Open full article - Trendy ve vzdělávání

Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
UWARUNKOWANIA
MOTYWACYJNE
A
EFEKTYWNOŚĆ
KSZTAŁCENIA NA PRZYKŁADZIE KIERUNKU ETI W KRAKOWIE
NOGA Henryk, PL
Resumé
Badania dotyczyły dalszych losów absolwentów kierunku edukacja techniczno-informatyczna
oraz ich przystosowania zawodowego. Dokonano także próby oceny jakości kształcenia.
Podmiotem kształcenia są studenci, którzy po ukończeniu studiów, mogą ocenić jakość
kształcenia i jego wpływ na własne losy i kariery zawodowe.
Bardzo ważnym miernikiem przydatności studiów jest awans zawodowy. Znajdujemy
tutaj wskazanie na ile studia ułatwiły lub przyśpieszyły awans zawodowy.
Klíčová slova: efektywność kształcenia, edukacja techniczno-informatyczna.
MOTIVATING FACTORS AND EFFECTIVENESS OF EDUCATION ON THE
EXAMPLE OF TECHNICAL AND INFORMATION TECHNOLOGY EDUCATION
SPECJALIZATION IN CRACOW
Abstract
The research concerned the fate of Technical and Information Technology Education
graduates and their professional adaptation. The attempt of the quality assessment of
education has also been made. After graduation, students are able to assess the quality of
education and its impact on their lives and careers.
A very important measure of the usefulness of studies is career advancement. It
indicates to what extent studies facilitate or speed career advancement up.
Key words: Information Technology Education, Work and Career.
Wprowadzenie
Dynamiczny rozwój gospodarki powoduje potrzebę zwiększonej ilości kadr
z wyższym wykształceniem. Takie zapotrzebowanie, przy równoczesnym nacisku ze strony
społeczeństwa na zwiększenie limitów przyjęć na studia, może spowodować obniżenie
poziomu kształcenia w szkołach wyższych.
Wzrost zainteresowania problematyką szkół wyższych ma wiele przyczyn. Duże
zwiększenie liczby studentów uczelni wyższych, znaczne koszty wyższego wykształcenia,
wywołują troskę o odpowiedni dobór kandydatów na studia.
Szereg badań zmierza do wypracowania optymalnych metod selekcji, gwarantujących
dobór do szkół wyższych kandydatów o niezbędnych cechach osobowości i uzdolnieniach
potrzebnych do kształcenia na wybranym kierunku. Zagadnienie sprawności i efektywności
studiów wyższych, szczególnie w krajach, w których są one głównie finansowane przez
państwo, przestało być prywatną sprawą studenta. Nie jest bowiem obojętne dla
społeczeństwa, jak długo trwają studia i z jakim bagażem wiedzy student opuszcza uczelnię.
W jakim stopniu dobry kandydat na studia będzie dobrym fachowcem? Nawet
osiąganie bardzo dobrych wyników na studiach, lepsze opanowanie wiedzy z zakresu danej
specjalności nie daje gwarancji sukcesów w późniejszej pracy zawodowej, co świadczyłoby
między innymi o tym, że inne są wymagania szkoły wyższej, inne zaś społecznej praktyki. 1
I. Żebrowski, Społeczne funkcje wyższego wykształcenia w świetle analizy pracy absolwentów pedagogiki WSP
w Gdańsku, Gdańsk 1969, s. 3
1
143
Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
Istnieją bowiem wątpliwości, co do tego, czy na etapie doboru można w ogóle
precyzyjnie ustalić, czy kandydat na studenta posiada uzdolnienia wymagane w danym
zawodzie na odpowiednim stanowisku pracy.
