowodzą tego wieloletnie badania prowadzone w Indiach, gdzie obserwuje
się pojawianie arsenu w stosunkowo dużych stężeniach w wodzie pitnej. Analiza
kariotypów osób zamieszkujących te tereny wykazała występowanie delecji chromatydowych, translokacji chromosomowych, fragmentów acentrycznych/dicentrycznych oraz chromosomów pierścieniowych znacznie częściej, niż wynika to
z losowego występowania nieprawidłowości chromosomowych (Mahata i wsp., 2004).
Zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenia powietrza są ważnymi czynnikami wpływającymi na zdrowie człowieka. Badania wybranych populacji ludzkich potwierdzają, że zanieczyszczenia powietrza wpływają na wzrost częstotliwości zachorowań na choroby
układu oddechowego, a w szczególności na występowanie nowotworów. Powietrze, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich, zawiera liczne, niebezpieczne
związki, które niejednokrotnie są kancerogenne i genotoksyczne (Hrelia i wsp., 2004).
Głównym źródłem związków genotoksycznych w powietrzu są substancje
powstające podczas niekompletnego spalania paliw samochodowych, opału używanego do ogrzewania budynków czy emisji dymów z zakładów przemysłowych.
Substancje tworzące spaliny samochodowe to głównie tlenek węgla, tlenek azotu,
policykliczne węglowodory aromatyczne (PAHs), benzen, 1, 4-butadien oraz ołów.
Związki te zostały uznane przez IARC (International Agency for Research on
Cancer) jako kancerogeny należące do grupy 2A i 2B (Burgaz i wsp., 2002). Aby
sprawdzić kancerogenność wymienionych wyżej substancji, przeprowadzono badania wśród osób szczególnie narażonych na ich działanie, a mianowicie kierowców
autobusów, policjantów, sprzedawców ulicznych (z racji wykonywania zawodu)
oraz mieszkańców. Badania prowadzono, określając markery cytogenetyczne
(zmiany w obrębie chromosomów) służące do wczesnego wykrywania nowotworów. W kariotypach osób wymienionych grup autorzy obserwowali powstawanie
79
chromosomów pierścieniowych, fragmentów acentrycznych i dicentrycznych, złamań chromatynowych znacznie częściej, niż wynikałoby to z częstości losowego
pojawiania się aberracji chromosomowych. Zwiększoną częstość aberracji chromosomowych przypisuje się działaniu zanieczyszczeń powietrza (Burguz i wsp., 2002).
Badania tego typu są bardzo istotne ze względu na powstawanie coraz większych
aglomeracji miejskich.
Podsumowanie
Wzrastające zanieczyszczenie środowiska wynikające z rozwoju i postępu
technicznego staje się głównym źródłem substancji wywołujących poważne konsekwencje zdrowotne u ludzi. Monitorowanie kondycji zdrowotnej mieszkańców
zamieszkujących bądź pracujących w określonych środowiskach sprzyja przewidywaniom wystąpienia określonych chorób. Określenie biomarkerów cytogenetycznych i molekularnych może przyczynić się do szybkiego i wczesnego wykrywania
szczególnie groźnych chorób, głównie różnego typu nowotworów, co niewątpliwie
przyczyni się do wypracowania skutecznych metod leczenia.
Piśmiennictwo
1. Babich H., Devanas M.A., Stotzky G. 1985. The mediation of mutagenicity and
clastogenicity of heavy metals by physicochemical factors. Environ Res. 37(2),
253-286.
2. Bilban M., Jakobin Bilban C. 2005. Incidence of cytogenetic damage in lead-zinc mine workers exposed to radon. Mutagenesis. 20(3), 187-191.
3. Bonassi S. 1999. Combining environmental exposure and genetic effect measurements in health outcome assessment. Mutat Res. 428, 177-185.
4. Burgaz S., Demircigil G.C., Karahalil B., Karakaya A.E. 2002. Chromosomal
damage in peripheral blood lymphocytes of traffic policemen and taxi drivers
exposed to urban air pollution. Chemosphere 47, 57-64.
5. Fu J.Y., Huang X.S., Zhu X.Q. 1999. Study on peripherial blood lymphocytes
chromosome abnormality of people exposed to cadmium in environment.
Biomed Environ Sci. 12(1), 15-19.
6. Hayata I., Wang C., Zhang W., Chen D., Minamihisamatsu M., Morishima H.,
Wei L., Sugahara T. 2004. Effect of high-level natural radiation on chromosomes of residents in southern China. Cytogenet Genome Res. 104(1-4), 237-239.
7. Hrelia P., Maffei F., Angelini S., Forti G.C. 2004. A molecular epidemiological
approach to health risk assessment of urban air pollution. Toxicol Lett. 149,
261-267.
