sprawozdania - Uniwersytet Śląski

SPRAWOZDANIA
„Studia Pastoralne” 2011, nr 7, s. 607–621
Perspektywy rozwoju Stowarzyszenia i rozwinięcie jego działalności
(Warszawa 23 listopada 2010)
23 listopada 2010 roku na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego
w Warszawie odbyło się sympozjum zorganizowane przez Polskie Stowarzyszenie Pastoralistów i Duszpasterzy im. Jana Pawła II pt. „Perspektywy rozwoju
Stowarzyszenia i rozwinięcie jego działalności”. Sympozjum dotyczyło przede
wszystkim dalszego rozwoju i koncepcji Stowarzyszenia Pastoralistów i Duszpasterzy, którego statut został zatwierdzony na okres 3 lat w marcu 2007 roku przez
Konferencję Episkopatu Polski.
Zjazd pastoralistów z wielu ośrodków akademickich w Polsce składał się
z trzech części: wprowadzenia w temat, dyskusji oraz Walnego Zebrania członków
Stowarzyszenia. Wprowadzenie w dyskusję rozpoczął dotychczasowy wiceprzewodniczący Stowarzyszenia, prorektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II
w Krakowie, ks. prof. dr hab. Maciej Ostrowski. Przypomniał on zgromadzonym
historię Sekcji Pastoralistów Polskich oraz znaczenie Stowarzyszenia na arenie
Kościoła w Polsce i dla rozwoju teologii pastoralnej. Z kolei ks. prof. dr hab.
Wiesław Przygoda z KUL zajął się ukazaniem specyfiki i przyszłości teologii
pastoralnej w kontekście zmieniających się warunków społeczno-religijnych
w Polsce. Zwrócił zwłaszcza uwagę na podstawowe metodologiczne paradygmaty teologii pastoralnej oraz niebezpieczeństwo tworzenia teologii pastoralnej
jako dyscypliny multidyscyplinarnej. Ostatni z prelegentów, ks. prof. UKSW
dr hab. Edmund Robek zwrócił przede wszystkim uwagę na potrzebę dialogu
w Stowarzyszeniu między teoretykami i praktykami. Po merytorycznej dyskusji
odbyło się Walne Zebranie członków Polskiego Stowarzyszenia Pastoralistów
i Duszpasterzy im. Jana Pawła II. W wyniku obrad nad nowelizacją statutu Walne
Zebranie prawie jednogłośnie zdecydowało o zmianie i skróceniu nazwy Stowarzyszenia na Polskie Stowarzyszenie Pastoralistów. Zostały także wybrane nowe
władze Stowarzyszenia. Przewodniczący: ks. prof. dr hab. Wiesław Przygoda, wiceprzewodniczący: ks. prof. UKSW dr hab. Edmund Robek, członkowie Zarządu:
608
SPRAWOZDANIA
ks. dr hab. Bogdan Biela z UŚ w Katowicach, ks. dr hab. Bogusław Drożdż z PWT
we Wrocławiu, ks. dr Tomasz Wielebski z UKSW oraz Mateusz Tutak z Warszawy.
Wybrano także członków Komisji Rewizyjnej. Przewodniczący: ks. prof. dr hab.
Maciej Ostrowski, członkowie: ks. dr Krzysztof Lewandowski z UMK w Toruniu
oraz ks. dr Szymon Stułkowski z UAM w Poznaniu. Na koniec zebrania ustalono,
że kolejne spotkanie odbędzie się 16–17 maja 2011 w Łomży. Poruszony na nim
zostanie temat znaczenia nowej ewangelizacji dla duszpasterstwa w Polsce.
Ks. Bogdan Biela, Uniwersytet Śląski
„Laboratorium jedności”
– małżeństwo o różnej przynależności wyznaniowej
Międzynarodowa konferencja naukowa
(Brenna 5–6 maja 2011)
10 maja 2011 roku do prezydium Polskiej Rady Ekumenicznej oraz Konferencji
Episkopatu Polski wpłynął końcowy projekt dokumentu Kościoła katolickiego
i Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej nt. małżeństw osób
o różnej przynależności wyznaniowej. Prace nad tym projektem trwały przez kilkanaście lat i były prowadzone przez specjalną komisję redakcyjną. Bp Krzysztof
Nitkiewicz, uczestniczący w majowym spotkaniu tejże komisji w rozmowie (tego
dnia) z Katolicką Agencją Informacyjną wyraził radość z postępów w pracach
nad dokumentem, który jest – jego zdaniem – „przejawem szczególnej troski
wszystkich Kościołów o ludzi żyjących w związkach mieszanych”. Biskup sandomierski zaznaczył także, że takie małżeństwa są bogactwem dla Kościołów, ale
też wywołują pytania, np. o religijne wychowanie dzieci.
Szczególną wymowę w tym kontekście ma fakt, że niejako w przeddzień tego
wydarzenia, 5 i 6 maja, w Ośrodku Rekolekcyjno-Formacyjnym w Brennej odbyła
się Międzynarodowa Konferencja Naukowa zatytułowana „Laboratorium jedności
– małżeństwo o różnej przynależności wyznaniowej”. Konferencja została zorganizowana przez Zakład Prawa Kanonicznego Wydziału Teologicznego Uniwersytetu
Śląskiego. Wzięli w niej udział teoretycy i praktycy w zakresie przepisów prawa
kanonicznego w odniesieniu do małżeństw chrześcijańskich o różnej przynależności wyznaniowej, a także osoby zainteresowane konkretnymi doświadczeniami
dotyczącymi tej problematyki. Konferencja miała charakter międzynarodowy:
jej uczestnikami byli naukowcy z Greckokatolickiego Wydziału Teologicznego
Uniwersytetu w Preszowie (Słowacja).
Celem konferencji była refleksja nad różnorodnymi doświadczeniami związanymi z szeroką problematyką małżeństw mieszanych w kontekście uwarunkowań
historycznych oraz instytucjonalno-prawnych.
