Protokół Nr XV.16 uroczystej sesji Rady Miejskiej w Nowem w dn

Protokół Nr XV/16
uroczystej sesji Rady Miejskiej w Nowem
w dniu 9 marca 2016 roku
od godz. 1300 do godz. 1430
Sesja odbyła się w Centrum Kultury Zamek w Nowem.
XV uroczystą sesję otworzył Przewodniczący Rady Miejskiej w Nowem Marek Słomiński,
który jednocześnie przewodniczył obradom.
Przewodniczący Rady Miejskiej w Nowem Marek Słomiński powitał radnych, Pana
Burmistrza wraz ze współpracownikami, sołtysów, przybyłych na sesję gości i mieszkańców
Nowego oraz podziękował za przybycie.
Następnie Przewodniczący Rady wraz z Burmistrzem Nowego powitali gości uczestniczących
w sesji: Starostę Świeckiego Franciszka Koszowskiego, Przewodniczącego Rady Miejskiej
w Świeciu Jerzego Wójcika, Przewodniczącego Rady Gminy Osiek Andrzeja Stanisława
Firyna, Przewodniczącą Rady Gminy Smętowo Graniczne Beatę Piontek, Przewodniczącą
Rady Gminy Warlubie Wandę Wolan, Przewodniczącego Rady Gminy Dragacz Ludwika
Borolewskiego, Prezydenta Grudziądza Roberta Malinowskiego, Burmistrza Święcia
Tadeusza Pogodę, Burmistrz Gniewa Marię Taraszkiewicz – Gurzyńską, Wójta Gminy Osiek
Janusza Kaczyńskiego, Wójta Gminy Warlubie Krzysztofa Michalaka, Wójta Gminy Dragacz
Dorotę Krezymon, Radnego Powiatowego Zbigniewa Kapustę, Radnego Powiatowego
Andrzeja Łażewskiego, Proboszcza Parafii Nowe ks. Grzegorza Kaisera, Dyrektora Oddziału
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Toruniu Katarzynę Kaczmarek –
Sławińską, Sekretarz Powiatu Świeckiego Iwonę Karolewską, Sekretarza Gminy Smętowo
Graniczne Danutę Gajewską, Wojskowego Komendanta Uzupełnień w Grudziądzu ppłk.
Marka Magowskiego, brygadiera Piotra Tkaczyńskiego z KP PSP w Świeciu, Komendanta
Komisariatu Policji w Nowem asp. szt. Jarosława Chabowskiego, Prezesa Gminnego OSP
w Nowem Jarosława Steinborna, Nadleśniczego Nadleśnictwa Osie Marka Sobczaka.
Przewodniczący powitał również osoby współpracujące od wielu lat z władzami Gminy oraz
instytucjami funkcjonującymi na ternie Gminy Nowe: Prezesów banków, przedsiębiorców,
prezesów przedsiębiorstw i instytucji działających na terenie naszej gminy: Prezesa Lokalnej
Organizacji Turystycznej i jednocześnie Prezydenta Tczewa Mirosława Pobłockiego,
Dyrektorów szkół i jednostek organizacyjnych Gminy Nowe, prezesów i przedstawicieli
stowarzyszeń oraz organizacji pożytku publicznego tj. ludzi i gremia, które wspomagają
wykonywanie zadań przez Gminę Nowe. Przewodniczący powitał przodowników rolnictwa
oraz przybyłych na sesję mieszkańców Gminy.
Przewodniczący stwierdził, że w sesji uczestniczy 14 członków Rady (nieobecny: radny
Benedykt Kirszenstein), co stanowi quorum, przy którym Rada może podejmować
prawomocne decyzje.
Sekretarzem obrad Przewodniczący wyznaczył radnego Sławomir Jopek.
Sesję protokołowała Joanna Szaga.
W związku z brakiem uwag, wniosków i zastrzeżeń do protokołu XIV sesji Rady Miejskiej,
został on jednomyślnie przyjęty bez odczytywania.
Przewodniczący Rady Miejskiej przedstawił porządek obrad:
1. Otwarcie sesji:
a) powitanie,
1
b) stwierdzenie quorum,
c) wyznaczenie sekretarza obrad,
d) przyjęcie protokołu poprzedniej sesji,
e) przedstawienie porządku obrad.
2. Informacja Burmistrza o podejmowanych działaniach między sesjami.
3. Składanie wniosków i interpelacji.
4. Wystąpienie Burmistrza Nowego.
5. Krótki rys historyczny Nowego – dr Krzysztof Halicki.
6. Podjęcie uchwały okolicznościowej.
7. Przedstawienie programu obchodów jubileuszu Nowego.
8. Uroczyste wybicie monety pamiątkowej.
9. Odpowiedzi na wnioski i interpelacje.
10. Wolne wnioski i zapytania.
11. Zakończenie sesji.
Do przedstawionego porządku obrad nie wniesiono żadnych propozycji zmian ani zastrzeżeń.
Ad 2 / Informacja Burmistrza o podejmowanych działaniach między sesjami.
Przewodniczący Rady zaproponował, aby ze względu na uroczysty charakter sesji, informacja
o podejmowanych działaniach między sesjami została przedstawiona przez Burmistrza
Nowego na sesji w dniu 30 marca 2016 r.
Radni Radny Miejskiej w Nowem nie wyrazili sprzeciwu wobec propozycji
Przewodniczącego Rady.
Ad 3 / Składanie wniosków i interpelacji.
Przewodniczący Rady Miejskiej Marek Słomiński poinformował, że do momentu
rozpoczęcia sesji nie wpłynęły żadne wnioski i interpelacje na piśmie, wobec czego punkt ten
staje się bezprzedmiotowy.
Ad 4 / Wystąpienie Burmistrza Nowego.
Przewodniczący Rady Miejskiej w Nowem Marek Słomiński, przechodząc do istoty
uroczystej sesji stwierdził, że przeszłość, kultura, tradycja oraz język to nie tylko czynniki
narodowotwórcze. To również elementy, które tworzą i spajają każdą, nawet lokalną
wspólnotę i społeczność. Każda wspólnota przeżywała i przeżywa swoje szczególne chwile,
które odnoszą się do ich historii, ale przede wszystkim również do ludzi, ponieważ to dowód
istnienia wielu pokoleń ludzi oraz ich działalności i dorobku. W tak niezwykłym momencie
dziś się znajdujemy. Będąc tu i teraz, często myśląc o przyszłości, możemy sięgnąć wstecz,
wgłąb naszej przeszłości, historii i dorobku wielu pokoleń mieszkańców Nowego. Dziś
inaugurujemy obchody wspaniałej rocznicy naszego miasta.
Przewodniczący Rady poprosił przybyłych o powstanie i odśpiewanie hymnu państwowego.
Po odśpiewaniu hymnu Przewodniczący Rady oddał głos Burmistrzowi Nowego:
„Przypadł mi w udziale zaszczyt wygłoszenia okolicznościowego przemówienia związanego
z jubileuszem 750-lecia miasta. Cieszę się, że jubileusz zgromadził na sali zamkowej tylu
znamienitych gości. Pragnę Państwa ponownie bardzo serdecznie powitać.