8. Jorde L.B., Carey J.C., Bamshad M.J., White R.L. 2000. Genetyka medyczna.
Wydawnictwo CZELEJ Sp. z o.o.
9. Maeng S.H., Chung H.W., Kim K.J., Lee B.M., Shin Y.C., Kim S.J., Yu U.
2004. Chromosome aberration and lipid peroxidation in chromium-exposed
workers. Biomarkers 9(6), 418-434.
80
10. Mahata J., Chaki M., Ghosh P., Das J.K., Baidya K., Ray K., Natarajan A.T.,
Giri A.K. 2004. Chromosomal aberrations in arsenic-exposed human populations: a review with special reference to a comprehensive study in West Bengal,
India. Cytogenet Genome Res. 104, 359-364.
11. Mateuca R., Lombaert N., Aka P.V., Decordier I., Kirsch-Volders M. 2006.
Chromosomal changes: induction, detection methods and applicability in human biomonitoring. Biochimie 88, 1515-1531.
12. Natarajan A.T., Boei J.J.W.A. 2003. Formation of chromosome aberrations:
insight from FISH. Mutat Res. 544, 299-304.
13. Norppa H. 2004. Cytogenetic biomarker and genetic polymorphisms. Toxicol
Lett. 149, 309-334.
14. Norppa H. 2001. Genetic polymorphisms and chromosome damage. Int. J. Hyg.
Environ. Health 204, 31-38.
15. Rodriguez-Mercado J.J., Roldan-Reyes E., Altamirano-Lozano M. 2003.
Genotoxic effects of vanadium (IV) in human peripheral blood cells. Toxicol
Lett. 144(3), 359-369.
16. Rossner P., Bavorova H., Ocadlikova D., Svandova E., Sram R.J. 2002. Chromosomal aberrations in peripheral lymphocytes of children as biomarkers of
environmental exposure and life style. Toxicol Lett. 134, 79-85.
17. Topaktas M., Rencuzogullari E., Ila H.B., Kayraldiz A. 2002. Chromosome
aberration and sister chromatid exchange in workers of the iron and steel factory of Iskendetun, Turkey. Teratog Carcinog Mutagen. 22(6), 411-423.
18. Editorial. 2006. Biomarkers and molecular epidemiology — present state and
future trends: Concluding remarks. Mutat Res. 600, 77-78.
ENVIRONMENTAL POLLUTIONS AND CHANGES
BETWEEN CHROMOSOMES IN MANY RESEARCH
Summary
Ervironmental pollutions depending on their intensity, the exposure time and
other indirect factors contribute to changes on level of DNAs (the induction of the
mutation) and chromosomes (chromosomal aberrations). Depending on the exposure time and factors accompanying contribute to appearing of chromatid/chromosomal breaks, rings, acentric or dicentric fragments.
The qualification of cytogenetic and molecular biomarkers can contribute to
the quick and early detection of especially threatening diseases of the mostly different type of cancers, what doubtless will contribute to the elaboration of efficient
methods of the treatment.
Keywords: environmental pollution, chromosomal aberrations
Seria B, Nr 64
Magdalena Szkudlarek, Ewa Wiśniewska, Sławomir Mroczkowski
Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt
POLIMORFIZM GENU BIAŁKA PRIONOWEGO
W KODONACH 136, 154 i 171 WYBRANEJ GRUPY OWIEC
RASY MERYNOS POLSKI
Wstęp
W genie białka prionowego PRNP odkryto wiele polimorfizmów (Laplanche i wsp.,
1993), spośród których mutacje w trzech kodonach: 136, 154 i 171 (A136R154R171,
ARQ, ARH, AHQ, VRQ) są silnie związane z genetyczną opornością/podatnością
owiec na scrapie (trzęsawkę) (Maciulis i wsp., 1992). Ustalono, że allel VRQ odpowiedzialny jest za wysokie ryzyko zachorowań na scrapie, natomiast allel ARR
warunkuje oporność na tę chorobę (Hunter i wsp., 1996; Dawson i wsp., 1998).
Celem podjętych badań było ustalenie frekwencji alleli i genotypów genu białka
prionowego w wybranej grupie owiec rasy merynos polski.
Materiał i metody
Materiał doświadczalny stanowiło 15 maciorek rasy merynos polski pochodzących
z jednego, prywatnego stada z okolic Nakła nad Notecią (woj. kujawsko-pomorskie),
w którym nie stwierdzono przypadków zachorowań na trzęsawkę. Zwierzęta utrzymywane były w standardowych warunkach środowiskowo-żywieniowych.
Krew została pobrana od zwierząt z żyły jarzmowej do plastikowych probówek zawierających antykoagulant EDTA. DNA izolowane było z pełnej krwi
z wykorzystaniem zestawu odczynników MasterPureTM DNA Purification Kit for
Blood firmy Epicentre według instrukcji producenta z własnymi modyfikacjami.