SPRAWOZDANIA
609
Konferencja rozpoczęła się krótkim spotkaniem z ks. abp. Damianem Zimoniem, który pozdrawiając jej uczestników podkreślił rangę podejmowanej przez
nich refleksji na temat małżeństw o różnej przynależności wyznaniowej. Przywitania uczestników i prezentacji prelegentów dokonał kierownik Zakładu Prawa
Kanonicznego WTL UŚ ks. dr hab. Andrzej Pastwa. Następnie dziekan Wydziału
Teologicznego ks. dr hab. Andrzej Żądło, prof. UŚ, wprowadzając w tematykę
obrad, podkreślił, że tytuł konferencji „Laboratorium jedności” przywołuje słowa
papieża Benedykta XVI wypowiedziane podczas spotkania ekumenicznego
w luterańskim kościele Świętej Trójcy w Warszawie w 2006 roku. Papież
stwierdził wówczas, że zawierane obecnie coraz częściej małżeństwa pomiędzy
młodymi ludźmi wywodzącymi się z różnych tradycji, religii i różnych wyznań
chrześcijańskich, dzięki tworzeniu w szerszej skali ekumenicznego dialogu jedności, mogą zapoczątkować w praktyce swego rodzaju „laboratorium jedności”.
Pierwszej sesji przewodniczył ks. prof. dr hab. Peter Šturák, dziekan Wydziału
Teologicznego Uniwersytetu w Preszowie. Wprowadzającą refleksję ks. prof. dra
hab. Wenantego Bronisława Zuberta ujętą w referacie zatytułowanym „Ekumenizm.
Od rozłamów do wstępnych prób dialogu” odczytała mgr Magdalena Gwóźdź,
doktorantka Zakładu Prawa Kanonicznego WTL UŚ. Ks. prof. Zubert zarysował
niektóre historyczne przyczyny i okoliczności podziałów wśród chrześcijan, które
spowodowały rozbicie jedności Kościoła i wzajemną niechęć, czy wręcz wrogość
wyznawców Chrystusa. Odniósł się zwłaszcza do dwóch znaczących rozłamów:
Wielkiej Schizmy Wschodniej i Reformacji. Na tym tle ukazał następnie próby
dialogu ekumenicznego, wyodrębniając w historii ruchów ekumenicznych trzy
etapy. Pierwszy z nich przypada na wieki II i IV, gdy z powodu prześladowań zrodził się problem powrotu do Kościoła tzw. lapsi. Drugi etap to czas od XII do XV
wieku, który znamionują szczególnie próby pozyskania dla jedności prawosławia.
Trzeci etap przypada na szeroko rozumiane czasy współczesne. W podsumowaniu
autor referatu stwierdził, że wszystkie historyczne próby poszukiwania jedności
zaowocowały wzrostem świadomości ekumenicznej i usilnego dążenia do jedności,
co przyniosło tak pozytywne zmiany od drugiej połowy poprzedniego stulecia.
Następnie o teologii chrześcijańskiego małżeństwa w kontekście bizantyjskich
tekstów liturgicznych mówił ks. prof. dr hab. Andrej Slodička z Uniwersytetu
w Preszowie. Prelegent podkreślił, że mówienie o teologii małżeństwa jest wysoce aktualne ze względu na zafałszowanie istoty małżeństwa spowodowane
lansowaniem rozwodów, wolnej miłości, a także hedonizmu i egoizmu w zakresie
planowania poczęć. Odnosząc się do teologii małżeństwa zawartej w Księdze
Rodzaju, podkreślił, że mąż i żona zostali stworzeni do osobowej relacji będącej zaprzeczeniem samotności. Małżeństwo stanowi anthropogenesis continua.
Ks. Slodička omówił poszczególne elementy Mszy św. (ofiara, anamneza, epikleza, wspólnota), porównując je z obrzędami udzielania sakramentu małżeństwa.
W bizantyjskich liturgicznych tekstach obrzędu zaślubin szczególnie wybrzmiewa
symbolika pierścienia jako znaku wierności oraz koronowania. W prawosławnej
610
SPRAWOZDANIA
liturgii w obrzędzie małżeństwa epikleza jest prośbą do Ojca o zesłanie Ducha
Świętego na męża i żonę, by ich koronował chwałą i godnością (kapłan w tym
momencie wkłada na głowy małżonków korony lub wieńce), i przemienił ich
w żywe członki Chrystusowego ciała.
Reprezentujący tę samą uczelnię ks. prof. dr František Čitbaj przedstawił następnie „Współczesną sytuację kanonicznych małżeństw mieszanych katolików
i prawosławnych na Słowacji”. W swoim wystąpieniu w krótkim przeglądzie
historycznym ukazał rozwój takich małżeństw na Słowacji w różnych okresach
i w najnowszej historii. Następnie przedstawił aktualne kanoniczne rozwiązania
mieszanych małżeństw katolików z prawosławnymi. Podkreślił, że Kościół katolicki, który jest otwarty wobec ekumenizmu przyjmuje taką postawę również
w odniesieniu do ekumenicznych małżeństw, które zawierane są zgodnie z wypracowanym systemem i są prawnie wiążące w swej istocie. Natomiast zauważa
się brak w tej sprawie rozmów ze strony Kościoła prawosławnego na Słowacji.
Prawo kanoniczne, jakim kieruje się tam Kościół prawosławny, jest bardzo niekorzystne dla małżeństw mieszanych, i w związku z tym nie ma też on pozytywnego
nastawienia do tego typu małżeństw.
