Poradnik metodyczny dla nauczyciela

Poradnik metodyczny dla
nauczyciela
1
KILKA SŁÓW NA WSTĘPIE
Od kilku lat młodzież plasuje się w czołówce grup wiekowych zarejestrowanych
w urzędach pracy. Niestety, pomimo podejmowanych dotychczas prób działań
zapobiegawczych, sytuacja młodych ludzi na rynku pracy nie ulega poprawie, lecz pogarsza
się z każdym rokiem.
Jednocześnie badania struktury wolnych miejsc pracy wskazują, iż pewna część etatów
pozostaje nieobsadzona. Pracodawcy mają trudności ze znalezieniem ludzi, posiadających
odpowiednie kwalifikacje, którzy nie tylko dysponują wiedzą, ale także potrafią ją
wykorzystać w praktyce. Jak pokazują wyniki raportów (m.in. Kwalifikacje dla potrzeb
pracodawców. Raport końcowy, Warszawa 2010) to właśnie trudność znalezienia
pracowników o potrzebnych im kompetencjach jest wg pracodawców jedną z głównych
barier rozwoju ich firm. Niedobór specjalistów w kluczowych dla regionalnej gospodarki
dziedzinach,
wynikający
z
rozbieżności
między
systemem
edukacji
zawodowej
a zapotrzebowaniem na regionalnym rynku pracy, jest zjawiskiem wysoce niepożądanym,
gdyż skutkuje m.in. zastojem rozwoju gospodarki w regionie, a poprzez to wpływa na jego
ogólną kondycję.
Wracając do poprzednich rozważań, mamy więc sytuację, w której istnieje grupa osób
aktywnie poszukujących pracy, jednakże równocześnie pracodawcy nie są zainteresowani
zatrudnieniem tych osób, pomimo, iż w tym samym czasie poszukują nowych pracowników.
Wniosek nasuwa się sam: osoby poszukujące pracy nie posiadają atrybutów, których
oczekują pracodawcy. Czym są te przymioty? Biorąc pod uwagę, iż rynek pracy to w praktyce
ogromny zbiór bardzo zróżnicowanych i trudnych do zbadania segmentów lokalnych
i branżowych, a ogrom pracodawców utrudnia identyfikowanie i analizowanie ich
specyficznych potrzeb, trudno jednoznacznie wskazać te konkretne cechy.
Ogólnie można powiedzieć, że pracodawcy poszukują pracowników posiadających
odpowiednie kompetencje zawodowe. Pojęcie „kompetencji” jest różnie definiowane przez
teoretyków, jednakże zasadniczo można przyjąć, że jest ono kompilacją wiedzy,
umiejętności, predyspozycji i postaw, wykorzystywanych w procesie pracy przez
pracowników w celu realizacji strategii organizacji. Zatem mówiąc o kompetentnym
2
pracowniku, widzimy osobę, która dzięki posiadaniu
właściwej
wiedzy,
odpowiednich
praktycznych
umiejętności, predyspozycji pozwalających na dalsze
doskonalenie kompetencji zawodowych oraz chęci do
KOMPETENCJE ZAWODOWE:
 wiedza
 umiejętności zawodowe
 predyspozycje i postawy
wykorzystania w praktyce posiadanego potencjału na
rzecz organizacji, przyczynia się do sukcesu swojej firmy. Osoba o takich cechach wpisuje się
w profil idealnego kandydata do pracy, któremu pracodawcy chcą oferować zatrudnienie.
Skoro przedstawione wyżej założenie co do sylwetki poszukiwanego pracownika jest
powszechnie znane, a pomimo to wciąż aktualnym problem pozostaje jakościowe
niedostosowanie podaży pracy do popytu na pracę, oznacza to, iż któryś z elementów
mechanizmu nie funkcjonuje we właściwy sposób.
Spoglądając na obszar edukacji zawodowej czy rynku pracy, możemy wskazać wiele
podmiotów, które są zainteresowane zmianą opisanej wyżej sytuacji. Są to między innymi:
publiczne służby zatrudnienia, szkoły i instytucje szkoleniowe, jednostki samorządu
terytorialnego, organizacje pozarządowe, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia przedsiębiorstw,
izby gospodarcze i inne. Ponadto do grupy zainteresowanych zaliczyć należy także osoby
aktualnie pozostające w systemie szkolnym, osoby poszukujące zatrudnienia, ich otoczenie.
Działania dotychczas podejmowane przez wymienionych wyżej interesariuszy nie przynoszą
jednak zadowalających efektów. Świadczyć to może o niewłaściwej koordynacji
podejmowanych
poszczególnych
przedsięwzięć,
podmiotów.
czy
niewystarczającym
Tymczasem
poziomie
najskuteczniejszym
zaangażowania
sposobem
rozwiązania
problemu dysonansu między oczekiwaniami rynku pracy a efektami kształcenia
zawodowego, jest doprowadzenie do dialogu i nawiązanie efektywnej współpracy
pomiędzy kluczowymi interesariuszami. Jak wskazują doświadczenia wielu krajów, to
właśnie jedynie ciągły dialog i negocjacje pomiędzy wszystkimi interesariuszami pozwalają na
efektywne dopasowywanie oferty szkół zawodowych do potrzeb rynku pracy.
3
JST
pracodawcy
szkoły zawodowe
Współdziałanie ww. podmiotów powinno opierać się na systemie sprężeń zwrotnych.
Obrazowo rzecz ujmując, można powiedzieć, że wskazane podmioty winny być wzajemnie
napędzającymi się kołami i generować energię wykorzystywaną do realizacji wspólnych
celów, tj. dostosowywania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy. Kooperacja ta
musi mieć stabilne fundamenty, opierać się na zasadzie wzajemności, ale przede wszystkim
wymaga zaangażowania oraz wzajemnego zrozumienia przez partnerów swoich potrzeb
i możliwości. Niestety, dość powszechnym zjawiskiem jest przerzucanie między stronami
odpowiedzialności i wzajemne obwinianie o niechęć do współpracy, przy jednoczesnym
braku zauważania swoich niedomagań. Pracodawcom często zarzuca się niechęć do
współpracy, pracodawcy zaś wskazują na małą inicjatywę ze strony szkół w zakresie
inicjowania tego rodzaju współpracy. Działania te skutkują jedynie negatywnymi
konsekwencjami, m.in. marnotrawieniem środków przeznaczonych na edukację, czy
potencjału uczniów. Przedsiębiorcy muszą mieć świadomość, że ich aktywność na rynku
pracy nie musi ograniczać się tylko do zgłaszania popytu na pracę. W ich interesie leży także
stała koordynacja i wpływanie na rynek pracy, a także inicjatywa i oddziaływanie na rozwój
kwalifikacji pracowników. Mogą to robić m.in. poprzez bezpośredni udział ich przedstawicieli
w opracowywaniu i zmianie programów kształcenia zawodowego, w przygotowywaniu
programów praktyk czy promocji kształcenia zawodowego.
W dobie ciągłych zmian na rynku edukacja dla potrzeb rynku pracy powinna mieć
priorytetowe znaczenie. Dlatego też zdiagnozowanie barier ograniczających nawiązywanie
4
i prowadzenie współpracy między podmiotami z obszaru edukacji i rynku pracy, a przede
wszystkim ich przełamanie stanowi wyzwanie o niebagatelnym znaczeniu i wymaga wysiłku
wszystkich zaangażowanych stron. W jaki sposób projektować i wdrażać partnerstwo lokalne
na rzecz edukacji? Odpowiedź na to pytanie znajdą Państwo m.in. w opracowanym
w ramach projektu poradniku Partnerstwo lokalne na rzecz edukacji zawodowej.