Okazja do świętowania jest wyjątkowa, gdyż w 2016 roku mija 750 lat od pierwszego
opisywanego w kronikach wydarzenia związanego z Nowem. W roku 1266 pod miastem,
2
rozegrała się bitwa pomiędzy Pomorzanami a Krzyżakami. Opisał i upamiętnił ją
w Kronice Ziemi Pruskiej kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga. Wydarzenie to nie stanowi
kamienia węgielnego, na którym zbudowano wielowiekowe i wielokulturowe trwanie Nowego,
stanowi jednak wyraźny punkt odniesienia co do jego pochodzenia. Było ono także ważnym
wydarzeniem dla naszych dziadków i ojców, którzy w 1966 roku hucznie świętowali 700 lecie
grodu nad Wisłą. Z poprzednim jubileuszem należy wiązać nazwę osiedla 700 – lecia,
ufundowania i odsłonięcia obelisku ku czci ofiar II wojny światowej znajdującego się przy
Zakładzie Poprawczym. Czarno-białe zdjęcia, przechowywane na dnie niejednej szuflady
świadczą o uroczystej masówce na rynku.
Przygotowania do jubileuszu rozpoczęliśmy rok temu. Intencją zespołu osób opracowujących
kalendarz imprez jubileuszowych było dotarcie do możliwie największej liczby mieszkańców
naszej gminy a także zaproszenie do wspólnego świętowania wszystkich przyjaciół
i sympatyków Nowego. Szerszego omówienia kalendarza imprez dokona mój zastępca, ja
skupię się na kilku najważniejszych według mnie wydarzeniach.
Za Cyceronem powtórzę, że: Historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem
przeszłości, nauczycielką życia. Dla tych wszystkich, którzy cenią naukę płynącą
z przeszłości zespół naukowy pod przewodnictwem doktora Krzysztofa Halickiego
przygotowuje monografię Nowego. Będzie ona pierwszym pełnym zestawieniem dziejów
miasta od jego początków do dnia dzisiejszego. Swą premierę monografia będzie miała
w listopadzie. Drugą ważną inicjatywą jest ufundowanie sztandaru gminy. Ustanowiony
w 2009 roku sztandar stanowi element budowy tożsamości lokalnej, jednoczy wszystkich
mieszkańców, świadczy o historii miasta i regionu, co ważne odnosi się do najważniejszej
wartości wspólnoty, jaką jest zgoda. Fundację sztandaru zaplanowano na przełom września
i października.
Doskonałej rozrywki dostarczą nam Dni Nowego z koncertem zespołu Bracia
z towarzyszeniem Krzysztofa Cugowskiego.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że w organizację imprez jubileuszowych włączyły się szkoły
oraz organizacje pozarządowe. Dziękuję wszystkim osobom zaangażowanym w te
przedsięwzięcia. Jeszcze raz dziękuję Państwu za przybycie i życzę Państwu samych miłych
chwil i pozytywnych wrażeń.”
Następnie Burmistrz Nowego odczytał list Prezydenta Olsztyna Pana Piotra Grzymowicza,
który nie mógł osobiście uczestniczyć w obchodach jubileuszu. Prezydent pogratulował
władzom samorządowym oraz mieszkańcom jubileuszu 750 – lecia Nowego. Prezydent
podziękował za zaproszenie go, jako Przewodniczącego Stowarzyszenia Gmin „Polskie
Zamki Gotyckie”, na uroczystą sesję Rady Miejskiej w Nowem, życząc między innymi
nieustannego zapału w realizacji zamierzeń i ambitnych planów, spokoju oraz dostatku.
Ad 5 / Krótki rys historyczny Nowego – dr Krzysztof Halicki.
Przewodniczący Rady Marek Słomiński przypomniał, że dr Halicki pracuje nad monografią
naszego miasta. Przewodniczący nadmienił, że inauguracja obchodów 750 – lecia Nowego
związana jest z kontemplowaniem i przeżywaniem historii. Przewodniczący poprosił
dr Krzysztofa Halickiego krótkiego rysu historycznego naszego miasta.
Pan Krzysztof Halicki poinformował, że jest koordynatorem działań w grupie historyków
pochodzących z ośrodków: toruńskiego, bydgoskiego i Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
oraz jednym z autorów rozdziału. Książka, która ukaże się jesienią, będzie składać się
z 6 rozdziałów:
a) rozdział I będzie obejmował dzieje Nowego od czasów najdawniejszych po pierwszy
rozbiór Polski, czyli 1772 r.,
3
b)
c)
d)
e)
f)
rozdział II obejmie dzieje Nowego pod panowaniem pruskim,
rozdział III obejmie dzieje Nowego w latach 1920-1939,
rozdział IV obejmie okres II wojny światowej,
rozdział V obejmie lata 1945-1989 r.
rozdział VI obejmie dzieje współczesne Nowego.
Zarys dziejów miasta Nowe nad Wisłą i ziemi nowskiej do 1945 r.:
Historia nazwy miasta Nowe nad Wisłą
Nazwa miasta Nowe powstała z dawnej nazwy dwuczłonowej Nowe Miasto.
Niektórzy z badaczy uważają, że nazwa odnosi się do nowego grodu, który przejął funkcje
starego, wcześniej istniejącego.
Najstarszą historyczną nazwą miasta jest Nuenburch. W dokumencie z 1276 r.
wymieniony jest Henryk pochodzący z Nowego. Dokument z 1277 r., wydany przez
Mszczuja II, podaje już informację o kasztelani Nowe. Na pieczęciach z XIV w.
zamieszczone zostało wyobrażenie zamku z bramą i wieżą w środku oraz napis dookoła
w otoku S`Civitatis Novi Castri.
W XVIII w. w użyciu nadal była nazwa Nowe, o czym świadczy zapis w wizytacji
kościoła św. Mateusza Apostoła i ewangelisty z 1764 r.
Po I rozbiorze w 1772 r. Prusacy używali nazwy Neuenburg In Westpreuβen. W okresie
międzywojennym przywrócono nazwę Nowe, natomiast podczas okupacji używano
Neuenburg. Po roku 1945 powrócono do miana Nowe.
DZIEJE NOWEGO OD SCHYŁKU XII DO 1309 R.
Pomorze Gdańskie zostało opanowane przez Bolesława Krzywoustego i włączone do
państwa polskiego ok. 1160 r. Od schyłku XII w. na terenie Pomorza Wschodniego istniały
trzy księstwa: gdańskie, słupsko-sławieńskie i świeckie. Ziemia świecka, po śmierci
Grzymisława, który nie pozostawił męskiego potomstwa, znalazła się w posiadaniu dynastii
gdańskiej. Po śmierci Mściwoja (1217 r.) doszło do podziału Pomorza Gdańskiego między
jego synów. Dzielnicę świecką otrzymał Warcisław, zaś po jego śmierci (ok. 1229 r.)
Świętopełk.
Z 1266 r. pochodzi pierwsza informacja dotycząca Nowego. Piotr z Dusburga
w swojej kronice opisuje walki pomorsko-krzyżackie w okolicach Nowego. „[…] Mściwoj
[…] po śmierci ojca, kiedy został księciem Pomorza […] sprowadził Prusów, żeby wspólnie
z wojskiem ogniem i grabieżą niszczyli ziemię chełmińską i biskupstwo pomezańskie,
z leżącego naprzeciw, a należącego do niego zamku Nowe. Wtedy też Prusowie z jednej
strony Wisły i załoga zamku Nowe z drugiej strony rzeki skutecznie zaatakowała”. Gród
w Nowem istniał przed 1266 r. M. Gumowski podaje, że miasto Nowe zostało założone przez
księcia Subisława pomorskiego w 1185 r. Niestety brak materiałów źródłowych na poparcie
tej tezy.
W XIII w. wyodrębniły się na terenie ziemi świeckiej trzy kasztelanie: świecka,
raciąska i szczycieńska. Nowe wchodziło w skład kasztelanii świeckiej najpóźniej do roku
1277.