Następnie przeprowadzono trzy reakcje PCR-RFLP z użyciem enzymów:
BspHI i BspHI+BspDI według metodyki Lühken i wsp. (2004) oraz BseLI według
metodyki Wiśniewskiej i wsp. (2006). W tym celu amplifikowano trzy fragmenty
genu PrP, używając odpowiednich par primerów, których sekwencje podano
w publikacjach Lühken i wsp. (2004) oraz Wiśniewskiej i wsp. (2006). Następnie
każdy z amplikonów poddano hydrolizie enzymatycznej, jeden z enzymem PagI
(BspHI) firmy Fermentas (Lühken i wsp., 2004), następny z enzymem BseLI
(Fermentas) (Wiśniewska i wsp., 2006), ostatni z dwoma enzymami BspHI+BspDI
(New England BioLabs) równocześnie (Lühken i wsp., 2004). Po inkubacji próbki
rozdzielono w 3,5% żelu agarozowym z dodatkiem bromku etydyny według meto-
82
dyki Lühken i wsp. (2004). Genotyp każdego osobnika ustalono na podstawie
wyników trzech reakcji hydrolizy enzymatycznej. Następnie wyliczono frekwencje
alleli (tab. 1) i genotypów PrP oraz dokonano kwalifikacji badanych osobników do
klas podatności/oporności owiec na trzęsawkę (tab. 2) (DEFRA, 2006).
Wyniki i omówienie
Przeprowadzone badania wykazały polimorfizm jedynie w kodonie 171 (R lub Q).
Nie wykryto mutacji w kodonach 136 i 154. Wszystkie zwierzęta miały zdeterminowaną alaninę (A) przez kodon 136 i argininę (R) przez kodon 154. Ponadto
u żadnego ze zwierząt nie oznaczono mutacji odpowiedzialnej za kodowanie histydyny w kodonie 171 (G/T). W związku z tym wykryto tylko dwa allele białka PrP:
ARR i ARQ oraz trzy genotypy: ARR/ARR, ARR/ARQ i ARQ/ARQ.
Najwyższą frekwencją cechował się allel ARR i wyniosła ona 73,3%. Natomiast allel ARQ występował z częstotliwością 26,7% (tab. 1).
Tabela 1. Frekwencja (%) alleli białka PrP w badanej grupie owiec
Table 1. Frequencies (%) of PrP allels in the investigated group of sheep
Allel
Allele
A136R154R171
A136R154Q171
Frekwencja allelu (%)
Frequency of allele (%)
73,3
26,7
W obrębie genotypów najwyższą frekwencją charakteryzował się genotyp
ARR/ARR i wyniosła ona 66,7% (tab. 2). Genotypy ARR/ARQ i ARQ/ARQ
wystąpiły w zdecydowanej mniejszości (odpowiednio 13,3% i 20,0%).
Tabela 2. Frekwencja (%) genotypów białka PrP oraz ich przynależność do danej klasy
oporności/podatności na scrapie (DEFRA, 2006) w badanej grupie zwierząt
Table 2. Frequencies (%) of PrP genotypes and their degree of resistance/susceptibility to
scrapie (DEFRA, 2006) in the investigated group of sheep
Genotyp
Genotype
A136R154R171/A136R154R171
A136R154R171/A136R154Q171
A136R154Q171/A136R154Q171
Klasa odporności/podatności
na scrapie
Frekwencja genotypów (%)
Frequency of genotype (%) Degree of resistance/susceptibility
to scrapie
66,7
13,3
20,0
1
2
3
Na wystąpienie tak niewielkiego polimorfizmu (tylko 2 spośród 5 alleli oraz
3 spośród 15 genotypów) mógł wpłynąć fakt, że maciorki pochodziły z jednego
stada. Ponadto badana grupa zwierząt była niewielka. Wyniki są jednak dosyć
83
korzystne, ze względu na wysoki udział genotypu ARR/ARR (66,7%), który jest
związany z największą opornością na scrapie (klasa 1). Jest to szczególnie ważne,
gdyż Komisja Europejska nałożyła na kraje członkowskie regulację 100/2003/EC.
Zobowiązuje ona do wprowadzenia programów hodowlanych skierowanych
na podwyższenie genetycznej oporności na scrapie (poprzez wzrost frekwencji allelu ARR i jednoczesne eliminowanie allelu VRQ).