Podstawowym celem szkół zawodowych powinno stać się kształcenie właściwych
kompetencji zawodowych. Proces ten należy rozpocząć od zdiagnozowania potencjału
zawodowego ucznia, a następnie podjąć kształcenie takich umiejętności, które będą
odpowiadały oczekiwaniom potencjalnego, odpowiedniego wobec potencjału przyszłego
pracownika, pracodawcy, zgodnie z poniżej zaprezentowanym schematem.
identyfikacja
potrzeb
lokalnego rynku
pracy
diagnoza
potencjału
uczniów
wykształcenie
odpowiednich
kompetencji
zawodowych
ZATRUDNIENIE
Aby sprostać oczekiwaniom pracodawców należy właściwie zdiagnozować ich
potrzeby. Nie tylko te aktualne, ale także przyszłe. Dlatego też tak ważnym zadaniem jest
badanie potrzeb lokalnych przedsiębiorców oraz kierunków rozwoju gospodarczego –
monitorowanie i prognozowanie (foresight) kierunków branżowego rozwoju regionu,
województwa oraz nowoczesnych kadr gospodarki. Takie badanie zakłada aktywną
współpracę samych pracodawców.
Nie chcemy w tym miejscu nadmiernie skupiać się na przyczynach i ograniczeniach
kooperacji między poszczególnymi podmiotami. Istotniejszym jest wskazanie potrzeby
wypracowania nowych, innowacyjnych rozwiązań, tworzących stabilną bazę do
zbudowania trwałych, skutecznych i efektywnych mechanizmów wymiany informacji
i współpracy pomiędzy szkołami zawodowymi, pracodawcami oraz pozostałymi
interesariuszami tego procesu. Jedną z ważniejszych barier w dotychczas stosowanych
podejściach stanowi z jednej strony małe zainteresowanie pracodawców oraz innych
interesariuszy wspieraniem procesu kształcenia zawodowego, zaś z drugiej – sam proces
koordynacji kształcenia zawodowego z potrzebami rynku pracy jest bardzo złożony
i obejmuje wiele grup danych. Realizacja stabilnego mechanizmu wymaga zupełnie nowego
podejścia i nowych narzędzi analizy i prezentacji danych.
5
Dostrzegając potrzebę stworzenia przestrzeni wymiany informacji pomiędzy
interesariuszami procesu edukacja dla rynku pracy, zwłaszcza lokalnego i regionalnego,
ECORYS Polska przy udziale partnera krajowego, tj. Stowarzyszenia Doradców Szkolnych
i Zawodowych oraz partnera zagranicznego – ECORYS UK, opracował założenia projektu
„Portal Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego
z potrzebami mazowieckiego rynku pracy”. Jest to projekt innowacyjny, którego jednym
z produktów finalnych będzie internetowy Portal Koordynacja 3.0 (PK 3.0), umożliwiający
zebranie
i
w
jednym
dopasowywania
miejscu
oferty
szkół
informacji
niezbędnych
zawodowych
do
do
potrzeb
właściwej
rynku
koordynacji
pracy.
Projekt,
współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego, realizowany jest w ramach Priorytetu IX Rozwój wykształcenia i kompetencji
w regionach, Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Projekt obejmuje obszar pięciu wybranych branż w województwie mazowieckim jako
branż o istotnym znaczeniu dla regionu:
1) ekonomiczna
2) logistyczno-spedycyjna
3) mechatroniczno-elektroniczna
4) telekomunikacyjna
5) turystyczna.
Jako innowacyjne narzędzie portal pozwoli w sposób ciągły monitorować oczekiwania
pracodawców i sytuację na rynku pracy, a jednocześnie umożliwi przetwarzanie uzyskanych
danych w sposób dostępny i zrozumiały dla poszczególnych grup interesariuszy tego procesu
(szkoły, nauczyciele, uczniowie, pracodawcy, instytucje rynku pracy itd). Najważniejszym
efektem wdrożenia PK 3.0 będzie uzyskanie przepływu szerokiego strumienia informacji
pomiędzy wszystkimi interesariuszami i ustanowienie stałego dialogu i współpracy pomiędzy
nimi (szczegółowe zastosowanie PK 3.0 zostanie zaprezentowane w kolejnych rozdziałach).
Istotną innowacyjnością projektu jest także dynamiczne podejście aktywizujące ucznia
przygotowującego się do wejścia na rynek pracy. Dlatego oprócz Portalu Koordynacja 3.0,
udostępniającego wszystkim interesariuszom przetworzoną informację o rynku pracy
i edukacji, w ramach projektu stworzono także Innowacyjny Pakiet Indywidualnego Planera
6
Kariery (w skrócie: IP IPK), którego celem jest pomoc młodym ludziom w procesie
podejmowania
decyzji
dotyczących
wyboru
ścieżki
edukacyjno-zawodowej
oraz
kształtowania potencjału i uzdolnień zawodowych w perspektywie rynku pracy.
Zamiarem realizatorów projektu było, aby w proces realizacji działań projektowych już
od samego początku włączyć kluczowych interesariuszy, tj. uczniów szkół zawodowych,
dyrektorów i nauczycieli szkół zawodowych oraz pracodawców. Zaprojektowane
przedsięwzięcia integrują ww. strony na płaszczyźnie zbliżania do siebie edukacji zawodowej
i rynku pracy.
Korzystając z zaproponowanych narzędzi, nauczyciele będą w stanie zidentyfikować
potencjał zawodowy uczniów i wraz w powiązaniu z informacjami dotyczącymi potrzeb
lokalnych pracodawców (uzyskanymi co ważne! od samych pracodawców) tak kształcić
kompetencje zawodowe podopiecznych, by z jednej strony rozwinęli oni swój potencjał,
który w przyszłości będą wykorzystywać z sukcesem na rynku pracy, a z drugiej dostarczyć
pracodawcom pracowników posiadających umiejętności przez nich pożądane.
Zachęcamy zatem do korzystania z narzędzi opracowanych w ramach projektu „Portal
Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami
mazowieckiego rynku pracy”, gdyż ich różnorodność pozwala na prowadzenie
szerokoprofilowych działań, stanowiących spójny system, służący modernizacji oferty
kształcenia zawodowego w powiązaniu z potrzebami mazowieckiego rynku pracy. Zaletą
wypracowanych produktów jest ich kompatybilność, ale także – w zależności od potrzeb –
mogą być wykorzystywane osobno.
7
1. Podstawowe informacje
1.1 DO KOGO ADRESOWANY JEST TEN PORADNIK?
Zadaniem poradnika jest przybliżenie założeń projektu „Portal Koordynacja 3.0 –
stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami mazowieckiego rynku
pracy” oraz wyjaśnienie zasad korzystania z narzędzi składających się na produkty finalne
projektu, tj.:
1. Portal Koordynacja 3.0
2. Innowacyjny Pakiet Indywidualnego Planera Kariery.
Poradnik przeznaczony jest dla wszystkich osób zaangażowanych w realizację procesu
kształcenia zawodowego, przede wszystkim dla dyrektorów szkół zawodowych oraz
nauczycieli kształcenia zawodowego w branżach, które zostały założone w projekcie. Na ww.
osobach spoczywa w głównej mierze zadanie organizacji i realizacji procesu kształcenia w ich
placówkach edukacyjnych.
