Ocena sposobu zachowań żywieniowych człowieka dorosłego z

Wójcikowska
Probl
Hig Epidemiol
A, Schlegel-Zawadzka
2013, 94(4): 901-904
M. Ocena sposobu zachowań żywieniowych człowieka dorosłego ...
901
Ocena sposobu zachowań żywieniowych człowieka dorosłego
z uzupełnieniem protetycznym uzębienia
Analysis of nutritional habits of an adult with dental prosthetic restoration
Aneta Wójcikowska 1/, Małgorzata Schlegel-Zawadzka 2/
1/
2/
Zakład Immunologii i Alergologii Klinicznej, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Wprowadzenie. Oddziaływanie ogólne uzupełnienia protetycznego to
poprawa wyglądu twarzy oraz wymowy, dzięki temu pacjent ma dobre
samopoczucie, a poprzez lepsze rozdrabnianie pokarmów uzyskuje
prawidłowe warunki dla funkcjonowania całego przewodu pokarmowego.
Introduction. The general influence of dental prosthetic restoration is to
improve the face appearance and the diction; as a result the patient is in
a good state of mind. Through better food disintegration the patient achieves
correct conditions for the functioning of the entire alimentary tract.
Cel. Ocena sposobu zachowań żywieniowych człowieka dorosłego
z uzupełnieniem protetycznym uzębienia.
Aim. The analysis of nutritional habits of an adult with dental prosthetic
restoration.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono wśród 136 mieszkańców
województwa Małopolskiego w przedziale wiekowym od 28 do 88 lat. Do
przeprowadzenia badań wykorzystano pytania odnoszące się do nawyków
żywieniowych osób badanych.
Material & methods. The examination included 136 persons aged from
28 to 88 years from the Malopolska province. To perform the research
we were using the questions referring to nutritional habits of the persons
examined.
Wyniki. Badania wykazały, że napoje o wysokiej zawartości węglowodanów,
w szczególności prostych, istotnie często wypijane były przez mężczyzn.
Results. The research demonstrated that drinks with a high content of
carbohydrates, particularly simple, were drank significantly often by men.
Wniosek. Dalszych badań wymagają spostrzeżenia dotyczące częstości
spożycia cukru, ciastek, margaryny i innych tłuszczów roślinnych
i występowania nadwagi.
Conclusions. For further research we require insights into the frequency
consumption of sugar, cakes, margarine and other vegetable oils and the
incidence of overweight.
Słowa kluczowe: nawyki żywieniowe, uzupełnienie protetyczne, proteza
zębowa
Key words: dietary habits, dental prosthetic restoration, denture
© Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 901-904
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Nadesłano: 26.07.2013
Zakwalifikowano do druku: 13.11.2013
Wprowadzenie
Protezy stomatologiczne przywracają utracone lub
upośledzone funkcje: żucia i mowy, protezami zapobiega się także powstającym dalszym zniekształceniom,
przesunięciom zębowym, zaburzeniom wysokości
zwarcia, hamuje się procesy zanikowe podłoża i rozwój
chorób przyzębia. Oddziaływanie ogólne uzupełnienia
protetycznego to poprawa wyglądu twarzy oraz wymowy, dzięki temu pacjent ma dobre samopoczucie,
a poprzez lepsze rozdrabnianie pokarmów uzyskuje
prawidłowe warunki dla funkcjonowania całego przewodu pokarmowego [1]. Stan zdrowia jamy ustnej
wiąże się ściśle z ogólną kondycją zdrowotną całego
organizmu człowieka [2]. Poziom zdrowia jamy ustnej
uwarunkowany jest wieloma czynnikami, istotna rola
przypada tutaj odpowiedniemu sposobowi żywienia
Aneta Wójcikowska
ul. Słowackiego 23/11, 33-100 Tarnów
tel. 795 286 829
e-mail: [email protected], [email protected]
oraz dostatecznej podaży grup składników energetycznych, budulcowych i regulujących. Pełnowartościowa
dieta daje tkankom dziąseł i zębom źródło składników
odżywczych, dzięki którym mogą one pozostać mocnymi i odpornymi na infekcje, które powodują choroby
dziąseł [3]. Uzupełnienia na stałe umocowane w jamie
ustnej nie zmuszają człowieka do zmiany codziennego
jadłospisu, inną sytuację będą miały osoby korzystające z protez ruchomych częściowych i całkowitych.