Ostatni z referatów – przedstawionych w pierwszym dniu konferencji – dotyczył
problemu jedności małżeńskiej z punktu widzenia aksjologii. Marek Rembierz,
filozof (UŚ), systematyzując treść swojego wystąpienia zatytułowanego „Jedność
małżeńska w kontekście pluralizmu kulturowego i zróżnicowania religijnego
– elementy aksjologii małżeństwa i aksjologii ekumenizmu”, przedstawił główne
jego wątki. Zwrócił uwagę na fakt, że pluralizm i zróżnicowanie religijne wzrastające zwłaszcza w świecie zachodnim, stanowią wyraźnie widoczny element
codziennego życia. Są one zazwyczaj, choć z różnych i nie do końca jasno wyartykułowanych racji, aprobowane i uważane za stan pożądany. W kontekście dość
powszechnej akceptacji przekonań aksjologicznych uznających pluralizm za istotną
wartość, wydatnie również określającą podstawowe wybory i postawy moralne,
należy współcześnie wyraźnie sytuować zagadnienie jedności małżeńskiej, dążeń
do tworzenia, zachowania i umacniania tej jedności. Zdaniem filozofa, trzeba bronić prawdy, że jedność małżonków, którzy prowadzą wspólne życie małżeńskie
i rodzinne, to przede wszystkim jedność stanowiąca wspólnotę osób – communio
personarum. Łączą się oni z sobą nie tylko na poziomie spełnianych razem funkcji
biologicznych, społecznych, ekonomicznych i religijnych, dopełniających się ich
dążeń (wspólnych interesów) i przekonań, ale w szczególny sposób łączą się oni
ze sobą na poziomie osobowym, na którym – w jakiejś mierze – są ściśle zespoleni
z sobą, stanowiąc jedno, a zarazem każdy z nich – w jakiejś mierze – pozostaje
wciąż sobą, jako – osobna – osoba ludzka. Samostanowienie osoby przenika się
i dopełnia ze samostanowieniem małżeńskiej wspólnoty osób (communio personarum), jako osobnego bytu społecznego. Mówca podkreślił, że jedność małżonków
musi być tworzona przede wszystkim przez osoby stanowiące związek małżeński,
nikt ich w tej – osobistej i ściśle osobowej – roli nie może zastąpić. Jeśli nie ma
SPRAWOZDANIA
611
odpowiednio uformowanej dojrzałości osób zdolnych do kształtowania ich własnej
wspólnoty i jedności małżeńskiej, to tym samym nie ma elementarnych podstaw
do trwałości tej wspólnoty i jej jedności. W przekonaniu Marka Rembierza, to nie
ramy społeczne, ekonomiczne i religijne są zasadniczą determinantą spójności
i gwarancją trwałości wspólnoty i jedności małżeńskiej. Współcześnie wzrastający
pluralizm kulturowy i zróżnicowanie religijne pozbawiają zresztą te ramy ich dawnej
sztywności i mocy sprawczej, jako elementu kontroli i przymusu. Mówca uważa,
że na podstawie analiz jedności małżeńskiej jako wspólnoty osób można wskazać
elementy wspólne aksjologii małżeństwa i właściwej mu jedności oraz aksjologii
ekumenizmu i dążeń do jedności w łonie chrześcijaństwa. Dzięki temu można lepiej
zrozumieć różnego typu działania na rzecz pogłębiania ekumenizmu.
W drugim dniu konferencji obradom przewodniczył ks. prof. dr hab. Józef Budniak z Zakładu Misjologii i Teologii Ekumenicznej WTL UŚ. W zaprezentowanych
sześciu referatach poruszone zostały zagadnienia związane bezpośrednio z praktyką legislacyjną małżeństw mieszanych. Wprowadzeniem do tego były referaty
ks. prof. dra hab. Edwarda Góreckiego z Papieskiego Wydziału Teologicznego we
Wrocławiu i ks. dra hab. Andrzeja Pastwy. Pierwszy z mówców zapoznał uczestników
konferencji z przepisami dotyczącymi praw mniejszości, zawartymi w dokumentach międzynarodowych i w nauce Kościoła, oraz w stosunkach Kościół–państwo.
Wśród podstawowych dokumentów międzynarodowych ks. Górecki wymienił
m.in.: Powszechną Deklarację Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw
Obywatelskich i Politycznych (1966), Paryską Kartę Nowej Europy (1990), oraz
Deklarację Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych,
Religijnych i Językowych (1992). Natomiast odnosząc się do stanowiska Kościoła wobec mniejszości, przypomniał m.in. encyklikę Redemptor hominis (1979),
w której Kościół deklaruje, że jego drogą jest człowiek, a także rolę Papieskiej
Komisji ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych (powołanej przez Pawła VI
w 1970 roku), którą Jan Paweł II mocą konstytucji Pastor Bonus (1988) podniósł
do rangi Papieskiej Rady ds. Migrantów i Podróżujących.
Drugi z prelegentów, ks. Andrzej Pastawa mówił o formie kanonicznej małżeństw mieszanych w świetle motu proprio Omnium in mentem oraz nowszych
uregulowań Stolicy Apostolskiej. Następnie po odczytaniu refleksji ks. dra hab.
Piotra Ryguły na temat „Małżeństwa mieszane zawarte bez formy kanonicznej”
o praktycznych zastosowaniach legislacyjnych w odniesieniu do małżeństw
mieszanych mówili: ks. prof. Józef Budniak w referacie zatytułowanym „Śląsk
Cieszyński laboratorium jedności Kościoła”, ks. prof. Marek Uglorz z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie na temat „Rodzina ewangelicka
a wychowanie chrześcijańskie” oraz ks. dr hab. Piotr Majer z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie w wystąpieniu zatytułowanym „Małżeństwa
mieszane – wybrane zagadnienia z praktyki kurialnej”.
Szczególnie wymowne były dwa następujące po sobie referaty: ks. prof. Józefa Budniaka i ks. prof. Marka Uglorza z Kościoła ewangelicko-augsburskiego.
612
SPRAWOZDANIA
Wystąpienia obydwu prelegentów były jednocześnie świadectwem ich aktywnej
współpracy ekumenicznej na Śląsku Cieszyńskim, który jest wielowyznaniowy
i wielokulturowy. Łączące się z tym liczne doświadczenia dotyczące małżeństw
mieszanych pozwalają stwierdzić, że „Śląsk Cieszyński jest laboratorium jedności Kościoła, które jest laboratorium misji Boga i Jego chwały w świecie”,
jak powiedział ks. Józef Budniak. Podkreślił też, że ekumenia jest pewną formą
kultury, otwartej na drugiego człowieka, a dialog ekumeniczny uczy słuchać,
przyjmować krytykę, co sprawia, że wzbogaca wiarę i staje się czynnikiem
stymulującym do dalszych działań w budowaniu „jedności w różnorodności”.
Ks. prof. Marek Uglorz w podejmowanym podczas konferencji kontekście mówił
na temat wychowania chrześcijańskiego w ewangelickiej rodzinie, wskazując na jej
dwie zasadnicze cechy. Pierwsza jest natury uniwersalnej – rodzina ewangelicka
ma rys nomadyczny, tzn. gotowość do opuszczenia ojcowskich namiotów oraz
religijną świadomość, że Jahwe jest Opiekunem i Towarzyszem w drodze życia
(co było cechą starożytnych Hebrajczyków). Druga cecha wiąże się z działalnością
XVI-to wiecznych reformatorów, a zwłaszcza z życiem rodziny ks. Marcina Lutra
i jego żony Katarzyny. Wzorując się na niej, współczesna rodzina ewangelicka
czyni „klasztor z przestrzeni i czasu swojego bycia w świecie”. Ks. Marek Uglorz,
mówiąc o wychowawczych konsekwencjach reformacyjnego zwrotu, wspomniał
o takich aspektach, jak: powołanie do pracy, znaczenie szkoły i duchowość rodziny. Na koniec swojej wypowiedzi, wskazując na kilka postulatów dotyczących
wychowania w rodzinie, podkreślił znaczenie wychowywania do wspólnotowości,
do bycia słowem oraz wychowania do ciszy, gdyż, jak twierdzi mówca, „jedynie
w ciszy można dojrzeć do spotkania z tajemnicą własnego człowieczeństwa”.
