synteza

PRZEWODNIK
W ZAKRESIE REAGOWANIA
NA AWARIE ZAGRAŻAJĄCE ŚRODOWISKU
CZĘŚĆ III. WSPARCIE OPERACYJNE
SYNTEZA
RIVER SHIELD 5D189
INTERREG III B CADSES
SPIS TREŚCI
Str.
1. PRZEDMOWA ..................................................................................................................3
2. TYMCZASOWE MAGAZYNOWANIE ODPADÓW.......................................................3
3. GOSPODAROWANIE ODPADAMI POAWARYJNYMI................................................4
4. SZKOLENIA W ZAKRESIE REAGOWANIA..................................................................5
5. ZAGADNIENIA OCHRONY ZDROWIA I BEZPIECZENSTWA....................................6
6. WSPARCIE ADMINISTRACYJNE ..................................................................................8
1. PRZEDMOWA
Niniejsza synteza Przewodnika w zakresie reagowania na awarie zagrażające środowisku
została opracowana zgodnie z harmonogramem projektu RIVER SHIELD, który jest
współfinansowany w ramach inicjatywy wspólnotowej INTERREG III B Program CADSES,
na podstawie umowy nr 5D189.
Celem projektu RIVER SHIELD ochrona rzek przed zanieczyszczeniami spowodowanymi
przez awarie przemysłowe. Projekt jest realizowany w wyniku współpracy instytucji
związanych z ochroną środowiska z Grecji, Węgier, Polski, Czech, Słowenii i Bułgarii.
Podstawowym zadaniem jednostki RIVER SHIELD jest wymiana doświadczeń, transfer
„know-how”, a także działalność informacyjno-popularyzatorska. W ramach projektu
zaplanowano opracowanie przewodników dobrej praktyki i raportów końcowych. Główne
zadania projektu i dokumenty sprawozdawcze upowszechniane są na stronie Internetowej
www.rivershield.org1. Przygotowano trzy przewodniki2 w zakresie reagowania na awarie w
kontekście ochrony płynących wód powierzchniowych. Pierwszy z nich odnosi się do
zagadnień gotowości i reagowania, drugi dotyczy technik kontroli zanieczyszczeń, a trzeci –
wsparcia operacyjnego.
Wspomniane wyżej trzy przewodniki zawierają ogólne wytyczne dla służb publicznych i
jednostek bezpieczeństwa włączonych w proces reagowania na awarie zagrażające
środowisku. Zostały one opracowane przez partnerów greckich, dlatego też odnoszą się
przede wszystkim do greckich uwarunkowań reagowania na wypadek awarii. Jednakże
warunki w innych państwach członkowskich UE nie różnią się w sposób znaczący od
warunków greckich, stąd przedstawione w przewodniku uwagi i rekomendacje znajdują
zastosowanie także w tych krajach.
Wszystko, co zaprezentowano w przewodnikach i we wszelkich dokumentach
sprawozdawczych projektu odzwierciedla opinie partnerów projektu RIVER SHIELD. W
żadnym wypadku nie są to opinie Komisji Europejskiej, która tylko współfinansuje projekt w
ramach inicjatywy INTERREG IIIB CADSES.
2. TYMCZASOWE MAGAZYNOWANIE ODPADÓW
Awaria przemysłowa może prowadzić do wycieku niebezpiecznych substancji chemicznych
do środowiska. Z tego powodu konieczne jest tymczasowe magazynowanie odpadów
poawaryjnych i zanieczyszczeń środowiska.
Wybór lokalizacji obszaru do tymczasowego magazynowania zależy od ukształtowania
terenu, od możliwości dostępu środków transportu, a także od statusu obszaru ze względu na
wymagania ochrony środowiska.
Sposób tymczasowego magazynowania odpadów zależy od ilości i rodzaju zanieczyszczenia,
czasu tymczasowego magazynowania i obecności innych zanieczyszczonych materiałów.
