Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
20.01.2013
Muzeum Kresów w Lubaczowie
____________________________
autor: Aleksandra H.
Na Podkarpaciu, w Lubaczowie w niewielkim miasteczku, interesującym pod względem kulturowym,
działa Muzeum Kresów. Narody (Polacy, Żydzi, Rusini) jakie zamieszkiwały teren miasta doprowadziły
do powstania mozaiki kulturowej, charakterystycznej tylko dla Kresów. Fakt ten potwierdza liczba sześciu tysięcy, różnorodnych pod względem kulturowym, eksponatów
znajdujących się obecne w zbiorach muzeum. Turyści dodatkowo mogą obejrzeć dwie wystawy
czasowe. Do instytucji należy zespół zamkowo-parkowy, znajdujący się po przeciwnej stronie ulicy. Na
jego obszarze mieści się Galeria Oficyna, w której organizowane są wystawy i inne kulturalne
wydarzenia. Muzeum Kresów w Lubaczowie stale poszerza swą działalność. Przejęło dawny zespół
cerkiewny w Radrużu (Gm. Horyniec-Zdrój) wraz z cerkwią p.w. św. Paraskewy. Jest ona uważana za
jeden z najcenniejszych i najstarszych zabytków drewnianej architektury sakralnej na obszarze Polski. Odwiedzając muzeum należy zwrócić uwagę na sam budynek, który jest siedzibą instytucji. Spichlerz
pochodzi z XIX w. Wybudowany został w stylu klasycystycznym. Ma portal z kamienia brusnieńskiego.
Spichlerz jest wolnostojącym budynkiem z fasadą główną skierowaną na południe. Taki obiekt jest
rzadkością w Polsce południowo-wschodniej. Niedaleko spichlerza znajduje się murowana, zwieńczona
attyką kapliczka p.w. Św. Jana Nepomucena. Jej ściany przedstawiają freskami świętych (XVII-XVIII
w.).
Na wystawach stałych wyeksponowane zostały zabytki związane z życiem i kulturą ludzi
zamieszkujących dawny Lubaczów i okolice. Wystawy stałe to:
„Dzieje miasta i regionu” jest poświęcona czasom najdawniejszym, aż po współczesność. Przedstawia
ona teren leżący u podnóża rzek Wiszni, Tanwi i Raty. Wystawę należy zacząć zwiedzać od zabytków
reprezentujących epokę mezozoiczną i kenozoiczną m.in.: amonity, belemnity, jeżowce, szczątki
mamutów znalezione w rzekach Lubaczówce i Sanie oraz krzemienny grot i strzały (XI – IX w. p.n.e.).
Dalej zobaczyć mnożna wyroby krzemienne, eksponaty reprezentujące epokę kamienną, ceramikę
wstęgową, pucharki lejkowate, siekiery i inne.
Najciekawszym średniowiecznym zabytkiem jest miecz, który został znaleziony nieopodal ”Wielkiego
Walu” w „domu na bramisku”. O kontaktach handlowych jakie istniały na terenie Lubaczowa świadczą
takie zabytki jak monety rzymskie: denar Antonina Piusa(138 – 162), Kommodusa (180 – 193) i moneta
Konstantyna (306 – 337). Najcenniejszym eksponatem jest solidus bizantyjski cesarza Teodozjusza.
Lubaczów był lokalnym ośrodkiem rzemiosł w czasach staropolskich. Muzeum posiada cenne zabytki z
tego okresu np. dzwonek z inskrypcją: „E. Hemony me fecie – Anno 1569”. Do eksponatów muzealnych
należy również przywilej Płazowa z pieczęcią królewską Zygmunta III Wazy .
Od II poł. XVI w. do II poł. XVII w. działało tu kilka hut szkła np. we wsi Hucisko Stare, kilka kuźni i hut –
Ruda Różaniecka, która powstała w XVIII w. przetrwała do II poł. XIX w. Muzeum udostępnia wyroby
tych ośrodków (kilkanaście moździerzy wiwatowych i obronnych, narzędzia rolnicze).