Ostatni referat, autorstwa ks. prof. Piotra Majera, był prezentacją konkretnych
doświadczeń dotyczących rozwiązań legislacyjnych małżeństw mieszanych, na
podstawie praktyki krakowskiej kurii. Prelegent przypomniał we wstępie, że Kościół katolicki w Polsce oraz Polska Rada Ekumeniczna już od 12 lat prowadzą
prace nad wspólnym dokumentem dotyczącym małżeństw zawieranych przez
osoby różnych wyznań. Trzy lata temu powstała wersja wyjściowa projektu, który
następnie podlegał konsultacjom w siedmiu Kościołach zrzeszonych w PRE oraz
w Kościele katolickim. Dokument liczy 4 strony i ma charakter duszpastersko-prawny. Jest on wzorowany na podobnej deklaracji włoskiej, zatwierdzonej przez
Stolicę Apostolską. Zawiera chrześcijańskie określenie małżeństwa, wskazuje
różnice i zbieżności w nauczaniu o nim w zaangażowanych w tworzenie tekstu Kościołach oraz wspólne ustalenia na etapie przygotowania do małżeństwa, procedur
jego zawierania, jak i religijnego wychowania dzieci. Ks. Piotr Majer, odnosząc
się do praktyki kurii krakowskiej, podkreślił, że w ostatnich latach, ze względu na
migrację młodych Polaków, zwłaszcza do Anglii i Irlandii, działania legislacyjne
dotyczące małżeństw mieszanych są podejmowane zdecydowanie częściej.
Cennym wymiarem naukowej refleksji nad wszystkimi wygłoszonymi referatami
były dyskusje prelegentów i uczestników konferencji. Ukazały one potrzebę większego
SPRAWOZDANIA
613
przepływu informacji na temat doświadczeń związanych z działaniami legislacyjnymi
wobec małżeństw mieszanych. Zdecydowanie wybrzmiał też postulat o konieczności
tworzenia owego „laboratorium jedności” przede wszystkim na płaszczyźnie współpracy pomiędzy duchownymi poszczególnych Kościołów na danym terenie.
W podsumowaniu konferencji ks. prof. Józef Budniak podkreślił, że dążenie do
jedności oznacza włączenie się do Modlitwy Arcykapłańskiej Jezusa: aby wszyscy
byli jedno, jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w Tobie (J 17,21-22), która jest zobowiązaniem dla chrześcijan, a jednocześnie stanowi nieodłączne zadanie Kościoła. Drogą
do tego jest modlitwa, która – jak pisze Jan Paweł II w encyklice ekumenicznej
Ut unum sint – powinna być zawsze „wyrazem tego niepokoju, który jest tęsknotą
za jednością, a więc jedną z koniecznych form miłości, jaką żywimy do Chrystusa
i do Ojca bogatego w miłosierdzie. Modlitwa powinna mieć pierwszeństwo na tej
drodze […], którą podejmujemy wraz z innymi chrześcijanami” (nr 102).
Na koniec ks. dr hab. Andrzej Pastwa podziękował wszystkim prelegentom za
wygłoszone referaty, a uczestnikom za wkład w dyskusje.
Ratyfikowanie wspomnianego na początku tego sprawozdania projektu
dokumentu Kościoła katolickiego i Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie
Ekumenicznej nt. małżeństw osób o różnej przynależności wyznaniowej bez wątpienia przyczyni się do uregulowania postępowań w tej dziedzinie. Wymaga to
jednak jeszcze czasu, i jak poinformował ks. bp Stanisław Pawłowski, dalsze losy
dokumentu zależą od tego, czy PRE i KEP zgłoszą zastrzeżenia. Następnie, jeśli
wcześniej zostanie on zaakceptowany, najprawdopodobniej dokument ten będzie
skierowany do odpowiednich dykasterii watykańskich, by uzyskać akceptację.
Przed nami więc jeszcze miesiące zanim dokument zostanie podpisany.
Mariola Teresa Kozubek, Uniwersytet Śląski
Rodzina polska na emigracji w duszpastersko-społecznej refleksji
(Katowice 12 maja 2011)
12 maja 2011 roku na Wydziale Teologicznym UŚ w Katowicach odbyła się
konferencja naukowa pt. „Rodzina polska na emigracji w duszpastersko-społecznej
refleksji”, zorganizowana przez Zakład Teologii Pastoralnej i Historii Duszpasterstwa WTL UŚ przy współpracy Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach
oraz Wyższej Szkoły „Humanitas” w Sosnowcu. W programie konferencji miały
miejsce następujące wystąpienia: ks. prof. UŚ dra hab. Ireneusza Celarego (WTL
UŚ) pt. „Rodzina polska za granicą wobec wyzwań współczesnej kultury postmodernistycznej”, ks. dra Henryka Olszara (WTL UŚ) pt. „Polskie wychodźstwo
w Zagłębiu Ruhry. Emigracja zarobkowa do pracy w górnictwie”; prof. UE dr hab.
Aldony Frączkiewicz-Wronki (UE) pt. „Migracja na Śląsku – skala, dynamika
614
SPRAWOZDANIA
i konsekwencja zjawiska”, prof. UŚ dra hab. Mariana Mitręgi (WNS UŚ) pt. „Migracja zastępcza – społeczno-ekonomiczny wymiar europejskiego ruchu wędrówkowego”, prof. dra hab. Krystiana Wojaczka (WTL UO) pt. „Duszpasterstwo małżeństw
w sytuacji rozłąki z przyczyn ekonomicznych” i ks. prof. dra hab. Alojzego Drożdża
(WTL UŚ) pt. „Nowe problemy rodzinno-moralne związane z migracją”.
W swych wystąpieniach prelegenci zwrócili m.in. uwagę na to, że zmiana systemu politycznego w Polsce po roku 1989 obudziła wiele nadziei, które niestety
nie zostały zrealizowane. Także wejście Polski w struktury Unii Europejskiej
w 2004 roku nie rozwiązało trudnych kwestii społecznych, takich jak bezrobocie czy niewystarczające zarobki. Duża liczba Polaków zdecydowała się zatem
na emigrację, która szczególnie w ostatnim dwudziestoleciu stała się w Polsce
zjawiskiem masowym. Szacuje się, że obecnie ok. 15 milionów osób na świecie
przyznaje się do polskiego pochodzenia.