1
Dokumentacja głównie części polskiej projektu dostępna jest także na portalu Internetowym Instytutu Ochrony
Środowiska (http://www.ios.edu.pl/pol/river).
2
Dostępne jedynie w języku greckim.
3
Tymczasowe osadniki gnilne, duże plastikowe worki, beczki lub samochody ciężarowe mogą
być wykorzystane do potrzeb tymczasowego magazynowania odpadów poawaryjnych.
W przypadku, gdy wyciek substancji ropopochodnych zanieczyszcza odbiornik wodny lub
gdy zbierany materiał musi być transportowany drogami wodnymi, zaleca się użycie
jednostek pływających. Typowe jednostki pływające wykorzystywane do tymczasowego
magazynowania to małe łodzie (np. typu John Boats), o pojemności równej 2 m3. Wyposażone
są one w plastikowe pokrywy.
3. GOSPODAROWANIE ODPADAMI POAWARYJNYMI
W celu ograniczenia ilości odpadów powstających w trakcie reagowania na awarię
przemysłową, należy wziąć pod uwagę co następuje:
•
użycie środków reagowania powinno być wyważone i ostrożne,
•
sprzęt i środki zwalczania wycieków powinny być odpowiednio dostosowane do
rodzaju zdarzenia z możliwością ich wielokrotnego użycia,
•
zastosowanie nieodzyskiwalnych materiałów i detergentów powinno być uzasadnione,
•
zaleca się unieszkodliwianie odpadów in-situ.
W przypadku odpadów stałych zaleca się przestrzeganie następujących zasad:
•
nie mieszać odpadów olejowych z innymi,
•
obszar, na którym są unieszkodliwiane lub są przechowywane odpady
ropopochodnych musi być chroniony przez zastosowanie plastikowych pokryć,
•
w przypadku, gdy gromadzona jest zanieczyszczona gleba, to zbierane w tym samym
czasie ilości substancji zanieczyszczającej powinny być tak małe, jak to możliwe,
•
konieczne jest zidentyfikowanie źródła odpadów, przed ich ostatecznym
unieszkodliwieniem.
W przypadku odpadów ciekłych zaleca się:
•
unieszkodliwienie całkowitej ilość substancji chemicznej zmagazynowanej na
jednostkach pływających,
•
zabezpieczenie całej jednostki pływającej w celu uniknięcia akumulacji wody
deszczowej,
•
preferowanie biodegradowalnych detergentów chemicznych,
•
racjonalne korzystanie z wody do mycia zanieczyszczonych materiałów,
•
trzymanie bliżej nieokreślonych odpadów oddzielnie, aż do momentu ich
zidentyfikowania.
Procedury operacyjne
•
Gromadzenie
Separację odpadów przeprowadza się u źródła. Stałe odpady ropopochodnych są
gromadzone w przezroczystych plastikowych workach w celu możliwości sprawdzenia
ich zawartości. Nieropopochodne odpady stałe gromadzone są w nieprzezroczystych,
kolorowych workach. Średnich rozmiarów odpady stałe są kierowane do zbiorników na
odpady, podczas gdy takiego rozmiaru odpady ciekłe gromadzone są w zbiornikach i
beczkach. Odpady niebezpieczne i toksyczne nie powinny być mieszane z odpadami
innymi niż niebezpieczne. Odpady niewiadomego pochodzenia powinny być traktowane
jak odpady niebezpieczne.
4
•
Wykrywanie i oznaczanie
Informacja o rodzaju odpadów, sposobie i drodze ich transportu, a także o potencjalnych
zagrożeniach dla ludzi i środowiska powinna być umieszczona na opakowaniu odpadów.
•
Tymczasowe magazynowanie
•
Transport
Podczas transportu odpadów środowisko musi być chronione. Należy unikać
jednoczesnego transportu odpadów olejowych i nieolejowych.