W 1301 r. Wacław II, który rok wcześniej koronował się na króla Polski, przyznał
miasto z najbliższą okolicą Piotrowi Święcy. Nowe stało się główną siedzibą tegoż wielmoży,
a on sam nazwał się Piotrem z Nowego. Rządy czeskie na Pomorzu Gdańskim nie trwały
długo. Już w 1306 r. ponownie znalazły się w ręku Władysława Łokietka.
Ziemia nowska pod panowaniem krzyżackim (1309 – 1466)
Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1309 r., przystąpili oni do
tworzenia nowej administracji na zajętych terenach. Nowe zostało przyłączone do komturstwa
4
gniewskiego, istniejącego już od 1282 r. Komturstwo tczewskie zostało w niedługim czasie
przekształcone w wójtostwo i poszerzone o ziemię nowską.
Nadanie przywileju lokacyjnego umożliwiło odbudowę zniszczonego miasta. Zaczęto
wprowadzać instytucje prawa chełmińskiego. Na czele władz miasta stała rada, rezydująca
w ratuszu, wyłaniana w wyborach powszechnych przez ogół mieszkańców. Radzie
przewodniczył wybierany spośród jej członków burmistrz.
Pod koniec XIV w. zauważalny jest wzrost aktywności gospodarczej Nowego.
Mieszczanie nowscy zajmowali się wypalaniem wapna i produkcją cegieł. Znaczny stopień
rozwoju osiągnęło także tkactwo i sukiennictwo. Nie brakowało także bud szewskich,
kramów drobnych kupców oraz murarzy.
Po klęsce wojsk krzyżackich pod Grunwaldem w lipcu 1410 r. oddziały polskie
podążyły na Pomorze i na przełomie października oraz listopada spustoszyły okolice Świecia.
Miasto Nowe z polecenia królewskiego zostało zdobyte i spalone przez wojewodę
poznańskiego Sędziwoja z Ostroroga.
Po zakończeniu wielkiej wojny w państwie krzyżackim zaczęły narastać konflikty
wewnętrzne. W następnych latach opór wobec polityki zakonu w Prusach wzrastał.
W sytuacji ogólnego napięcia, pod koniec stycznia 1454 r., Tajna Rada Związku pruskiego
podjęła decyzję o wypowiedzeniu posłuszeństwa wielkiemu mistrzowi. Inkorporacja Prus do
Polski w 1454 r. doprowadziła do wybuchu wojny polsko-krzyżackiej, tzw. wojny XIII
letniej, która zakończyła się w październiku 1466 r.
19 X 1466 r. doszło do zawarcia traktatu pokojowego w Toruniu. Na mocy jego
porozumień do Polski powróciło Pomorze, ziemia chełmińska i michałowska. Rzeczpospolita
otrzymała także władzę zwierzchnią nad Warmią oraz Malborkiem i Elblągiem z okręgami.
Nowe znalazło się w granicach Polski.
DZIEJE NOWEGO NAD WISŁĄ W LATACH 1466-1772
Przynależność administracyjna
Ziemia nowska wraz z ziemią świecką weszła w skład województwa pomorskiego.
Województwo pomorskie podzielone zostało na osiem powiatów: świecki, nowski, tczewski,
człuchowski, tucholski, mirachowski, pucki, gdański. Powiat nowski należał do
najmniejszych i liczył 720 km2.
W Nowem, podobnie jak w Świeciu, znajdowały się siedziby starostwa, powiatu
i dekanatu.
Ustrój miasta
Ustrój miast polskich oparty był na prawie magdeburskim oraz jego odgałęzieniu –
prawie chełmińskim. Podobnie jak w innych miastach Rzeczypospolitej, w Nowem w XVI w.
władze miasta stanowiły burmistrz wraz z radą, ława miejska oraz 10 mieszczan.
Uposażenie burmistrza miasta oraz jego możliwości finansowe były dość wysokie,
o czym świadczą informacje zawarte w księgach miejskich. Na przykład roczny dochód
burmistrza Bartłomieja Szawłowskiego urzędującego w latach 1700-1706 wyniósł ok. 300
florenów. W 1700 r. był właścicielem jednego domu, w 1703 r. płacił podatek od 3 posesji,
a do r. 1705 dokupił jeszcze dwa domy za kwotę 620 florenów. W przeciągu 5 lat Burmistrz
dorobił się 5 domów.
Władze miasta, mając uprawnienia sądownicze, rozstrzygały w sprawach cywilnych
i karnych. Przed sądami toczyły się sprawy m.in. o zniesławienia, pobicia, kradzieże,
występki przeciwko dobrym obyczajom oraz morderstwom. Rozpatrywano także sprawy
gospodarcze.
Najbardziej spektakularnymi były procesy o czary. W latach 1689-1747 przed sądem
nowskim o uprawianie czarów oskarżono co najmniej 28 osób. Byli to mieszkańcy Nowego
5
i okolicznych wsi. Prawo miejskie przewidywało dla czarownicy karę śmierci przez spalenie
na stosie.
Proces zwykle przebiegał według ustalonych zasad. Pierwszym krokiem do
rozpoznania czarownicy, zanim przystąpiono do przesłuchań, było poddanie podejrzanej
o czary próbom. Najczęściej stosowaną była próba wody, tzw. pławienie. Powszechnie
sądzono, że czarownice, by móc latać na miotle, są bardzo lekkie. Wierzono także, że
„sprawiedliwa” woda nie będzie chciała przyjąć wspólniczki diabła. Jeżeli próba wody dała
pozytywny rezultat, domniemaną czarownice oddawano w ręce kata. Poddawano ją torturom,
chcąc wymusić przyznanie się do winy. Praktyka sądów miejskich wymagała, by zeznania
złożone na torturach potwierdzone zostały przez oskarżoną „dobrowolnie”. W czasie
przesłuchania pytano domniemaną czarownicę o wspólniczki, kto ją nauczył czarować, kto
z nią bywał na Łysej Górze, jakie szkody czyniła itd. Pod wpływem tortur, zadawanego bólu,
oskarżone przyznawały się do zarzucanych im czynów. Opowiadały ze szczegółami gdzie
znajdowała się Łysa Góra, w jaki sposób dostawały się na miejsce spotkań? Otóż na miejsce
sabatu udawały się najczęściej drogą powietrzną. Aby wznieść się w górę na miotle, nacierały
się specjalną maścią.
Ludność i zabudowa Nowego w XV-XVIII w.
W 1570 r. Nowe zamieszkiwało 1098 osób. W ciągu niemal stu lat liczba
mieszkańców miasta zmniejszyła się do 694 (1662 rok). Przyczyną spadku liczby ludności
były zniszczenia oraz straty powstałe w wyniku wojen polsko-szwedzkich, a także epidemie
szerzące się w XVII i początkach XVIII w.
W 1570 r. w mieście znajdowało się 130 budynków mieszkalnych, natomiast na jego
przedmieściach 21. W 1772 r. liczba budynków mieszkalnych w mieście zmalała do 100,
natomiast na przedmieściach wzrosła do 41.
Zabudowa miasta w XVI w. nie odbiegała od układów innych miast Rzeczypospolitej.
Centrum miasta stanowił rynek z ratuszem. Przy rynku znajdowały się parcele należące do
bogatych mieszczan. W 1570 r. 32 budynki mieszkalne Nowego stały przy rynku (stanowiło
to ¼ wszystkich nieruchomości).
Na początku XVIII wieku do miasta należały browar, 2 mielcuchy, spichlerz zbożowy,
szynk winny, cegielnia, sady oraz 13 włók gruntów uprawnych.
Handel
Nowe otrzymało przywilej targowy nadany przez Zygmunta III w 1627 roku. Handel
odbywał się także w czasie jarmarków. W Nowem odbywał się jeden jarmark rocznie,
w drugiej połowie XVI – 2, w XVII w. – 4.