Początkowy okres stosowania takich uzupełnień to
spożywanie pokarmów o konsystencji płynnej lub półpłynnej, należy stopniowo wprowadzać normalne nie
rozdrobnione potrawy. Czas spożywania posiłku wydłuża się, dodatkowo pacjent powinien jeść mniejszymi
kęsami. Zanikły wyrostek zębodołowy zmusza pacjenta
do unikania dań twardych i ciągnących się, ponieważ
będą one wyważać protezę z jamy ustnej [4].
902
Cel pracy
Ocena sposobu odżywiania się człowieka dorosłego z uzupełnieniem protetycznym uzębienia.
Przeanalizowane zostały również takie zagadnienia
jak: problemy z gryzieniem i żuciem pokarmów, a także
w odczuwaniu smaku potraw. Analizie poddany został
sposób odżywiania się osób z uzupełnieniem wyciąganym z jamy ustnej i umocowanym na stałe w jamie
ustnej.
Materiał i metody
Badania przeprowadzane były przez trzy miesiące
w roku 2008. Każdy z badanych otrzymał indywidualny kwestionariusz ankiety do wypełnienia. W badaniu
wykorzystano zmodyfikowany kwestionariusz ankiety
udostępniony przez Zakład Żywienia Człowieka
Instytutu Zdrowia Publicznego Wydziału Ochrony
Zdrowia w Krakowie. Wyliczone zostały wartości
średniej arytmetycznej wraz z odchyleniem standardowym, minimum i maksimum. Jako poziom oceny
istotności różnic przyjęto α=0,05.
Wyniki i omówienie
W badaniach udział wzięło 136 mieszkańców
województwa Małopolskiego. Było to 86 kobiet (K)
i 50 mężczyzn (M). Różnice między grupą kobiet
i mężczyzn zbadano testem U Manna-Whitneya.
Testem Kruskala-Wallisa zbadano natomiast różnice
pomiędzy trzema pogrupowanymi zbiorami osób:
pierwsza grupa 61 osób – z uzupełnieniami protetycznymi na stałe umocowanymi w jamie ustnej (US),
druga 54 osoby – z uzupełnieniami ruchomymi (UR),
czyli wyciąganymi z jamy ustnej, trzecią grupę 21 osób
tworzyły osoby z uzupełnieniem zarówno stałym jak
i ruchomym obecnym w jamie ustnej (UM). Osoby
ankietowane znajdowały się w przedziale wiekowym
od 20 do 88 lat.
Ankietowani podawali swój wzrost i wagę, z których obliczono indywidualne BMI dla każdej osoby. Zarówno wśród kobiet jak i wśród mężczyzn dominowała
nadwaga (K=48,83%; M=56%), na drugim miejscu
znalazła się waga prawidłowa (K=39,53%; M=34%),
kolejna była otyłość (K=10,46%; M=10%), niedowagę stwierdzono u 1,16% kobiet.
Wśród 136 ankietowanych użytkowano: 5 licówek, 41 koron, 41 mostów, 7 implantów, 49 protez
częściowych ruchomych i 29 protez całkowitych
ruchomych. Kobiety użytkowały średnio więcej uzupełnień ruchomych niż mężczyźni. Odwrotna sytuacja
dotyczyła natomiast uzupełnień stałych.