•
Ostateczne unieszkodliwienie
Ropopochodne odpady ciekłe są kierowane do odpowiednich instalacji w celu
odseparowania zanieczyszczenia (np. ropy naftowej) od innych materiałów. Odpady stałe
mogą być transportowane jedynie do instalacji, które posiadają zgodnie z prawem
pozwolenie na ich unieszkodliwianie
4. SZKOLENIA W ZAKRESIE REAGOWANIA
W celu podjęcia szybkich i skutecznych działań ratowniczych w przypadku poważnych awarii
przemysłowych konieczne jest prowadzenie systematycznych szkoleń.
Podstawowe zagadnienia programu edukacyjnego są następujące:
•
techniki natychmiastowego reagowania i techniki ratownicze,
•
zdrowie i bezpieczeństwo,
•
użytkowanie i konserwacja sprzętu ratowniczego.
Techniki natychmiastowego reagowania i techniki ratownicze
Podstawowy program obejmuje:
•
wstępne reagowanie i mobilizację struktury reagowania,
•
schemat organizacji na wypadek zagrożenia i odpowiedzialność każdej z jednostek,
•
zapewnienie łączności między jednostkami biorącymi udział w działaniach
ratowniczych,
•
systemy pracy, środki i metody komunikowania/łączności,.
•
dane o substancjach niebezpiecznych i techniki ratownicze,
•
wizję lokalną i ocenę awarii,
•
podstawowe techniki ograniczania i izolacji wycieku.
Zdrowie i bezpieczeństwo
Zespół bezpośredniego reagowania: jego edukacja powinna obejmować następujące
zagadnienia:
•
•
wiedza na temat właściwości fizykochemicznych zanieczyszczeń oraz zagrożeń z nimi
związanych,
ocena in-situ sytuacji niebezpiecznych, która uwzględnia geomorfologię terenu i
warunki pogodowe,
5
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zapewnienie bezpieczeństwa na zanieczyszczonym obszarze,
stosowanie środków ochrony indywidualnej,
bezpieczne użytkowanie sprzętu i środków chemicznych,
przewidywanie możliwości rozprzestrzeniania się wycieku, determinującego
zagrożenie gruntu, wód powierzchniowych i podziemnych oraz skupisk ludzkich,
ocena potrzeby użycia dodatkowych środków reagowania,
kontrola zanieczyszczonego obszaru,
uwzględnianie niebezpieczeństw związanych z technikami ograniczania skutków i
przywracania środowiska do stanu poprzedniego,
właściwe stosowanie środków łączności,
oczyszczanie i dekontaminacja personelu i sprzętu,
zagospodarowanie wytworzonych odpadów.
Szkolenie zespołu ratowniczego powinno obejmować następujące zagadnienia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wiedza na temat zagrożeń wynikających ze stosowania technik ratowniczych,
planowanie i podejmowanie odpowiednich działań zapewniających bezpieczeństwo z
uwzględnieniem dostępnych środków i istniejących warunków,
identyfikacja i pomiary substancji niebezpiecznych (łatwopalnych, toksycznych) na
miejscu awarii z użyciem odpowiednich przyrządów,
ocena postępu prac i potwierdzenie adekwatności działań zapewniających
bezpieczeństwo,
możliwości oszacowania zakresu skutków awarii i ponowne dopasowanie działań
zapewniających bezpieczeństwo w zależności od uwarunkowań,
działania specjalne, np. w sytuacjach takich jak: pojawienie się ognia,
wiedza na temat potencjalnego ryzyka związanego ze stosowaniem sprzętu ochrony
osobistej (respiratory itp.),
oczyszczanie i dekontaminacja personelu i sprzętu,
bezpieczne magazynowanie, transport i unieszkodliwianie zanieczyszczonych
odpadów,
wiedza na temat podstawowych danych o substancjach niebezpiecznych i
stosowanych technikach reagowania,
środki pierwszej pomocy.
Obsługa sprzętu
Instrukcja obsługi jest podstawą prawidłowego użytkowania, działania i serwisowania
sprzętu, o czym powinien wiedzieć obsługujący sprzęt. W szczególnych przypadkach,
obsługujący powinien posiadać uprawnienia do obsługi stosowanego sprzętu.