W Nowem handel odbywał się m.in. w kramach, budach i na straganach, a także
w domach prywatnych. Dominował głównie handel detaliczny.
W miastach nadwiślańskim dość duże znaczenie miała sprzedaż alkoholu. W Nowem
w XVI wieku istniały dwa zajazdy oraz dom, który rada wydzierżawiła na produkcję piwa,
wina i miodu gdańskiego.
Miasta nadwiślańskie, także Nowe, dzięki swojemu położeniu pośredniczyły w handlu
między Gdańskiem a innymi miastami pomorskimi. Nowe, podobnie jak np. Gniew, Tczew
czy Świecie stał się ośrodkiem handlu zbożem. Tutaj znajdowały także przystań statki
płynące z innych miast Rzeczypospolitej.
Port nowski i świecki służyły przede wszystkim przeładunkom towarów leśnych.
Z Nowego dodatkowo wywożono do Gdańska piwo i dachówki. Kupcy nowscy, zaraz po
gdańskich, byli największymi dostawcami towarów leśnych, pochodzących z Prus
Królewskich i rejonu bydgoskiego.
6
Nowe pod pruskim zaborem
Rozciągające się wzdłuż dolnej Wisły ziemie pomorskie wraz z leżącym
w bezpośrednio nad rzeką miastem Nowe najdłużej ze wszystkich obszarów
przedrozbiorowej Rzeczypospolitej pozostawały pod władzą zaborczą. Panowanie pruskie
trwało nieprzerwanie od września 1772 r. po styczeń 1920 r., czyli niemal 148 lat.
Zniesiono województwo pomorskie. Likwidacji uległy sejmiki szlacheckie,
dotychczasowe organy samorządu oraz struktura urzędów z okresu Rzeczypospolitej. Zastąpił
je aparat biurokratyczny z mianowanymi urzędnikami, składający się z elementu
niemieckiego.
Ziemiom pomorskim włączonym w granice państwa pruskiego w 1772 r., zgodnie
z decyzją Fryderyka II nadano nazwę Prus Zachodnich. Kwidzyńska Kamera WojennoDomenialna stanowiła najwyższą instancję administracyjno-polityczną na zagarniętym
terytorium. W tym celu terytorium podzielono na cztery okręgi fiskalne. Nowe nad Wisłą
znalazło się na terenie okręgu tczewsko-starogardzkiego.
W 1815 r. monarchia pruska w jednolity sposób podzielona została na prowincje, te zaś na
obwody rejencyjne. Obszar Pomorza Nadwiślańskiego znalazł się w granicach prowincji
Prusy Zachodnie ze stolicą w Gdańsku. Na czele administracji prowincjonalnej stał
nadprezydent.
Ustrój miejski
Na czele tego kolegialnego organu stali urzędnicy noszący tytuł burmistrzów. W skład
magistratu wchodził też jeden rajca. Wszystkie funkcje miejskie sprawowano dożywotnio.
W dniu 30 V 1853 r. ogłoszono nową i jednolitą dla obszaru całego państwa ordynację
miejską. Powołana w wyniku wyborów rada miejska była organem uchwałodawczym.
Władzę wykonawczą sprawowały wybrany przez radę na sześcioletnią kadencję magistrat na
czele z burmistrzem, którego wybierano na lat dwanaście. Ustrój wprowadzony ordynacją
z 1853 r. przetrwał do końca władzy pruskiej nad Nowem i obowiązywał do 1920 roku.
Zagadnienia demograficzne. Stosunki narodowościowe i wyznaniowe
Tendencją charakterystyczną dla epoki rządów pruskich był wzrost liczby ludności
miasta. Krótkotrwałe zahamowanie tego trendu nastąpiło w okresie wojen napoleońskich.
W ciągu półtora wieku zwiększyła się niemal pięciokrotnie. Wynikało to z zarówno włączania
w granice administracyjne miasta położonych nieopodal wiejskich osiedli (Nowe-folwark,
Nowe-Rybaki w 1899 r.), jak również z przemian natury cywilizacyjnej (stopniowe
polepszenie warunków higienicznych, wzrost opieki medycznej, lepsze odżywianie).
Podstawy gospodarcze funkcjonowania miasta
Nowe nadal pozostało miastem, dla którego mieszkańców główne źródło utrzymania
stanowiła uprawa roli. Obok tego ludność miasta zajmowała się obsługą żeglugi wiślanej oraz
rzemiosłem, handlem a także hodowlą. W mieście funkcjonowały browar i gorzelnia.
Pod koniec XVIII w. najliczniejszym cechem skupiającym nowskich rzemieślników był
cech szewski (12 majstrów), oprócz tego na terenie funkcjonowało tu: 5 majstrów
rzeźnickich, 5 krawców, 4 kuśnierzy, 3 garncarzy, rymarz, balwierz, garbarz, szklarz
i bednarz. Uruchomiona w 1852 r. Kolej Wschodnia ominęła Nowe, choć pierwotnie plany
realizacji tego przedsięwzięcia zakładały przebieg trasy przez miasto i budowę w jego okolicy
przeprawy przez Wisłę. Droga żelazna łącząca Berlin z Gdańskiem biec miała przez Frankfurt
nad Odrą i Poznań, Nowe, Grudziądz i Tczew. Koncepcja ta została jednak zarzucona na
rzecz budowy linii wzdłuż lewego brzegu Wisły z miejscem jej przecięcia na wysokości
Tczewa.
7
Próbą przezwyciężenia niekorzystnej sytuacji była budowa drogi żelaznej łączącej Nowe
z przystankiem Twarda Góra położonym przy głównej trasie Kolei Wschodniej. Pierwszy
sześciokilometrowy odcinek (dokładna długość linii wynosiła 5,95 km) oddano do ruchu
15 XI 1904 r. Nowe uzyskało więc połączenie z systemem kolei niemieckich.
Zabudowa, infrastruktura, obszar
Pochodną sytuacji gospodarczej był rozwój przestrzenny miasta i odbywający się w nim
ruch budowlany. W 1772 r. władze pruskie zastały w Nowem 75 domów mieszkalnych,
10 bud, 15 chałup, 25 niezagospodarowanych parceli i 4 budynki użyteczności publicznej
(ratusz, browar, młyn i magazyn). Dominowało budownictwo drewniane. Murowane były
budowle sakralne i popadający w ruinę zamek oraz nieliczne domy mieszkalne. W okresie od
pierwszego rozbioru do wojen napoleońskich, w ciągu 30 lat w Nowem przybyło 75 domów,
m.in. za sprawą królewskiego funduszu budowlanego.
W drugiej połowie XIX w. w pejzażu architektonicznym miasta pojawiły się budowle
użyteczności publicznej, wznoszone jako siedziby instytucji państwowych. W 1880 r.
wystawiono reprezentacyjne budynki sądu okręgowego, wraz z tymczasowym aresztem,
a także gmach urzędu pocztowego. W 1906 r. uruchomiono sieć wodociągową. Od tego też
roku mieszkańcy miasta mogli korzystać z gazu. Na ulicach Nowego zainstalowano 46 latarni
gazowych, z których 25 świeciło przez całą noc. Opiekę zdrowotną dla mieszkańców miasta
zapewniał szpital założony w 1870 r. wyposażony w 24 łóżka.