Wyrażamy nadzieję, że zechcą po niego sięgnąć także pracodawcy, którzy – jak już
wspominaliśmy
–
powinni
pełnić
kluczową
rolę
w
procesach
modernizujących
i podnoszących jakość kształcenia zawodowego oraz że odnajdą w nim interesujące treści
dotyczące współpracy ze szkołami zawodowymi i ich uczniami, które zechcą wdrożyć
w swojej praktyce.
Zachęcamy do korzystania z poradnika także wychowawców, doradców zawodowych
oraz pedagogów pracujących w szkołach, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, czy
innych instytucjach świadczących usługi młodym ludziom.
8
1.2 KTO MOŻE KORZYSTAĆ Z NARZĘDZI WCHODZĄCYCH W SKŁAD PAKIETU PORTAL
KOORDYNACJA 3.0?
Narzędzia opracowane w ramach projektu służyć mają przede wszystkim nauczycielom
kształcenia zawodowego pracującym w szkołach zawodowych kształcących w zawodach
z obszaru branż: ekonomiczna, logistyczno-spedycyjna, mechatroniczno-elektroniczna,
telekomunikacyjna, turystyczna. Pomimo, iż projekt dotyczy wspomnianych pięciu branż, to
opracowane w nim narzędzia z powodzeniem można wykorzystać do przygotowania
i prowadzenia różnego rodzaju zajęć z uczniami, mogą także stanowić inspirację do
podejmowania inicjatyw w zakresie rozwijania umiejętności i kompetencji uczniów.
Z przygotowanych narzędzi korzystać mogą także pracodawcy. Zachęcamy zwłaszcza
do regularnego odwiedzania portalu Koordynacja 3.0, aktywnego śledzenia pojawiających się
informacji oraz wykorzystywania ich podczas współpracy ze szkołami. Ponadto dla
pracodawców istotne produkty stanowią programy specjalistycznych kursów i staży, które
z powodzeniem mogą być uwzględniane przy organizowaniu w ich zakładach pracy
praktycznej nauki zawodu dla młodzieży, czy prowadzeniu kursów zawodowych.
Pożądaną sytuacją byłoby, gdyby z poradnika korzystali nauczyciele i pracodawcy,
wspólnie projektując proces praktycznej nauki zawodu uczniów.
Najważniejszymi beneficjentami proponowanych rozwiązań są uczniowie. Przygotowane
narzędzia służą przede wszystkim uczniom szkół ponadgimnazjalnym o profilu zawodowym,
kształcącym się w zawodach mieszczących się w obszarze wybranych branż.
1.3 JAKIE ELEMENTY WCHODZĄ W SKŁAD INNOWACYJNYCH PRODUKTÓW PROJEKTU?
Zgodnie z założeniami projektu zostaną wypracowane dwa główne innowacyjne
produkty: Portal Koordynacja 3.0 i Innowacyjny Pakiet Indywidualnego Planera Kariery.
W skład IP IPK wchodzą:
‒ Indywidualne Portfolio Ucznia
‒ zestaw narzędzi do planowania kariery
9
‒ modułowe programy kursów specjalistycznych i staży dla 5 wybranych branż oraz
programy zajęć pozalekcyjnych pozwalających nabyć uczniom umiejętności
zawodowe specyficzne dla danej branży
‒ niniejszy poradnik
‒ poradnik Jak wdrażać metodę projektów w szkole zawodowej?
‒ prezentacje usprawniające wdrożenie opracowanych narzędzi do systemu kształcenia
zawodowego.
2. Jak korzystać z zaproponowanych narzędzi?
2.1 PORTAL KOORDYNACJA 3.0
Skąd pomysł na nazwę portalu? Zważając na problemy, które istnieją w obszarze
edukacji zawodowej dla rynku pracy, szczególnej wagi nabiera kwestia przepływu informacji,
przede wszystkim między pracodawcami a szkołami zawodowymi (ale także jednostkami
samorządu terytorialnego, instytucjami rynku pracy, instytucjami otoczenia biznesu i in.).
Wiele dostępnych badań i analiz wskazuje na poważne niedostatki w tym zakresie. Braki
w ciągłości komunikacji powodują, że nawet jeśli pojedyncze podmioty podejmują wysiłki
w omawianym obszarze, to nie przynoszą one zadowalających efektów. Czym skutkuje
powyższa sytuacja? Przede wszystkim utrudnieniami w przygotowaniu oferty kształcenia
zawodów pożądanych z punktu widzenia zmian gospodarczych oraz procesów zachodzących
na – zwłaszcza regionalnych – rynkach pracy.
Koniecznym zatem jest spojrzenie na działania w zakresie edukacji dla rynku pracy
w sposób kompleksowy i z punktu widzenia wielu instytucji, tak by możliwie jak największym
stopniu skoordynować ich współpracę, co w perspektywie czasowej skutkować będzie
zmniejszeniem rozbieżności między kształceniem zawodowym a realnymi potrzebami rynku.
Aktualnie najczęstszym źródłem informacji nt. rynku pracy pozostaje Internet oraz
kontakty osobiste. Niestety, aktualnie dostępne zbiory danych statystycznych dotyczących
10
rynków lokalnych/regionalnych nie są pozbawione wad. Jako najistotniejsze usterki wskazuje
się na rozproszenie danych, ich nieuporządkowanie, luki informacyjne, fragmentaryczność
danych, niewystarczające analizy w zakresie prognozowania rozwoju rynku pracy. Brak
prognozy zmian struktury popytu na pracę, skutkuje brakiem prognoz na konkretne
kompetencje zawodowe. Wskutek tej sytuacji uczniowie, placówki edukacyjne, władze
samorządowe, a nawet odpowiednie organy centralne, nie mają dostatecznej wiedzy, które
kompetencje należy kształcić. Dostępna wiedza częściej z pewnym opóźnieniem podąża za
popytem na pracę, niż go wyprzedza. Dlatego też niezbędne są prognozy oparte na trendach
rozwoju branż.
Wśród interesariuszy procesu kształcenia zawodowego istnieje świadomość potrzeby
funkcjonowania efektywnych kanałów wymiany informacji zawodowej. Jednakże budowa
spójnego systemu informacji wymaga partnerstwa, tj. woli przede wszystkim szkół,
pracodawców i instytucji rynku pracy do systematycznego dzielenia się informacjami.
Podjęcie wysiłków w tym zakresie jest kluczowe dla poprawy sytuacji na rynku pracy.
Twierdzenie to wynika z istnienia relatywnie dużych możliwości przyspieszenia czasu reakcji
na zmiany zachodzące na rynku w wyniku poprawy przepływu informacji.
Rozumiejąc powyższą potrzebę, realizatorzy projektu podjęli się opracowania
internetowej aplikacji, stanowiącej bazę wiedzy dla wszystkich zainteresowanych
kształceniem zawodowym oraz rynkiem pracy.
Co w nazwie portalu oznacza sygnatura 3.0? Stworzona aplikacja pozwala przetwarzać
i wizualizować dane, pokazując wiedzę w trzech wymiarach (dla uczniów, szkół i
pracodawców), a tym samym uzyskać nową jakość przepływu informacji pomiędzy
wszystkimi interesariuszami, a w konsekwencji umożliwi transparentne ukazanie przebiegu
procesów dostosowywania umiejętności
uczniów do potrzeb rynku pracy. Portal z
jednej strony umożliwia wprowadzanie
danych dotyczących rynku pracy, zaś z
drugiej – ich przetworzenie i wizualizację
dla interesariuszy procesu oraz wszystkich
zainteresowanych
11
Portal zapewnia funkcjonowanie mechanizmów zwrotnych wdrażających, uzyskane w
toku analizy potrzeb pracodawców, wyniki do systemu edukacji.
