Jakościowa ocena sposobu ¿ywienia m³odzie¿y w wieku pokwitania

Wajszczyk
Probl
Hig Epidemiol
B i wsp. Jakoœciowa
2008, 89(1):
ocena
85-89
sposobu ¿ywienia m³odzie¿y w wieku pokwitania
85
Jakoœciowa ocena sposobu ¿ywienia m³odzie¿y
w wieku pokwitania
Nutritional habits of adolescents
BO¯ ENA WAJSZCZYK, JADWIGA C HARZEWSKA , EL¯BIETA CHABROS, MA£ GORZATA R OGALSKA-NIEDWIED, ZOFIA CHWOJNOWSKA,
JOANNA FABISZEWSKA
Zak³ad Epidemiologii i Norm ¯ywienia, Instytut ¯ywnoœci i ¯ywienia w Warszawie
Cel. Ocena zwyczajów ¿ywieniowych m³odzie¿y w wieku pokwitania
w zakresie liczby posi³ków, czêstotliwoœci spo¿ycia poszczególnych
posi³ków i ich sk³adu oraz analiza ca³odziennych jad³ospisów uczniów,
uwzglêdniaj¹ca potrzeby rosn¹cego organizmu.
Materia³ i metody. Badania przeprowadzono wiosn¹ 2005 i 2006
roku na losowo wybranej grupie m³odzie¿y w wieku 11-15 lat z Warszawy.
Badaniami objêto 1054 osoby (554 dziewczêta i 500 ch³opców). Dane
o sposobie ¿ywienia zebrano na podstawie wywiadu o spo¿yciu z ostatnich
24 godzin. Jakoœciowej oceny poszczególnych posi³ków dokonano
metod¹ Bieliñskiej, a do oceny ca³odziennych jad³ospisów pos³u¿ono
siê metod¹ Szczyg³owej. Ró¿nice w czêstoœci wystêpowania analizowanych
zjawisk oceniono przy u¿yciu testu U.
Wyniki. Trzy czwarte badanych uczniów spo¿ywa³o przynamniej cztery
posi³ki w ci¹gu dnia. Posi³kami najczêœciej spo¿ywanymi przez m³odzie¿
by³ obiad (98%), kolacja (oko³o 95%) i pierwsze œniadanie (oko³o
94%). Znacznie rzadziej m³odzie¿ spo¿ywa³a drugie œniadania (oko³o
60%). Oko³o 20% uczniów jada³o obiady w szkole. Popularnym
zjawiskiem wœród m³odzie¿y by³o pojadanie miêdzy posi³kami.
W badanej populacji wiêkszy by³ odsetek ch³opców pojadaj¹cych miêdzy
posi³kami w porównaniu z dziewczêtami. Ocena jakoœci ca³odziennego
¿ywienia wykaza³a, ¿e w badanej populacji zaledwie 12% jad³ospisów
by³o prawid³owo skomponowanych.
Wnioski. Na podstawie uzyskanych wyników mo¿emy stwierdziæ, ¿e
zwyczaje ¿ywieniowe badanej m³odzie¿y odbie ga³y od zasad
prawid³owego ¿ywienia. Utrwalenie istniej¹cych nawyków mo¿e
spowodowaæ kontynuowanie ich w ¿yciu doros³ym, co mo¿e mieæ
negatywny wp³yw na prawid³owy rozwój i stan zdrowia obecnie
i w przysz³oœci.
Aim. Assessment of the nutrition habits of the adolescents in the light
of number of meals a day, frequency of meals consumption, the nutrition
quality of meals and of total daily diet.
Material and methods. The research was carried out for a group of
Warsaw youth aged 11-15 years. The researches were carried out in spring
in the years of 2005 and 2006 on 1054 pupils (554 girls and 500
boys). Data on nutritional habits were collected using 24 hours recall
method. Quantitative estimation of individual meals was assessed
according to Bieliñska method and the total daily diet according to
Szczyg³owa classification. Statistical significance analysis was made by
test U.
