Opieka zdrowotna nad matką i dzieckiem w województwie kujawsko

Opieka zdrowotna nad matką i dzieckiem
w województwie kujawsko – pomorskim w 2009 roku
I. Sytuacja demograficzna województwa wg GUS
Liczba ludności w województwie kujawsko-pomorskim na dzień 31.12.2009 r. wynosiła
2 069 083 i zwiększyła się o 1 165 osób w stosunku do roku 2008.
Liczba ludności miast w 2009 r. w porównaniu z rokiem 2008 zmniejszyła się o 2 732 osób
a na wsi wzrosła o 3 897 osób.
Przyrost naturalny ( współczynnik na 1 tysiąc ludności ) w roku 2008 kształtował się na
poziomie 1,6 promila a w roku 2009 1,3 promila i zmniejszył się o 0,3 promila.
Ujemny współczynnik przyrostu naturalnego wystąpił w powiecie włocławskim - minus 1,1
promila oraz w miastach Włocławek minus 7,1 promila i Bydgoszczy minus 5,4 promila.
Najwyższy wskaźnik przyrostu naturalnego odnotowały dwa powiaty ziemskie: sępoleński 4,0
promile i nakielski 3,0 promile.
Liczba populacji dziecięco – młodzieżowej w roku 2009:
Ogółem -
467 253 osób
0 – 4 lat -
108 675 osób
5 – 9 lat -
100 273 osób
10–14 lat -
115 009 osób
15–19 lat -
143 296 osób
Liczba urodzeń żywych wg Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy w 2009 r. wyniosła 23 059
(według GUS - 23.143) i zmalała w porównaniu z 2008 r. o 194 urodzeń.
Liczba urodzeń żywych wg GUS w 2009 roku wyniosła 23 143 i zmalała w porównaniu
z rokiem 2008 o 206 urodzeń .
Od połowy lat 80 – tych występuje malejący trend urodzeń, których liczba zmniejszyła się
w ciągu minionych lat o połowę. Utrzymywanie się malejącego trendu urodzeń świadczy
o zmianie postaw prokreacyjnych polskich kobiet. Jak wynika z długookresowej prognozy GUS,
nie należy oczekiwać w naszym kraju znaczącego wzrostu liczby urodzeń.
1
W Polsce utrwala się proces reprodukcji ludności poniżej prostej zastępowalności pokoleń.
Powodowane jest to dużym spadkiem dzietności kobiet, który kształtuje się na poziomie 1,22
dziecka na kobietę w okresie rozrodczym. Dla prostej zastępowalności pokoleń dzietność powinna
wynosić około 2,10 dziecka na kobietę w okresie rozrodczym.
Umieralność niemowląt w województwie ( zgony od 0 do 11 m-cy 29 dni wg wskaźnika
na 1000 urodzeń)
2005 rok - 136 - 6,7 promila
2006 rok - 120 - 5,7 promila
2007 rok - 133 - 6,1 promila
2008 rok - 136 - 6,0 promili
2009 rok - 147 - 6,4 promila
Zgony niemowląt według powiatów we wskaźniku na 1000 urodzeń w 2009 roku
powiaty i miasta
współczynnik na 1000 urodzeń żywych
aleksandrowski
3,18 ‰
brodnicki
1,93 ‰
bydgoski
5,10 ‰
chełmiński
7,82 ‰
golubsko-dobrzyński
0,00 ‰
grudziądzki
8,83 ‰
inowrocławski
4,56 ‰
lipnowski
8,14 ‰
mogileński
2,09 ‰
nakielski
4,60 ‰
radziejowski
2,26 ‰
rypiński
13,54 ‰
sępoleński
7,18 ‰
świecki
2,59 ‰
toruński
5,44 ‰
tucholski
4,98 ‰
wąbrzeski
4,68 ‰
2
włocławski
4,55 ‰
żniński
11,00 ‰
Bydgoszcz
11,80 ‰
Grudziądz
6,63 ‰
Toruń
6,01 ‰
Włocławek
5,27 ‰
Zgony niemowląt wg wieku w liczbach bezwzględnych
lata
zgony ogółem
0 – 6 dni
7 – 27dni
28 dni i więcej
2005
136
74
33
33
2006
120
61
24
35
2007
133
66
34
33
2008
136
67
28
41
2009
147
77
brak danych
Umieralność okołoporodowa wczesna ( 0 – 6 dni życia) na 1000 urodzeń
lata
współczynnik
wojewódzki
współczynnik
krajowy
2005
7,9 ‰
8,0 ‰
2006
6,2 ‰
8,0 ‰
2007
7,0 ‰
7,9 ‰
2008
7,0 ‰
7,6 ‰
2009
6,96 ‰
7,2 ‰
Wskaźnik umieralności niemowląt w 2009 roku wzrósł w porównaniu z rokiem 2008
o 0,36‰ a w liczbach bezwzględnych o 11 zgonów.