Jakie zasoby zawiera portal? Zanim odpowiemy na to pytanie, chcemy zwrócić uwagę,
iż wszystkie dostępne materiały zostały przygotowane w
ujęciu branżowym. Zastosowanie ujęcia branżowego w
podejściu do analizy potrzeb rynku pracy w aspekcie
kształcenia zawodowego oraz do usług nowoczesnego
Poradnictwo branżowe pozwala
na budowanie mostów
pomiędzy młodymi ludźmi a
lokalnymi pracodawcami
doradztwa kariery na gruncie polskim stanowi nowe
rozwiązanie. Stosowaną dotychczas powszechnie praktyką jest poszukiwanie dla opisu
problemów edukacji dla rynku pracy uniwersalnych prawidłowości. Przykłady innych państw
(m.in. Australia) wskazują, że kwestie te skuteczniej mogą zostać rozwiązane, gdy będziemy
patrzeć nie na cały rynek pracy, lecz podzielimy go na mniejsze obszary – na branże.
Ujęcie branżowe pozwala m.in. na bardziej elastyczne ukierunkowanie kształcenia
zawodowego.
Umożliwia
odpowiedniejsze
konkretyzowanie
ścieżek
edukacyjno-
zawodowych. A ponadto:
•
wybranie branż kluczowych dla rozwoju regionu,
•
dotarcie do pracodawców i innych interesariuszy kreujących rynek pracy,
•
nawiązanie współpracy wszystkich interesariuszy ze szkołami,
•
przygotowanie narzędzi, metod i zasobów informacji dla uczniów celem wskazania
możliwych ścieżek kariery w danych branżach,
•
oddziaływanie i kształtowanie zainteresowań technicznych oraz naukami ścisłymi
wśród młodzieży.
Przedstawione powyżej aspekty zdecydowały o przyjęciu w projekcie perspektywy
branż jako precyzyjnego procesu budowania drogowskazów wejścia na rynek pracy.
12
BRANŻOWE PORADNICTWO
ZAWODOWE
badanie potrzeb i trendów
rozwojowych w branżach
EDUKACJA
tworzenie zasobów
informacji branżowej
RYNEK
PRACY
stały przepływ informacji
pracodawcy – szkoły uczniowie
Przygotowane w ramach projektu materiały dotyczą niżej wymienionych branż:
 ekonomicznej,
 logistyczno-spedycyjnej,
 mechatroniczno-elektronicznej,
 telekomunikacyjnej,
 turystycznej.
13
Portal Koordynacja 3.0 dostępny jest pod adresem internetowym: www.m.pk3.ecorys.pl,
jak również przystosowany jest na urządzenia mobilne – telefony komórkowe i tablety.
W ogólnodostępnym panelu portalu zostały udostępnione materiały dla każdej z pięciu
wybranych branż oraz z podziałem na strefę ucznia, nauczyciela i pracodawcy.
Strona główna
Ponieważ z funkcjami portalu najlepiej zapoznać się bezpośrednio z niego korzystając,
w tym miejscu chcemy jedynie zasygnalizować, jakie zasoby zawiera:
WEBCASTY
wywiady i wykłady z ekspertami z danych branż, możliwe do
wykorzystania np. podczas lekcji dla zobrazowania/potwierdzenia
wybranych zagadnień
TELESPOTKANIA
zbiór informacji nt. dat, godzin, miejsca i formy spotkań organizowanych
udziałem z ekspertów, pracodawców, przedstawicieli szkół i innych
MATERIAŁY
DODATKOWE
to wszystko, co się nie mieści w pozostałych zakładkach, a jest ważne dla
procesu modernizacji kształcenia zawodowego w powiązaniu z rynkiem
pracy, np. scenariusze zajęć, propozycje projektów uczniowskich i wiele,
wiele innych…
WYNIKI BADAŃ
wyniki różnego rodzaju badań prowadzonych wśród grupy: uczniów szkół
zawodowych, dyrektorów i nauczycieli szkół zawodowych, pracodawców
14
REKOMENDACJE
wynikające z prowadzonych badań wskazówki dla poszczególnych grup
interesariuszy, których efektem realizacji ma być lepsze powiązanie
kształcenia zawodowego z rynkiem pracy
W perspektywie organizacji kształcenia zawodowego, szczególnie zachęcamy do
zapoznania się z informacjami zamieszczonymi w opisach branż, gdyż zawierają one zbiór
usystematyzowanych informacji na temat poszczególnych branż, w tym także wykaz
predyspozycji osobowościowych do pracy w danej branży oraz trendach dla poszczególnych
branż, które wraz z artykułami, stanowić mogą cenne źródło inspiracji przy projektowaniu
zajęć dla uczniów.
2.2 KATALOG ZINWENTARYZOWANYCH UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH UCZNIÓW
Każda branża i reprezentujący ją pracodawcy formułują zróżnicowane oczekiwania
dotyczące kompetencji i kwalifikacji, jakich wymagają od swoich potencjalnych
pracowników. Różnice te wynikają przede wszystkim ze specyfiki branż, ale są one
uzależnione także od rodzaju przedsiębiorstwa, jego rozmiarów, wykorzystywanych
technologii itd.
Jednakże
istnieje
pewien
wspólny
katalog
umiejętności
oczekiwanych
przez
pracodawców różnych branż. Dotyczą one przede wszystkim ogólnych kompetencji, czy
szerzej – postawy względem pracy. Określa się je mianem umiejętności uniwersalnych,
ponadzawodowych, umiejętności kluczowych. Wśród tych pracodawcy najczęściej wskazują
na: umiejętność komunikowania się, współpracy w grupie, samodzielnego podejmowania
decyzji, umiejętność samokształcenia1.
W ramach projektu „Portal Koordynacja 3.0” wśród pracodawców z województwa
mazowieckiego zostały przeprowadzone badania dotyczące diagnozy kompetencji
i umiejętności zawodowych oczekiwanych w interesujących branżach. Podczas badania
1
Na podstawie: Badanie funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego w Polsce. Raport końcowy, MEN,
Warszawa 2011, Szkolnictwo zawodowe. Kondycja – Potrzeby – Potencjał. Publikacja podsumowująca badania
zrealizowane w ramach projektu, WUP w Warszawie, Warszawa 2011.
15
przyjęto funkcjonalny podział kompetencji zaproponowany przez K. Filipowicza2. Poniższa
tabela zawiera zestawienie najczęściej udzielanych przez ogół respondentów odpowiedzi
w badanych segmentach:
KOMPETENCJE
OSOBISTE
KOMPETENCJE
MENADŻERSKIE
KOMPETENCJE
SPECJALISTYCZNOTECHNICZNE
%
KOMPETENCJE
SPOŁECZNE
%
wytrwałość
48%
komunikatywność
67%
umiejętności
organizacyjne
87%
języki obce
45%
radzenie sobie
ze stresem
40%
autoprezentacja
52%
planowanie
35%
aktywność
intelektualna
40%
gotowość do
uczenia się
39%
umiejętność
nawiązywania
relacji z innymi
52%
budowanie
sprawnej
organizacji
31%
użytkowanie
systemów IT
36%
umiejętność
samodzielnego
podejmowania
decyzji
38%
kultura osobista
51%
umiejętność
zarządzania zmianą
25%
diagnoza potrzeb
klienta
30%
%
%
Oprac. własne na podst. Katalog zinwentaryzowanych umiejętności zawodowych opracowany w ramach
projektu "Portal Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania kształcenia zawodowego z potrzebami
mazowieckiego rynku pracy", ECORYS Polska, Warszawa 2012
Najistotniejszy aspekt prowadzonych badań stanowiła kwestia
umiejętności
zawodowych pożądanych przez pracodawców w przyjętych 5 branżach. Na podstawie
wyników badań opracowany został katalog umiejętności zawodowych wymaganych
w interesujących branżach.