Zjawisko masowej emigracji lub nawet jedynie czasowej migracji Polaków,
doprowadziło też do poważnych konsekwencji w ich życiu małżeńskim i rodzinnym. Zdaniem demografów, w rozłące żyją dziś tysiące polskich małżeństw.
Co gorsza naukowcy prognozują, że rozpadnie się co trzecia emigracyjna rodzina.
Badania wskazują ponadto na zjawisko eurosierot, czyli dzieci, które mają rodziców, ale w rzeczywistości czują się sierotami z racji wyjazdu rodzica lub rodziców.
Te i inne problemy związane ze współczesną emigracją polską winny stać się
dzisiaj przedmiotem szczególnej troski Kościoła i państwa.
Warto też zwrócić uwagę na słowo pasterzy Kościoła w Polsce, którzy m.in.
w liście pasterskim na Niedzielę Świętej Rodziny w 2008 roku podkreślili, że
należy dzisiaj:
Kochać rodzinę, to znaczy umieć cenić jej wartości i możliwości i zawsze je popierać. Kochać rodzinę, to znaczy poznać niebezpieczeństwa i zło, które jej zagraża,
aby móc je pokonać. Kochać rodzinę, to znaczy przyczyniać się do tworzenia środowiska sprzyjającego jej rozwojowi. Zaś szczególną formą miłości wobec dzisiejszej
rodziny chrześcijańskiej, kuszonej często zniechęceniem, dręczonej rosnącymi
trudnościami, jest przywrócenie jej zaufania do siebie samej, do własnego bogactwa
natury i łaski, do posłannictwa powierzonego jej przez Boga (28 XII 2008).
Organizatorzy konferencji serdecznie dziękują wszystkim pracownikom naukowym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytetu Ekonomicznego
w Katowicach, Wyższej Szkoły „Humanitas” w Sosnowcu oraz gościom, którzy
zechcieli wziąć udział w tej konferencji oraz przygotowali artykuły do publikacji,
które w najbliższym czasie ukażą się w formie monografii naukowej w Wydawnictwie św. Jacka w Katowicach.
Należy mieć nadzieję, że konferencja oraz planowana publikacja staną się
przyczynkiem do dalszej refleksji nad sytuacją polskiej rodzinny na emigracji
i bodźcem do podejmowania działań wspierających jej trwałość i rozwój.
Ks. Ireneusz Celary, Uniwersytet Śląski
SPRAWOZDANIA
615
Wychowanie do liturgii i przez liturgię
(Katowice 19 maja 2011)
W posynodalnej adhortacji apostolskiej Sacramentum caritatis (SC) papież
Benedykt XVI potwierdza niewątpliwe osiągnięcia dokonane w dziedzinie posoborowej odnowy liturgicznej, zmierzającej do pełnego i owocnego uczestnictwa ludu
Bożego w liturgii. Pomimo tego, zdaniem Ojca Świętego, nie powinniśmy jednak
ukrywać faktu, że niekiedy nadal objawia się pewne niezrozumienie znaczenia
tegoż uczestnictwa. Postulowana przez sobór zmiana postawy uczestników liturgii
nie może ograniczać się jedynie do zewnętrznej aktywności podczas celebracji.
W rzeczywistości czynne uczestnictwo winno być rozumiane w sensie głębszym,
począwszy od większej świadomości tajemnicy, która jest celebrowana, aż do jej
związku z codzienną egzystencją (zob. SC 52). Powyższe stwierdzenia papieża
jednoznacznie wskazują zatem na konieczność stałego wychowania wiernych do
liturgii i poprzez sprawowaną liturgię.
W tym właśnie duchu odbyła się w Katowicach coroczna majowa konferencja
liturgiczna (Symposia Liturgica Katovicensia), zatytułowana „Wychowanie do
liturgii i przez liturgię”. Organizatorem spotkania był Zakład Liturgiki i Homiletyki Wydziału Teologicznego UŚ w Katowicach przy współudziale Papieskiej
Akademii Teologicznej w Watykanie. Uroczystego otwarcia konferencji dokonał
dziekan Wydziału Teologicznego ks. prof. UŚ dr hab. Andrzej Żądło, który witając
serdecznie zaproszonych prelegentów oraz wszystkich uczestników konferencji,
wprowadził w tematykę tegorocznego spotkania. Zgodnie z intencją organizatorów
zaproponowany temat konferencji podjęty został w aspekcie planowania i programowania całości działalności duszpasterskiej Kościoła. Powyższa kwestia wydaje
się szczególnie istotna, gdyż trudno dziś wskazać przestrzeń życia społecznego,
naukowego czy gospodarczego, która nie byłaby przedmiotem szczegółowego
planowania. Rodzi się zatem pytanie, w jaki sposób kwestia ta jawi się na polu
duszpasterskiego zaangażowania Kościoła. Działalność Kościoła odbywa się
bowiem w kontekście przemian współczesnego świata z jednej strony, a z drugiej
strony – w niezmiennej perspektywie historiozbawczej. Planowanie duszpasterskie
musi zatem zdobywać zdolność coraz lepszego otwierania się na osiągnięcia innych
dyscyplin wiedzy, lecz przede wszystkim na historię zbawczą.
Jako pierwsza zabrała głos dr Beata Urbanek (UŚ), podejmując temat „Historia
zbawienia jako zaplanowane i realizowane przez Boga działanie”. Odwołując się do
historii narodu wybranego, prelegentka wskazała, iż Izraelici stopniowo dochodzili
do zrozumienia działania Bożego w ich dziejach. Jako kluczowy przytoczony został
tekst z Księgi Powtórzonego Prawa 26,5-9, traktowany jako swoiste credo Izraela.
Celem przypominania wydarzeń zbawczych było najpierw oddanie chwały Bogu,
ale również pielęgnowanie pamięci narodu i wyciąganie wniosków na przyszłość.
Szczególną cechą Bożego planu zbawienia jest jego odwieczność i niezależność
od postawy człowieka. Plan Boga jest tajemnicą, w obszarze której szczególne
616
SPRAWOZDANIA
miejsce zajmuje Chrystus. Wyrazem tego jest eulogia z Listu do Efezjan 1,1-14,
będąca pochwałą Boga za stopniowo objawiany nam plan zbawienia. Boży plan
zbawienia łączy w Chrystusie w jedno przeszłość, teraźniejszość i przyszłość
odkupionego świata. Ze strony człowieka planowanie polega na stopniowym odkrywaniu Bożych zamiarów oraz nieustannym odczytywaniu, czy podejmowane
działania duszpasterskie mieszczą się w ramach planu Bożego. Wzorem apostołów
i samego Chrystusa musimy nasze plany przedkładać Bogu, aby zrozumieć, co
mówi dziś Duch do Kościoła.