W okresie pierwszego rozbioru Polski Lubaczów dostał się do zaboru austriackiego. Przypominają o
tym dokumenty i okólniki w sprawie emisariuszy i powinności pańszczyźnianych oraz żelazna tablica
graniczna z austriackim orłem, z okolic Starego Lublińca.
strona 1 / 3
Pobrano z portalu Mapa Kultury
Takie zabytki jak pamiątki Powstania Styczniowego, broń biała, odznaki legionowe, fotografie i
dokumenty stanowią istotną część wystawy, ponieważ są silnie związane z problematyką drogi
Polaków do niepodległości. Odrębny dział stanowi kampania wrześniowa 1939 r. gdzie szczególną uwagę zwracają odznaki
pułkowe 38 i 39 pp, Krzyż Virtuti Militarii z legitymacją ST. sierżanta Juliana Kartasińskiego, 10
Dywizjonu Artylerii Konnej, części mundurowe i elementy wyposażenia wojskowego. Wystawa porusza
takie tematy jak: okupacja sowiecka, hitlerowska, konspiracja AK - owska.
Dalej oglądając ekspozycję można zobaczyć zabytki związane z walkami mieszkańców Lubaczowa na
frontach II Wojny Światowej (np. mundury - majora z 5 Kresowej Dywizji Piechoty, Medal „Zasłużony na
Polu Chwały”).
Na końcu wystawy zaprezentowane zostały pamiątki po wizycie i pogrzebie Ojca Świętego Jana Pawła
II w Lubaczowie oraz inne zabytki reprezentujące kościół katolicki.
„Kultura wsi lubaczowskiej” przedstawia najważniejsze dyscypliny życia wsi z przełomu XIX/XX w. Na
wystawie można zobaczyć jak dawniej ludzie zdobywali pożywienie by przetrwać. Pokazane jest
zbieractwo, łowiectwo, bartnictwo z pszczelarstwem, uprawa roli, produkcja i przetwórstwo zbóż oraz
hodowla zwierząt domowych.
Najciekawsze zabytki znajdujące się na omawianej wystawie to drewniane czerpaki grzebieniowe do
zbierania jagód, kozuby na nasiona, potrzaski zwane „żelazami”, mniejsze na kuny, lisy, większe na
sarny, dziki i jelenie, metalowe klepce, drewniane samołówki „łapki”, które wykonywane były przez
chłopów, ul „leżak” z Baszni Dolnej, bezkoleśne radło, pług z drewnianą grządzielą i koleśnica zwana
teliszkami, sierpy z XVIII – XX w., cepy, młynek z Cewkowa z lat powojennych. Osobną część wystawy zajmują naczynia gliniane: garnki, dwojaki, garnuszki, dzbanki i miski. Naczynia
są polewane, bogato zdobione. Spośród naczyń najciekawsze są garnki drutowane należące dawniej
do wędrujących druciarzy z I poł. XIX w.
Uproszczona makieta kuźni obrazuje na wystawie zawód kowalski, tworzą ją: palenisko z miechem,
kowadło, ława i półka przeznaczona na narzędzia (kleszcze, dorniki, przecinaki, kształtowniki itp.) oraz
podręczny magazyn materiałów. Uzupełnieniem tej ekspozycji są wyroby kowalskie: topory, sierpy,
motyki, siekiery, kłódki, zamki, klucze. Obok kuźni umieszczono środki transportu wiejskiego czyli wóz i
malowane sanie. Technologia bednarska przedstawiona jest za pomocą ekspozycji takich urządzeń jak kobylnice, strugi,
ośniki, wątorek, śruba do ściskania klepek. Dodatkowo pracę bednarza ilustrują zamieszczone obok
wystawy zdjęcia. Tkactwo ukazano za pomocą urządzeń takich jak kołowrotki, międlice, żelazne
szczotki, cierlice, prześlice i wrzeciona. Prezentowany w lubaczowskim muzeum warsztat tkacki
pochodzi z 1933 r.