MIASTO W CZASIE PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ (1914-1918)
Nowe nad Wisłą wraz z całym powiatem świeckim od początku konfliktu stały się
zapleczem działań zbrojnych. Realne zagrożenie związane z bezpośrednim znalezieniem się
w strefie działań bojowych, nastąpiło jedynie w początkowej fazie wojny, podczas rosyjskiej
ofensywy w Prusach Wschodnich. W tym czasie Pomorze Nadwiślańskie zalały rzesze
uchodźców z terenów zajętych przez Rosjan, a przeprawa przez Wisłę, znajdująca się
w pobliżu miasta, stała się ważnym obiektem strategicznym. Wisła stała się linią obrony
przed Rosjanami. Na przełomie sierpnia i września 1914 r. Nowe i okoliczne niziny przyjęły
w tym czasie tysiące osób, które wraz z dobytkiem opuściły zagrożone wojną tereny.
Z każdym miesiącem wojny piętrzyły się trudności aprowizacyjne. Sytuacja taka powodowała
wzrost kradzieży.
Przeciągająca się wojna i spowodowane nią niedożywienie ludności, szczególnie
dotkliwe na przełomie 1916 i 1917 r. prowadziły do ogólnego osłabienia odporności
i zwiększonej zapadalności na choroby. Groźna okazała się epidemia biegunki, przywleczona
przez urlopowanych żołnierzy z frontu zachodniego. Kataklizm z lat 1914-1918 przyniósł
miastu poważne straty demograficzne i społeczne. Ok. 180 Nowian zginęło na frontach,
walcząc w pruskich mundurach. Średni wiek poległych wyniósł 25 lat. Wojna zabrała więc
niemal 3,5% mieszkańców w wieku produkcyjnym. W wielu przypadkach osierocili oni swe
rodziny. Do miasta wróciło też kilkuset inwalidów wojennych.
NOWE NAD WISŁĄ W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM (1920-1939)
W dniu 25 stycznia 1920 r. ziemie świecka i nowska, tworząc powiat świecki,
powróciły do Polski. Powiat świecki należał do największych powiatów ówczesnego
województwa pomorskiego, ustępując jedynie powiatowi chojnickiemu.
Pierwszym komisarycznym burmistrzem Nowego był w 1920 r. Korzeniewski. Po nim
godność tę piastował Władysław Sobkowski (1921), następnie Jabłoński (1921-1932) oraz
Jan Kuchczyński (1932-1939).
Według danych z czerwca 1937 r. Nowe zamieszkiwało 5108 osób, w tym 4399
Polaków (86,13 %), 627 Niemców (12,27 %) oraz 82 Żydów (1,60 %).
8
Zagadnienia gospodarcze, rzemiosło, przemysł i handel
W okresie międzywojennym Nowe przekształciło się w największy w województwie
pomorskim ośrodek przemysłu meblarskiego. Wiele zakładów produkowało najwyższej
jakości meble na potrzeby krajowe oraz na eksport przede wszystkim do Wolnego Miasta
Gdańska. W 1929 r. mieście było czynnych 56 warsztatów stolarskich, w których zatrudnienie
znalazło ponad 550 osób różnej profesji. W 1938 r. w Nowem było już czynnych około 90
warsztatów meblarskich, które zatrudniały ponad 900 pracowników. Rocznie produkowano
ponad 5 tysięcy kompletów mebli pokojowych, oprócz tego wyrabiano różnego rodzaju
meble do sypialni, jadalni, gabinetów, salonów oraz kuchni.
Nowe jako ośrodek przemysłu meblarskiego
Życie codzienne
Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych w Nowem działało kilka gospód
i noclegowni. Średnia cena noclegu dla jednej osoby wahała się zależnie od standardu od 30
do 80 groszy za dobę.
Najpopularniejszym w omawianych okresie lokalem była Gospoda, zwana przez
mieszkańców Nowego ,,Ogiernią”, która mieściła się przy ulicy Grudziądzkiej. Zgodnie
z przyznaną koncesją właściciel mógł organizować wszelkie imprezy do godziny trzeciej nad
ranem. Jednak według licznych przekazów mieszkańców Nowego, nie przestrzegał
wspomnianej godziny i zabawy odbywały się niekiedy nawet do siódmej rano. Zajazd miał
swoich stałych bywalców którymi byli m.in. włóczędzy, którzy dokonywali kradzieży
kieszonkowych i mieszkaniowych. Oprócz tego w karczmie tej zatrudnionych było kilka
prostytutek, które według mieszkańców i relacji policji uprawiali bezwstydnie nierząd przy
niezasłoniętych oknach, przyciągając tym samym licznych ciekawskim w tym dzieci
i młodzież.
Liczne głośne zabawy, które odbywały się do rana, zakłócały nocny spokój
mieszkańców. Sytuacja zaczęła wymykać się spod kontroli miejscowych władz, kiedy
prostytutki zaczęły zwabiać klientów na ulicy oferując swoje wdzięki i wyzyskując naiwnych
klientów do ostatniego grosza. Ponadto właściciel sprzedawał napoje alkoholowe bez koncesji
czym łamał prawo. Po licznych protestach mieszkańców Rada Miasta Nowego początkowo
nakazała zmienić z dniem 11 sierpnia 1930 r. godzinę otwarcia gospody do godziny 23,
a następnie zamknąć gospodę.
Atrakcyjne położenie miasta wpływało na rozwój ruchu turystycznego i letniskowego.
W marcu 1930 r. Zarząd Miejski w Nowem informował, że kilku mieszkańców miasta
gotowych było na okres letni przyjąć turystów. Oferując im umeblowane pokoje z łazienką
oraz pełnym wyposażeniem, a także całodziennym wyżywieniem. Jednocześnie
przybywający do miasta mogli stołować się w miejscowych restauracjach oraz hotelach.
Wśród mieszkańców Nowego, którzy zaoferowali swoje usługi turystyczne były następujące
osoby: Maria R. (ul. Sądowa), Zygmunt M. (ul. Gdańska), Julia M. (Rynek) oraz Franciszek
J. (ul. Gdańska).
Przygotowania do wojny
Według planu obrony granic II RP polskie garnizony środkowej części Pomorza
oraz tworzone od 1937 r. bataliony Obrony Narodowej miały jak najdłużej rozdzielać
wojska niemieckie zgrupowane na obszarze Pomorza Zachodniego i Prus Wschodnich,
przeciwstawiać się ich natarciu i zrealizować planowane zniszczenia.
Ponieważ nie przewidywano prowadzenie długotrwałych działań obronnych, lecz
wycofanie się z Pomorza, nie rozbudowywano tutaj w szerszym zakresie umocnień.
Przewidywano natomiast umocnienia doraźne typu polowego, których budowę rozpoczęto
w lipcu 1939 r. W pierwszej kolejności w powiecie świeckim wykonano przeszkody
9
przeciwpancerne, przeciwpiechotne oraz stanowiska dla ciężkiej artylerii, następnie punkty
obserwacyjne artylerii i dowództwa. Do budowy angażowano oprócz żołnierzy miejscową
ludność oraz policjantów, którzy mieli prowadzić nadzór. W rejonie Gniewu, Opalenia
i Nowego wykonano nad Wisłą odcinki rowów strzeleckich i odkrytych stanowisk dla broni
maszynowej.
MIASTO NOWE NAD WISŁĄ PODCZAS OKUPACJI NIEMIECKIEJ 1939 – 1945
W wyniku niemieckiej agresji na Polskę w dniu 1 września 1939 r., na zajętych przez
Wehrmacht ziemiach polskich wprowadzono zarząd wojskowy. W związku z tym do dnia 25
października 1939 r. włącznie najwyższą władzę na okupowanych ziemiach Polski sprawował
Wehrmacht.
Z dniem 26 października 1939 r. administracja tych terenów przeszłą pod władzę
administracji cywilnej.