Badania Wiśniewskiej i wsp. (2006) prowadzone na owcach rasy merynos polski wykazały, podobnie jak badania Niżnikowskiego i wsp. (2006), występowanie
tylko 3 alleli: ARR, ARQ i VRQ. Najwyższą frekwencją w badaniach Wiśniewskiej i wsp. (2006) charakteryzował się allel ARQ (63,3%), a najniższą allel VRQ
(1,5%). Frekwencja allelu ARR wyniosła 35,2%. Frekwencja najbardziej pożądanego
genotypu ARR/ARR była dość niska (7,1%). Najwyższą frekwencję wykazał genotyp
ARR/ARQ i wynosiła ona 54,1%, następnie w 35,7% wystąpił genotyp ARQ/ARQ,
a najniższą wykazały genotypy ARR/VRQ i ARQ/VRQ (odpowiednio 2% i 1%).
W porównaniu z badaniami Wiśniewskiej i wsp. (2006) oraz Niżnikowskiego
i wsp. (2006), gdzie wystąpiły aż 3 allele (ARR, ARQ i VRQ), polimorfizm wykryty w badaniach własnych był stosunkowo niewielki (tylko 2 allele). Może być to
jednak spowodowane stosunkowo niewielką liczbą badanych zwierząt oraz faktem,
że pochodziły one z jednego stada. W badaniach Wiśniewskiej i wsp. (2006) populacja badanych zwierząt była większa (98 szt.), natomiast w pracy Niżnikowskiego
i wsp. (2006) badaniami objęto 31 zwierząt i pochodziły one z 11 różnych stad.
W badaniach klinicznych przeprowadzonych na Słowacji na merynosie
(Matúškowá i wsp., 2003), wśród chorych maciorek występował tylko genotyp
ARQ/ARQ, przy czym zdrowe siostry chorych owiec były nosicielkami genotypu
ARR/ARQ. Chore owce były w wieku około 5 lat i nie wykazywały żadnych klinicznych objawów choroby. Natomiast w badaniach przeprowadzonych w Niemczech na
owcach rasy merynos niemiecki (Lühken i wsp., 2004), na stosunkowo licznej populacji zwierząt pochodzącej z 7 różnych stad, wystąpiło aż 5 alleli (ARR, ARQ, AHQ,
ARH, VRQ) i 13 genotypów (nie wystąpiły genotypy VRQ/VRQ oraz ARH/ARH).
Można stwierdzić, że stado objęte badaniami własnymi cechuje się dużym
potencjałem genetycznym w zakresie oporności na scrapie, ze względu na duży
udział allelu ARR i brak allelu VRQ. Potrzebna jest jednak świadoma selekcja,
w kierunku zwiększenia udziału allelu ARR kosztem allelu ARQ.
Wnioski
1. W badanej grupie maciorek stwierdzono obecność dwóch alleli występujących
z częstotliwością: ARR — 73,3% i ARQ — 26,7%.
2. Frekwencja genotypów w badanej grupie owiec wynosiła: ARR/ARR — 66,7%,
ARR/ARQ — 13,3% oraz ARQ/ARQ — 20,0%.
3. Ze względu na wysoką frekwencję allelu ARR (73,3%) i genotypu ARR/ARR
(66,7%) w badanej grupie owiec, można wnioskować, iż na drodze odpowiedniej selekcji jest możliwe uzyskanie stada homozygotycznego pod względem
allelu ARR, czyli opornego na scrapie.
84
Piśmiennictwo
1. Dawson M., Hoinville L.J., Hoside B.D., Hunter N. 1998. Guidance of the use of
PrP genotyping as an aid to the control of clinical scrapie. Vet. Rec. 142, 623-625.
2. DEFRA 2006. In: National Scrapie Plan for Great Britain. Scheme Brochure,
London: Department for Environment, Food and Rural Affairs, 10.
3. Hunter N., Foster J.D., Goldmann W., Stear M.J., Hope J., Bostock C. 1996.
Natural scrapie in a closed flock of Cheviot sheep occurs only in specific PrP
genotypes. Arch. Virol. 141, 809-824.
4. Laplanche J.L., Chatelain J., Beaudry P., Dussaucy M., Launay J.L. 1993.
French autochthonous scrapied sheep without the 136 Val PrP polymorphism.
Mamm. Genome 4, 463-464.
5. Lühken G., Buschmann A., Groschup M.H., Erhardt G. 2004. Prion protein
allele A136H154Q171 is associated with high susceptibility to scrapie in purebred
and crossbred German Merinoland sheep. Arch. Virol. 149, 1571-1580.
6. Maciulis A., Hunter N., Goldmann W., Hope J., Foote W.C. 1992. Polymorphisms of a scrapie-associated fibril protein (PrP) gene and their association with
susceptibility to experimentally inducted scrapie in Cheviot sheep in the United
States. Am. J. Vet. Res. 53, 1957-1960.