Natomiast w kolejnej części wystawy można zapoznać się z kulturą życia codziennego, ponieważ
ukazana jest tu izba chłopska i stroje ludowe, zztuka miejscowych twórców ludowych, np. Henryka
Janczura zwanego „Mojżeszem”. „Sztuka kresów” pokazuje wielokulturowość miasta na podstawie trzech grup etnicznych, które należały
do społeczności Lubaczowa: polskiej, żydowskiej i ruskiej (ukraińskiej). Ekspozycja podzielona jest na
sztukę sakralną (obrazy od XVIII do XIX w., ikony – XVII-XIX w., naczynia liturgiczne oraz litografie
żydowskie z lat 30-tych XX w.), malarstwo portretowe, na które składa się portret szlachecki, sarmacki,
magnacki (XVII-XVIII w.), mieszczański (XIX w.) oraz wybitne postaci z Kresów jak np. Jakuba Szłapy,
przemyślanina, burmistrza Lubaczowa w dobie galicyjskiej oraz Józefa Neumana – pierwszego
prezydenta Lwowa w Polsce Odrodzonej i jego żony Kazimiery Neumanowej. Dwa ostatnie portrety
autorstwa Ludomira Kochlera ze Lwowa (1910 r.) zostały zakupione przez Muzeum Kresów w
strona 2 / 3
Pobrano z portalu Mapa Kultury
Lubaczowie w 1985 r. od Stanisława Dustanowskiego z Krakowa. Bardzo ważnym i cenionym zabytkiem jest portret trumienny hetmana wielkiego koronnego zmarłego w
1751r. – Józefa Potockiego. Jego rodzina posiadała miasteczko Wielkie Oczy i trzy okoliczne wsie .
Portret Józefa Potockiego z castrum doloris z kolegiaty w Stanisławowie został namalowany na
srebrnej blaszce, umieszczony w złotej ramie autorstwa Salomona Hardwalda. Obraz przeniesiono do
muzeum w Lubaczowie jako trwały depozyt i wystawiony w 1994 r. Gruntowną konserwację
przeprowadzono w Muzeum – Zamek w Łańcucie w latach 1973-89. JE ks. Marian Kardynał Jaworski
zgodził się na pokazanie zabytku w Stanach Zjednoczonych i Francji .
Kolejną częścią ekspozycji są krzyże i figury nagrobne z XIX/XX w., które były wyrabiane w ośrodku
kamieniarskim w Bruśnie oraz żelaznych krzyży cerkiewnych z XVII, XIX i początku XX w.
Część wystawy poświęcona lubaczowskim Żydom przedstawia ich codzienne życie i tragiczne losy
tego narodu. Dzięki judaicom (1939-1944), takim jak pucharki kiduszowe do wina oraz także
balsaminki, jak i lampa chanukowa oraz inne przedmioty poznajemy ciekawą kulturę Izraelitów. Do
najcenniejszych zabytków związanych z kulturą żydowską należy filigranowa lampa chanukowa z
monarchii austriackiej (przełom XVIII i XIX w.). Wykonał ją w 1786 r. Franc Georg Kutsendorff,
pracujący w Petersburgu w latach 1775 – 1820. Tego typu eksponat występuje bardzo rzadko, co
sprawia, że w zbiorach muzeum staje się unikatem .
Własnością muzeum jest również znajdujący się po przeciwnej stronie ulicy zespół parkowo-zamkowy,
na który skała się: wzgórze zamkowe, oficyna zamkowa (XIX w.), gdzie mieści się galeria malarstwa,
park podworski przebudowany wg projektu Drexlera w okresie międzywojennym. W parku rosną okazy
starodrzewia, pomniki przyrody ze skupiskami lipy i czarnej olchy.
W obecnym zespole - parkowym w XIV w. stał zamek królewski Kazimierza Wielkiego. Dziś po zamku
zostały tylko lochy. Wcześniej na tym terenie był gród, dzięki któremu Kazimierz Wielki postawił
budowlę. Na temat zamku lubaczowskiego zachowały się wzmianki Janka z Czarnkowa, Jana
Długosza oraz jedna za czasów Władysława Opolczyka.
strona 3 / 3