Pod względem administracyjnym okręg dzielił się na trzy rejencje: bydgoską, gdańską
i kwidzyńską, a te z kolei na powiaty miejskie i powiaty wiejskie oraz obwody urzędowe
i gminy.
Powiat świecki, w tym również miasto Nowe, został zajęty przez wojska niemieckie
już 3 września 1939 r. Alojzy P. tak wspominał ten dzień:
„3 września, w południe, na wieży wodnej zawisła już niemiecka flaga. Sąsiad J.
mówił, że Hitler przyjdzie i przyszedł. Niemcy przyjechali od strony Świecia. Wojsko
zmotoryzowane, motocykle, samochody, czołgi. Nowscy Niemcy przyjęli żołnierzy bardzo
ciepło, na rynku przygotowali przyjęcie, częstowali ich słodyczami, ciastem, chlebem
i alkoholem. Tego samego dnia ruszyli dalej, a w zamian przyszła piechota”.
W odniesieniu do problematyki wojskowej warto dodać, że od 1 grudnia 1940 r. do
listopada 1944 r. w wodociągowej wieży ciśnień stacjonowała kilkuosobowa załoga
wojskowego oddziału przeciwlotniczego, która ulokowała tam swoje stanowisko
obserwacyjne.
Według stanu na dzień 27 marca 1943 r. miasto Nowe liczyło 5 625 mieszkańców,
w tym 2 496 mężczyzn i 3 129 kobiet. Komisarzem urzędowym i jednocześnie burmistrzem
Nowego był pierwotnie Erich Dominke, a po nim, prawdopodobnie od połowy
1942 r., Erich Gerth.
Bezpośrednim, służbowym przełożonym burmistrza był landrat i w powiecie
świeckim jako pierwszy urząd ten sprawował od września 1939 r. przybyły z Wolnego Miasta
Gdańska Max Rampf, następnie Braasch a od grudnia 1941 r. Rüsch. Burmistrzowi podlegała
administracja cywilna miasta. Sprawując władzę korzystał on ze wsparcia rady miejskiej,
której przewodniczył. W skład rady wchodzili radni - wyłącznie Niemcy, głównie miejscowi
Volksdeutsche.
Aparat policyjny. Eksterminacja
Ważnym filarem władzy okupacyjnej był aparat policyjny, który współuczestniczył
w realizacji niemieckiej polityki narodowościowej, zwłaszcza w zakresie wypełniania zadań
eksterminacyjnych.
Do pierwszych aresztowań mieszkańców Nowego doszło już we wrześniu 1939 r.
W dniu 26 września 1939 r. został aresztowany przedwojenny burmistrz miasta Jan
Kuchczyński. Żona burmistrza - Bronisława, tak wspominała to wydarzenie:
„Aresztowali mego męża dwaj miejscowi Niemcy K. i G. Kupiec, drugi fabrykant
mebli i zaprowadzili do więzienia. Stamtąd go gestapo zabrało do Grudziądza do więzienia.
W więzieniu przebywał trzy tygodnie wraz z aresztantem G. w jednej celi. W przekazanym
nam więziennym grypsie donosił o biciu, głodzeniu i śledztwie. Po około trzech tygodniach
10
mojego męża wraz z kilkoma innymi wywieziono na grudziądzką cytadelę i tam
rozstrzelano”.
Polityka ludnościowa
Ważnym narzędziem „umacniania niemczyzny” na zaanektowanych przez Trzecią Rzeszę
polskich obszarach było wysiedlanie określonych grup ludności polskiej oraz całej ludności
żydowskiej. Pierwsze wysiedlenia, nazywane „wysiedleniami dzikimi”, nastąpiły już we
wrześniu 1939 r. Nie były one objęte planami władz centralnych Trzeciej Rzeszy. Wysiedlani
Polacy, pod groźbą surowych sankcji karnych, w ściśle określonym terminie musieli opuścić
swoje dotychczasowe miejsca zamieszkania, zabierając ze sobą niewielki bagaż podręczny,
głównie odzież i żywność.
W miejsce wysiedleńców planowano sprowadzić Niemców z Rzeszy oraz od 120 do 150
tys. Niemców z zagranicy.
Działalność konspiracyjna
Prowadzona przez okupanta niemieckiego polityka terroru i zastraszania nie złamała
w narodzie polskim woli walki o niepodległość.
W Nowem działała placówka ZWZ-AK, której organizatorem i komendantem był
Bronisław Wenglikowski ps. Roman. W działalność konspiracyjną zaangażowani byli m.in.:
Kitkowska, Jan Kwela, Pelagia Marszałł, doktor Jan Wiecki, Bronisław Gorczyński, Jan
Kaszubowski, Józef Madziąg, Joanna Wenglikowska; Antoni Fandrejewski, Jan Laskowski;
Edmund Radzimowski, Franciszek Thielemann oraz ks. Wacław Pruszak i wiele innych osób.
NOWE NAD WISŁĄ W LATACH 1945-1989
Wyzwolenie Nowego i organizacja życia społeczno-politycznego w mieście
Obszar przyszłego województwa pomorskiego został zajęty przez wojska II Frontu
Białoruskiego marszałka Konstantego Rokossowskiego na przełomie stycznia-marca 1945
r.
W dniu 19 lutego 1945 r. do Nowego wkroczyły wojska radzieckie, co oznaczało
koniec ponad pięcioletniej niemieckiej okupacji, która odcisnęła tragiczne piętno na życiu
i losach mieszkańców miasta.
Powiat świecki został poważnie zniszczony. W Nowem zniszczeniu uległo wiele
budynków mieszkalnych oraz innych obiektów. Według powojennym szacunków na ogólną
liczbę 631 budynków w mieście, uszkodzonych lub zniszczonych zostało 581 budynków
(w tym 252 całkowicie), co dawało 95 % zniszczeń miasta.
Po wkroczeniu wojsk radzieckich do Nowego mieszkańcy doświadczyli grabieży
i celowego niszczenia dobytku, na porządku dziennym były napady oraz gwałty na kobietach
dokonane przez żołnierzy radzieckich będących pod wpływem alkoholu.
Wojsko dokonywało nie tylko kradzieży (bydło, konie), ale również dopuszczało się
rabunków z bronią w ręku. Żołnierze byli przeważnie bezkarni, bowiem miejscowa ludność
z obawy przed represjami zgłaszała zbyt późno informacje o sprawcach w momencie, kiedy
Ci zdążyli zbiec. Natomiast tych, których złapano na gorącym uczynku oddawano pod sąd,
jednak należy zaznaczyć, iż ich znaczna większość unikała poważnych kar.
Uszkodzone przez działania wojenne domy były usuwane wspólnymi siłami
mieszkańców miasta, pozostałe mniej zniszczone budynki systematycznie odbudowywano
w późniejszych miesiącach.
Wiosną 1945 r. na przestrzeni jednego miesiąca uruchomiono wodociąg miejski,
piekarnię, naprawiono i otwarto szpital oraz szkołę. W lutym 1949 r. nadal trwały prace
11
związane z całkowitym usunięciem zniszczonych budynków w mieście. Do rozbiórek
i innych prac remontowo-budowlanych zatrudnionych było ponad 150 robotników.
Pierwsze posiedzenie Zarządu Miejskiego w Nowem miało miejsce 5 lipca 1945 r.
Uchwalono wówczas kilka ważnych wniosków dotyczących powojennej odbudowy miasta.
Oprócz tego powołano m.in. miejską komisję społeczną oraz komisję techniczno-sanitarną,
których zadaniem była nadzór nad higieną i czystością w mieście.