Umieralność niemowląt jest zróżnicowana w zależności od wieku i masy urodzeniowej
noworodka. Największe natężenie umieralności notuje się w ciągu pierwszych 6 dni życia.
Współczynnik umieralności okołoporodowej ( 0 – 6 dnia życia) w naszym województwie
kształtuje się na poziomie 7,0 promili i taki wskaźnik utrzymuje się od trzech lat.
3
Z ogólnej liczby zmarłych niemowląt w 2009 roku ponad połowa (53 %) nastąpiła w okresie
pierwszego tygodnia życia.
Najczęstszą przyczyną zgonów w tej grupie są stany chorobowe rozpoczynające się w okresie
okołoporodowym czyli w późnym okresie trwania ciąży i w pierwszych 6 dniach życia
noworodka, takie jak: zespoły niedotlenienia, zakażenia wewnątrzmaciczne oraz wady
rozwojowe.
Wśród wad rozwojowych najczęściej występują wady serca, układu moczowego oraz centralnego
układu nerwowego.
Umieralność okołoporodowa i umieralność niemowląt jest wyraźnie związana z masą
urodzeniową noworodka.
Na przestrzeni lat 2005 - 2009 w naszym województwie wskaźnik umieralności niemowląt, jak
i umieralności okołoporodowej wzrasta z 81,5 ‰ w 2007 roku do 89,1 ‰ w 2009 roku, co jest
rezultatem zwiększonego ryzyka zgonu noworodków o niskiej masie urodzeniowej ciała tj. od
500g do 2499g.
Urodzenia o niskiej masie
W 2009 roku w skali województwa odnotowano 1 370 urodzeń żywych
o niskiej masie
urodzeniowej, w tym 1 253 urodzeń w przedziale od 1000g do 2499g oraz 116 urodzeń
w przedziale od 500g do 999g ( 1 urodzenie o nieustalonej wadze).
Urodzenia według masy ciała ( w % )
urodzenia
ogółem
powyżej
2500g
1000g-2499g
500g-999g
2007
21 902
93,9 %
5,63 %
0,42 %
2008
23 349
93,8 %
5,61 %
0,55 %
2009
23 059
94,1 %
5,41 %
0,50 %
lata
Umieralność okołoporodowa według masy ciała 500g – 2499g
liczona jako stosunek liczby urodzeń martwych i zgonów do liczby 1000 urodzeń żywych
wg danych GUS:
4
lata
współczynnik
wojewódzki
współczynnik
krajowy
2007
81,5 ‰
92,8 ‰
2008
84,2 ‰
94,8 ‰
2009
89,1 ‰
90,7 ‰
Umieralność okołoporodowa powyżej 2500g
liczona jako stosunek liczby urodzeń martwych i zgonów do liczby 1000 urodzeń żywych
wg danych GUS:
lata
współczynnik
wojewódzki
współczynnik
krajowy
2007
2,2 ‰
2,1 ‰
2008
1,9 ‰
2,0 ‰
2009
1,75 ‰
1,68 ‰
Umieralność okołoporodowa ogółem
lata
współczynnik
wojewódzki
współczynnik
krajowy
2007
7,0 ‰
7,9 ‰
2008
7,0 ‰
7,6 ‰
2009
6,96 ‰
7,19 ‰
Najwyższy współczynnik umieralności niemowląt w 2009 r. odnotował powiat
rypiński -
13,6 ‰ i miasto Bydgoszcz - 11,8 ‰.
Najniższy współczynnik umieralności niemowląt w 2009 r. wystąpił w powiatach: golubsko dobrzyńskim - 0,0 ‰, brodnickim - 1,9 ‰ oraz mogileńskim - 2,9 ‰.
Według dokonanej analizy na przestrzeni ostatnich 5 lat najwyższe wskaźniki umieralności
niemowląt odnotowują powiaty: grudziądzki, włocławski, lipnowski i aleksandrowski.
5
II. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad noworodkiem, niemowlęciem, dziećmi i młodzieżą
Organizację opieki zdrowotnej nad noworodkiem, niemowlęciem, dziećmi i młodzieżą określa
Rozporządzenie Ministra Zdrowia 29 sierpnia 2009 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych
z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 139. poz. 1139 z późn. zm.)
Publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej w ramach zawartego kontraktu
z Narodowym Funduszem Zdrowia obejmują opieką profilaktyczną noworodki, niemowlęta,
dzieci i młodzież zgodnie z określonymi przez Ministerstwo Zdrowia warunkami realizacji
świadczeń gwarantowanych w podstawowej opiece zdrowotnej.
Opieka profilaktyczna nad noworodkiem i matką stanowi ważny element polityki prorodzinnej
i opieki zdrowotnej państwa.
Zapobieganie urodzeniom noworodków o niskiej masie urodzeniowej prowadzi do oszczędności
w wydatkach państwa na kosztowną intensywną opiekę nad wcześniakiem, natomiast
zapobieganie wcześniactwu ma wpływ na poprawę stanu zdrowia dorosłych.
Osoby urodzone z niską masą ciała są w wieku dorosłym bardziej podatne na choroby układu
krążenia, choroby płuc, nadciśnienia, choroby układu kostnego, cukrzycę insulinozależną i inne
choroby wieku dorosłego.
W podstawowej opiece zdrowotnej opiekę profilaktyczną nad noworodkiem sprawuje położna
środowiskowo – rodzinna. Opieka profilaktyczna nad noworodkiem powinna rozpoczynać się
zaraz po wypisaniu go z oddziału noworodkowego najpóźniej do 48 godzin i trwać przez
6 tygodni.
W tym okresie położna powinna zapewnić noworodkowi minimum 4 wizyty patronażowe,
w czasie których udziela położnicy porad w zakresie pielęgnacji noworodka, karmienia piersią,
identyfikuje czynniki ryzyka w rodzinie, obserwuje adaptację noworodka do środowiska
zewnętrznego, jego rozwój psychoruchowy oraz wykrywa ewentualne objawy chorobowe.
W razie jakichkolwiek nieprawidłowości położna kieruje do lekarza poz.
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej obejmuje opieką profilaktyczną noworodka jak
najwcześniej, zawsze jednak w 1-szym miesiącu życia. Przez kolejne miesiące życia dziecka
kontroluje jego rozwój fizyczny poprzez dokonywanie pomiarów antropometrycznych
i porównaniu ich z odpowiednimi normami (siatki centylowe ) oraz rozwój psycho –
motoryczny. Do zadań lekarza należy również kwalifikacja do szczepień ochronnych i nadzór
nad ich realizacją oraz opieka profilaktyczna nad całą populacją wieku rozwojowego (0 – 18 lat)
poprzez tak zwane badania bilansowe w odpowiednich rocznikach wiekowych.
6
Badania bilansowe mają na celu wczesne wykrycie chorób, wad genetycznych i rozwojowych.
Wczesne wykrycie zaburzeń rozwojowych oraz podjęcie odpowiedniego leczenia pozwala na
zahamowanie procesu chorobowego, niepełnosprawności lub dysfunkcji.
Pielęgniarka środowiskowo – rodzinna oraz pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania
przeprowadzają testy przesiewowe określone w rozporządzeniu. Ministra Zdrowia z dnia
29 sierpnia 2009 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki
zdrowotnej (Dz. U. Nr 139 poz. 1139 z późn. zm.) i przygotowują dzieci do badań bilansowych
wykonywanych przez lekarza poz.
Zaniedbanie badań profilaktycznych i nie podejmowanie wczesnej korekcji zaburzeń spowoduje
w przyszłości wzrost liczby osób niepełnosprawnych.
Realizacja opieki profilaktycznej przez położne u noworodków i niemowląt do 6–tego tygodnia
życia wg powiatów w 2009 roku
powiaty
14 dnia życia
2-6 tyg.ż.
średnia liczba porad do
(%)
(%)
6 tyg. życia
aleksandrowski
97,4
2,6
3,8
brodnicki
76,4
11,0
5,1
bydgoski
82,0
15,0
4,7
chełmiński
77,0
23,0
3,2
golubsko-dobrzyński
93,3
6,7
5,0
grudziądzki
91,9
7,9
4,1
inowrocławski
90,1
8,3
4,9
lipnowski
76,5
5,1
3,8
mogileński
70,0
8,3
4,0
nakielski
93,1
6,7
4,9
radziejowski
92,0
7,8
4,9
rypiński
90,0
10,0
4,4
sępoleński
94,9
4,5
4,1
świecki
96,1
3,7
3,2
toruński
80,9
19,1
3,0
tucholski
72,9
1,4
5,7
7
wąbrzeski
92,1
7,7
2,9
włocławski
96,3
3,2
4,4
żniński
95,7
4,3
4,4
Bydgoszcz
88,3
7,0
4,8
Grudziądz
53,4
46,5
4,2
Toruń
86,0
12,8
5,1
Włocławek
92,5
4,0
6,7
Opiekę profilaktyczną nad noworodkami i niemowlętami do 6 tygodnia życia zapewniają
położne środowiskowo – rodzinne na dobrym poziomie, oprócz położnych z Grudziądza, gdzie
tylko 53 % noworodków objęto opieką patronażową do 14 dnia życia.