Results. Three fourths of examined pupils ate at least four meals during
the day. The meals consumed the most often by the adolescents were
dinner (98%), supper (about 95%) and breakfast (about 94%). The
percentage of adolescents who had second breakfast was significantly
lower (60%). Only about 20% pupils ate dinner in school. Most of
examined adolescent consumed snacks between meals. The boys more
often consumed snacks between meals in comparison with the girls.
The daily nutrition quality assessment according to Szczyg³owa method
showed that in only 12% adolescents the daily diet was correct.
Conclusions. It was found that in recent years nutritional habits in the
adolescents deviated from the recommended nutrition guidelines. The
existing eating pattern can cause consequences in further life as in may
have a negative influence on physical and mental development and
state of health, at present and in future.
Keys words: adolescents, dietary habits, eating frequency
S³owa kluczowe: m³odzie¿, pokwitanie, zwyczaje ¿ywieniowe, czêstoœæ
spo¿ywania posi³ków
© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 85-89
www.phie.pl
Nades³ano: 20.01.2008
Zakwalifikowano do druku: 28.03.2008
Wstêp
Prawid³owe ¿ywienie – to nie tylko dostarczanie
organizmowi wszystkich niezbêdnych sk³adników
pokarmowych, ale tak¿e regularnoœæ posi³ków, ich
liczba i roz³o¿enie w ci¹gu dnia oraz urozmaicony
sk³ad. Zgodnie z zaleceniami opracowanymi przez
polskich ekspertów w dziedzinie ¿ywienia, m³odzie¿
Adres do korespondencji / Address for correspondence
prof. dr hab. J. Charzewska
Instytut ¯ywnoœci i ¯ywienia
ul. Powsiñska 61/63, 02-903 Warszawa
tel. (0-22) 55-09-851, e-mail: [email protected]
w wieku pokwitania powinna spo¿ywaæ przynajmniej
4-5 posi³ków w ci¹gu dnia – najlepiej o sta³ych porach, w celu dostarczenia wszystkich niezbêdnych
sk³adników od¿ywczych w iloœciach zgodnych ze
zwiêkszonym zapotrzebowaniem w okresie pokwitania. Wyniki badañ wskazuj¹ na korzystny wp³yw
zwiêkszania czêstotliwoœci spo¿ywania posi³ków, przy
86
zachowaniu tej samej wartoœci energetycznej ca³odziennej diety, na masê cia³a, tolerancjê glukozy, cholesterolemiê oraz redukcjê cholesterolu LDL [1,
2, 3].
Przerwy miêdzy posi³kami nie powinny byæ d³u¿sze ni¿ 4 godziny. Z uwagi na to, ¿e czas pobytu
uczniów w szkole wynosi od 5 do nawet 10 godzin
dziennie, ka¿dy uczeñ powinien spo¿ywaæ drugie
œniadanie lub obiad w szkole. Zbyt d³ugie przerwy
miêdzy posi³kami wp³ywaj¹ niekorzystnie na organizm m³odego cz³owieka. Dochodzi do znacznego
spadku poziomu glukozy we krwi, co wp³ywa na
zmniejszenie wydolnoœci fizycznej i umys³owej, obni¿enie zdolnoœci koncentracji, gorsze samopoczucie, a w konsekwencji gorsze predyspozycje do aktywnego udzia³u ucznia w zajêciach lekcyjnych [4, 5].
Wiêkszoœæ posi³ków spo¿ywanych przez m³odzie¿ powinna sk³adaæ siê z produktów zawieraj¹cych
bia³ko zwierzêce o wysokiej wartoœci od¿ywczej oraz
warzywa lub owoce. Nieodzownymi produktami,
które powinny codziennie wchodziæ w sk³ad posi³ków
m³odzie¿y, jest mleko i jego przetwory. Taki model
¿ywienia zapewnia odpowiedni¹ poda¿ ¿elaza, witamin oraz sk³adników mineralnych, zw³aszcza wapnia i ¿elaza. Pojadanie miêdzy posi³kami mo¿e byæ
zjawiskiem korzystnym pod warunkiem, ¿e w jego
sk³ad bêd¹ wchodzi³y produkty zalecane w ¿ywieniu
m³odzie¿y takie, jak: owoce, warzywa, jogurty, napoje mleczne, p³atki œniadaniowe itp.