Badania, których wyniki przedstawiono w tej pracy, oparte są na ankiecie
przeprowadzonej wśród studentów kierunku edukacja techniczno-informatyczna
w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. W badaniach uwzględniono czynniki
intelektualne warunkujące przebieg studiów, jak i również wpływ czynników
pozaintelektualnych, takich jak motywacja, zainteresowania i sposób pracy. Uczelnia wyższa
jako szkoła stymuluje rozwój studenta, jego system wartości. W czasie studiów rozwijają się
takie cechy jak dojrzałość społeczna, poczucie odpowiedzialności, tolerancja i plastyczność.
W tym okresie życia ocena samego siebie jest mało stabilna, waha się między przecenianiem
i niedocenianiem swoich możliwości, a student jest niezwykle wrażliwy na opinię innych
ludzi 2. Problem określenia czynników warunkujących przebieg studiów jednostki jest zatem
zagadnieniem niezmiernie skomplikowanym.
1. Wpływ czynników motywacyjnych na efektywność procesu kształcenia
Literatura psychologiczna z zakresu problematyki uczenia się wskazuje, że przebieg
i wyniki uczenia się zależą od bardzo licznych i różnych czynników. Bardzo ważne, z punktu
widzenia efektywności uczenia się, jest to kto się uczy, do czego zmierza, co czyni oraz w
jakich okolicznościach się to odbywa.
Motywacja uważana jest powszechnie za jeden z głównych czynników
determinujących powodzenie w nauce. Dydaktycy jednoznacznie i zgodnie wskazują, że tylko
wtedy można uczniów zmobilizować do nauki, gdy momentem wyjściowym procesu
kształcenia jest wytworzenie pozytywnej motywacji do kształcenia. 3 Konieczne wiadomości i
umiejętności z danej dziedziny nie wystarczą, aby działanie było efektywne. Podstawowym
warunkiem efektywności procesu kształcenia jest skuteczne wyzwalanie aktywności uczniów.
Motywacja to proces regulacji, który pełni funkcję sterowania czynnościami, tak, aby
doprowadziły do osiągnięcia określonego wyniku, którym może być zarówno zmiana
zewnętrznego stanu rzeczy, jak zmiana w samym sobie, czy też zmiana własnego położenia. 4
Czynniki motywacyjne pełnią 3 funkcje:
• aktywizują organizm, zwiększają jego gotowość do działania (powodują zmianę
ogólnego poziomu aktywności),
• selekcjonują bodźce (spostrzeganie jest procesem wybiórczym, percepcja może być
skierowana w różnych kierunkach),
• ukierunkowują działania (zmienia się rodzaj i intensywność działania). 5
Motywacja zatem jest siłą napędową ludzkiego działania, zespołem powodującym
uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Mechanizmy te są
opisywane w teoriach motywacji. Behawioryzm upatruje te mechanizmy w popędach i
wzmocnieniach. Czynnikiem uruchamiającym jest popęd (pobudka), a kończącym wzmocnienie. Jeśli wzmocnienie jest pozytywne, to powoduje wzrost tendencji do
powtórzenia nagrodzonego zachowania. Koncepcja humanistyczna postuluje z kolei
mechanizm motywacyjny odwołujący się do potrzeb ułożonych hierarchicznie, z których
najważniejszą i najbardziej ludzką jest potrzeba spełnienia własnych możliwości. Warunkiem
aktywizacji potrzeb wyższego rzędu jest zaspokojenie potrzeb niższego, np. fizjologicznych
2
N. Sanford, The American College, Nowy Jork 1962, s. 196
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998, s. 141
4
J. Reykowski, Emocje i motywacja, Warszawa 1977, s. 579
5
Z. Włodarski, Psychologia uczenia się, Warszawa 1998, s. 231
3
144
Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
lub bezpieczeństwa.
Poznawcze teorie motywacji wiążą procesy motywacyjne z procesami przetwarzania
informacji, których deficyt, zgodność lub konflikt powodują napięcia w systemie
poznawczym. Te z kolei, odczuwane przez jednostkę jako przykrość, skłaniają do działań,
czego konsekwencją jest usunięcie braku równowagi, niezgodności czy konfliktu.