W grupie pytań dotyczących codziennego użytkowania uzupełnień protetycznych wykazano kilka
istotnych różnic. Gryzienie i żucie pokarmów sprawiało mniejsze problemy mężczyznom oraz grupie
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 901-904
osób z US. Odczuwanie smaku potraw mniej problemów sprawiało mężczyznom niż kobietom. Istotne
statystycznie różnice wykazały grupy uzupełnień,
ruchome protezy sprawiały najwięcej problemów w odczuwaniu smaku potraw, kolejne były mieszane i stałe
(US=1,09±0,30; UR=1,37±0,48; UM=1,14±0,35;
p=0,0013).
Informacje dotyczące regularności spożywania
posiłków oraz prowadzonej diety wyłoniły jedną
istotną statystycznie różnicę pomiędzy kobietami
i mężczyznami. Znacznie regularniej niż kobiety
odżywiali się badani mężczyźni (K=2,86±0,78;
M=3,20±0,64; p=0,0287). Wśród ankietowanych
były osoby, które prowadziły specjalną dietę i były to
2 osoby na diecie wątrobowej, 2 na wegetariańskiej,
4 na lekkostrawnej, 2 na cukrzycowej, 1 na diecie 1000
kalorii i 1 na ograniczającej kalorie, 1 na wysokobiałkowej, 2 na nadciśnieniowej oraz 1 osoba, która jada
same podwieczorki. Diety lekkostrawne i 1 wątrobowa
opracowane były przez lekarza, 2 diety cukrzycowe
oraz 1 wątrobowa przez dietetyka, reszta diet opracowana była samodzielnie. Istotną statystycznie różnicę
dotyczącą rodzaju spożywanego posiłku wykazano
wśród grup uzupełnień. Obiad zawsze jadły osoby
z grupy uzupełnień ruchomych, nieliczne osoby nie
jadły obiadu z grup uzupełnień mieszanych i stałych
(US=1,95±0,21; UR=2,00±0,00; UM=1,80±0,40;
p=0,0038).
Zbadano również częstotliwość jadania produktów żywnościowych. Istotne statystycznie różnice
wykryto wśród kilku produktów. Jogurty i kefiry
częściej jadane były przez kobiety niż przez mężczyzn (K=2,87±0,82; M=2,50±0,86; p=0,0153).
Margaryny i inne tłuszcze najczęściej używane były
w grupie z UM, rzadziej w grupie z UR, najrzadziej
wśród osób z US (US=2,60±0,95; UR=2,75±1,00;
UM=3,19±0,98; p=0,0447). Cukier najczęściej
stosowała grupa z UM, kolejna była grupa z UR, najrzadziej stosowała go grupa z US (US=2,96±1,16;
UR=3,37±0,87; UM=3,80±0,60; p=0,0030).
Ciastka najczęściej spożywała grupa z UM, rzadziej
spożywały je osoby z grupy UR, najrzadziej osoby
z grupy US (US=2,27±0,77; UR=2,48±0,72;
UM=2,71±0,71; p=0,0484).
Wiele różnic istotnych statystycznie otrzymano
w pytaniu dotyczącym picia napojów (tab. II). Inne
napoje samodzielnie wymienione przez ankietowanych
to: sok marchwiowy (3 osoby), kawa Inka (3 osoby),
kompot (2 osoby), herbata z rumem (1 osoba).
Wyniki i omówienie
W oparciu o rozkład wartości wskaźnika BMI wg
klasyfikacji WHO prawidłowy stan odżywienia (BMI:
20-24,9 kg/m2) stwierdzono u 25% kobiet i 12,5%
mężczyzn. Wśród nieprawidłowości stanu odżywienia
Wójcikowska A, Schlegel-Zawadzka M. Ocena sposobu zachowań żywieniowych człowieka dorosłego ...