Cel pracy
Ocena zwyczajów ¿ywieniowych m³odzie¿y
w wieku pokwitania – w kontekœcie zaleceñ dla tej
grupy wiekowej – w zakresie liczby posi³ków, czêstotliwoœci spo¿ycia poszczególnych posi³ków i ich sk³adu oraz ocena ca³odziennych jad³ospisów uwzglêdniaj¹ca potrzeby rosn¹cego organizmu.
Metodyka
Badaniami objêto losowo wybran¹ grupê 1054
osób (554 dziewczêta i 500 ch³opców) w wieku 11-15
lat z warszawskich szkó³ podstawowych i gimnazjów.
£¹cznie zbadano uczniów z 86 klas. Zg³aszalnoœæ wynios³a 55,4%. Badania przeprowadzono wion¹ 2005
i 2006 roku. Na przeprowadzenie badania otrzymano zgodê komisji bioetycznej. Dane o sposobie ¿ywienia zebrano na podstawie wywiadu o spo¿yciu z ostatnich 24 godzin poprzedzaj¹cych badanie. Badania
przeprowadzono przy u¿yciu Albumu fotografii produktów i potraw, opracowanego w Instytucie ¯ywnoœci i ¯ywienia. Jakoœciowej oceny poszczególnych
posi³ków dokonano metod¹ Bieliñskiej, a do oceny
ca³odziennych jad³ospisów pos³u¿ono siê metod¹
Szczyg³owej, obejmuj¹cej cztery kategorie jakoœci ca-
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 85-89
³odziennego ¿ywienia: I kategoria – ¿ywienie prawid³owe, II kategoria – ¿ywienie zadowalaj¹ce, III kategoria – ¿ywienie niezadowalaj¹ce i IV kategoria –
¿ywienie nieprawid³owe. Analizy istotnoœci ró¿nic
miêdzy odsetkami dokonano przy u¿yciu testu U.
Wyniki
Najwiêcej m³odzie¿y (oko³o 45%) w dniu poprzedzaj¹cym badanie spo¿ywa³o 4 posi³ki dziennie
(ryc. 1). Ró¿nice w iloœci spo¿ywanych posi³ków miêdzy ch³opcami i dziewczêtami by³y nieistotne statystycznie.
E[JFXD[ÅUB
DIŽPQDZ
Ryc. 1. Liczba posi³ków spo¿ywanych przez m³odzie¿ w ci¹gu dnia (%)
Fig. 1. Number of meals consumed by youth in a day (%)
Posi³kiem najczêœciej spo¿ywanym przez m³odzie¿ by³ obiad, nastêpnymi kolacja i pierwsze œniadanie. Czêstotliwoœæ ich spo¿ycia by³a du¿a i waha³a
siê od 93,6% – w przypadku kolacji u ch³opców, do
98,0% dla obiadu u obu p³ci (tab. I). Niezadowalaj¹cy by³ natomiast odsetek m³odzie¿y spo¿ywaj¹cej
drugie œniadania. W dniu poprzedzaj¹cym badanie
posi³ek ten spo¿ywa³o tylko oko³o 60% uczniów. Niewielkim zainteresowaniem cieszy³y siê równie¿ obiady szkolne, które spo¿ywa³o 25,3% ch³opców i 19,0%
dziewcz¹t. Najmniejsz¹ czêstotliwoœæ spo¿ycia odnotowano w przypadku podwieczorku.