Drugim prelegentem tej części spotkania był ks. prof. dr hab. Helmut Jan
Sobeczko (UO), który przedstawił temat „Rok liturgiczny to historia zbawienia
dziś”. Wprowadzając w zagadnienie prezentowanego tematu, nawiązał do całości
konferencji, stwierdzając, że w kontekście roku liturgicznego możemy mówić
o wychowaniu „do roku liturgicznego i przez rok liturgiczny”. Powracające bowiem cyklicznie wydarzenia zbawcze posiadają w sobie dynamizm formujący,
tzn. wychowujący człowieka. Dobrze przeżywany rok liturgiczny uobecnia całe
misterium Chrystusa i – jak podkreślono w nawiązaniu do konstytucji o liturgii
– jest on nie tyle celebracją idei, co autentycznym spotkaniem z osobą Chrystusa.
Najistotniejszym jego elementem jest świętowanie niedzieli, jako paschy tygodnia.
Sprawowana w tym dniu Eucharystia uobecnia całe misterium Chrystusa. Świętowanie zaś poszczególnych wydarzeń zbawczych na przestrzeniu roku liturgicznego
uwarunkowane jest ograniczonością ludzkiej percepcji i możliwością ich autentycznego przeżywania. Prelegent zwrócił także uwagę, że sam udział w Eucharystii nie
jest jeszcze wyrazem dojrzałego świętowania niedzieli. W tym miejscu dotykamy
bowiem problemu właściwego wykorzystania czasu wolnego, a konkretnie tego,
jak wykorzystać go dla świętowania niedzieli. Zadaniem prelegenta, nasza oferta
kierowana wobec osób wierzących pozostawia tu wiele do życzenia.
Ks. prof. dr hab. Maciej Ostrowski (UPJP II) podjął temat „Istota i potrzeba planowania i projektowania w duszpasterstwie”. Jak zauważył prelegent, planowanie
wywodzi się z dziedziny wojskowości. Z biegiem czasu zostało ono przeniesione
na inne dziedziny życia, jak gospodarka czy ekonomia. Także Kościół musi myśleć
w sposób perspektywiczny. Jego działanie odbywa się nieustannie w perspektywie
historii zbawienia. Realizuje on bowiem zadania zlecone przez Chrystusa, będące
kontynuacją Jego dzieła na ziemi. Dlatego misją Kościoła jest ciągłe odczytywanie
zamiarów Bożych. Ponieważ w swych zewnętrznych strukturach wspólnota Kościoła przypomina inne ludzkie instytucje, dlatego można mówić o podobieństwach
w funkcjonowaniu. Rodzi się jednak pytanie, czy można mówić o strategicznych
celach posługi Kościoła? Jak zauważył ks. prof. Ostrowski, te zostały zawarte
w podstawowych założeniach dzieła Chrystusa i przynależą do sfery nadprzyrodzonej. Ze względu na obecny w Kościele czynnik ludzki konieczne są jednak plany
operacyjne – doczesne. W praktyce trzeba zatem rozgraniczać sfery nadprzyrodzone i doczesne. Nie można bezkrytycznie przenosić doświadczeń ze świata świeckiego w przestrzeń działania Kościoła, ale błędem jest także ich nieuwzględnianie
SPRAWOZDANIA
617
w praktyce duszpasterskiej. Nie sposób wprawdzie przewidzieć wyniku działania
łaski Bożej, lecz trzeba uczynić wszystko w wymiarze doczesnym. Planowanie
duszpasterskie jest tworzeniem wspólnoty i samo w sobie budowaniem Kościoła.
Przyczynia się do tego, że Kościół skuteczniej urzeczywistnia sam siebie. Planowaniu podlegają zatem wszystkie dziedziny działalności Kościoła, zaś jego
efektem jest skierowanie ich ku wspólnemu celowi. Wyobrażenie przyszłości
Kościoła rodzi się z refleksji nad jego przeszłością i teraźniejszością. Chodzi zatem
o pobudzenie w wyobraźni przyszłej wizji Kościoła, pełniącego swoją posługę
w kontekście otaczającego go świata.
Jako kolejnego wystąpienia uczestnicy konferencji wysłuchali referatu
ks. dra Stanisława Szczepańca (UPJP II) pt. „Przygotowanie niedzielnej Eucharystii – w zgodzie z duszpasterskim programem i we współpracy z liturgicznymi
zespołami”. Odwołując się do Ogólnego wprowadzenia do Mszału rzymskiego,
prelegent zwrócił uwagę na wymienione tu szczególne funkcje liturgiczne, przewidziane dla ustanowionych w posłudze akolitów, lektorów oraz psałterzystów.
W praktyce funkcje te pełnią najczęściej podczas liturgii ministranci, co pozostaje
w zgodzie ze wskazaniami wspomnianego dokumentu. Jak zauważył ks. Szczepaniec, właśnie ministranci mogą stać się podstawą dla tworzenia w parafiach
zespołów liturgicznych, odpowiedzialnych za przygotowanie we współpracy
z duszpasterzami poszczególnych elementów liturgii. Każdy z nas został obdarowany przez Boga szczególnym talentem. Jego wykorzystanie w ramach niedzielnej
Eucharystii z całą pewnością przyczyni się do jej uświetnienia.
Ks. prof. dr Matias Augé (Instytut S. Anselmo – Rzym) przedstawił temat
„Przygotowanie homilii niedzielnej w harmonii z planem duszpasterskim”.
W pierwszej części wystąpienia prelegent skoncentrował się na przedstawieniu
homilii jako części celebracji liturgicznej. Zdaniem ks. prof. Augé, zasadniczo wylicza się trzy formy przepowiadania: ewangelizacja, katecheza i homilia. Homilia
jednak stanowi pełny sposób głoszenia Dobrej Nowiny, tzn. taki, który zawiera
w sobie dwie pozostałe formy przepowiadania bez pozbawiania ich właściwego
im miejsca. Homilia tworzy specyficzną – sui generis – formę przekazu orędzia,
dlatego że przynależy ona do działalności liturgicznej w sensie dosłownym, tzn.
do tzw. actio liturgica. Tę specyfikę zawdzięcza źródłom, z których czerpie swoje
treści (Biblia i liturgia), okresowi i sprawowanemu misterium, w kontekście którego
jest wygłaszana, jak również zgromadzeniu, do którego jest skierowana. Homilii
nie można przygotowywać tylko z intencją utrzymania jej w integralnym związku
z całą celebracją. Homilię należy – samą w sobie – traktować jako „fakt obrzędowy”. Stanowi ona bowiem w pierwszym rzędzie akt celebracji słowa Bożego.
