docProfesor zwyczajny dr in . Jerzy Wojciech
download 
Reklamacja Transkrypt
Profesor zwyczajny dr in . Jerzy Wojciech
Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej Profesor zwyczajny dr inż. Jerzy Wojciech Doerffer nie żyje Autor: Cezary 11.08.2006. Zmieniony 30.09.2006.  Całe życie i pasje w okrętownictwie  Zmarł w nocy z 9 na 10 sierpnia br. Odszedł na „wieczną okrętową wachtę― mając za sobą ponad 88 lat, a osiągnął ten wiek 21 kwietnia tego roku. Jeszcze niespełna trzy tygodnie temu niżej podpisany miał okazję rozmawiać z Profesorem w Jego sopockim mieszkaniu. Rozmowa ta przy obecności żony Profesora, pani Teresy, przewidziana na ok. 20 minut przeciągnęła się do godziny.  Profesora bowiem począwszy od stycznia br. ogarnęła choroba, zaczął słabnąć, ale nie opuszczała go pogoda ducha, optymizm, że jednak zdoła niemoc przezwyciężyć. Bo przecież nie tak dawno, 22 grudnia zeszłego roku, napawał tym swoim, niejako od zawsze optymizmem, liczne grono ludzi przybyłych do Auli Politechniki Gdańskiej na promocję Jego już 3 tomu wspomnień pt. „Życie i pasje. Burzliwy okres 1970-1988―.   Opowiadał jak doszło do ich spisania, napomknął, że przygotowuje 4 tom, ktÃłry poświęcony będzie Forum Okrętowemu, związkowi pracodawcÃłw, ktÃłrego był twÃłrcą i ponad dziesięcioletnim prezesem, a od 2003 roku prezesem honorowym. Podczas owej promocji wydawca tegoż 3 tomu nasza Fundacja i redaktor przygotowujący go do druku obiecali, że 4 tom tych wspomnień powinien ukazać się 21 kwietnia, właśnie w 88. urodziny Profesora. Niestety, terminu tego, wskutek choroby Autora, nie udało się dotrzymać i rozmowa z Profesorem, ta przed trzema tygodniami dotyczyła ustalenia dalszego trybu przygotowań autorskich i redakcyjnych nad wydaniem ostatniego, 4 tomu wspomnień. Profesor zasugerował, że wypadnie nam wrÃłcić do „tej sprawy― może za rok, gdy nabierze na powrÃłt sił, gdy okaże się silniejszy od choroby... Stało się inaczej, tym większy żal i głęboki smutek z Jego odejścia. Znamienne są dedykacje, jakie Profesor umieścił w tychże 3 wydanych tomach: pierwszy tom dedykował „Ukochanym Rodzicom―, drugi – „Ukochanej Żonie―, trzeci – „Moim Dzielnym WspÃłłpracownikom―, czwarty – nie zdążył... Z żoną Teresą podczas wypoczynku Ale Profesor na długo, na „wieczny czas― pozostanie w pamięci kilku pokoleń polskich - i nie tylko – okrętowcÃłw. Obecny rektor Politechniki Gdańskiej, prof. dr hab. inż. Janusz Rachoń określił Profesora Doerffera jakże trafnym mianem „Okrętem Flagowym Politechniki Gdańskiej―. Od siebie zaś dodajmy, że Profesor swym ogromnym dorobkiem naukowym, badawczym, dydaktycznym, pisarskim i społecznym oraz rÃłwnież rodzinnym z pewnością zasługuje na miano „Okrętu Flagowego Całego Polskiego Przemysłu Okrętowego―. Był u podstaw tworzenia się tej branży, wspÃłłtworzył ją, inicjował wiele działań rozwojowych w praktyce stoczniowej i na uczelni, Politechnice Gdańskiej, z ktÃłrą związał się już w 1948 roku, a na stałe w roku 1952, na ktÃłrej stworzył Katedrę Technologii OkrętÃłw, i na ktÃłrej też pełnił funkcje dziekana, prorektora i rektora. Przy wielkim nawale pracy nigdy nie odmawiał udzielania porad, konsultacji, czy to krajowym firmom okrętowym, czy zagranicznym. Był aktywnym członkiem wielu organizacji i stowarzyszeń tak krajowych, jak i o charakterze międzynarodowym. Potrafił znaleźć czas na wydanie swego autorstwa i