Odnosząc się ogólnie do umiejętności zawodowych należy stwierdzić, iż wszyscy
pracodawcy uczestniczący w badaniu oczekują, że szkoły wyposażą swoich absolwentów
w wiedzę teoretyczną oraz umiejętność łączenia teorii z praktyką. Cenią zwłaszcza praktykę
odbywaną w przedsiębiorstwach.
W badaniach prowadzonych na potrzeby projektu przedsiębiorcy bądź osoby pracujące
w 5 interesujących branżach zostali poproszeni o dokonanie w ramach poszczególnych branż
rangowania umiejętności zawodowych, wynikających z podstawy programowej kształcenia
w danym zawodzie, poprzez ustosunkowanie się wobec umiejętności zawodowych
najbardziej popularnych w ich branżach. Na podstawie ich odpowiedzi opracowano
zestawienie umiejętności zawodowych uszeregowanych w kolejności od najwyżej do najniżej
ocenionych.
2
G. Filipowicz, Zarządzanie Kompetencjami Zawodowymi, Warszawa 2004.
16
W ten sposób otrzymaliśmy jasny sygnał od przedstawicieli branż, jakie umiejętności
zawodowe powinny być przede wszystkim kształcone podczas szkolenia zawodowego
uczniów. Materiał stanowi ważną podpowiedź dla dyrektorów szkół zawodowych
i nauczycieli, w jakim kierunku należy projektować kształcenie zawodowe, z jakiego zakresu
organizować kursy, jakie aspekty uwzględnić w programach praktyk. Katalog ten jest otwarty
i z czasem może być uszczegóławiany na coraz niższych poziomach, tzn. umiejętności
zawodowe niezbędne na określonych stanowiskach w poszczególnych branżach. (Należy
w tym miejscu zauważyć, że w przeszłości takie katalogi stawały się podstawą kształcenia
zawodowego. Może warto wrócić do tej praktyki, poprzedzając ją rzetelnymi badaniami,
prowadzonymi w regionie w reprezentatywnych firmach przez zawodoznawców
i metodyków kształcenia zawodowego. Aktualnie większość opracowań i analiz dotyczących
kształcenia dla potrzeb rynku pracy stara się obejmować cały rynek pracy, szukając
uniwersalnych uogólnień i prawidłowości. Może to być niestety źródłem zbytniej
generalizacji i niewystarczającej precyzji wniosków, a w konsekwencji mniejszej
pragmatyczności rozwiązań.)
W ramach projektu eksperci-specjaliści w danej branży, na podstawie wyników badań,
przygotowali programy zajęć pozalekcyjnych, kursów specjalistycznych oraz staży. Dzięki
temu nauczycielom dostarczana jest nie tylko informacja ukierunkowująca ich działania
w zakresie prowadzenia kształcenia zawodowego, ale przede wszystkim zyskują gotowy
produkt (tj. scenariusze zajęć, program kursu i stażu), który z powodzeniem mogą wdrażać
w swojej codziennej praktyce.
W celu pełnego zapoznania się z wynikami badań, odsyłamy do opracowanej w ramach
projektu
publikacji
pt.
Katalog
zinwentaryzowanych
umiejętności
zawodowych
opracowany w ramach projektu „Portal Koordynacja 3.0 – stabilny mechanizm powiązania
kształcenia zawodowego z potrzebami mazowieckiego rynku pracy”, ECORYS Polska 2012.
W opracowaniu znajdą Państwo także diagnozę funkcjonowania systemu kształcenia
zawodowego w Polsce, dotyczącą trzech obszarów:
‒ potrzeby lokalnego rynku pracy
‒ oczekiwania pracodawców wobec przyszłych pracowników
‒ współpraca szkół z pracodawcami/ przedsiębiorcami
17
oraz wykaz najważniejszych zadań interesariuszy systemu kształcenia zawodowego (tj. szkół,
pracodawców, JST, instytucji rynku pracy, instytucji otoczenia biznesu, uczelni wyższych).
W kontekście koordynacji kształcenia zawodowego w powiązaniu z potrzebami rynku pracy
do raportu włączono także rozdział zawierający propozycje procedur wymiany informacji
i współpracy szkół zawodowych z pracodawcami oraz innowacyjnych rozwiązań służących
modernizacji oferty kształcenia zawodowego szkół zawodowych/placówek kształcenia
zawodowego w powiązaniu z pracodawcami.
Naszym zdaniem Katalog zinwentaryzowanych umiejętności zawodowych stanowi
kluczowy element pakietu produktów, od lektury którego należy zacząć pracę
z wykorzystaniem narzędzi, jaki otrzymują Państwo w ramach projektu „Portal Koordynacja
3.0”.
2.3 PROGRAMY ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH
Dla każdej z pięciu wybranych branż w ramach projektu opracowane zostały programy
zajęć pozalekcyjnych. Wszystkie programy zostały rozpisane na 40 jednostek lekcyjnych.
W ich strukturze zostały uwzględnione wymienione poniżej elementy:
I.
WSTĘP
II.
CELE I ZADANIA
III.
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZESTNIKÓW
IV.
FORMY KSZTAŁCENIA
V.
TREŚCI KSZTAŁCENIA I TEMATYKA ZAJĘĆ
VI.
METODY SPRAWDZANIA I OCENY OSIĄGNIĘĆ
VII.
UWAGI ZWIĄZANE Z REALIZACJĄ ZAJĘĆ
VIII.
EWALUACJA
Programy zajęć pozalekcyjnych z zakresu nabywania umiejętności zawodowych
wyodrębnionych w nowej podstawie programowej kształcenia zostały przygotowane dla
zawodów:
‒ branża ekonomiczna: technik ekonomista
18
‒ branża logistyczno-spedycyjna: technik logistyk (możliwe do wykorzystania także w
zawodzie technik spedytor, technik ekonomista, technik rachunkowości, technik
administracji, technik handlowiec, technik księgarstwa)
‒ branża
mechatroniczno-elektroniczna:
technik
mechatronik
(możliwe
do
wykorzystania także w zawodzie technik elektronik, technik elektryk, technik
telekomunikacji, technik teleinformatyk)
‒ branża telekomunikacyjna: technik informatyk (możliwe do wykorzystania także
w zawodzie technik teleinformatyk)
‒ branża turystyczna: technik hotelarstwa
Realizacja zajęć umożliwi rozwijanie umiejętności, stanowiących podbudowę do
kształcenia i jednocześnie niezbędnych do podjęcia pracy w ww. zawodach na typowych
stanowiskach pracy.