Na homilię ma wpływ cały kontekst celebracyjny, który czyni z niej czynność
wyjątkową w porównaniu z innymi elementami liturgicznego obrzędu. Homilia
wprowadza w doświadczenie faktu, którego wydarzenie zbawcze proklamowane
w czytaniach ma odniesienie nie tylko do przeszłości, ale przede wszystkim jest
urzeczywistniane „tu i teraz”, tj. w aktualnym czasie, w danej celebracji liturgicznej.
618
SPRAWOZDANIA
Homilia nie stanowi zatem okazji tylko do słuchania, ale jest celebracją. Można
więc powiedzieć, że całe zgromadzenie tworzy podmiot homilii. Takie stwierdzenie
domaga się z kolei od homilisty zachowania określonego stylu w sposobie przekazu słowa, a od zgromadzenia na tyle aktywnego wsłuchiwania się w jego treść,
aby móc skutecznie na nie odpowiedzieć. W dalszej części wystąpienia podjęto
kwestie przygotowania homilii niedzielnej w odniesieniu do struktury lekcjonarza
niedzielnego oraz poszukiwano sposobów formacji zgromadzenia liturgicznego.
Jako ostatni z prelegentów w tej części spotkania zabrał głos ks. prof. UŚ dr hab.
Antoni Reginek, podejmując temat „Proces wychowania muzycznego w kluczu
odpowiedniego planu duszpasterskiego”. W pierwszej części wystąpienia zwrócono uwagę na zjawiska duszpasterskie budzące uzasadniony niepokój. Wśród nich
wskazano m.in. odprawianie tzw. Mszy św. rockowej czy ciągłą nieadekwatność
doboru pieśni liturgicznych i piosenek o treści pobożnościowej do sprawowanej
liturgii. Ujmując zagadnienia wychowania muzycznego w perspektywie historycznej, wskazano jako źródło trudności pewną dwutorowość sprawowanego niegdyś
kultu – z jednej strony niezrozumiała łacińska liturgia, a z drugiej towarzyszący
jej często zupełnie przypadkowo dobrany śpiew. Dobrze dobrane pieśni liturgiczne muszą pozostawać w zgodzie z okresem liturgicznym i nie mogą zaciemniać
przeżywanych treści. Należy zatem dążyć do syntezy utworów muzycznych
z przeżywanym misterium. Dobre utwory sakralne charakteryzują się zgodnością przekazywanej treści z formą muzyczną. Nawet prosty tekst, który zostanie
właściwie umuzyczniony, może autentycznie dotykać ludzkiego serca. Kluczem
doboru pieśni do sprawowanej liturgii powinna być nie tylko ocena ich wartości
tekstowych i muzycznych, lecz również sama celebrowana okoliczność.
W drugiej części konferencji jako pierwszego wystąpienia wysłuchano referatu
ks. prof. UŚ dra hab. Ireneusza Celarego „Potrzeba planowania pobożności ludowej w ramach parafialnego duszpasterstwa”. Powołując się na wskazania zawarte
w Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii, podkreślono, że pobożność ta jest
prawdziwym skarbem Kościoła, który jednak domaga się ze strony tegoż Kościoła
stałego czuwania nad nim. Pobożność ludowa domaga się bowiem ciągłego pogłębienia. W ramach duszpasterstwa parafialnego wszelkie praktyki pobożności
ludowej muszą być podporządkowane eklezjologicznym zasadom kultu. Powołując
się na badania prof. Piwowarskiego nad pobożnością ludową w Polsce, prelegent
zauważył, że dokonując reformy pobożności ludowej, nie można dokonać w niej
spustoszenia, a jedynie nieustannie dostarczać jej pogłębionego sensu oraz poczucia tożsamości. W nawiązaniu do wskazań konstytucji o liturgii przypomniano,
że cała działalność duszpasterska parafii nie wyczerpuje się tylko w liturgii, lecz
jej ubogaceniem jest także osobista modlitwa oraz tradycyjne formy pobożności
ludowej. Z formami pobożności ludowej bardzo mocno łączy się aspekt kulturowy,
który może sprawiać, iż te nie zawsze będą zgodne z normami Kościoła. Dlatego
właśnie pobożność ludowa domaga się stałej ewangelizacji. Fundamentalną zasadą jest tutaj zgodność pomiędzy liturgią a pobożnością ludową, gdzie pobożność
SPRAWOZDANIA
619
postrzegana jest zawsze jako dozwolona, lecz nigdy nie jest ona przed liturgią.
W praktyce duszpasterstwa parafialnego polega to na tym, że liturgia nie może
być nigdy sprawowana razem z formami pobożności ludowej.
Siostra dr hab. Adelajda Sielepin (UPJP II) podjęła refleksję pt. „Projektowanie aranżacji dekoracyjnych na różne uroczystości, święta i okresy liturgiczne”.
Wprowadzając słuchaczy w omawianą tematykę, prelegentka odwołała się najpierw
do apelu Jana Pawła II zawartego w adhortacji Ecclesia in Europa o podjęcie
wysiłku formacyjnego zmierzającego do odkrycia liturgii Kościoła. W drodze
do wnętrza liturgii stosujemy takie formy, które umożliwiają odsłonięcie przed
nami sprawowanego misterium. Formy odsłaniające misterium należą do świata,
w którym żyjemy, a więc są uchwytne zmysłami. Mają one najczęściej formę
symbolu związanego ze sprawowanymi sakramentami. Jest to tzw. symbolika
trwała. Aranżacje plastyczne, w odróżnieniu od symboli, nie są aż tak trwale zakorzenione w świadomości. Mówiąc o sprawowaniu liturgii, należy mieć na uwadze
jej piękno. Nie jest ono tutaj elementem dekoracyjnym, lecz pięknem samego
Boga. Także w odniesieniu do omawianych aranżacji dekoracyjnych nie chodzi
o ich piękno rozumiane w kategoriach estetycznych, ale teologicznych. Piękno
ujmowane w kategoriach teologicznych charakteryzuje się harmonią wszystkich
aspektów teologicznych. Jest to pewnego rodzaju harmonia paschalna. Od aranżacji plastycznych słusznie należy oczekiwać pewnego aspektu mistagogicznego,
czyli wprowadzania uczestników w misterium liturgii. Jeżeli aranżacja plastyczna
przenosi nas na płaszczyznę wiary, to nie jest ona już tym samym co dekoracja.