903
Tabela I. Charakterystyka osób badanych
Table I. Characteristics of the subjects
Ogół
/All
Mężczyźni
/Men
Kobiety
/Women
Uzupełnienia stałe
/Fixed restoration
Uzupełnienia ruchome
/Movable restoration
Uzupełnienia mieszane
/Mixed restoration
(N=136)
X±SD
(min-max)
(N=50)
X±SD
(min-max)
(N=86)
X±SD
(min-max)
(N=61)
X±SD
(min-max)
(N=54)
X±SD
(min-max)
(N=21)
X±SD
(min-max)
1,63±0,48
(1-2)
1,00±0,00
(1-2)
2,00±0,00
(1-2)
1,54±0,50
(1-2)
1,70±0,46
(1-2)
1,71±0,46
(1-2)
Wiek /Age
53,91±14,91
(20-88)
54,06±16,21
(20-84)
53,83±14,26
(27-88)
46,14±13,15
(20-78) I
61,81±13,91
(28-88)I
56,14±10,52
(36-79)I
BMI
26,10±3,36
(18,44-38,53)
26,61±3,12
(21,60-38,53)
25,80±3,47
(18,44-37,25)
25,28±2,82
(18,44-34,61)II
26,38±3,65
(19,49-38,53)II
27,72±3,40
(21,87-37,25)II
Pytanie /Question
Płeć /Gender
N – liczba badanych osób, X ± SD – średnia arytmetyczna ± odchylenie standardowe, min-max – minimum-maksimum, p – poziom istotności
N – number of respondents, X ± SD – arithmetic mean ± standard deviation, min-max – minimum-maximum, p – level of significance
I – p<0,00001, II – p = 0,0110
Tabela II. Napoje spożywane przez ankietowanych. Skala odpowiedzi: „3-5 szklanek” – 4, „1-2 szklanek” – 3, „sporadycznie” – 2, „nigdy” – 1
Table II. Drinks consumed by the respondents. Scale of responses: “3-5 glasses” – 4, “1-2 glasses” –3, “occasionally” – 2, “never” – 1
Ogół
/All
Mężczyźni
/Men
Kobiety
/Women
Uzupełnienia stałe
/Fixed restoration
Uzupełnienia
ruchome
/Movablerestoration
Uzupełnienia
mieszane
/Fixed restoration
(N=136)
X±SD
(min-max)
(N=50)
X±SD
(min-max)
(N=86)
X±SD
(min-max)
(N=61)
X±SD
(min-max)
(N=54)
X±SD
(min-max)
(N=21)
X±SD
(min-max)
Kawa z kofeiną /Coffe with caffeine
2,73±0,80
(1-4)
2,70±0,81
(1-4)
2,74±0,80
(1-4)
2,73±0,75
(1-4)
2,96±0,83
(1-4)
2,95±0,86
(1-4)
Herbata czarna /Black tea
2,43±0,96
(1-4)
2,68±1,00
(1-4)1
2,28±0,90
(1-4) 1
2,57±0,86
(1-4)
2,29±1,00
(1-4)
2,33±1,06
(1-4)
Woda mineralna /Mineral water
2,96±0,94
(1-4)
2,96±0,92
(1-4)
2,95±0,96
(1-4)
3,18±0,90
(1-4)I
2,77±0,98
(1-4)I
2,76±0,83
(1-4 I
Napoje gazowane /Sodas
1,94±0,80
(1-4)
2,28±0,86
(1-4)2
1,74±0,69
(1-4)2
2,14±0,83
(1-4)II
1,72±0,73
(1-4)II
1,90±0,70
(1-4)II
Herbaty owocowe, zioła /Fruit teas, herbs
2,26±0,89
(1-4)
1,96±0,86
(1-4)3
2,44±0,86
(1-4)3
2,21±0,91
(1-4)
2,33±0,84
(1-4)
2,23±0,94
(1-4)
Soki owocowe/Fruit juices
2,40±0,72
(1-4)
2,44±0,64
(1-4)
2,37±0,77
(1-4)
2,54±0,76
(1-4)
2,25±0,67
(1-4)
2,33±0,65
(1-4)
Mleko /Milk
2,29±0,88
(1-4)
2,42±0,91
(1-4)
2,21±0,86
(1-4)
2,29±0,88
(1-4)
2,42±0,94
(1-4)
1,90±0,53
(1-4)
Napoje energetyzujące /Energy drinks
1,35±0,60
(1-4)
1,50±0,65
(1-4)4
1,26±0,56
(1-4)4
1,47±0,67
(1-4)III
1,14±0,35
(1-4)III
1,47±0,74
(1-4)III
Piwo /Beer
1,81±0,70
(1-4)
2,06±0,68
(1-4)5
1,66±0,68
(1-4)5
1,91±0,66
(1-4)IV
1,62±0,68
(1-4)IV
1,95±0,80
(1-4)IV
Wino(kieliszki) /Wine (glasses)
1,69±0,61
(1-4)
1,76±0,56
(1-4)
1,65±0,65
(1-4)
1,72±0,58
(1-4)V
1,55±0,60
(1-4)V
1,95±0,66
(1-4) V
Wódka(kieliszki) /Vodka (glasses)
1,63±0,58
(1-4)
1,74±0,60
(1-4)
1,57±0,56
(1-4)
1,60±0,58
(1-4)
1,57±0,56