Popularnym zjawiskiem wœród badanej m³odzie¿y by³o pojadanie miêdzy posi³kami. Odsetek ch³opTabela I. Czêstotliwoœæ spo¿ywania poszczególnych posi³ków (%)
Table I. Frequency of consuming individual meals (%)
Rodzaj posi³ku / Type of meal
Dziewczêta
/ Girls
Ch³opcy
/ Boys
n
%
n
%
Pierwsze œniadanie / First breakfast
525
94.8
468
93.6
Drugie œniadanie / Second breakfast
330
59.6
299
59.8
Obiad / Dinner
543
98.0
490
98.0
Podwieczorek / Afternoon snack
310
56.0
277
55.4
Kolacja / Supper
Pojadanie / Intermittent snacks
529
350
95.5
63.2
477
347
95.4
69.4
Wajszczyk B i wsp. Jakoœciowa ocena sposobu ¿ywienia m³odzie¿y w wieku pokwitania
ców pojadaj¹cych miêdzy posi³kami by³ nieco wiêkszy (69,4%) w porównaniu z dziewczêtami (63,2%),
jednak¿e ró¿nice te nie by³y istotne statystycznie.
Produktami najczêœciej spo¿ywanymi miêdzy posi³kami by³y napoje, s³odycze, owoce i kanapki oraz
lody. Zarówno dziewczêta jaki i ch³opcy bardzo rzadko spo¿ywali w ramach pojadania jogurty, napoje
mleczne, p³atki œniadaniowe i sery. Ch³opcy istotnie
czêœciej w porównaniu z dziewczêtami pili ró¿nego
rodzaju napoje oraz jadali kanapki, natomiast istotnie rzadziej spo¿ywali owoce (tab. II).
Tabela II. Produkty najczêœciej spo¿ywane przez m³odzie¿ miêdzy posi³kami
Table II. Products most frequently consumed by youth between meals
Produkty / Products
E[JFXD[ÅUB
DIŽPQDZ
*wOJBEBOJF
**wOJBEBOJF
0CJBE
1PEXJFD[PSFL
,PMBDKB
Ryc. 2. Odsetek posi³ków pe³nowartoœciowych – tzn. zawieraj¹cych bia³ko zwierzêce i owoce lub warzywa – w zale¿noœci od rodzaju posi³ku
Fig.e 2. Percentage of full value meals, i.e. meals containing animal
protein, fruits or vegetables, depending on the type of meal
Ch³opcy
/ Boys
(%)
Napoje/drinks *
60.3
71.2
S³odycze/sweets
38.0
34.3
Owoce/fruits *
20.0
10.9
Kanapki/sandwiches *
5.7
13.5
Lody/icecream
10.0
6.1
Chipsy/chips
5.7
7.8
chrupki, p³atki œniadaniowe/crisps, flakes
4.6
3.7
mleko, kakao, budyñ / Milk, cacao, pudding
Jogurty/yoghurt
3.4
2.9
3.7
3.5
Paluszki/cracknels
2.9
2.3
sery bia³e/white cheese
0.3
1.2
sery ¿ó³te/yellow cheese
0.9
0.0
Z danych zamieszczonych na rycinie 2 wynika,
¿e pe³nowartoœciowe posi³ki, w których sk³ad wchodzi³y produkty zawieraj¹ce bia³ko zwierzêce oraz warzywa lub owoce, badani uczniowie najczêœciej jadali
na obiad. Ten typ posi³ku spo¿ywa³o oko³o 65% m³odzie¿y. W przypadku pozosta³ych posi³ków odsetek
ten by³ znacznie mniejszy i waha³ siê od 22,9%
(pierwsze œniadanie – dziewczêta) do 40,3% (kolacja
– ch³opcy).
Mleko i produkty mleczne badana m³odzie¿ najczêœciej jada³a na pierwsze œniadanie i kolacjê. Pierwsze œniadanie zawieraj¹ce produkty mleczne czêœciej
jadali ch³opcy w porównaniu z dziewczêtami. Najrzadziej mleko lub jego przetwory pojawia³y siê na
obiad. Zaledwie 21,7% dziewcz¹t i 23,5% ch³opców
spo¿ywa³o te produkty w ramach obiadu (ryc. 3). Na
uwagê zas³uguje fakt, ¿e ponad 13% uczniów (13,9%
dziewcz¹t i 13,2% ch³opców) w dniu poprzedzaj¹cym badanie nie spo¿ywa³o mleka ani ¿adnych przetworów mlecznych.