wspÃłłautorstwa kilku podręcznikÃłw-monografii, by wspomnieć takie, jak: „Technologia budowy kadłubÃłw okrętowych―, „Technologia remontu kadłubÃłw okrętowych―, czy „Technologia wyposażania statkÃłw―. W języku angielskim wydał „Oil Spill Response in Maritime Environment―. Jest ponadto Autorem ponad stu artykułÃłw w językach polskim, angielskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim. W miarę często publikował artykuły w branżowym miesięczniku „Budownictwo Okrętowe―, w ktÃłrym przez więcej niż 25 lat pełnił funkcję Przewodniczącego Rady Programowej. Zapamiętany jest jako budowniczy pierwszego polskiego statku pełnomorskiego o nazwie ss. ―Sołdek―, jako m.in. głÃłwny wspÃłłtwÃłrca połÃłwkowej metody budowy statkÃłw, jako autor słynnego „Steru Doerffera―,  jako wreszcie twÃłrca dziesiątkÃłw opatentowanych projektÃłw wynalazczych.  Niewątpliwie przez wszystkich, ktÃłrzy mieli jakąkolwiek styczność z Profesorem zapamiętany jest jako człowiek wielce pogodny, skromny, życzliwy, koleżeński, pomocny w rozwiązywaniu rÃłżnorakich problemÃłw osobom ze swego otoczenia. Jako zarazem troskliwy mąż, ojciec i dziadek. Honorowany był Profesor Jerzy Wojciech Doerffer wieloma wysokiej rangi odznaczeniami polskimi i zagranicznymi, honorowymi doktoratami - Politechniki Gdańskiej, Leningradzkiego Instytutu Okrętowego, Uniwersytetu w Glasgow, Uniwersytetu w Rostocku, Politechniki Szczecińskiej, Akademii Marynarki Wojennej. Doktorat Honoris Causa na Politechnice Szczecińskiej 9 maja 2003 r. Na opisanie zasług Profesora należałoby poświęcić przynajmniej kilka tomÃłw. Bo to postać na miarę nie tylko wyłącznie „zindywidualizowanej― osoby, lecz przede wszystkim „Osoby-Instytucji―. Chociaż w ujętych w 3 tomach wspomnień sporo faktÃłw ze swego niezwykle aktywnego, przepojonego pasjami życia odnotował, to dla obecnych i przyszłych pokoleń okrętowcÃłw bardzo przydatna byłaby opracowana fachowo pełna monografia dorobku zawodowego naukowego i dydaktyczno-organizacyjnego http://archiwum.oficynamorska.pl Kreator PDF Utworzono 7-03-2017, 13:16 Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej Profesora. Na początek proponujemy wydanie poświęconej Mu „Księgi Pamiątkowej―, składającej się z niedokończonego Przezeń 4 tomu osobistych wspomnień oraz opinii i refleksji o Profesorze osÃłb, ktÃłrym dana była wspÃłłpraca z Nim - na niwie uczelnianej i przemysłowej, organizacyjnej i społecznej. Jako Fundacja – Wydawca, z uwagi na bliskie z Profesorem kontakty wydawnicze - jesteśmy gotowi podjąć się tego zadania. Uważamy też, że wybitne Profesora zasługi dla polskiego okrętownictwa skłaniają do wysunięcia propozycji postawienia Mu Pomnika, dla umiejscowienia Go przy gmachu Wydziału Oceanotechniki i Okrętownictwa Politechniki Gdańskiej lub na eksponowanym miejscu Stoczni Gdańskiej, w ktÃłrej podjął pracę już w grudniu 1945 roku - tuż po powrocie z Anglii. Henryk Spigarski Zdjęcia: ze zbiorÃłw rodzinnych Profesora, Cezary Spigarski  Prof. dr inż. Jerzy Wojciech DOERFFER życiorys Prof. Jerzy Doerffer urodził się 21 kwietnia 1918 roku w Wielkiej Łące koło Poznania. Po maturze, w maju 1935 roku i wstępnej praktyce w Zakładach Cegielskiego, w kwietniu 1936 roku rozpoczął studia w Danziger Technische Hochschule, Fakultät fÃźr Schiffs-und Flugtechnik. Początek studiÃłw przebiegał stosunkowo spokojnie, bowiem po odbyciu praktyki pływającej (M/s Poznań) oraz