(1-4)
1,85±0,57
(1-4)
Parametr /Parameter
N – liczba badanych osób, X±SD – średnia arytmetyczna ± odchylenie standardowe, min-max – minimum-maksimum, p – poziom istotności
N – number of respondents, X±SD – arithmetic mean ± standard deviation, min-max – minimum-maximum, p – level of significance
1 – p=0,0187; 2 – p=0,0005; 3 – p=0,0027; 4 – p=0,0039; 5 – p=0,0028
I – p=0,0387; II – p=0,0150; III– p=0,0103; IV – p=0,0352; V – p=0,0424
dominował stan nadwagi – 30,88% kobiet i 20,58%
mężczyzn. Grupy posiadające różne uzupełnienie
protetyczne różniły się istotnie ze względu na BMI.
Podobne wyniki BMI z grup normy i nadwagi otrzymano w badaniu [5]. Jednak otyłość w badaniu własnym
wystąpiła w małym procencie, w badaniu [5] była dużą
grupą, bo 50% osób badanych, być może dlatego iż
badane osoby były starsze niż w badaniu własnym.
W badaniu własnym grupa osób z UR posiadała
najwięcej problemów z gryzieniem i żuciem pokarmów,
a także w odczuwaniu smaku potraw, podczas gdy osoby z grupy US praktycznie nie miały tych problemów.
W badaniu [6] potwierdzono wyżej wymienione problemy, dodatkowo ankietowani wyraźnie podkreślili, że
brak zębów przeszkadza im w życiu codziennym.
904
Ankietowani spożywali posiłki raczej regularnie,
co jest zadowalającym wynikiem. Najczęściej zjadanym
posiłkiem, prawie przez każdego badanego, był obiad,
jednak, to śniadanie powinno być najważniejszym posiłkiem dnia, który dostarczy składników odżywczych
na cały dzień. II śniadanie i podwieczorek były zjadane
przez mniej niż połowę badanych osób, co nie daje
zadowalającego wyniku. W badaniu własnym liczba
posiłków spożywanych w ciągu dnia wahała się między
3 a 3 i pół. W badaniu [7] autorzy odnotowali wśród
80% badanych podobny błąd żywieniowy czyli skupianie się wybranej populacji na zjadaniu 2-3 obfitych
posiłków w ciągu dnia, co sprzyjało podjadaniu ponad
50% badanych. Dodatkowo autorzy zauważyli brak
regularności zjadanych posiłków. W badaniu własnym
margaryny i inne tłuszcze roślinne istotnie najczęściej
spożywane były przez osoby z UR, a najrzadziej przez
osoby z US. Cukier i ciastka były istotnie statystycznie
najczęściej zjadane przez osoby z grupy UM (codziennie lub kilka razy dziennie), a najrzadziej przez osoby
z grupy US. Nie jest to zadowalający wynik, ponieważ
cukry proste są jednym z najszybciej działających
czynników powodujących próchnicę, która to ma największy wpływ na utratę uzębienia. Badanie [8] podaje
100% obecność próchnicy wśród badanych przez siebie
osób, a także podaje próchnicę jako główną przyczynę
usuwania zębów. Herbata czarna, napoje gazowane, napoje energetyzujące oraz piwo wypijane były najczęściej
przez mężczyzn. Dodatkowo napoje gazowane, napoje
energetyzujące oraz piwo najbardziej preferowane były
Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 901-904
przez osoby z grupy US, czyli osoby najmłodsze. Należy
zaznaczyć tutaj, że napoje gazowane zawierają zwykle
znaczną ilość związków wpływających negatywnie na
uzębienie, uszkadzają szkliwo – erozje oraz powodują
próchnicę [9, 10].