Problem motywacji jest rozpatrywany także w kontekście rozważań o inteligencji
emocjonalnej. Inteligencja emocjonalna jest to zdolność do rozpoznawania i regulowania
swoich własnych emocji i emocji innych osób oraz wykorzystywania uczuć do kierowania
myśleniem i działaniem. 6 Motywacja jako składnik inteligencji to umiejętność
podporządkowania emocji wybranym celom, co ma znaczenie dla koncentracji uwagi,
opanowania oraz twórczej pracy. Nie ulega wątpliwości, że czynniki motywacyjne są
kluczowymi w procesie kształcenia. Badania potwierdzają, że osoby uzyskujące dobre wyniki
w nauce cechują się silną motywacją, podczas gdy brak motywacji jest przyczyną
niepowodzeń szkolnych czy braku sukcesów.
Motywację do studiów można określić jako zespół wszystkich czynników,
skłaniających jednostkę do podejmowania i realizacji czynności, których celem jest
opanowanie wiadomości (sprawności, umiejętności), wymaganych na danym kierunku
studiów. 7 Motywów skłaniających do nauki jest bardzo wiele, są one różne u poszczególnych
osób. Mogą one ulegać zmianie w zależności od kierunku studiów. Jednak można je ująć w
grupy według określonych kategorii. Główne zagadnienia przy ocenie motywacji są
następujące:
• motywy wyboru kierunku studiów,
• ocena wybranego kierunku,
• zainteresowanie studiowaną dziedziną,
• plany na przyszłość.
Informacje na temat zagadnień uzyskano na podstawie analizy odpowiedzi zawartych
w ankiecie. Niżej podano krótką charakterystykę każdego z wymienionych zagadnień
motywacyjnych.
2. Metodologia badań własnych
Zasadniczym celem pracy jest analiza czynników warunkujących kształcenie na
kierunku edukacja techniczno-informatyczna w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.
Badaniami objęto roczniki I, III, V studiujące aktualnie na uczelni.
Przedstawione badania mają charakter opisowo – wyjaśniający. Przeprowadzone
zostały na podstawie analizy czynników i procesów zachodzących na uczelni niezależnie od
badającego. Podjęto próbę zidentyfikowania i opisania zmiennych interweniujących
w procesie kształcenia oraz wyjaśnienia, dlaczego te procesy przebiegają w określony sposób.
Warunkiem powodzenia badań, przy tak ujętym problemie oraz przedstawieniu go w
sposób budzący jak najmniej wątpliwości, jest ukazanie występujących w nim prawidłowości.
3. Techniki badawcze
Za pomocą ankiety zebrano materiał na temat poglądów, aspiracji i celów życiowych
młodzieży studiującej. Pierwsza część ankiety dotyczyła przygotowania studenta do studiów.
Poruszono tu kwestię wyobrażeń i oczekiwań dotyczących środowiska studenckiego, oceny
stanu wiedzy wyniesionej ze szkoły średniej, jak również czynników wpływających na
6
7
D. Goleman, Inteligencja emocjonalna, Poznań 1997, s. 81
M. Susułowska, Z. Nęcki, Psychologiczna analiza przebiegu studiów, Warszawa 1977, s. 141
145
Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
decyzję o podjęciu studiów na danym kierunku. W drugiej części pytania badawcze związane
były z zadowoleniem z podjętego kierunku studiów, uczenia się, niepowodzeń szkolnych,
spędzania wolnego czasu, zainteresowań. W trzeciej części zawarto pytania dotyczące
perspektyw życiowych i planów zawodowych po zakończeniu kształcenia. Ostatnia część
ankiety to pytania o samego studenta, jego rodzinę, wykształcenie, rodziców i miejsce
pochodzenia. Ankieta zawiera skale do pomiaru samooceny i zainteresowań. W ankietach dla
I i III roku wyeksponowano pytania dotyczące dojrzałości do studiów i samego toku
studiowania, natomiast w ankiecie dla studentów kończących studia - pytania o tok studiów
i perspektywy życiowe oraz zawodowe. Na potrzeby badań wykorzystano głównie zespół
pytań dotyczących toku studiów, w mniejszym stopniu problem przygotowania do studiów
i planów życiowych. Ogółem zebrano 50 wypełnionych kwestionariuszy ankiety skierowanej
do studentów I roku, 67-studentów III roku i 64-studentów kończących studia.