po przyspieszonym zaliczeniu 10-ciu egzaminÃłw i uzyskaniu tzw. pÃłłdyplomu (kwiecień 1938) odbył 3miesięczną praktykę w Stoczni Svan Hunter, Wigham Richardson Ltd. w Newcastle (GB) przy budowie statku pasażerskiego m/s Jan Sobieski, a następnie praktykę w Stoczni Rybackiej w Gdyni, by po jej ukończeniu powtÃłrnie rozpocząć praktykę w angielskiej Stoczni Samuel Wight, gdzie zastał Go wybuch IIgiej Wojny Światowej. Po krÃłtkiej pracy w Stoczni Wight'ea rozpoczął służbę wojskową na ORP Błyskawica, skąd został odkomenderowany na studia okrętowe na Uniwersytecie Glasgow. Warunki przyjęcia i studiÃłw były bardzo ostre, jednakże samozaparcie i ambicja pozwoliły Jerzemu Doerfferowi na uzyskanie dyplomu inżyniera w roku 1942. Następny okres to 3,5-letnia praca w charakterze budowniczego i starszego budowniczego w Stoczni Vickers-Armstrongs Ltd. w Barrow on Furness. Zakończenie wojny wiąże się z trudną decyzją powrotu do kraju. 15 stycznia 1946 roku inżynier Jerzy Doerffer rozpoczyna pracę w Stoczni Gdańskiej. Nieufność, z jaką władze Ãłwczesne traktowały jego dyplom, mimo bezspornych sukcesÃłw zawodowych spowodowała, że inżynier Jerzy Doerffer powrÃłcił do przerwanych wojną studiÃłw na Politechnice Gdańskiej i w roku 1950 uzyskał dyplom magistra inżyniera budowy okrętÃłw. W roku 1951 definitywnie dochodzi jednak do rozstania ze Stocznią Gdańską spowodowanego intrygami politycznymi. Tak to historia doprowadziła do zapoczątkowania w praktycznie jednolitym dotąd monolicie kariery zawodowej młodego inżyniera swoistego rozłamu, ktÃłry wpłynął na cały dalszy tok Jego aktywności zawodowej. Najważniejsze nurty aktywności zawodowej rozwijanej przez prof. Jerzego Doerffera to: Owocna w dokonania techniczne i przerwana kariera inżyniera stoczniowego, zajmującego kolejne szczeble zawodowe budowniczego, kierownika Wydziału Budowy StatkÃłw oraz Dyrektora Technicznego Stoczni Gdańskiej.Zapoczątkowana dodatkowymi studiami kariera nauczyciela akademickiego i pracownika naukowego.Wynikająca z powyższego kariera inspiratora organizacji nauki i rozwoju kadry akademickiej.Kariera kreatora techniki i nauki, ktÃłra rozwijała się etapowo w takich dziedzinach, jak: inicjacja i wykonanie w zespołach technicznych dużych nowatorskich projektÃłw dotyczących remontÃłw i przebudÃłw statkÃłw, zastosowań nowych tworzyw konstrukcyjnych, nowych metod budowy małych i dużych statkÃłw, także specjalistycznych pojazdÃłw podwodnych;problemy ekonomiki, organizacji i kierownictwa w odniesieniu do polskiego przemysłu okrętowego; projektowanie technologii dla praktycznie wszystkich stoczni polskich,autorstwo fundamentalnych podręcznikÃłw i książek z zakresu okrętownictwa jak: Â-      Album „Trasowanie Okrętowe― (1954), podsumowujący wiedzę wielu pokoleń w dziedzinie trasowania Â-      „Technologia budowy kadłubÃłw okrętowych― (1963), książka odzwierciedlająca stan wiedzy z zakresu technik wytwarzania kadłuba statku, Â-      „Technologia remontu kadłubÃłw okrętowych― (1967), unikatowa pozycja w literaturze technicznej, Â-      „Organizacja produkcji w stoczniach― (1971), książka określająca zasady organizacji stoczni i sterowania produkcją, Â-      „Technologia wyposażania statkÃłw― (1975), książka zawierająca podsumowanie złożonych problemÃłw wyposażania, Â-      „Oil Spill Response in Marine Environment― (1993), unikatowa książka poświęcona zapobieganiu rozlewom ropy na morzu i technice działania.            (Na podręcznikach tych kształciły się pokolenia polskich okrętowcÃłw.) organizacja nauczania, kreowanie i rozwÃłj nowych kierunkÃłw kształcenia na potrzeby okrętownictwa,organizacja nauki i bezpośredni udział w fundamentalnych dla okrętownictwa badaniach naukowych w zakresie: Â-      opracowania nowych optymalizacji procesÃłw technologicznych wytwarzania statku, Â-      wprowadzenia laminatÃłw do budowy specjalnych jednostek pływających dla celÃłw cywilnych i wojskowych, Â-      eksploatacyjnej wytrzymałości konstrukcji kadłubÃłw statkÃłw, Â-      manewrowości dużych statkÃłw, Â-      organizacji i zarządzania przemysłem okrętowym. http://archiwum.oficynamorska.pl Kreator PDF Utworzono 7-03-2017, 13:16 Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej organizacja techniki przejawiająca się przez członkostwo, inicjacje założycielskie i przewodniczenie rÃłżnym radom i organizacjom technicznym, a w szczegÃłlności: Â-      Forum Okrętowego, Â-      Zjednoczenia Przemysłu Okrętowego, Â-      Naczelnej Organizacji Technicznej Sekcji OkrętowcÃłw (1958-1963), Â-      Zjednoczenia Morskich Stoczni Okrętowych, Â-      Rady Technicznej: Ministra Przemysłu Ciężkiego, PROMOR-u, PRS-u (1960-1997), DNV, Instytutu Rybackiego (1978-1981), IMP-PAN (1981-1984) i Ośrodka Wojsk Inżynieryjnych we Wrocławiu, Â-      Sekcji OkrętowcÃłw SIMP (1958-1963), Â-      Oddziału WojewÃłdzkiego NOT (1963-1976) - (budowa siedziby organizacji), Â-      Rady Naukowej Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa, Â-      Sekcji Projektowania i Wyposażania StatkÃłw IMO (19761988), Â-      Zespołu ds. Rozwoju Gospodarki Morskiej (1993). Â-      Grupom ekspertÃłw w dziedzinie rozlewÃłw ropy naftowej (1976), Â-      Zespołu Mechanika MEN tworzącym podstawy i mechanizmy rozwoju programÃłw nauczania. Wszystkie inicjatywy rozwijane przez Profesora Doerffera prowadziły przez obszar badań naukowych do zaawansowanych rozwiązań technicznych, z ktÃłrych wiele okazało się doniosłymi dla rozwoju okrętownictwa w kraju i na świecie. Stworzyło to trwałe podstawy do zyskania uznania zarÃłwno w kraju, jak i za granicą wyrażonego licznymi wysokimi krajowymi odznaczeniami państwowymi (4 ordery) m.in.: Krzyż Kawalerski i Krzyż Komandorski Polonia Restituta (1970) i Order Sztandaru Pracy I Klasy (1988), resortowymi (5 medali złotych) w tym Za Zasługi dla Obronności Kraju (srebrny i brązowy), Za Zasługi dla Marynarki Wojennej oraz odznaczeniami naukowych towarzystw zagranicznych jak Medal Froude'a nadany w roku 1987 przez RINA (Royal Institution of Naval Architects) i Srebrny Delfin nadany w roku 1989 przez IMO (International Maritime Organization) oraz Commanders Award for Civilian Service nadany przez US Coast Guard w roku 1995 czy wreszcie licznymi doktoratami honoris causa następujących uczelni: Leningradzkiego Instytutu Budowy OkrętÃłw (1970), Uniwersytetu w Glasgow (1983), Uniwersytetu Rostock (1987), Politechniki Gdańskiej (1988), Akademii Marynarki Wojennej (2002) i Politechniki Szczecińskiej (2003). Profesor Jerzy Doerffer jako pierwszy odznaczony został rÃłwnież Honorowym Złotym Medalem Politechniki Gdańskiej. Przy tak zarysowanym ogÃłlnym podziale kierunkÃłw działania Profesora godzi się wymienić najważniejsze osiągnięcia w poszczegÃłlnych obszarach jego aktywności. Z okresu działania