Miasto i jego mieszkańcy
Pod koniec marca 1945 r. dokonano pierwszego powojennego spisu ludności miasta
Nowe. Według urzędowych danych Nowe zamieszkiwało 3101 osób.
Przewodniczący Rady podziękował dr. Krzysztofowi Halickiemu za przedstawienie rysu
historycznego Nowego. Był to ciekawy wstęp do monografii, która ukaże się jesienią.
Ad 6/ Podjęcie uchwały okolicznościowej.
Projekt uchwały w sprawie ogłoszenia roku 2016 – Rokiem obchodów jubileuszu 750 – lecia
Nowego.
Uzasadnienie do podejmowanej uchwały przedstawił Burmistrz Nowego Czesław Woliński,
który poinformował, że miasto Nowe posiada długoletnią tradycję osadniczą, sięgającą XII –
XIII wieku. Z 1266 r. pochodzi pierwsza informacja dotycząca Nowego. Piotr z Dusburga
w swojej kronice opisał walki pomorsko – krzyżackie w okolicach Nowego. „[…] Mściwoj
[…] po śmierci ojca, kiedy został księciem Pomorza […] sprowadził Prusów, żeby wspólnie
z wojskiem, ogniem i grabieżą niszczyli ziemię chełmińską i biskupstwo pomezańskie,
z leżącego naprzeciw, a należącego do niego zamku Nowe. Wtedy też Prusowie z jednej
strony Wisły i załoga Zamku Nowe z drugiej strony rzeki skutecznie zaatakowała.” W roku
2016 przypada jubileusz 750–lecia opisywanego wydarzenia, a tym samym istnienia Nowego.
Okoliczność ta wymaga szczególnego upamiętnienia. Szereg imprez przygotowanych na
jubileusz wzmocni tożsamość lokalną, przyczyni się do poznania historii miasta i zachowania
dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń. 750 – letnia tradycja osadnicza Nowego
zasługuje na szczególne uhonorowanie, dlatego wnosi się o podjęcie stosownej uchwały.
Pytania: brak.
Projekt uchwały w sprawie ogłoszenia roku 2016 – Rokiem obchodów jubileuszu 750 – lecia
Nowego odczytała Z-ca Przewodniczącego Rady Miejskiej Małgorzata Murawska.
Projekt został poddany pod głosowanie.
Na ogólną liczbę radnych 15, obecnych było 14 radnych (nieobecny: radny Benedykt
Kirszenstein).
Za podjęciem Uchwały głosowało 14 radnych, brak głosów przeciwnych i brak głosów
wstrzymujących się.
Przewodniczący Rady stwierdził, że Rada Miejska w Nowem jednomyślnie podjęła
Uchwałę Nr XV/117/16 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie ogłoszenia roku 2016 – Rokiem
obchodów jubileuszu 750 – lecia Nowego.
Ad 7 / Przedstawienie programu obchodów jubileuszu Nowego.
Przewodniczący przypomniał, zgodnie z informacją Burmistrza Nowego, że obchody dziś się
zaczynają, ale nie kończą. Zaplanowano również szereg imprez i uroczystości, które
12
przedstawił Z-ca Burmistrza Zbigniew Lorkowski. Imprezy zostały podzielone na główne
i towarzyszące.
Imprezy główne:
9 marca 2016 r.– Uroczysta Sesja Rady Miejskiej inaugurująca obchody Roku
Jubileuszowego.
30 kwietnia 2016 r. – Piknik ekologiczny połączony z posadzeniem jubileuszowego dębu.
Maj 2016 r.- „Nowe – szczegóły” - międzyszkolny konkurs fotograficzny dla szkół
podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych organizowany przez Szkołę
Podstawową w Trylu.
14-15 maja 2016 r.– Weekend Historyczny – Europejska Noc Muzeów 2016.
18 maja 2016 r. - Rozstrzygnięcie konkursu plastycznego dla przedszkolaków „Moje miasto
–Nowe” organizowanego przez Przedszkole Samorządowe w Nowem.
20-21 maja 2016 r. - 110-lecie Wodociągów w Nowem.
21 maja - 31 lipca 2016 r.- Wystawa plenerowa - 110 lat Wodociągów w Nowem.
24 maja 2016 r. - Apel Publicznego Gimnazjum z prezentacją „Przyszłość Nowego oczami
gimnazjalisty”.
Maj - czerwiec 2016 r. – Konkurs na Nowianina XX wieku z ufundowaniem tablicy
pamiątkowej.
Maj – sierpień 2016 r. – zbiórka rzeczy do Kapsuły Czasu.
3-5 czerwca 2016 r. - Dni Nowego:
3 czerwca r. – prezentacje dokonań artystycznych dzieci przedszkolnych i młodzieży
szkolnej gminy Nowe;
4 czerwca r. – pokaz uliczny oraz koncerty z gwiazdą wieczoru „Bracia”;
5 czerwca r.– Dzień Dziecka.
10 czerwca 2016 r.- Festyn rodzinny Szkoły Podstawowej nr 2 „Mama, tata i ja – Jesteśmy
z Nowego”.
19 czerwca 2016 r.- Uroczysta Msza Święta z okazji 1050-rocznicy Chrztu Polski oraz 750–
lecia Nowego połączona z piknikiem parafialnym.
19-21 sierpnia 2016 r. – IV Nadwiślański Plener Fotograficzny.
19 sierpnia – 30 września 2016 r.– Wystawa plenerowa na Rynku Stowarzyszenia
Fotonowiacy.
25 września 2016 r. - „Skarby z przeszłości” - wystawa ciekawostek z Nowego i okolic.
Wrzesień – październik 2016 r. – Sesja Rady Miejskiej – wręczenie sztandaru Gminy
Nowe.
19 listopada 2016 r.– promocja książki „Monografia Nowego”.
30 grudnia 2016 r.– koncert finałowy na Zamku w Nowem.
Z-ca Burmistrza nadmienił, iż w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz
Warsztatami Terapii Zajęciowej powstanie okolicznościowy mural.
Cykl imprez towarzyszących obchodom Roku Jubileuszowego:
Kompleks Boisk Sportowych Orlik 2012
Kwiecień – październik 2016 r. – cykl współzawodnictwa sportowego „Jubileuszowo na
Sportowo”.
Przedszkole Samorządowe w Nowem
24 maja 2016 r. - Wewnątrzprzedszkolny konkurs wiedzy o Nowem dla przedszkolaków.
13
Maj 2016 r. – „Spacer po mieście” - wycieczki edukacyjne po zabytkach Nowego
w towarzystwie Klubu Miłośników Kultury Średniowiecznej w Nowem.
3 czerwca 2016 r.- „Kronika wydarzeń w przedszkolu związanych z obchodami 750-lecia
Nowego”.
Szkoła Podstawowa nr 2 w Nowem
22 lutego 2016 r. - Uroczysty apel szkolny z okazji 750-lecia Nowego.
Kwiecień – maj 2016 r. - Organizacja konkursów literackiego dla uczniów Zespołu Szkół
Ponadgimnazjalnych oraz poetyckiego dla uczniów szkół podstawowych i Publicznego
Gimnazjum w Nowem.
Maj – czerwiec 2016 r. - „Nowe moje miasto” - wewnątrzszkolny konkurs plastyczny
dla klas I-III wraz z wystawą pokonkursową.
Maj – czerwiec 2016 r. - „Spacerkiem po Nowem – poznajemy zabytki i instytucje”
wycieczki klas I-III.
Maj – czerwiec 2016 r. - 750 lat Nowego - konkurs na logo miasta.
Szkoła Podstawowa w Trylu
„Na tropach historii Nowego” cykl zajęć edukacyjnych związanych z historią Nowego:
Kwiecień 2016 r. - Mini sesja naukowa dla uczniów szkoły.