Wnioski
1. Na podstawie przeprowadzonych badań w grupach osób posiadających różnego rodzaju uzupełnienia protetyczne uzębienia można stwierdzić
występowanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych.
2. Istotnie często napoje o wysokiej zawartości węglowodanów w szczególności prostych (napoje
bezalkoholowe gazowane, piwo, napoje energetyzujące) wypijane były przez mężczyzn.
3. Dalszych badań wymagają spostrzeżenia dotyczące częstości spożycia cukru i ciastek, margaryny
i innych tłuszczów roślinnych, rodzaju protezy
i występowania nadwagi, gdyż osoby posiadające
nadwagę jadły dużą ilość wymienionych produktów spożywczych i stosowały mieszane lub
ruchome protezy.
4. Istnieje konieczność upowszechniania wiedzy
na temat regularnego spożywania posiłków oraz
ograniczania węglowodanów w diecie w powiązaniu z etiologią ubytków oraz powstawaniem
nadwagi.
Piśmiennictwo / References
1. Majewski S. Propedeutyka klinicznej i laboratoryjnej
protetyki stomatologicznej. Sanmedica, Warszawa 1997.
2. Hasik J, Gawęcki J (red). Żywienie człowieka zdrowego
i chorego. T. 2. PWN, Warszawa 2007.
3. Łyszczarz J, Dyras M, Barszcz B. Stan uzębienia a zwyczaje
żywieniowe wśród młodzieży w wieku 13-15 lat uczęszczającej
do gimnazjum w Niepołomicach. Dent Med Probl 2004,
41(1): 73-78.
4. Spiechowicz E. Protetyka Stomatologiczna. PZWL, Warszawa
2004.
5. Skop A, Kolarzyk E. Ocena sposobu żywienia i stanu zdrowia
starszych mieszkańców domów pomocy społecznej. Now Lek
2005, 74(4): 480-483.
6. Pasternak M i wsp. Użytkowanie i zapotrzebowanie na
uzupełnienia protetyczne w powiązaniu ze stanem zdrowia
u ludzi w podeszłym wieku z Krakowa i okolic. Protet
Stomatol 2004, 54(6): 430-434.
7. Hyżyk AK, Romankow J, Zeyland AM. Próba oceny
całodobowego bilansu energetycznego oraz zależności
między sposobem żywienia, a aktywnością ruchową wybranej
populacji pracowników fizycznych. Med Sport 2000,
105(04). http://www.medsport.pl/ms/ms105/105_02.htm
(02.01.2009).
8. Strycharz M. Stan uzębienia pacjentów w wieku 35-44 lat
wymagających zaopatrzenia protetycznego. Mag Stomatol
2002, 12(5): 55-58.
9. Chłapowska J, Pawlaczyk-Kamieńska T. Epidemiologiczna
ocena spożywania napojów erozjogennych – badania
ankietowe studentów. Prz Lek 2012, 69 (10): 896-899.
10. Majewska A. Wadliwe żywienie u podstaw patologii tkanek
jamy ustnej. Żywienie a próchnica zębów. Prz Stom Wieku
Rozw 1996, 2/3(14/15): 69-75.