Posi³ki wêglowodanowo-t³uszczowe, o ma³ej
wartoœci od¿ywczej, badani uczniowie najczêœciej
spo¿ywali na drugie œniadanie (oko³o 13%) i podwieczorek (12,9% dziewcz¹t, 17,0% ch³opców). Obiad,
Dziewczêta
/ Girls
(%)
* ró¿nice istotne statystycznie p<0,05/difference significant at p<0.05
87
E[JFXD[ÅUB
DIŽPQDZ
*wOJBEBOJF
0CJBE
,PMBDKB
Ryc. 3. Odsetek diet zawieraj¹cych mleko i przetwory w zale¿noœci od
rodzaju posi³ku
Fig. 3. Proportion of diets containing milk or processed milk depending
on the type of meal
E[JFXD[ÅUB
DIŽPQDZ
*wOJBEBOJF
0CJBE
,PMBDKB
Ryc. 4. Odsetek diet nie zwieraj¹cych bia³ka zwierzêcego i warzyw lub
owoców (wêglowodanowo-t³uszczowy) w zale¿noœci od rodzaju posi³ku
Fig. 4. Percentage of diets containing no animal protein, vegetables or
fruits (carbohydrate-fatty diet) depending on the type of meal
sk³adaj¹cy siê z produktów dostarczaj¹cych g³ównie
t³uszczu i wêglowodanów, dwukrotnie czêœciej spo¿ywany by³ przez dziewczêta. Ró¿nice by³y istotne
statystycznie (ryc. 4).
88
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 85-89
Warzywa lub owoce najczêœciej badani uczniowie spo¿ywali na obiad. Ponad 75% obiadów zawiera³o dodatek warzyw lub owoców. Stosunkowo czêsto
produkty te wchodzi³y w sk³ad podwieczorku. Owoce lub warzywa czêœciej wchodzi³y w sk³ad wszystkich analizowanych posi³ków spo¿ywanych przez
dziewczêta w porównaniu z ch³opcami. W przypadku pierwszego i drugiego œniadania ró¿nice by³y istotne statystycznie.
Konsekwencj¹ b³êdów w zestawieniu poszczególnych posi³ków by³a jakoœæ ca³odziennego ¿ywienia.
Stosuj¹c ocenê ca³odziennych jad³ospisów opracowan¹ przez Szczyg³ow¹ stwierdzono, ¿e jedynie 11,7%
jad³ospisów dziewcz¹t i 12,6% jad³ospisów ch³opców
by³o prawid³owo zestawionych (I kategoria), natomiast a¿ jedn¹ czwart¹ jad³ospisów uznano za nieprawid³owe (IV kategoria). W kategorii III i IV znajduj¹ siê jad³ospisy zawieraj¹ce szereg istotnych b³êdów, mog¹cych doprowadziæ przy d³u¿szym stosowaniu tego modelu ¿ywienia do niedoborów pokarmowych. Niepokoj¹cy jest fakt, ¿e tego typu jad³ospisy wystêpowa³y u 56% uczniów.