7. Matúšková A., Csóková N., Filipčĭk P., Hanušovská E., Bĭreš J., Cabadaj R.,
Kontsek P., Novák M. 2003. First confirmed sheep scrapie with A136R154Q171
genotype in Slovakia. Acta Virol. 47, 195-198.
8. Niżnikowski R., Lühken G., Strzelec E., Lipsky S., Popielarczyk D., Erhardt G.,
Konsorcjum Ekonogenne. 2006. Polimorfizm genu PRNP w kodonach 136, 154
i 171 u polskich ras owiec. Med. Wet. 62, 938-941.
9. Wiśniewska E., Lühken G., Mroczkowski S., Erhardt G. 2006. Prion protein
(PrP) gene polymorphism and breeding for resistance to scrapie in Polish Merino
sheep. Arch. Tierz., Dummerstorf 49, 365-371.
POLYMORPHISMS OF THE PRION PROTEIN GENE IN CODONS 136, 154
AND 171 IN CHOOSEN GROUP OF POLISH MERINO SHEEP
Summary
Frequencies of polymorphisms at codons 136, 154 and 171 of the prion protein
(PrP) gene were studied in 15 Polish Merino sheep. The analysis revealed polimorphisms only at one codon 171 (A or Q allele). Two allels were found (ARR and ARQ).
20% of individuals harboured the genotype ARQ/ARQ and 13.3% of the sheep carried the ARQ allele in combination with the ARR allele. The ARR/ARR genotype
was predominant with the percentage frequency of 66.7%.
Keywords: scrapie, sheep, PRNP
Seria B, Nr 64
Roman Szymeczko1, Anna Piotrowska1, Marek Trojan2,
Katarzyna Burlikowska1, Monika Bogusławska-Tryk1,
Anna Kułakowska1, Małgorzata Łożyca1
1Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
2Marwit w Złejwsi Wielkiej
WPŁYW CAROWITU NA WSKAŹNIKI UŻYTKOWE
I OBRAZ MORFOLOGICZNY KRWI
ROSNĄCYCH KURCZĄT BROJLERÓW
Wstęp
Powstawanie antybiotykoopornych bakterii u ludzi pod wpływem stosowanych w żywieniu zwierząt antybiotyków było przyczyną poszukiwania alternatywnych dodatków, korzystnie wpływających na stan zdrowia i efektywność odchowu
drobiu (Engberg i wsp., 2001; Faruga i wsp., 2002; Youn i Noh, 2001; Aarestrup
i wsp., 2001; Ferket, 2003). Należą do nich prebiotyki lub preparaty o działaniu
prebiotycznym. Prebiotykami określa się „niestrawne składniki diety, które korzystnie wpływają na poprawę zdrowia organizmu gospodarza poprzez selektywną
stymulację wzrostu i/lub aktywności jednego lub ograniczonej liczby bakterii
w okrężnicy” (Gibson i Roberfroid, 1995). Spośród warzyw marchew jest bogatym
źródłem włókna pokarmowego o największej aktywności prebiotycznej, witamin,
składników mineralnych, polifenoli i innych związków biologicznie czynnych,
korzystnie wpływających na stan zdrowia zwierząt i ludzi (Lampe, 1999; Alasalvar
i wsp., 2001; Swanson i wsp., 2001; Nicole i wsp., 2003; Yoon i wsp., 2005).
Celem obecnych badań była ocena wpływu dodatku Carowitu do mieszanki
starter na wskaźniki użytkowe i morfologiczny obraz krwi rosnących kurcząt brojlerów w pierwszych trzech tygodniach życia.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w Katedrze Fizjologii Zwierząt na 72 seksowanych
kogutkach Cobb 500 w okresie od 0 do 21. dnia życia. Po przewiezieniu z wylęgarni kurczęta ważono i przydzielano losowo do jednej z 3 grup doświadczalnych (D1,
D2, D3), z trzema podgrupami powtórzeniowymi po 8 sztuk piskląt każda, tzn.
24 ptaki w grupie. Odchód kurcząt prowadzono w klatkach bezściołowych,
umieszczonych w Laboratorium Testów Biologicznych z automatycznie sterowanym systemem utrzymania stałych warunków środowiskowych, zgodnie ze wskazówkami podanymi w zaleceniach technicznych odchowu kurcząt Cobb 500.