w Stoczni Gdańskiej to chronologicznie: zaprojektowane, spawane 17-metrowe kutry rybackie wykonywane w specjalnej obrotnicy wg projektu autorskiego i zaraz potem budowa serii statkÃłw typu s/s "Sołdek", ktÃłre dały podwaliny polskiej szkole budowy okrętÃłw. Studia i analizy dla kształtowania rozwoju poszczegÃłlnych stoczni polskich. W karierze akademickiej Profesor systematycznie osiągał kolejne szczeble rozwoju: asystenta (1948), zastępcy profesora (1952), docenta (1958), profesora nadzwyczajnego (1964) czy wreszcie tytuł i stanowisko profesora zwyczajnego (1969). Pełnił funkcję Dziekana w kadencjach 1953/54 oraz 1958/64, Prorektora d/s OgÃłlnych P.G. (1964/67), Zastępcy Dyrektora Instytutu Okrętowego (1968/75) oraz Rektora Politechniki Gdańskiej (1981/84). Stworzył szkołę naukową w dziedzinie technologii budowy okrętÃłw, wypromował 10-ciu doktorÃłw, spośrÃłd ktÃłrych 5-ciu przedstawiło rozprawę habilitacyjną, dwÃłch otrzymało stanowisko profesora nadzwyczajnego P.G. a następnie profesora tytularnego. Wielu z wychowankÃłw Profesora było i jest dyrektorami największych polskich zakładÃłw przemysłu okrętowego. Trwały ślad działań Profesora z okresu, kiedy sprawował funkcję Prorektora d/s OgÃłlnych Politechniki Gdańskiej to liczne nowe budynki Uczelni w tym macierzystego Wydziału. W okresie piastowania przez Niego funkcji Rektora P.G. doprowadził do wykreowania Instytutu Organizacji i Projektowania SystemÃłw Produkcyjnych a następnie utworzenia Wydziału Organizacji i Zarządzania. Praca i przewodniczenie OgÃłlnokrajowym Komisjom Dydaktycznym (Mechanika) i Organizacyjnym (np. d/s SzkÃłł Morskich) pozostawiała trwały ślad w organizacji szkolnictwa wyższego. Podobnie pioniersko zainicjowana przez Profesora międzynarodowa wspÃłłpraca Wydziału z uniwersytetami technicznymi duńskimi, niemieckimi i brytyjskimi trwa do dnia dzisiejszego. W dziedzinie poważnych innowacji technicznych inspirowanych przez Profesora, popartych rozwojem programÃłw naukowych zrealizowanych przez utworzony przez Niego zespÃłł wymienić należy metodę połÃłwkową budowy dużych kadłubÃłw okrętowych (nagrodzona Zespołową Nagrodą Państwową I-go Stopnia), typoszeregÃłw jednostek z laminatÃłw, w tym łodzi i kapsuł ratowniczych na strefę ognia oraz specjalnych jednostek wojskowych takich jak miniaturowe podwodne załogowe pojazdy pływające (LTS-7 „Grześâ€•, baza płetwonurkÃłw „Czapla―, nośnik sonarÃłw, pojazdy podwodne Koral i Koral AT oraz jednostki desantowe piechoty ŁD oraz „Marabut―. Na szczegÃłlną uwagę zasługuje wspÃłłudział zespołÃłw kierowanych przez Profesora w: projekcie 207, ktÃłry zaowocował liczną udaną serią trałowcÃłw z LPS oraz projekcie 207M, stanowiącym rozszerzenie poprzedniego projektu (Zespołowa Nagroda Państwowa II-go Stopnia). Oryginalnym osiągnięciem Profesora jest Jego niepodważalny wkład w problematykę manewrowości dużych statkÃłw, zainspirowany tragiczną katastrofą AMOCO CADIZ, ktÃłra Ãłwcześnie sparaliżowała życie rejonÃłw nadbrzeżnych i wegetację flory i fauny na wybrzeżach Anglii i Francji. Epokowy, wyprzedzający stan aktualnej techniki "Ster Doerffera", zainstalowany na 2-ch jednostkach i inne instalacje potwierdzają, że poprawianie możliwości manewru i hamowania dużych statkÃłw to rozwiązania niosące za sobą ogromny potencjał rozwojowy w projektowaniu statkÃłw i ich eksploatacji. Zainspirowanie przez Profesora