W powiecie mogileńskim wizytami patronażowymi noworodków do 14 dnia życia zostało
objętych 70,0 % noworodków, w brodnickim - 76,4 % a w chełmińskim - 77,0 %.
Średnia liczba wizyt patronażowych na 1 noworodka w województwie wynosi 4,6.
W następujących powiatach liczba patronaży na 1 noworodka jest najniższa: wąbrzeski - 2,9,
toruński - 3,0, świecki - 3,2, chełmiński - 3,2, aleksandrowski - 3,8 i lipnowski - 3,8.
Położne z tych powiatów nie realizują w dostatecznym stopniu przepisów Ministra Zdrowia
z dnia 29 sierpnia 2009 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych w zakresie podstawowej
opieki zdrowotnej,
według których opieką patronażową
powinny być objęte
noworodki
w ciągu 48 godzin po wypisaniu ze szpitala oraz położna powinna zapewnić co najmniej
4 patronaże w ciągu 6 tygodni.
Profilaktyczna
opieka
zdrowotna
nad
niemowlętami
realizowana
przez
lekarza
według powiatów w 2009r:
powiaty
Udzielone porady:
do 1-go roku ż.
do 1-go miesiąca ż.
średnia liczba porad
%
%
aleksandrowski
86,9
85,3
3,4
brodnicki
97,8
91,7
4,8
bydgoski
94,7
80,3
4,3
chełmiński
92,4
69,1
4,8
golubsko-dobrzyński
98,3
80,0
4,4
8
grudziądzki
95,3
71,3
4,6
104,1
97,0
6,2
lipnowski
93,1
70,0
4,4
mogileński
60,9
41,9
2,2
107,1
66,4
4,6
98,7
94,8
4,8
110,8
98,6
5,5
sępoleński
86,8
79,7
5,0
świecki
84,0
84,0
3,8
toruński
71,5
61,9
3,7
tucholski
92,0
85,7
4,4
wąbrzeski
98,8
96,2
5,2
włocławski
101,1
77,3
3,9
żniński
84,7
77,3
4,2
Bydgoszcz
94,6
83,8
4,8
Grudziądz
80,3
75,5
5,4
Toruń
113,0
95,7
7,9
Włocławek
107,0
104,1
5,9
inowrocławski
nakielski
radziejowski
rypiński
Profilaktyczna opieka zdrowotna nad niemowlętami realizowana jest przez lekarzy podstawowej
opieki zdrowotnej na dość dobrym poziomie, oprócz realizowanej w powiecie mogileńskim,
w którym tylko 41,9% niemowląt objęto opieką profilaktyczną w 1-szym miesiącu życia a 60,9 %
w 1-szym roku życia. Średnia liczba porad profilaktycznych lekarskich w tym powiecie na dziecko
do 1-go roku wynosi 2,2. Ta liczba porad budzi niepokój, gdyż nie gwarantuje niemowlętom nawet
badań lekarskich przed szczepieniami.
W powiecie toruńskim zbyt mała liczba wykonanych badań profilaktycznych przeprowadzonych
u niemowląt wynika z objęcia ich badaniami przez lekarzy poz w mieście Toruniu.
9
Profilaktyczne badania lekarskie dzieci i młodzieży (bilanse zdrowia) w 2009 roku
Procentowy udział dzieci i młodzieży zbadanych w stosunku do podlegających. w określonym
wieku:
powiaty
2 lata
4 l.
6 l.
10 l.
13 l.
16 l.