86
Tabela 1. Skład mieszanek starter (%)
Table 1. Composition of starter mixtures (%)
Składniki bilansowane
Balanced ingredients
Energia metaboliczna (MJ•kg-1)
Metabolizable energy
Białko ogólne
Crude protein
Włókno surowe
Crude fibre
Lizyna
Lysine
Metionina
Methionine
Metionina + Cystyna
Methionine + Cysine
Tryptofan
Tryptophan
Ca ogólny
Ca total
P przyswajalny
P available
Dl (El)
Grupa doświadczalna
Experimental group
D2(E2)
D3(E3)
12,65
12,65
12,65
22,0
22,0
22,0
3,0
3,0
3,1
1,35
1,35
1,35
0,59
0,59
0,59
0,96
0,96
0,96
0,26
0,26
0,26
0,96
0,96
0,96
0,46
0,46
0,46
W trzytygodniowym okresie doświadczalnym kogutki żywiono izokalorycznymi i izobiałkowymi mieszankami kukurydziano-pszenno-sojowymi starter, podawanymi w formie kruszonej (tab. 1). Pasza dla grupy D1 zawierała dodatek antybiotyku avilamycyny w ilości 7 mg•g-1. Kurczęta z grupy D2, otrzymujące mieszankę starter o tym samym składzie bez antybiotyku, stanowiły kontrolę negatywną doświadczenia. Pasze dla grupy D3 miały 0,5% dodatek Carowitu, preparatu
będącego głównie mieszaniną wytłoków z marchwi oraz innych warzyw z dużą,
o wysokiej aktywności prebiotycznej, ilością włókna pokarmowego. W jego składzie frakcje ADF i NDF stanowiły odpowiednio 14,42 i 14,70%. W czasie testu
żywieniowego wszystkie ptaki miały nieograniczony dostęp do paszy i wody oraz
pozostawały pod stałą opieką weterynaryjną. W trzytygodniowych badaniach rejestrowano upadki kurcząt, raz w tygodniu masę ciała i spożycie paszy za cały okres
badań. Z uzyskanych danych obliczono następujące wskaźniki odchowu: średnią
masę ciała, zużycie paszy na jednostkę masy ciała, wskaźnik śmiertelności i Europejski Indeks Produkcyjny (EIP) (Faruga i wsp., 2002).
W 21. dniu życia po uprzednim ośmiogodzinnym okresie pozbawienia kurcząt
paszy, od 10 wybranych z każdej grupy kogutków pobrano z żyły skrzydłowej
krew do oznaczeń wskaźników hematologicznych. W pełnej krwi oznaczono za po-
87
mocą kombajnu hematologicznego „Sysmex” liczbę erytrocytów i leukocytów,
wskaźnik hematokrytowy, zawartość hemoglobiny, średnią objętość krwinki czerwonej (MCV), średnią masę hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH) i średnie
stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej (MCHC). Zawartość methemoglobiny
oznaczono w aparacie „Rapidlab 845” firmy Bayer.
Opracowanie statystyczne uzyskanych wyników przeprowadzono analizą
wariancji i testem Duncana z wykorzystaniem komputerowego programu Statistica
5,5 PL (2000).
Wyniki badań i ich omówienie
Najwyższą średnią masę ciała 951 g w 21. dniu życia osiągnęły kogutki z grupy D3, żywionej w trzytygodniowym okresie odchowu mieszanką starter z 0,5%
udziałem Carowitu.
Masy ciała kurcząt z grupy D1 otrzymującej paszę z dodatkiem avilamycyny
i z grupy D2 utrzymywanej na mieszance bez antybiotykowego stymulatora wzrostu były niższe odpowiednio o 5,68 i 4,37%. Różnice te okazały się jednak statystycznie nieistotne (tab. 2).
Tabela 2. Wskaźniki odchowu kurcząt brojlerów Cobb 500
Table 2. Performance indices of Cobb 500 broiler chicken
Experimental group
Wskaźnik odchowu
Performance index
D1, avilamycyna
D2, bez antybiotyku
E1, avilamycine E2, without antibiotic
Wiek (dni)
Age (days)
D3, carowit
E3, carowit
21
21
21
Masa ciała (g)
Body weight
897,02
29,83
909,5
28,5
951,0
34,6
Śmiertelność (sztuk)
Mortality (%)
2
8,33
3
12,5
0
0,00
Zużycie paszy (kg•kg-1)
Feed conversion
1 EIP
EIP1 (pkt)
EEI (points)
1,25
0,04
314
61
1,25
0,06
305
55
(Europejski Index Produkcyjny); EEI (European Efficiency Index)
średnia; Mean value
3 Odchylenie standardowe; Standard deviation
1,24
0,01
365
13
2 Wartość
Wszystkie kogutki mieszańce Cobb 500 bardzo dobrze wykorzystywały doświadczalne mieszanki starter w całym okresie odchowu. Analizując wyniki zużycia paszy w przeliczeniu na jednostkę masy ciała, nie stwierdzono statystycznie
potwierdzonych różnic, zależnych od stosowanego w 21-dniowym okresie badań
żywienia (tab. 2).