4. Uwarunkowania kształcenia na kierunku ETI w UP w Krakowie na podstawie badań
Osoby badane podały bardzo różne rodzaje motywów skłaniających do wyboru
kierunku wychowanie techniczne i edukacja techniczno – informatyczna. Najczęściej
spotykanymi odpowiedziami są: zainteresowanie studiowaną dziedziną, chęć podjęcia pracy
w zawodzie nauczyciela techniki i informatyki, opinia o łatwości dostania się na studia.
Rzadziej pojawiały się: dążenie do zdobycia wyższej pozycji społecznej, wybór przez
eliminację, sugestia innych osób, wybór o charakterze oportunistycznym, atrakcyjność
środowiska studenckiego. Poniżej omówiono kolejno poszczególne rodzaje motywów.
Zainteresowanie studiowaną dziedziną
Jest to najczęściej podawany przez badanych czynnik motywacyjny. Zainteresowanie
daną dziedziną wiedzy może pojawiać się w różnym okresie życia. U większości badanych
uświadomienie sobie dopiero w ostatnich latach szkoły średniej konieczności podjęcia decyzji
co do wyboru kierunku studiów spowodowało konkretyzację zainteresowań. Do tej pory ich
zainteresowania były raczej ogólne, dotyczyły nauk humanistycznych, przyrodniczych lub
ścisłych. Konieczność wybrania określonej specjalizacji była dla wielu młodych ludzi bardzo
dużym problemem.
Zainteresowanie jako czynnik wpływający na rozpoczęcie studiów na kierunku
edukacja techniczno-informatyczna: 53,1% ankietowanych studentów I roku, 45% studentów
III roku i 36,5% studentów kończących studia. Gdyby przyjąć, że są to rzeczywiste, a nie
tylko deklarowane zainteresowania, byłaby to prawidło ukształtowana motywacja wyboru
studiów. Jednak pozostaje do rozstrzygnięcia kluczowy problem. W jakim stopniu te
zainteresowania oparte są na rzetelnej wiedzy o studiowanej dziedzinie, a w jakiej na bardziej
ogólnikowych o niej wiadomościach, posiadanych w trakcie podejmowania decyzji o
wyborze kierunku studiów. Wydaje się, że częściej decyduje emocjonalny aspekt stosunku do
danej dyscypliny niż konkretna wiedza.
Chęć podjęcia pracy w zawodzie nauczyciele techniki lub informatyki
Motyw ten akcentuje praktyczną stronę wykonywania przyszłego zawodu nauczyciela.
Studia traktowane są jako przygotowanie do wybranego zajęcia. Motyw ten występuje
najczęściej u osób, które posiadają bogatą wiedzę o praktycznych możliwościach, jakie daje
wybrana specjalność.