Q
E[JFXD[ÅUB
DIŽPQDZ
Q
*wOJBEBOJF
**wOJBEBOJF
0CJBE
1PEXJFD[PSFL
,PMBDKB
Ryc. 5. Odsetek diet zawieraj¹cych owoce lub warzywa w zale¿noœci od
rodzaju posi³ku
Fig. 5. Percentage of diets containing fruits or vegetables depending on
the type of meal
E[JFXD[ÅUB
DIŽPQDZ
*
**
***
*7
Ryc. 6. Jakoœæ ca³odziennego ¿ywienia wg Szczyg³owej (%)
Fig. 6. Quality of whole-diet nutrition (according to Szczyg³owa (%)
Dyskusja
W badanej grupie m³odzie¿y odnotowano stosunkowo du¿y odsetek uczniów spo¿ywaj¹cych
w dniu poprzedzaj¹cym badanie przynajmniej cztery posi³ki, czyli iloœæ zgodn¹ z zaleceniami. Bardzo
zbli¿one rezultaty uzyskano w badaniach m³odzie¿y
warszawskiej w tym samym wieku w latach 1999/
2000 [6] oraz m³odzie¿y z terenu po³udniowego Podlasia [7] a tak¿e m³odzie¿y wiejskiej z regionu Polski
œrodkowo-wschodniej [8]. Posi³kami najczêœciej spo¿ywanymi przez m³odzie¿ by³y obiad, kolacja i pierwsze œniadanie. Czêstotliwoœæ ich spo¿ycia wynosi³a
powy¿ej 90%. Natomiast najczêœciej opuszczanymi
posi³kami by³ podwieczorek oraz drugie œniadanie.
Szczególnie niepokoj¹cym zjawiskiem byla ma³a czêstotliwoœæ spo¿ywania posi³ku w szkole. W badanej
populacji odsetek m³odzie¿y spo¿ywaj¹cej drugie
œniadanie lub obiad w szkole wynosi³ oko³o 60%,
z czego obiady szkolne spo¿ywa³o 25,3% ch³opców
i 19,0% dziewcz¹t. Uzyskane wyniki s¹ zbie¿ne z danymi stacji sanitarno-epidemiologicznych z terenu
ca³ego kraju, zebranymi w 2001 r. Z danych tych wynika, ¿e z posi³ków wydawanych w szkole korzysta³o
24,3% uczniów szkól podstawowych i 16,1% gimnazjalistów [9]. Wyniki badañ dotycz¹cych czêstotliwoœci spo¿ywania posi³ków w szkole ró¿ni¹ siê znacznie od siebie – w zale¿noœci od sposobu zbierania informacji. Odsetek m³odzie¿y spo¿ywaj¹cej drugie
œniadania jest znacznie wiêkszy w badaniach dotycz¹cych spo¿ycia w dniu poprzedzaj¹cym badanie lub
w dniu badania, siêgaj¹cy nawet 87%, [10, 11] w porównaniu z wynikami badañ zwyczajowego spo¿ycia, w których niespe³na 50% m³odzie¿y deklaruje
spo¿ywanie tego posi³ku codziennie [12, 13].
Analizuj¹c sk³ad poszczególnych posi³ków zwraca uwagê bardzo ma³y udzia³ produktów bêd¹cych
Ÿród³em bia³ka zwierzêcego (³¹cznie z mleka i jego
przetworów) oraz warzyw lub owoców, czyli posi³ków które powinny stanowiæ podstawê w ¿ywieniu
m³odzie¿y. Wyj¹tek pod tym wzglêdem stanowi³y
obiady. Ten typ obiadu spo¿ywa³o oko³o 65% uczniów.
Konsekwencj¹ nieprawid³owo zestawionych posi³ków by³ ma³y odsetek ca³odziennych jad³ospisów
uznanych za prawid³owe. Zaledwie 11,7% jad³ospisów dziewcz¹t i 12,6% ch³opców mieœci³o siê w tej
kategorii.