88
Podczas oceny stanu zdrowia kurcząt doświadczalnych należy wyraźnie zaznaczyć brak upadków w grupie D3 (tab. 2). Zdrowotność pozostałych ptaków była
zadowalająca, a zarejestrowane upadki 2 i 3 kogutków w grupie Dl i D2 nie były
wynikiem działania doświadczalnych mieszanek starter.
Wysokie wartości Europejskiego Indexu Produkcyjnego (EIP) są potwierdzeniem uzyskania bardzo korzystnych wskaźników odchowu dla kurcząt brojlerów
Cobb 500 z wszystkich grup doświadczalnych (tab. 2). Najwyższą wartość EIP
(365), będącą wynikiem największej średniej masy ciała (0,951 kg), najlepszego
wykorzystania paszy (1,24 kg•kg-1) i braku upadków wykazano u kogutków z grupy D3, żywionych mieszanką starter z preparatem włókna pokarmowego Carowitu.
Statystycznie nieistotnie mniejszą efektywność odchowu stwierdzono natomiast
u ptaków utrzymywanych na mieszankach z avilamycyną (grupa Dl, EIP 314) i bez
antybiotyku (grupa D2, EIP 305). Podobnie, w badaniach na kurczętach brojlerach
żywionych w trzytygodniowym okresie życia mieszankami starter z avilamycyną
i bez antybiotyku oraz z dodatkiem preparatu z jeżówki wąskolistnej, nie wykazano
statystycznie potwierdzonych różnic pomiędzy badanymi wskaźnikami odchowu
(Szymeczko i wsp., 2003). W innych doświadczeniach uzyskano jednak korzystniejsze efekty produkcyjne u brojlerów utrzymywanych na mieszankach zawierających dodatek różnych antybiotyków (Onifade i Babatunde, 1997; Engberg
i wsp., 2000; Kristinansen i wsp., 2002).
Tabela 3. Wskaźniki morfotyczne krwi kurcząt brojlerów Cobb 500 w 21. dniu życia
Table 3. Morphological indices in blood of 21 d-old Cobb 500 broiler chickens
Experimental group
Wskaźnik odchowu
Performance index
Dl, avilamycyna
D2, bez antybiotyku
D3, carowit
El, avilamycine
E2, without antibiotic
E3, carovit
-1
Erytrocyty (T•1 )
2,48
2,44
2,404
0,06
0,09
Erythrocytes
0,175
Leukocyty (G•1-1)
Leucocytes
Hematokryt (1•1-1)
Hematocrit
Hemoglobina (g•1-1)
Hemoglobin
MCV1 (µm3)
MCH2 (pg)
MCHC3 (g•dl-1)
Methemoglobina (%)
Methemoglobin
6,33
3,64
31,1
2,1
98,1
6,2
142,5
2,9
44,9
1,7
31,5
0,8
2,14
0,40
5,57
2,82
31,7
1,6
103,3
4,2
139,9
4,4
45,6
2,7
32,7
3,1
1,96
0,39
7,67
2,08
31,7
1,3
103,0
3,6
142,3
1,8
46,2
0,5
32,5
0,3
1,97
1,36
89
Objaśnienia do tabeli 3:
1 MCV — Średnia objętość krwinki; Mean corpuscular volume
2 MCH — Średnia masa hemoglobiny w krwince; Mean corpuscular hemoglobin
3 MCHC — Średnie stężenie hemoglobiny w krwince; Mean corpuscular hemoglobin concentration
4 Wartość średnia; Mean value
5 Odchylenie standardowe; Standard deviation
Przeprowadzone badania wykazały, pomimo braku statystycznie istotnych
różnic, korzystniejszy obraz morfologiczny krwi obwodowej 3-tygodniowych kurcząt, żywionych mieszankami starter z dodatkiem Carowitu (grupa D3) i bez antybiotyku (grupa D2) od obrazu ilościowego wskaźników morfologicznych oznaczonego w krwi brojlerów otrzymujących paszę z antybiotykiem avilamycyną (tab. 3).
Należy podkreślić, że wartości dotyczące liczby erytrocytów (2,40-2,48 T•1-1),
hematokrytu (31,1-31,7 1•1-1), zawartości hemoglobiny (98,1-103,3 g•1-1), średniej
objętości krwinki czerwonej (139,9-142,5 µm3), średniej masy hemoglobiny w krwince (44,9-46,2 pg) i średniego stężenia hemoglobiny w krwince (31,5-32,7 g•dl-1)
w krwi kurcząt 21-dniowych są zbliżone bądź nieznacznie wyższe od wartości uzyskanych dla starszych ptaków (Szymeczko i wsp., 2003).
Wnioski
1. Avilamycyna i Carowit nie wpływają istotnie na wskaźniki odchowu w pierwszych 3 tygodniach życia kurcząt brojlerów.
2. Obraz morfologiczny krwi 21-dniowych ptaków nie różni się istotnie przy żywieniu mieszankami z dodatkiem avilamycyny i Carowitu.