5. ZAGADNIENIA OCHRONY ZDROWIA I
BEZPIECZENSTWA
6
Zagrożenia można pogrupować na dwie główne kategorie: zagrożenia fizyczne i chemiczne.
Zagrożenia fizyczne zależą od właściwości niebezpiecznego materiału i warunków
istniejących w strefie awarii, podczas gdy zagrożenia chemiczne dzielone są na te, które
związane są bezpośrednio ze składnikami niebezpiecznego materiału (pierwotne) i te, które
występują w konkretnych warunkach (wtórne).
W celu ograniczenia prawdopodobieństwa wystąpienia awarii wtórnych, należy określić trzy
strefy zagrożenia: strefa zakazu przebywania, strefa ograniczonego przebywania i strefa
wspomagania działań. Wymienione strefy wyznaczają obszary, gdzie może być obecny
personel i sprzęt, a także punkty rozlokowania pracowników i środków technicznych
zabezpieczających zagrożony teren przed wstępem osób postronnych.
Ogólne instrukcje bezpieczeństwa:
•
każdy, kto jest zaangażowany w działania ratownicze, musi być odpowiednio
przeszkolony w zakresie prawidłowego stosowania środków ochrony osobistej,
procesów oczyszczania (dekontaminacji), systemów łączności i udzielania pierwszej
pomocy,
•
nieuzasadnione przebywanie lub przemieszczanie w obszarze awarii powinno być
zakazane,
•
sprzęt używany w działaniach ratowniczych powinien być atestowany i używany
zgodnie z podstawowymi zasadami bezpieczeństwa,
•
wszystkie przyrządy muszą być oczyszczone i zdekontaminowane po użyciu, zgodnie
z instrukcją obsługi. Należy je sprawdzić, konserwować i ochraniać, tak aby zawsze
były gotowe do dalszego użytkowania,
•
w punkcie pierwszej pomocy muszą znajdować się potrzebne środki medyczne, środki
oczyszczające skórę i oczy, nosze z kocami, butelka z czystą wodą, jednorazowe
okulary i gaśnica,
•
operatorzy wózków suwnicowych i innych ciężkich maszyn muszą posiadać
uprawnienia do ich obsługi,
•
należy zapewnić odpowiednie oświetlenie obszaru działania,
•
dostęp do miejsca wystąpienia wycieku substancji chemicznej powinien zawsze być
zorganizowany od tej strony, z której wieje wiatr,
•
przed wkroczeniem na obszar, na którym miał miejsce wyciek należy sprawdzić
obecność gazów palnych,
•
przed rozpoczęciem działań ratowniczych należy uruchomić monitoring jakości
powietrza (stężenie tlenu, węglowodorów i gazów toksycznych),
•
prowadzenie działań na obszarze zamkniętym wymaga wdrożenia dodatkowych
środków bezpieczeństwa.- stężenie tlenu w powietrzu musi być sprawdzane regularnie
i uznawane za akceptowalne jedynie w zakresie 19,5-23%,
•
sprawdzanie obecności gazów toksycznych, w tym szczególnie H2S, benzenu i CO,
jest bardzo ważne,
•
zabezpieczenie przeciw porażeniom elektrycznym może być osiągnięte, jeśli zespoły
reagowania są wyposażone w mapy, na których zaznaczono układ infrastruktury
podziemnej,
•
działania prowadzone w pobliżu generatorów lub innych maszyn elektrycznych muszą
być realizowane jedynie przez dobrze/właściwie przeszkolony personel,
•
substancje łatwopalne i odpady nie mogą być przechowywane w pobliżu sprzętu
elektrycznego. Etykiety ostrzegawcze muszą być umieszczane na obudowie maszyn,
pracujących pod napięciem zmiennym 750 V lub stałym 300 V,
•
narzędzia przenośne z częściami metalowymi muszą być uziemione, jeśli nie
posiadają podwójnej izolacji lub jeśli nie działają pod napięciem poniżej 50 V.