Chęć podjęcia pracy w zawodzie nauczyciela techniki i informatyki jako jeden z
czynników motywacyjnych wykazało 15,6% ankietowanych studentów I roku, 10,3%
studentów III roku i 4,5% studentów V roku Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
146
Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
Opinia o łatwości dostania się na studia
Kryterium przyjęcia kandydatów ze „starą” maturą na kierunek edukacja technicznoinformatyczna w Uniwersytecie Pedagogicznymw Krakowie jest konkurs świadectw: średnia
z wszystkich ocen z fizyki, matematyki i elementów informatyki zapisanych na świadectwie
dojrzałości. Kryteria przyjęć kandydatów z „nową” maturą wyglądają następująco: wynik
egzaminu maturalnego z matematyki lub fizyki i astronomii lub chemii (poziom podstawowy)
lub informatyki (poziom rozszerzony). Kandydat, który przystąpi do egzaminu na poziomie
rozszerzonym i uzyska z niego powyżej 40% otrzyma dodatkowo 10%, a powyżej 70%
otrzyma dodatkowo 20% . W przypadku, gdy kandydat zdawał egzamin maturalny z kilku
wymienionych przedmiotów, decyduje przedmiot, z którego uzyskał najlepszy wynik
O wyborze kierunku studiów może również decydować opinia o tym, że limit miejsc na
danym kierunku jest większy niż liczba kandydatów, a więc zdobycie indeksu nie będzie
trudne. Czynnik ten miał znaczenie wśród badanych studentów Uniwersytetu Pedagogicznego
w Krakowie. Zaznaczyło go 12,5% przebadanych studentów I roku, 13,8% studentów III roku
oraz 22,8% studentów V roku.
Atrakcyjność środowiska studenckiego
Osoby podające ten motyw posiadają mało ukształtowane zainteresowania. Studia
traktują jako przedłużenie okresu młodzieńczego. Osoby kierujące się tym motywem
wyrażają przekonanie, że podjęcie studiów pozwoli im na uczestnictwo w życiu studenckim,
pełnym wrażeń i przeżyć. Głównym celem ich decyzji nie jest zatem chęć zdobycia wiedzy
czy uzyskanie statusu zawodowego, lecz kilkuletni pobyt w środowisku, które ma opinię
najbardziej prężnego, żywego i ciekawego. Ważnym elementem w tym przypadku jest chęć
poznania ciekawych ludzi. Czynnik ten jako jeden z wielu wpływających na rozpoczęcie
procesu kształcenia na kierunku edukacja techniczno – informatyczna lub wychowanie
techniczne wybrało 6,3% badanych studentów I roku, 3,4% studentów III roku oraz 4,5%
studentów kończących naukę w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.
Dążenie do zdobycia wyższej pozycji społecznej
Osoby kierujące się takim motywem przy podejmowaniu decyzji o podjęciu studiów
na danym kierunku dążą do zdobycia jakiegokolwiek wyższego wykształcenia, a nie do
poznania określonej dziedziny nauki lub zawodu. Sprzyja temu przekonanie, że człowiek
z wyższym wykształceniem ma większe możliwości w życiu niż człowiek bez dyplomu
wyższej uczelni. Często, zwłaszcza w rodzinach inteligenckich, uzyskanie wyższego
wykształcenia traktowane jest jako obowiązek dziecka. W takim przypadku rodzaj
studiowanego kierunku na drugorzędne znaczenie. W innym wariancie motywacja tego
rodzaju polega na dążeniu do zdobycia dobrze płatnej pracy. Podjęcie studiów jako wyraz
dążenia do uzyskania wyższego statusu społecznego zadeklarowało 6,3% ankietowanych
studentów I roku, 3,4% studentów III roku i 4,5% studentów V roku Uniwersytetu
Pedagogicznego.
Wybór przez eliminację
W takim przypadku wybór polega na tym, że jednostka wie jakie studia nie przyniosą
jej satysfakcji, natomiast nie wie, jaki kierunek studiów byłby najodpowiedniejszy. Często
młodzież wybierając dany kierunek studiów pragnie uniknąć przedmiotów, które sprawiały
im problem w szkole średniej. Wówczas wybór ten jest ograniczony do kierunków studiów,
na których tego przedmiotu nie ma lub ma on niewielkie znaczenie. Ten wybór deklaruje
3,1% studentów I roku, 10,3% studentów III roku i 4,5% studentów V roku krakowskiego UP.