Z przedstawionych danych wynika, ¿e bardzo popularny wœród badanej m³odzie¿ by³ zwyczaj pojadania miêdzy posi³kami, co potwierdzaj¹ równie¿ wyniki innych badañ [14]. W dniu poprzedzaj¹cym badanie pojada³o miêdzy posi³kami 63,2% dziewcz¹t
i 69,4% ch³opców. Nale¿y podkreœliæ, ¿e pojadanie
miêdzy posi³kami nie musi byæ uznane za zjawisko
niepo¿¹dane w ¿ywieniu dzieci i m³odzie¿y. Mo¿e ono
odgrywaæ pozytywn¹ rolê, zw³aszcza u osób bardziej
aktywnych, oraz tych, które nie s¹ w stanie zjeœæ du-
Wajszczyk B i wsp. Jakoœciowa ocena sposobu ¿ywienia m³odzie¿y w wieku pokwitania
¿ych objêtoœciowo posi³ków i w zwi¹zku z tym czêsto
odczuwaj¹ g³ód na d³ugo przed nastêpnym regularnym posi³kiem. Ponadto pojadanie miêdzy posi³kami mo¿e pomóc zaspokoiæ potrzeby energetyczne
przez ca³y dzieñ w sytuacji, gdy rozk³ad zajêæ w ci¹gu
dnia uniemo¿liwia spo¿ywanie posi³ków o okreœlonej porze. Aby z punku widzenia zasad racjonalnego
¿ywienia uznaæ pojadanie miêdzy posi³kami za korzystne, w jego sk³ad nie powinny wchodziæ produkty zawieraj¹ce du¿e iloœci t³uszczu, takie jak ¿ywnoœæ
typu „fast-food”, chipsy, frytki itp. oraz s³odycze. Spo¿ywanie tych produktów zmniejsza spo¿ycie warzyw,
owoców, produktów mlecznych, chudego miêsa i ryb,
przyczynia siê natomiast do konsumpcji nadmiaru
t³uszczu, w tym nasyconych kwasów nasyconych
i izomerów trans. Ponadto niewystarczaj¹ca w takiej
diecie jest poda¿ sk³adników mineralnych i witamin.
Produktami spo¿ywanymi najczêœciej w ramach pojadania by³y napoje, s³odycze oraz owoce (dziewczêta) i kanapki (ch³opcy). Z wyj¹tkiem owoców, w sk³ad
pojadania bardzo rzadko wchodzi³y produkty po¿¹dane w ¿ywieniu m³odzie¿y takie, jak: mleko i napoje
mleczne, jogurty. Sporadycznie pojawia³y siê sery czy
orzechy [14, 15].
W badanej populacji nie zaobserwowano istotnych statystycznie ró¿nic miêdzy dziewczêtami
i ch³opcami w iloœci i czêstotliwoœci spo¿ywanych posi³ków oraz w jakoœci ca³odziennych jad³ospisów. Natomiast dziewczêta istotnie czêœciej ni¿ ch³opcy spo¿ywa³y owoce i warzywa na pierwsze i drugie œniadanie, oraz obiady charakteryzuj¹ce siê nisk¹ wartoœci¹
89
od¿ywcz¹ (posi³ki wêglowodanowo-t³uszczowe).
Dziewczêta nieco rzadziej pojada³y miêdzy posi³kami w porównaniu do ch³opców, jednak¿e ró¿nice nie
by³y istotne statystycznie. W ramach pojadania
dziewczêta chêtniej siêga³y po owoce oraz s³odycze
i lody natomiast ch³opcy po napoje, kanapki i chipsy.
Wnioski
1.W badanej populacji stwierdzono szereg nieprawid³owoœci w sposobie ¿ywienia. Najwa¿niejsze
z nich to:
a. brak posi³ku spo¿ywanego w szkole u znacznego odsetka uczniów
b. ma³a popularnoœæ obiadów szkolnych
c. ma³a czêstotliwoœæ spo¿ycia posi³ków pe³nowartoœciowych, zawieraj¹cych bia³ko zwierzêce oraz owoce i/lub warzywa
d. bardzo ma³y udzia³ produktów polecanych
w ¿ywieniu m³odzie¿y spo¿ywanych w ramach pojadania
e. du¿y odsetek (56%) jad³ospisów dalece odbiegaj¹cych od zasad prawid³owego ¿ywienia
2. Jakoœciowa analiza ¿ywienia mo¿e stanowiæ bogate Ÿród³o informacji o zwyczajach ¿ywieniowych m³odzie¿y i byæ podstaw¹ do wprowadzania prozdrowotnych zmian.