Maj 2016 r. - „Spacerkiem po Nowem” – cykl wycieczek dla klas 0-VI.
Maj 2016 r.- „Album o Nowem” - wystawa pokonkursowa.
Maj 2016 r.- „Co wiem o Nowem” - turniej wiedzy o Nowem.
Maj 2016 r.- „Nowe pędzlem malowane, kredką opisane” – międzyszkolny konkurs
plastyczny dla szkół podstawowych i gimnazjum.
Publiczne Gimnazjum
Marzec 2016 r.- Wewnątrzszkolny konkurs wiedzy o Nowem.
23 marca 2016 r. - Wewnątrzszkolny konkurs dla klas I i konkurs językowy z przewodnim
tematem o Nowem.
Marzec – kwiecień 2016 r. – Prace nad wystawą o Nowem.
Maj 2016 r. – Nowe Biega.
Czerwiec 2016 r. - Wywiad z ciekawymi ludźmi wraz z ich publikacją.
Czerwiec 2016 r.- Prace nad filmem promocyjnym Nowego.
Wrzesień 2016 r.– Jubileuszowy Turniej Piłki Halowej.
Z-ca Burmistrza wyraził nadzieję, iż różnorodność imprez sprawi, że każdy z mieszkańców
znajdzie coś dla siebie w cyklu imprez.
Ad 8 / Uroczyste wybicie monety pamiątkowej.
Przewodniczący Rady Miejskiej w Nowem poinformował, że aby upamiętnić dzisiejszy dzień
i obchody 750–lecia Nowego, zaplanowane zostało wybicie pamiątkowych monet.
Przewodniczący poprosił Z-cę Burmistrza Zbigniewa Lorkowskiego o krótkie objaśnienie
dotyczące monety okolicznościowej.
Z-ca Burmistrza Zbigniew Lorkowski poinformował, że moneta okolicznościowa,
w zasadzie żeton okolicznościowy jest niepowtarzalną pamiątką, mającą wartość
sentymentalną i kolekcjonerską. Żeton upamiętnia obchody 750-lecia miasta i został
zaprojektowany przez Zbigniewa Lorkowskiego oraz Andrzeja Danielewskiego. Projekt
uwzględnia prawidła numizmatyczne oraz bezpośrednio nawiązuje do historii miasta
i regionu. Maszynę menniczą z matrycami wykonała pracownia Aldony i Grzegorza Gacka
14
z Zawiercia. Podczas wykonywania matryc zmieniono linię ciągłą obwódek na przerywaną,
uznając ją za bardziej estetyczną.
Opis awersu i rewersu monety-żetonu okolicznościowego:
Awers, jako główna strona, zawiera w centralnym miejscu herb gminy Nowe. Herb został
ustanowiony Uchwałą Rady Miejskiej w Nowem w dniu 27 maja 2009 roku i przedstawia
zamek za murem blankowanym z dwiema narożnymi basztami. W otoku żetonu umieszczono
nazwy:
 Nuenburch – prawdopodobnie najstarsza łacińska nazwa miejscowości znajdującą się
na dokumencie z 1276 roku,
 Nowe – nazwa słowiańska, stosowana od drugiej połowy XV do XVIII wieku,
w latach 1920-1939 i od 1945 do dziś,
 Neuenburg - nazwa niemiecka, stosowana od 1772 do 1920 i w latach 1939-1945.
Z- ca Burmistrza dodał, iż trzeba jednak zaznaczyć, że wskazane nazwy miejscowości
zmieniały się, stosowane były naprzemiennie i w różnych odmianach. Analiza dziejów nazwy
miasta jest ciekawym przykładem stosunków społeczno-politycznych na Pomorzu Gdańskim
na przestrzeni ostatnich 750 lat.
U dołu awersu znajduje się data potyczki pomiędzy Krzyżakami a Pomorzanami pod Nowem.
Z tym wydarzeniem wiąże się pierwsza pisana wzmianka o miejscowości.
Rewers stanowi bezpośrednie odniesienie do sztandaru Gminy Nowe. W centralnym miejscu
znajduje się gryf, który jest powszechnie stosowany w heraldyce pomorskiej. Symbolika
przypisywała gryfom wiele cnót: szybkość, czujność, waleczność, odwagę i wytrwałość. Gryf
stanowi połączenie orła i lwa, dwóch królestw: ptasiego i zwierzęcego. W otoku znajduje się
napis: CONCORDIA CIVIUM MURUS URBIUM - dosłownie: zgoda obywateli murem
miasta.
Średnica monety-żetonu wynosi 24 milimetry. Może być wykonywana między innymi
z aluminium, mosiądzu, srebra.
Przewodniczący Rady Miejskiej w Nowem poprosił Burmistrza Nowego o podejście do
mennicy i symboliczne wybicie pamiątkowej monety.
Przewodniczący nadmienił, że pamiątkowe monety zostały wybite również dla wszystkich
zaproszonych gości.
Ad 9 / Odpowiedzi na wnioski i interpelacje.
Przewodniczący Rady Miejskiej Marek Słomiński poinformował, że ponieważ nie
wpłynęły żadne wnioski i interpelacje, punkt ten staje się bezprzedmiotowy.
Ad 10 / Wolne wnioski i zapytania.
Przewodniczący Rady zapytał, czy któryś z zaproszonych gości chciałby zabrać głos?
Głos zabrały następujące osoby, które podziękowały za zaproszenie na uroczystą sesję Rady
Miejskiej oraz złożyły okolicznościowe życzenia:
1) Starosta Ś wiecki Franciszek Koszowski (również w imieniu Wicestarosty,
Sekretarza Powiatu i Rady Powiatu),
2) Prezydent Grudziądza Robert Malinowski (również w imieniu mieszkańców
Grudziądza),
3) Burmistrz Świecia Tadeusz Pogoda (również w imieniu Przewodniczącego Rady
Miejskiej w Świeciu),
15
4) Wójt Gminy Warlubie Krzysztof Michalak (również w imieniu Przewodniczącej
Rady Gminy Warlubie oraz mieszkańców),
5) Wójt Gminy Dragacz Dorota Krezymon (również w imieniu radnych Rady Gminy
Dragacz oraz mieszkańców),
6) Prezes Zbigniew Plewa (w imieniu Stowarzyszenia Wspierania Rozwoju „Inkubator
Przedsiębiorczości” oraz Lokalnej Grupy Działania Gmin Powiatu Świeckiego),
7) Brygadier Piotr Tkaczyński z KP PSP w Świeciu,
8) ppłk
Marek
Magowskim
Wojskowym
Komendantem
Uzupełnień
w Grudziądzu,
9) Nadleśniczy Nadleśnictwa Osie Marek Sobczak,
10) Danuta Zgubieńska Sekretarz Gminy Gniew (w imieniu Burmistrza oraz
Przewodniczącej Rady),
11) Dyrektor Oddziału Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
w Toruniu Katarzyna Kaczmarek – Sławińska składając życzenia odczytała
fragment listu,
12) Danuta Gajewska Sekretarza Gminy Smętowo Graniczne (w imieniu Wójta
i Przewodniczącej Rady Gminy Smętowo Graniczne),
13) Wójt Gminy Osiek Janusz Kaczyński (również w imieniu Przewodniczącego Rady
Gminy Osiek).
Ad 11 / Zakończenie sesji.
Po wyczerpaniu wszystkich tematów Przewodniczący Rady podziękował zebranym i zamknął
XV, uroczystą sesję Rady Miejskiej w Nowem o godz. 1430.
Protokołowała:
Joanna Szaga
16