3. Uzyskane wyniki badań świadczą, pomimo braku statystycznie potwierdzonych
różnic, o korzystnym wpływie wykazującego aktywność prebiotyczną Carowitu
na stan zdrowia i efektywność odchowu rosnących brojlerów.
Piśmiennictwo
1. Aarestrup F.M., Seyfarth A.M., Emborg H.D., Pedersen K., Hendriksen R.S.,
Berger F. 2001. Effect of abolishment of the use of antimicrobial agents for
growth promotion on occurrence of antimicrobial resistance in fecal Enterococci from food animals in Denmark. Antimicrob. Agents Chemoth. 45,
2054-2059.
2. Alasalvar C., Grigor J.M., Zhang D., Quantick P.C., Shahidi F. 2001. Comparison of volatiles, phenolic, sugars, antioxidant, vitamins and sensory quality
of different colored carrot varieties. J. Agri. Food Chem. 49, 1410-1416.
3. Engberg R.M., Hedemann M.S., Leser T.D., Jensen B.B. 2000. Effect of zinc
bacitracin and salinomycin on intestinal microflora and performance of broilers.
Poultry Sci. 79, 1311-1319.
4. Faruga A., Pudyszek K., Koncicki A., Polak M. 2002. Wpływ preparatu ziołowego Biostrong-500 na efektywność odchowu i poziom niektórych wskaźników biochemicznych krwi indyczek rzeźnych. Medycyna Wet. 58, 796-798.
90
5. Ferket P.R. 2003. Managing gut health in a world without antibiotics.
Harnessing Nature, Procedings from Alltech’s 17th European, Middle Eastern
and African Lecture Tour, 19-23.
6. Kristiansen A.L., Huyghebaer G., Riesen G., Engstad R. 2002. Effect of beta-1,3/1,6-glucan in diets for broilers. Tagung Schweine und Geflügelernährung,
7, 26-28.
7. Lampe J.W. 1999. Health effects of vegetables and fruit: assesing mechanisms
of action in human experimental studies. Am. J. Clin. Nutr. 70, 475-490.
8. Nicolle C., Cardinault N., Aprikian O., Busserolles J., Grolier P., Rock E.,
Deminge C., Mazur A., Scalbert A., Amouroux P., Remesy C. 2003. Effect of
carrot intake on cholestrol metabolism and on antioxidant status in cholesterol
— fed rat. Eur. J. Nutr. 42, 254-262.
9. Onifade A.A., Babatunde G.M. 1997. Comparative response of broiler chicks
to a high fibre diet supplemented with four antibiotics. Anim. Feed Sci. Tech.
64, 337-342.
10. Swanson K.S., Grieshop C.M., Clapper G.M., Shields R.G., Jr., Belay T.,
Merchen N.R., Fahey G.C., Jr. 2001. Fruit and vegetable fiber fermentation by
gut microflora from canines. J. Anim. Sci. 79, 919-992.
11. Szymeczko R., Piotrowska A., Burlikowska K., Pupkiewicz P., Klimaszewska-Pietrzak M. 2003. Wskaźniki hematologiczne krwi u kurcząt broilerów żywionych mieszankami z dodatkiem avilamycyny i wyciągu z jeżówki wąskolistnej
(Echinacea angustifolid). Folia Univ. Agric. Stein. 233(45), 59-66.
12. Szymeczko R., Piotrowska A., Bogusławska-Tryk M., Kaczmarek M., Sączawa A.
2004. Wpływ długości okresu odchowu na wskaźniki produkcyjne i obraz krwi
u kurcząt brojlerów. Pr. Komis. Nauk Rol. i Biol. BTN B, 53, 227-234.
EFFECT OF THE CAROWIT ON THE PERFORMANCE INDICES
AND MORPHOLOGICAL BLOOD PICTURE
IN GROWING BROILER CHICKENS
Summary
The study was carried out on 72 Cobb 500 male broiler chickens in the
Departament of Animal Physiology, the University of Technology and Life
Sciences in Bydgoszcz. The aim of the study was to determine the influence of the
Carowit addition to the starter feed on the performance indices and the morphological blood picture of growing broiler chickens. In comparision with the negative
control group (without antibiotic), no significant influence of the antibiotic growth
promoter (Avilamycine) or prebiotic preparation (Carowit) on the performance
indices and all morphological parameters determined in blood of 21d — old chickens was obserwed.
Keywords: broilers, carowit, performance indices, morphological blood parameters

prace komisji nauk rolniczych i biologicznych

Transkrypt

Podobne dokumenty

Porfiria skórna późna