Dzięki udziałowi w zajęciach uczniowie kształcą umiejętności oczekiwane przez
pracodawców. Znajomość zaproponowanych w programach zajęć treści daje ich uczestnikom
przewagę na rynku pracy. Dodatkowo zajęcia wzbogacono o moduły związane z pracą w
oparciu o Pakiet Indywidualny Planera Kariery oraz Portal Koordynacja 3.0 tak, aby zapoznać
i zachęcić uczniów do korzystania z delegowanych im narzędzi. Zajęcia poszerzono także o
elementy związane z planowaniem kariery, których celem jest zapoznanie uczniów z
zawodami w branży ekonomicznej oraz krótka charakterystyka określonych zawodów, jak
również zapoznanie i przejście z uczniami krok po kroku poprzez wszystkie stadia planowania
kariery.
W ramach przygotowanych programów zajęć pozalekcyjnych, w nawiązaniu do
opracowanego Katalogu zinwentaryzowanych umiejętności zawodowych, zaproponowano
następującą tematykę zajęć pozalekcyjnych:
BRANŻA
ZAWÓD
TEMATYKA ZAJĘĆ
EKONOMICZNA
technik ekonomista
LOGISTYCZNOSPEDYCYJNA
technik logistyk (także technik Logistyka dystrybucji w oparciu o
elektronik, technik elektryk, systemy DRP i DRP II
Sporządzanie budżetu
19
technik telekomunikacji,
technik teleinformatyk)
technik mechatronik (także
MECHATRONICZNOELEKTRONICZNA
TELEKOMUNIKACYJNA
TURYSTYCZNA
technik elektronik, technik
elektryk, technik
telekomunikacji, technik
teleinformatyk)
Projektowanie urządzeń i systemów
mechatronicznych w programie
SolidEdge
technik informatyk (także
technik teleinformatyk)
Zarządzanie siecią lokalną Windows
Serwer 2008
technik hotelarstwa
Jak założyć przedsiębiorstwo
turystyczne? (na przykładzie branży
hotelarskiej)
Założenia projektu wskazują, że zajęcia powinny być prowadzone przede wszystkim
z wykorzystaniem metod aktywizujących. Jedną z najskuteczniejszych metod aktywizujących
jest metoda projektu edukacyjnego. Dlatego zachęcamy, by tam, gdzie to możliwe jak
najczęściej sięgać po tę metodę. Obowiązująca od 1 września 2012 r. nowa podstawa
programowa kształcenia w zawodach oraz nowa formuła egzaminów potwierdzających
kwalifikacje w zawodach, wymagają od uczniów takich umiejętności, które najlepiej,
najskuteczniej można kształtować właśnie przy wykorzystaniu metody projektu. W tym
miejscu polecamy lekturę przygotowanego w ramach projektu poradnika Jak wdrażać
metodę projektów w szkole zawodowej?, zawierającego praktyczne wskazania co do
sposobów przygotowania i realizacji zajęć metodą projektu w szkołach o profilu
zawodowym. Znajdą tam Państwo informacje dotyczące m.in. istoty projektu innowacyjnego
oraz zasady wdrożenia metody projektu w szkole zawodowej.
Aby skutecznie zrealizować program zajęć, wprowadzenie metody projektu może
zostać poprzedzone np. wykładem. Szczegółowe wskazówki co do zalecanych metod
dydaktycznych i form organizacji zajęć znajdą Państwo w każdym z przygotowanych
programów.
W nawiązaniu do przyjętych w programach zajęć obszarów tematycznych,
proponujemy realizację następujących projektów:
BRANŻA
EKONOMICZNA
TEMATYKA ZAJĘĆ
Sporządzanie budżetu
TEMATYKA PROJEKTU
Stworzenie kosztorysu prac
remontowych w mieszkaniu z
wykorzystaniem programu
20
komputerowego;
Stworzenie symulacji przepływu
środków finansowych w
przedsiębiorstwie z wykorzystaniem
specjalistycznego oprogramowania
komputerowego
Stworzenie symulacji gospodarowania
materiałami i produktami w hurtowni z
wykorzystaniem programu
komputerowego
LOGISTYCZNOSPEDYCYJNA
Logistyka dystrybucji w
oparciu o systemy DRP i DRP II
MECHATRONICZNOELEKTRONICZNA
Projektowanie urządzeń i
systemów mechatronicznych
w programie SolidEdge
Stworzenie modeli części i zespołów 3D
w programie Solid Edge
TELEKOMUNIKACYJNA
Zarządzanie siecią lokalną
Windows Serwer 2008
Skonfigurowanie serwera plików w celu
udostępnienia przestrzeni dyskowej dla
każdego użytkownika sieci
komputerowej
TURYSTYCZNA
Jak założyć przedsiębiorstwo
turystyczne? (na przykładzie
branży hotelarskiej)
Przygotowanie materiałów promocyjnoreklamowych hotelu/pensjonatu
Warto w tym miejscu zauważyć, iż pomimo wysiłku, jakiego wymaga realizacja zajęć
z wykorzystaniem metody projektu, dzięki takiej formie ich prowadzenia otrzymujemy
wymierne efekty, nie tylko w postaci wykształcenia umiejętności niezbędnych w danym
zawodzie, ale także umiejętności ponadzawodowych, w tym m.in. umiejętności pracy
w grupie, komunikowania się, planowania i realizacji konkretnych działań, czy umiejętności
samokształcenia. Jak już wspominaliśmy wcześniej, są to kluczowe umiejętności, których od
swoich pracowników oczekują pracodawcy wszystkich branż.
2.4 SPECJALISTYCZNY KURS
Czym różnią się zaproponowane w projekcie kursy specjalistyczne od tych dostępnych
aktualnie na rynku szkoleniowym? Przede wszystkim zostały opracowane przez ekspertów
rynku pracy w ścisłej współpracy z pracodawcami. Podstawą do ich przygotowania stały się
badania prowadzone wśród pracodawców pięciu branż uwzględnionych w projekcie,
dotyczące określenia pożądanych umiejętności zawodowych, jakie powinni posiadać
21
kandydaci do pracy. Sporządzone zestawienia umiejętności i kompetencji zawodowych
oczekiwanych przez pracodawców pozwoliły na przygotowanie programów specjalistycznych
kursów.
Zaproponowane kursy realizowane będą przez pracodawców w ich zakładach pracy.
Zaprojektowane zostały zgodnie z normami krajowymi oraz branżowymi z uwzględnieniem
przestrzegania przepisów BHP. Programy kursów zostały przewidziane na 30 godzin realizacji
zajęć. Prowadzone będą w formie np. pokazów, ćwiczeń i zadań projektowych.
Każdy kurs zawiera:
‒
cele szkoleniowe
‒
kluczowe punkty nauczania
‒
metody nauczania
‒
potrzebne pomoce dydaktyczne, sprzęt i materiały do
realizacji kursu
‒
ćwiczenia i zadania
‒
sprawdzian postępów
‒
materiały szkoleniowe
‒
literaturę uzupełniającą
W ramach projektu, w nawiązaniu do wykazu umiejętności zawodowych wymaganych
przez pracodawców poszczególnych branż, zostały zaproponowane następujące obszary
tematyczne kursów:
BRANŻA
ZAWÓD
TEMATYKA KURSU
EKONOMICZNA
technik ekonomista
Ekonomista w miejscu pracy
LOGISTYCZNOSPEDYCYJNA
technik logistyk
Dystrybucja w ramach procesów
logistycznych
22
MECHATRONICZNOELEKTRONICZNA
technik mechatronik
Montaż i testowanie sterowników PLC
TELEKOMUNIKACYJNA
technik informatyk
Budowa, łączenie i certyfikacja
światłowodów
TURYSTYCZNA
technik obsługi
turystycznej,
technik hotelarstwa
Animacja w turystyce i hotelarstwie
Czy z programu kursu korzystać mogą tylko pracodawcy? Oczywiście nie,
przygotowany materiał z pewnością może służyć także nauczycielom przedmiotów
zawodowych. Zamiarem realizatorów projektu było włączenie pracodawców i ich
pracowników w proces zawodowego przygotowywania uczniów, dlatego też kursy zostały
dedykowane właśnie tej grupie. Przedstawiciele tego środowiska posiadają większe
doświadczenie praktyczne w wybranym obszarze oraz często dysponują lepszym niż placówki
szkolne wyposażeniem technicznym niezbędnym do kształcenia danych umiejętności.