147
Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
Sugestia innych osób
Często na wybór kierunku studiów przez młodzież mają wpływ rodzina, nauczyciele,
przyjaciele. Naciski ze strony rodziny polegają na przekonywaniu o dużej wartości
wybieranego zawodu. Powszechnym zjawiskiem jest problem konfliktu z rodzicami, którzy
nie chcą zaakceptować wybranego przez ich dzieci kierunku studiów. Dezaprobata wyboru
i wynikające z tego nieporozumienia, a także inne formy nacisku stosowanego przez
rodziców, wywołują u niektórych osób negatywne przeżycia psychiczne. Istnieje także
pozytywna forma wpływu rodziców na wybór kierunku studiów. Polega ona na rozwijaniu
zainteresowania określoną dziedziną. Często jest to tradycja rodzinna, pod wpływem której
skutecznie kształtują się zainteresowania młodzieży. Sugestie ze strony kolegów i przyjaciół
mają zwykle mniejsze znaczenie. Skłanianie do wspólnego podjęcia kierunku studiów jest
wyrazem kontynuowania więzi emocjonalnych i towarzyskich. Kiedy doradcą jest student,
jego wpływ dokonuje się poprzez przekazywanie informacji o studiowanym przez niego lub
innych znajomych kierunku. W tym przypadku starsi koledzy przejmują rolę informatorów
udzielających wskazówek dotyczących danego kierunku. Wartość takiego wpływu zależy od
obiektywności i kompetencji informatora. Sugestie ze strony nauczycieli polegają na
doradzaniu absolwentom szkół średnich przy wyborze najbardziej właściwego dla nich
kierunku studiów. Z reguły jest to życzliwa porada zachęcająca do podjęcia nauki na tym,
a nie innym kierunku. Drugą formą wpływu nauczycieli na wybór kierunku studiów jest
zainteresowanie przyszłych studentów przedmiotem, którego nauczają. Czasem jednak
ingerencja ze strony nauczycieli przybiera formę presji negatywnej, powodując u uczniów
zwątpienie w swoje możliwości. Podkreślić należy jednak, że nauczyciele w swoich
sugestiach uwzględniają w większym stopniu zdolności i zainteresowania uczniów niż
rodzice, którzy kierują się głównie kryterium korzyści wynikających z wybrania właściwego
kierunku studiów. Wybór studiowanego kierunku ze względu na sugestię innych osób
zadeklarowało 6,9% przebadanych studentów III roku i 13,6% studentów V roku
w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Brak informacji o tym motywie u studentów I
roku.
Zakończenie
Przedstawione badania mają charakter eksploracyjny, a ich wyniki wymagają dalszej
weryfikacji. Społeczność studencka jest zróżnicowana pod względem osobowości, poziomu
aspiracji, orientacji na wykonanie zadań, jakie stawia przed studentami uczelnia, i celów,
jakie oni sami chcieliby osiągnąć. Celem badań było ukazanie uwarunkowań wpływających
na proces kształcenia na kierunku: edukacja techniczno – informatyczna w Uniwersytecie
Pedagogicznym w Krakowie. W niniejszej pracy omówiono niektóre psychologiczne
uwarunkowania funkcjonowania studentów badanego kierunku.
Czynniki motywacyjne uważane są za jedne z głównych determinantów powodzenia
w nauce. Motywacja odgrywająca bezpośrednią rolę we wszelkiej działalności człowieka, jest
również czynnikiem warunkującym w istotny sposób przebieg studiów. Dokonując analizy
przeprowadzonych badań, starano się ukazać złożoność oddziaływania motywacji.
Wytwarzając pozytywną motywację do nauki jako motyw wyjściowy procesu kształcenia,
można osiągnąć pełną mobilizacją do nauki.
Zagadnienie niepowodzeń szkolnych należy od lat do najważniejszych problemów
badawczych dydaktyki ogólnej. Przedmiotem teoretycznych refleksji i badań empirycznych
uczyniono czynniki społeczno – ekonomiczne, biologiczno – psychologiczne i pedagogiczne.
Bez znajomości całej gamy uwarunkowań niepowodzeń w nauce oraz umiejętności ich
diagnozowania nie można zaradzić temu problemowi.