zaawansowanych działań http://archiwum.oficynamorska.pl Kreator PDF Utworzono 7-03-2017, 13:16 Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej badawczych i konstrukcyjnych w dziedzinie technik głębinowych, a zwłaszcza roboczych pojazdÃłw podwodnych rÃłżnych typÃłw, ktÃłra to dziedzina, ktÃłra rozwija się ze znaczną dynamiką na Wydziale przy intensywnej wspÃłłpracy z Marynarką Wojenną RP. I wreszcie niezmiernie ważna dziedzina okrętownictwa, ktÃłra w kraju w sposÃłb zorganizowany zainicjowana została przez Profesora to badania zmęczeniowe dużych modeli lub wręcz węzłÃłw rzeczywistych konstrukcji okrętowych. Dorobek Jego macierzystej Katedry i Wydziału jest tu ogromny. Badania w tej dziedzinie są nadal kontynuowane a w roku ubiegłym Wydział został uznany przez Komitet Budowy Maszyn PAN jako ośrodek badawczy wiodący w obszarze konstrukcji wielkogabarytowych a macierzysta Katedra Profesora została zaproszona do konsorcjum badawczego europejskiego projektu pod nazwą Advanced Steel Composite Structures w Vtym Programie Ramowym. Profesor nie stronił rÃłwnież od problemÃłw optymalizacji bieżących stoczniowych procesÃłw technologicznych. Typowym przykładem są tu zagadnienia bezudarowego usuwania deformacji spawalniczych, ktÃłra to technologia po powszechnym wdrożeniu w kraju stała się przedmiotem udanego eksportu oraz zagadnienia metrologii kadłuba okrętowego. Z przytoczonej krÃłtkiej repetycji uwypuklającej kreatywną rolę Profesora w wielu dziedzinach działalności naukowej, technicznej i organizacyjnej wynika niedwuznacznie, że był on twÃłrcą i liderem licznych zespołÃłw badawczych, ktÃłre organizował, lub też ktÃłre samorzutnie skupiały się wokÃłł niego. Działalność Profesora zainspirowała rozwÃłj nowych kierunkÃłw, ktÃłre sukcesywnie tworzyły mocno ugruntowaną podstawę dla rozwoju polskiego okrętownictwa. Profesor Jerzy Doerffer jako inicjator Forum Okrętowego w najtrudniejszym okresie strukturalnych przemian w polskiej gospodarce doprowadził do ustabilizowania sytuacji a także i emocji związanych z działaniami rynkowymi w obszarze okrętownictwa. Jego wieloletnia praca ze stworzonymi przez siebie zespołami badawczymi czy konstrukcyjnymi zaowocowała powstaniem jednostek nowego typu, w tym także pionierskimi rozwiązaniami w Marynarce Wojennej. Profesor Doerffer wychował też bezpośrednio lub pośrednio praktycznie zdecydowaną większość polskiej kadry okrętowej. Zdobył swoja postawą i pracą szacunek środowiska okrętowego. Jest postacią – symbolem, ktÃłrą środowisko to się szczyci. Prof. dr hab. inż. Krzysztof Rosochowicz Wydział Oceanotechniki i Okrętownictwa Politechniki Gdańskiej Prof. J.W. Doerffer - Doktoraty Honoris Causa: Â-      the Shipbuilding Technical University, Sankt Petersburg, Russia, 1970 Â-      the Glasgow University, Glasgow, United Kingdom, 1983 Â-      the Rostock University, Rostock, Germany, 1987 Â-      Politechnika Gdańska, 1988 Â-      Akademia Marynarki Wojennej, 2002 Â-      Politechnika Szczecińska, 2003 Książki wspomnienia: „Życie i pasje. Wspomnienia – tom I. Lata młodzieńcze 1918-1952― (wyd. 2002)„Życie i pasje. Wspomnienia – tom II. Praca naukowa na Politechnice Gdańskiej―„Życie i pasje. Wspomnienia – tom III. Burzliwy okres 1970-1988― (wyd. 2005) Poważnie zaawansowana czwarta książka pozostała niezakończona.   http://archiwum.oficynamorska.pl Kreator PDF Utworzono 7-03-2017, 13:16