Uczenie się od praktyków stanowi cenne doświadczenie dla uczniów i umożliwia oswajanie
się z pracą w realnym środowisku.
Przy odpowiednim wyposażeniu pracowni i warsztatów szkolnych w sprzęt (wskazany
także w programie kursu), kursy mogą poprowadzić nauczyciele przedmiotów zawodowych,
posiadający odpowiednie umiejętności i wiedzę. Istotną pomocą w tym zakresie służyć może
Poradnik i materiały dla prowadzącego kurs stanowiące integralną część każdego programu
szkoleniowego. Zawierają one wykaz jednostek szkoleniowych oraz wskazują na
najważniejsze aspekty prowadzonego kursu. Przykładem mogą być materiały dla jednostki
szkoleniowej „Programowania sterownika PLC” realizowanej w ramach Kursu w zakresie
montażu i testowania sterowników PLC dla branży mechatroniczno-elektronicznej.
Nazwa jednostki szkoleniowej: PROGRAMOWANIE STEROWNIKA PLC
1. Wymagania wejściowe
Jednostka szkoleniowa jest realizowana w całości po zakończeniu kształcenia w jednostce szkoleniowej
„Podłączanie zasilania elektrycznego”. Przed rozpoczęciem zajęć słuchacz powinien znać zasady
programowania sterownika PLC.
2. Wskazówki metodyczne do realizacji szkolenia
Przed przystąpieniem do prowadzenia zajęć dydaktycznych należy zapoznać się z celami operacyjnymi,
kluczowymi punktami nauczania, metodami, pomocami oraz materiałami dydaktycznymi znajdującymi
się w opisie jednostki szkoleniowej. Wskazane jest także zapoznanie się z informacjami zawartymi w
„Literaturze uzupełniającej”.
Realizacja
I ETAP ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
23
Pokaz czynności wspierany objaśnieniem obejmuje następujące zasady:
1. Na wstępie zajęć należy w sposób precyzyjny określić przedmiot i cel obserwacji.
2. Objaśnienie winno być realizowane zwięźle, możliwie krótko, poprawnie językowo.
3. Wszystkim uczącym się należy zapewnić dobre warunki obserwacji.
4. Tempo zarówno objaśnienia, jak i samego pokazu winno być w miarę podobne, tzn. nie powinno się
stosować nagłych zahamowań i przyspieszeń w realizacji kolejnych faz.
5. Obserwacja pokazu winna być wyraźnie ukierunkowana, tak by uwaga uczących się odnosiła się do
istotnych zagadnień, a nie była rozpraszana przez obserwację rzeczy drugo- i trzeciorzędnych.
3. Sposoby oceniania
W jednostce szkoleniowej zaplanowany jest sprawdzian wiadomości. Podstawowym celem tego
sprawdzianu jest odpowiedź na pytanie: „W jakim stopniu uczący się trwale opanowali wiadomości
i kształtowane umiejętności w okresie kształcenia w jednostce szkoleniowej?”
2.5 STAŻ BRANŻOWY
Czym jest staż i dlaczego proponujemy właśnie tę formę nabywania umiejętności
praktycznych, a nie praktykę zawodową? Staż jest powszechną formą nabywania kwalifikacji
zawodowych oraz ich uzupełniania, jednakże bardziej elastyczną niż praktyka zawodowa, co
wynika m.in. z faktu, iż w polskim prawie oświatowym nie funkcjonuje pojęcie stażu. Staż
należy rozumieć szerzej niż praktykę zawodową. Stwarza on większe możliwości, gdyż jego
24
organizacja nie jest regulowana przepisami rozporządzenia ani programem nauczania
danego zawodu. Na potrzeby projektu „Portal Koordynacja 3.0” przyjęto – zgodnie
z wytycznymi dotyczącymi realizacji staży w ramach wszystkich typów operacji w ramach
Działania 9.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki – iż staż należy rozumieć jako takie
formy nabywania umiejętności praktycznych, których zakres wykracza poza ramy określone
dla praktyki zawodowej. Założenie to umożliwia przygotowanie programu stażu, który
zarazem jest zgodny z podstawą programową dla danego zawodu, a ponadto zawiera
dodatkowe treści, które aktualnie są wymagane na rynku pracy.
Programy staży opracowanych dla wybranych pięciu branż uwzględniają zapisy:
‒ podstawy programowej kształcenia w danym zawodzie
‒ projektu Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r.
w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach, które wejdzie w życie
z dniem 1 września 2012 r.
‒ programów nauczania w danym zawodzie
‒ Krajowych Standardów Kwalifikacji Zawodowych.
Zgodnie z założeniami projektu realizacja staży odbywa się w zakładach pracy.
Ogólnym celem staży jest wyposażenie ich uczestników w umiejętności praktyczne przydatne
w rzeczywistych warunkach pracy, tj. umożliwienie stażyście zdobycia doświadczenia
zawodowego i zapoznania z obsługą nowoczesnych maszyn i urządzeń, nowymi
technologiami,
nowoczesnymi
procesami
produkcji/usług
oraz
organizacją
pracy
w wybranych branżach. Staże zostały przewidziane do realizacji w wymiarze 35 godzin
w systemie zajęć pozalekcyjnych.
Programy staży zostały przygotowane dla zawodów:
‒ branża ekonomiczna: technik administracji
‒ branża logistyczno-spedycyjna: technik logistyk
‒ branża mechatroniczno-elektroniczna: technik mechatronik
‒ branża telekomunikacyjna: technik telekomunikacji
‒ branża turystyczna: technik obsługi turystycznej.
Uwzględniają one niżej wymienione zagadnienia:
I.
CELE STAŻU
II.
PROGRAM STAŻU
25
III.
PRZEBIEG STAŻU
IV.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE WYKORZYSTANE PODCZAS STAŻU
V.
METODY SPRAWDZENIA I OCENY STAŻYSTY.
Realizacja programu stażu powinna zapewnić poznanie typowych stanowisk pracy oraz
wynikających z nich zadań zawodowych. Staż należy tak zorganizowany, aby umożliwić
uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych
w rzeczywistych warunkach pracy.
Proponujemy, by w stażu jako opiekunowie uczestniczyli nie tylko pracownicy danego
zakładu pracy, ale także nauczyciele przedmiotów zawodowych. Oddelegowanie nauczycieli
do przedsiębiorstw jako opiekunów staży może wpłynąć na poprawę jakości nauczania
zawodowego. Współudział nauczycieli w stażach czy praktykach organizowanych u
przedsiębiorców jest jedną z form ich doszkalania, zwłaszcza w praktycznym zakresie. Dzięki
udziałowi w stażu będzie możliwe uaktualnienie przez nauczycieli ich fachowej wiedzy,
zgodnie z wymaganiami zmieniającego się otoczenia gospodarczego i nasilającej się
konkurencji w branżach. Udział w stażu stwarza także szansę na rozwijanie umiejętności
związanych z kształtowaniem u uczniów kompetencji personalnych i społecznych,
odpowiadających wymaganiom określonego zawodu czy sytuacjom występującym w
procesie pracy.