18/19 l.
aleksandrowski
99,2
99,6
99,8
99,8
95,1
91,9
88,3
brodnicki
92,0
92,8
96,0
97,5
93,1
88,4
90,6
bydgoski
77,7
67,3
95,8
87,6
79,8
54,7
46,8
chełmiński
83,1
80,6
92,9
87,9
94,3
88,3
85,9
golubsko-dobrzyńsk
88,9
94,3
90,7
92,6
90,2
88,3
85,2
grudziądzki
96,9
96,2
91,8
91,8
83,1
70,4
70,0
inowrocławski
88,5
75,2
87,3
82,1
89,1
75,1
62,8
lipnowski
96,2
96,4
98,9
97,6
96,2
92,7
79,5
mogileński
74,8
64,2
95,2
98,3
95,9
89,8
71,0
nakielski
80,3
78,3
85,8
79,2
75.5
71,5
49,7
radziejowski
97,1
93,8
96,8
98,4
98,4
86,6
58,6
rypiński
78,6
78,9
75,9
72,1
72,4
69,6
34,5
sępoleński
89,9
82,0
98,9
99,7
96,6
84,6
82,0
świecki
88,1
75,5
95,1
93,5
93,6
80,8
73,8
toruński
89,6
82,9
92,0
89,3
79,6
63,1
53,0
tucholski
73,8
67,7
98,6
98,9
90,9
62,7
60,0
wąbrzeski
96,0
95,9
96,0
94,2
90,5
79,7
75,5
włocławski
86,8
77,3
90,9
87,7
83,1
73,5
62,4
żniński
88,5
81,4
86,3
94,0
85,9
82,9
73,2
Bydgoszcz
73,1
56,0
78,6
79,0
73,2
58,7
40,8
Grudziądz
85,9
83,9
90,0
98,3
91,9
83,7
82,1
Toruń
89,6
82,6
88,6
74,9
72,9
71,3
61,7
Włocławek
72,5
62,7
85,0
79,9
87,7
70,7
55,3
Jedną z głównych cech opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą w naszym kraju jest jej czynny
charakter. Wyrazem tego jest przeprowadzanie badań przesiewowych i bilansowych, które
umożliwiają
wczesne wykrywanie wad i schorzeń wymagających leczenia, rehabilitacji lub
10
korekcji. Badania przesiewowe wykonują pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania przy
pomocy prostych testów. Wynik badania przesiewowego nie ustala rozpoznania, lecz umożliwia
wyselekcjonowanie dzieci, które w dalszym etapie poddawane są badaniom diagnostycznym.
Badania tzw. bilansowe przeprowadza lekarz poz. Bilanse zdrowia umożliwiają ocenę stanu
zdrowia i potrzeb zdrowotnych dziecka. Badanie bilansowe kończy się wystawieniem wniosku
bilansowego, określającego stan zdrowia badanego dziecka i zawierającego opinię czy wymaga
ono czynnej opieki medycznej i jakiego rodzaju.
W naszym województwie w ostatnich latach opieka profilaktyczna nad dziećmi, a szczególnie
młodzieżą w wieku 18/19 lat ulega systematycznemu pogorszeniu np. w powiecie rypińskim
objęto badaniami bilansowymi tylko 34,5 % młodzieży, w bydgoskim – 46,8 %, nakielskim 49,7 % , a w mieście Bydgoszczy - 40,8% .
Wszyscy lekarze zgodnie podkreślają, że wysoki odsetek wykonanych badań bilansowych
w poprzednich latach był spowodowany przeprowadzaniem tych badań w placówkach
oświatowych, gdy obecnie na badanie młodzież musi się zgłosić bezpośrednio do przychodni
lekarskiej.
Młodzież niechętnie zgłasza się na badania profilaktyczne do poradni, a rodzice również nie
dopilnowują dzieci w tej kwestii, przy czym do 16-go roku życia rodzic musi uczestniczyć
w badaniu bilansowym a młodzież 18/19- letnia zgłasza się samodzielnie.
Wydaje się, że brak nadzoru nad realizacją zadań profilaktycznych nad całą populacją dzieci
i młodzieży ma również wpływ na pogarszanie się wskaźników w innych grupach wiekowych.
W ramach współpracy z Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy zwrócono się z prośbą
o przypomnienie przez dyrektorów szkół rodzicom o konieczności wykonywania obowiązkowych
badań profilaktycznych u dzieci i młodzieży szkolnej.
Po analizie przedstawionych wyników uznano, iż należy zintensyfikować nadzór nad
jednostkami realizującymi opiekę nad matką i dzieckiem w sposób nieprawidłowy, wobec
czego zaplanowane na 2011 rok kontrole zostaną skierowane do podstawowej opieki
zdrowotnej w powiatach najsłabiej wykonujących zadania w zakresie obligatoryjnej opieki
profilaktycznej.
Opracowano na podstawie Biuletynu Statystycznego „Ochrona zdrowia w województwie
kujawsko-pomorskim w 2009 roku” oraz broszury „Umieralność okołoporodowa wczesna płodów
i noworodków w 2009 roku w Polsce” wydanej przez Pracownię Analiz Zdrowia Prokreacyjnego
Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.
11