3. Utrwalenie z³ych nawyków ¿ywieniowych m³odzie¿y mo¿e spowodowaæ kontynuowanie ich
w ¿yciu doros³ym, co mo¿e mieæ negatywny
wp³yw na prawid³owy rozwój i stan zdrowia obecnie i w przysz³oœci.
Piœmiennictwo / References
1. Berkey CS, Rockett HRH, Gillman MW i wsp. Longitudinal
study of skipping breakfast and weight change in
adolescents. Int J Obes 2003, 27: 1258-1266.
2. Louis-Sylvestre J. Eating frequency and carbohydrate
metabolism: insulin is concerned in all aspects. About eating
frequency. Expert Meeting. Nice, France, 2003.
3. Lairon D. Eating frequency and lipid metabolism. About
eating frequency. Expert Meeting. Nice, France, 2003.
4. ***Dietary recommendations for children and adolescents.
A guide for practitioners. Consensus statement from the
American Heart Association Circulation 2005, 112:
2061-2075.
5. Ziemlañski Œ. Podstawy prawid³owego ¿ywienia cz³owieka.
Zalecenia ¿ywieniowe dla ludnoœci w Polsce. Wyd Instytutu
Danone, Warszawa 1998.
6. Wajszczyk B, Charzewska J, Chabros E i wsp. Zmiana
zwyczajów ¿ywieniowych m³odzie¿y w wieku pokwitania
z Warszawy na przestrzeni ostatnich 30-tu lat obserwacji.
¯yw Cz³ow Metab 2004, 31, supl. 2 cz. I: 136-142.
7. Czeczelewski J, Huk-Wieliczuk E, Michalska A i wsp.
Ocena sposobu ¿ywienia dzieci ze œrodowiska wiejskiego
i miejskiego z terenu po³udniowego Podlasia. ¯yw Cz³ow
Metab 2001, 28, supl: 537-543.
8. Czeczelewski J. Sposób ¿ywienia a w artoœæ BMI
u dorastaj¹cej m³odzie¿y wiejskiej. Roczn PZH 2007, 58,
(1): 253-258.
9. Gajewska M, Ignar-Golinowska B: Ocena ¿ywienia uczniów
w Polsce na podstawie danych stacji sanitarnoepidemiologicznych za 2001 rok. Rocz PZH 2003, 54, 2:
183-196.
10. Suliga E: Ocena czêstoœci spo¿ycia œniadañ wœród dzieci
wiejskich. Rocz PZH 2005, 56, 3: 259-265.
11. Woynarowska B, Mazur J: Zach owania zdrowotne
m³odzie¿y szkolnej w Polsce: wyniki badañ HBSC 2002.
Zdr Publ 2004, 114(2): 159-167.
12. Je¿ewska-Zychowicz M. Wp³yw œrodowiska rodzinnego
i szkolnego na czêstotliwoœæ spo¿ywania posi³ków przez
m³odzie¿ w wieku 13-15 lat na przyk³adzie œrodowiska
warszawskiego. ¯yw Cz³ow Metab 2003, XXX, 1/2: 93-97.
13. Suliga E. Czêstoœæ spo¿ycia i wartoœæ energetyczna œniadañ
wœród dzieci i m³odzie¿y w wieku szkolnym. Rocz PZH
2006, 57, 1: 73-79.
14. Je¿ewska-Zych owicz M. Wystêpowanie zwyczaju
pojadania miêdzy posi³kami wœród m³odzie¿y w wieku
13-15 lat i jego uwarunkowania. Acta Sci Pol Technol
Aliment 2004, 3, (1): 167-174.
15. Ko³³ajtis-Do³owy A, Pietruszka B, Waszczeniuk-Uliszka
M i wsp. Wybrane zachowania ¿ywieniowe m³odzie¿y
gimnazjalnej z Warszawy. ¯yw Cz³ow Metab 2003, 30,
1/2: 182-187.