Wspólna realizacja programu stażu przez ucznia, opiekuna stażu po stronie
pracodawcy i nauczyciela spełnia założenia edukacji dla rynku pracy, gdyż dzięki takiej
organizacji następuje integracja wiedzy merytorycznej i umiejętności praktycznych
w nawiązaniu do realnych potrzeb rynkowych, poprzez co umacniają się więzi między
szkołami zawodowymi i przedsiębiorstwami.
Zalecamy, by staż realizować w formie mentoringu, w oparciu o relację MISTRZ –
UCZEŃ. Mentorem powinna być osoba spełniająca kryterium bycia profesjonalistą w swojej
branży, dlatego też wybór opiekunów stażu nie powinien być przypadkowy, lecz uwzględniać
przede wszystkim posiadane przez daną osobę kwalifikacje i doświadczenie zawodowe,
a także kompetencje osobowościowe i społeczne.
26
Mentoring pozwala na wzajemny rozwój obu uczestniczących w nim stron. Efektem
końcowym procesu powinno stać się – oprócz wspomnianego wcześniej rozwoju – nabycie
przez ucznia umiejętności niezbędnych do tego, by poruszać się po świecie, w który wkracza
w towarzystwie mentora, w sposób autonomiczny. W tym celu mentor inspiruje i stymuluje
rozwój swojego ucznia poprzez odkrywanie i rozwijanie jego potencjału, rozwijanie jego
samoświadomości, a także doradztwo oraz ewaluację
sposobu samorealizacji podopiecznego.
Mentoring obejmuje:
Po praktyczne wskazówki co do realizacji procesu
mentoringu odsyłamy do przygotowanego w ramach
projektu poradnika Mentoring – mały przewodnik po
pozytywnej drodze do wzajemnego rozwoju. Zostań
mentorem
dla
uczniów,
‒ trening określonych
kompetencji
‒ inspirowanie
‒ odkrywanie potencjału
‒ rozwój samoświadomości
absolwentów
i młodych pracowników!
2.6 INDYWIDUALNE PORTFOLIO UCZNIA, NARZEDZIA DO PLANOWANIA KARIERY
W ramach projektu eksperci z obszaru doradztwa zawodowego opracowali
Indywidualne Portfolio Ucznia. Jest to swego rodzaju otwarty dziennik planowania
i realizacji ścieżki edukacyjno-zawodowej ucznia. Portfolio stanowi indywidualną formę
dokumentowania pracy każdego ucznia – zawiera m.in. materiały przygotowane podczas
procesu samopoznania, poznawania mechanizmów rynku pracy, świata zawodów,
podejmowania decyzji edukacyjno-zawodowych. To część pierwsza portfolio (Planowanie
kariery). Część druga (Zarządzanie karierą) służy gromadzeniu dokumentów, zaświadczeń,
prac, prezentacji świadczących o aktywności edukacyjno-zawodowej ucznia. Krótko mówiąc
– dokumentowaniu realizacji zaprojektowanej wizji kariery. Naszym zdaniem – szczególnie
w przypadku uczniów szkół zawodowych – druga część portfolio jest istotna, gdyż pozwala
uczniowi na tworzenie już na wczesnym etapie edukacji jego „zawodowej wizytówki”, która
podczas poszukiwania pracy może sprawdzić się znacznie lepiej niż tradycyjne CV. Praktyka
ta jest powszechnie stosowana np. w Wielkiej Brytanii. Każdy uczeń uczestniczący
w praktykach zawodowych (prosimy w tym miejscu pamiętać o różnicach w polskim
27
i brytyjskim systemie kształcenia zawodowego) ma obowiązek regularnego wypełniania
swojego portfolio efektami realizowanej praktycznej nauki zawodu. Mogą to być np.
opinie/oceny opiekuna praktyk, dokumentacja wykonanego zadania, referencje pracodawcy.
Rozwiązanie to wydało się realizatorom projektu na tyle atrakcyjne, ale przede wszystkim
skuteczne, że postanowili zaadoptować je jako dobrą praktykę i implementować do
polskiego systemu kształcenia zawodowego. Zważając jednak na specyfikę organizacji
praktyk zawodowych w Polsce (w znacznie krótszym okresie niż w Wielkiej Brytanii),
założono, że portfolio
zawierać będzie nie tylko dokumentację odbytych praktyk
zawodowych, ale także:
 zaświadczenia ukończenia kursów zawodowych
 zaświadczenia ukończenia kursów językowych
 zaświadczenia ukończenia warsztatów umiejętności miękkich
 świadectwa pracy
 referencje pracodawców
 projekty/prace uczniów
 zaświadczenia udziału w wolontariacie, akcjach społecznych
 dyplomy za udział w konkursach/olimpiadach przedmiotowych itd.
Zachęcamy nauczycieli, by stale motywowali swoich uczniów do aktywności
edukacyjno-zawodowej i gromadzenia dokumentów poświadczających podejmowane przez
uczniów działania.
Oprócz Indywidualnego Portfolio Ucznia uczniowie otrzymują pakiety narzędzi do
planowania kariery. Są to przede wszystkim programy komputerowe, które uczeń może
wykorzystać w samodzielnej pracy nad identyfikacją swojego potencjału i zaplanowaniem
kariery. Multimedialna – atrakcyjna dla młodych ludzi – forma narzędzi ma zachęcić ich do
pracy nad określeniem wizji swojej przyszłości. Zaproponowane programy pozwalają m.in.
na:
‒ wykonanie testów zainteresowań i predyspozycji zawodowych
‒ przeprowadzenie testu kompetencji
‒ interaktywne tworzenie Indywidualnego Planu Działania (IPD)
‒ określenie poziomu przedsiębiorczości ucznia
‒ prezentację w multimedialnej formie procesu planowania kariery.
28
KILKA SŁÓW NA ZAKOŃCZENIE
Projekt w swych założeniach i opracowanych produktach jest tak bogaty, że nie sposób
szczegółowo omówić wszystkich ich zastosowań. Nie to było też naszą intencją. Chcemy
jedynie wskazać możliwe kierunki pracy z wykorzystaniem przekazanych Państwu
produktów. To nie jest zamknięty katalog, prosimy raczej potraktować nasze wskazówki jako
źródło inspiracji do dalszych poszukiwań, twórczego rozwijania zaproponowanych metod
i narzędzi. Państwo, jako nauczyciele na co dzień pracujący ze swoimi uczniami, znacie ich
najlepiej. My ze swej strony chcemy zachęcić Państwa do otwarcia się – na nowe możliwości
pracy z uczniem, na nowych współpracowników w procesie modernizacji oferty kształcenia
zawodowego, na nowe spojrzenie na świat zawodów.
Wyrażamy nadzieję, że cennym źródłem inspiracji stanie się dla Państwa Portal
Koordynacja 3.0, dlatego zapraszamy do częstego śledzenia pojawiających się tam
informacji. Życząc Państwu wielu świeżych pomysłów, przede wszystkim w obszarze
kształcenia zawodowego, jednocześnie zachęcamy do dzielenia się nimi z innymi m.in. na
Portalu Koordynacja 3.0.
29
30