148
Trendy ve vzdělávání 2011
Technika, didaktika technických a přírodovědných předmětů
Analizując odpowiedzi studentów dotyczących roli studenta, postawiono tezę, że do
końca studiów istnieje pewna liczba młodzieży nie identyfikującej się ani ze studiowaną
dyscypliną, ani też z grupą studencką.
Badania tu przeprowadzone potwierdziły szereg hipotez dotyczących procesów
dokonujących się w toku kształcenia w szkole wyższej. Jak w każdych badaniach rodzi się
problem uogólnienia stwierdzonych prawidłowości. Dokonując analizy starano się zgłębić
podjęty problem, opisać jak najdokładniej czynniki uwarunkowań procesu kształcenia oraz
odsłonić pewne funkcjonujące wewnątrz systemu szkolnego mechanizmy.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
BARAŃSKI A., ROZWADOWSKA-SKRZECZYŃSKA J, Szkoły niepubliczne przepisy
i wyjaśnienia, Warszawa 1998.
CZUBAJ M., Niższe szkoły wyższe. Raport. „Polityka” 2004, nr 40(2472).
DEPEŠOVÁ J., TOMKOVÁ V., Tradičné technológie a 21. storočie. In:. Zborník Premeny
Slovenského školstva na prahu nového milénia. Nitra: PF UKF, 2001. s. 410 - 413. ISBN 808050-470-9.
DEPEŠOVÁ J., Postavenie exkurzií v štúdiu technickej výchovy. In: Zborník Vplyv technickej
výchovy na rozvoj osobnosti žiaka. Nitra: PF UKF, 1999. s. 39 – 40. ISBN 80-8050-370-2.
FRYCKI S., Przemiany w treściach kształcenia ogólnego, Warszawa 1989.
KABAJ M., Partycypacyjny system wynagrodzeń. W kierunku kapitalizmu partycypacyjnego,
wysokiej wydajności i godziwej płacy, IPiSS 2002).
KORABIOWSKA K., Badanie przydatności zawodowej absolwentów techników, PWSZ, 1967.
KUPISIEWICZ C., Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Warszawa 1995.
LASEK S., Absolwenci szczecińskich szkół wyższych, Instytut Zachodniopomorski, Szczecin
1972.
ŁABOCKI M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984.
OKOŃ W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998.
PYTEL K., Ocena znajomości technik e-lerningu przez wybraną grupę studentów uczelni
pedagogicznej, [w:] Walat W.(red.), Technika-Informatyka-Edukacja. Teoretyczne i praktyczne
problemy edukacji informatycznej, Rzeszów 2007.
TULSKI J., Młodzież i zawód. Pierwsze kroki w zakładzie, ZG ZMS, 1966.
Mały rocznik statystyczny Polski 2007, GUS, Warszawa 2008.
Rocznik statystyczny Polski 2003, GUS, Warszawa 2004.
VARGOVÁ M., Technology Educationin Basic and Upper Secondary Schools.- Slovak Republic.
In: UNESCO – The Development of new Approaches in Technology and Vocational Education
in the Countries in Transition – the Countries of Central Europe and Souht Africa. An Internation
Pilot Project. Participation Programme for Years 2002-2003. No. 183 711 16 ONG. 2003, 285286 p.
VARGOVÁ M., Conditions of New Approaches in Technology and Vocational Education.Slovak Republic. In: UNESCO – The Development of new Approaches in Technology and
Vocational Education in the Countries in Transition – the Countries of Central Europe and Souht
Africa. An Internation Pilot Project. Participation Programme for Years 2002-2003. No. 183 711
16 ONG. 2003, 286-288 p.
Lektoroval: dr inż. Pytel Krzysztof
Kontaktní adresa:
Henryk Noga, dr hab., prof. UP,
Uniwersytet Pedagogiczny, ul. Podchorążych 2, 30-087 Kraków, [email protected]
149