7
Pozostałe maszyny (np. świdry), wykorzystywane do zwalczania awarii, muszą
znajdować się w odległości co najmniej 6 metrów od napowietrznych linii
elektrycznych.
Jako środki ochrony osobistej powszechnie używane są: rękawice, kaski, okulary (przeważnie
z PCV), odzież ochronna, buty z mocnymi osłonami, przyrządy chroniące uszy i respiratory.
Wszystkie środki ochrony osobistej muszą posiadać oznakowanie certyfikacji Wspólnoty
Europejskiej, CE.
W celu ochrony ludzi na większym obszarze, sugeruje się ewakuowanie ich z tych obszarów,
zgodnie ze strefami zagrożenia, aby uniknąć wstępu na obszar sąsiadujący z miejscem
wycieku, uniemożliwić lub ograniczyć użycie wody i poinformować mieszkańców o
potencjalnym zagrożeniach.
Efektywna ochrona społeczeństwa wymaga współpracy pomiędzy władzami publicznymi a
zaangażowanymi służbami.
6. WSPARCIE ADMINISTRACYJNE
Wsparcie administracyjne działań ratowniczych obejmuje instalowanie potrzebnej
infrastruktury technicznej, zaopatrzenie w niezbędne środki reagowania, transportu i
łączności, a także ochronę zdrowia, zapewnienie żywności i zakwaterowania personelu.
•
Instalacja infrastruktury
Infrastrukturę w tej dziedzinie tworzy: centrum operacyjne na miejscu awarii, stanowiska
dekontaminacji ludzi i sprzętu, punkt pierwszej pomocy, miejsca do spożywania posiłków
i odpoczynku, środki zaopatrzenia oraz czasowe magazyny odpadów.
On-site centrum operacyjne musi być zlokalizowane w bezpiecznym i łatwo dostępnym
miejscu w pobliżu miejsca awarii, z możliwością nawiązania łączności oraz zaopatrzone
w wodę i światło.
Specjalne miejsca do udzielania pierwszej pomocy, spożywania posiłków i odpoczynku
personelu muszą być zlokalizowane z dala od zanieczyszczonych materiałów.
•
Zaopatrzenie w niezbędne środki zwalczania rozlewów
Odpowiednie środki powinny być do dyspozycji w czasie krótszym niż 8 godzin dla awarii
pierwszej kategorii, w 24 godziny dla awarii 2 kategorii i w 72 godziny dla awarii 3 kategorii.
•
Transport i łączność
Transport jest realizowany głównie drogami i obejmuje: transport personelu, sprzętu,
wymaganego zaopatrzenia, a także odpadów stałych i ciekłych.
Planowanie transportu obejmuje: środki transportu, materiały do transportu, tymczasowe
bazy środków transportu, transportery, z których można skorzystać i mapy.
Lotnicze środki transportu mogą być użyte w wypadku konieczności obserwacji
prowadzonych działań z powietrza lub gdy konieczny jest natychmiastowy transport
rannych.
8
Podstawowe środki łączności stosowane podczas działań
telekomunikacja i/lub fale radiowe bardzo wysokiej częstotliwości.
•
ratowniczych
to
Ochrona zdrowia, zaopatrzenie w żywność i zakwaterowanie personelu
Podczas działań ratowniczych konieczne jest ciągłe zaopatrzenie w żywność i wodę dla
personelu ratowniczego. Z tego powodu, zarządzający zaopatrzeniem powinien działać
odpowiednio do okoliczności i podejmować łącznie następujące działania:
- ustanowienie obsługi kateringowej, odpowiedzialnej za zaopatrzenie w
żywność,
- wyznaczenie terenu na magazyny zaopatrzeniowe,
- zorganizowanie transportu żywności,
- wynajęcie pokoi w pobliskich hotelach,
- zaopatrzenie i transport butelek z wodą,
- użycie wody z istniejących lub nowych źródeł lub odwiertów po sprawdzeniu
jej jakości lub po jej uzdatnieniu.
9