Aranżacja plastyczna ma w sobie wymiar mistagogiczny, zatem musi wpisywać się
w symbol ukierunkowujący sprawowaną liturgię ku misterium. Symbol wprowadza
nas w relację nadprzyrodzoną. Jeśli aranżacja plastyczna pozostanie jedynie na
płaszczyźnie ilustracji, będzie ona nie tyle ubogaceniem, co spłyceniem liturgii,
której towarzyszy.
Jako kolejny z prelegentów wystąpił dyrektor Muzeum Archidiecezjalnego
w Katowicach ks. dr Henryk Pyka, podejmując temat „Projektowanie i/albo
adaptowanie świątyń”. Odnosząc się do doświadczeń budownictwa sakralnego
w Polsce, wskazano, iż wiele świątyń pozbawionych jest, niestety, piękna wyrażającego się w ich prostocie. Funkcją świątyni chrześcijańskiej jest przecież nie
tylko gromadzenie w swym wnętrzu wspólnoty wiernych, lecz także wprowadzanie
człowieka w misterium. Sakralny charakter świątyni wynika z jej duchowej orientacji, czyli skierowaniu ku światłu. Orientowanie świątyni ma ogromne znaczenie
teologiczne. W dalszej części wystąpienia, na podstawie licznych przykładów
architektury sakralnej, ukazano wpływ światła na kształtowanie sakralnego charakteru świątyni.
„Liturgia szczytem i źródłem dla duszpasterskich i życiowych przedsięwzięć
Kościoła” to temat zaprezentowany przez ks. prof. UŚ dra hab. Andrzeja Żądło.
Zamiarem prelegenta było przedstawienie liturgii jako pewnej przestrzeni syntetyzującej rozmaite działania duszpasterskie w parafii. Temat opracowany został
620
SPRAWOZDANIA
w trzech następujących punktach: 1) Liturgia „przestrzenią” objawiającą Kościół
(koinonia), 2) Liturgia w służbie życiu i duszpasterskiemu działaniu Kościoła
(leiturgia) oraz 3) Życie i duszpasterskie działanie Kościoła w służbie liturgii
(martyria). W nawiązaniu do wskazań Sacrosanctum Concilium podkreślono, że
liturgia jest dla Kościoła „źródłem i szczytem”, zaś duszpasterstwo to przekładanie na język życia istoty sprawowanej liturgii. Owo przekładanie musi się tak
dokonywać, aby w świadomości i przeżyciach chrześcijan utrwaliło się przekonanie o syntetyzującej roli liturgii. Musimy myśleć o liturgii jako o misterium
syntezy. Bez doświadczenia liturgii duszpasterskie działanie Kościoła może być
postrzegane jedynie jako aktywizm o odcieniu moralizatorskim. W kontekście
liturgii wszystkie działania Kościoła nabierają sensu znacznie głębszego, gdyż
jest to sens zbawczy.
Następny wykład zaproponowany przez organizatorów konferencji wygłoszony
został przez socjologa, prof. dra hab. Wojciecha Świątkiewicza (UŚ). Wystąpienie
to opatrzono tytułem „Wychowanie do właściwego rozumienia i dowartościowania procesu weryfikacji przebytej drogi”. Prelegent odwoływał się do wyników
badań socjologicznych nad praktykami i zwyczajami religijnymi. Zostały one
przeprowadzone przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego na terenie diecezji
warszawsko-praskiej. Interpretując uzyskane dane, postawiono pytanie o skuteczność posoborowej reformy, zaś w kontekście toczącej się konferencji pytano, czy
rzeczywiście liturgia stała się źródłem i szczytem dla Kościoła. Zdaniem prelegenta,
uzyskane wyniki badań wskazują, iż pomimo niewątpliwie już „przebytej drogi”,
Kościół ma w omawianej kwestii ciągle wiele do zrobienia.
Ostatni z przewidzianych w programie konferencji referatów „Wychowanie do
liturgii drogą do właściwego jej przeżywania, opartego o integralną formację osoby
ludzkiej” wygłoszony został przez ks. prof. dra Manlio Sodiego (UPS – Rzym).
W ramach wystąpienia podkreślono, że wezwanie do wychowania dotyka nieustannie
liturgii. Pytaniem otwartym pozostaje, jaką stosować metodologię. Pierwszym wskazaniem jest konieczność wychowania do wspólnoty Kościoła. Postulowany proces
wychowania powinien prowadzić w kierunku pogłębienia ducha liturgii. Wynika
to z faktu, że liturgia sama w sobie posiada zdolność wychowania do właściwego
w niej uczestnictwa. Celem, który jawi się przed nami w omawianym kontekście,
jest przebóstwienie wiernych w Chrystusie. Ze wskazanego celu wynikają dalsze
konsekwencje. Należy podejmować wysiłek formowania „do” liturgii, by zostać
uformowanym „przez” liturgię. Jako kolejny warunek wychowania do liturgii,
wskazano konieczność studiowania Ordines. Zwrócono także uwagę, że pierwszym
wychowawcą do liturgii jest Duch Święty, który działa w naszym życiu. Wskazano
na niektóre fakty ze splotu kultu z kulturą. W dalszej części wystąpienia prof. Sodi
zaznaczył konkretne obszary formacji liturgicznej, którym należy poświęcić szczególną uwagę, bowiem niektóre aspekty takiej formacji niestety jeszcze nie zaistniały.
W tym miejscu w programie konferencji przewidziana została dyskusja,
w trakcie której uczestnicy spotkania mogli skierować pytania do prelegentów oraz
SPRAWOZDANIA
621
podzielić się własnymi uwagami na kanwie wysłuchanych referatów. Podsumowując całość spotkania, ks. prof. dr hab. Andrzej Żądło w imieniu organizatorów
podziękował prelegentom, zaproszonym gościom oraz wszystkim uczestnikom za
twórczą obecność. Spotkanie zakończono wspólną modlitwą oraz błogosławieństwem, którego udzielił zebranym biskup legnicki dr Stefan Cichy.
Ks. Roman Buchta, Uniwersytet Śląski