O ochronie - O konferencji

142
ochrona
O ochronie
Podczas 57. Ogólnopolskiej Konferencji Ochrony Roślin Sadowniczych (11–12 lutego br., Ossa k. Białej
Rawskiej) przedstawiono wiele ciekawych doniesień dotyczących m.in. możliwości wykorzystania feromonów w ochronie drzew owocowych przed szkodnikami (więcej czytaj str. 120), integrowanej ochronie roślin przed chwastami, a także problemu pozostałości substancji aktywnych środków ochrony
roślin (ś.o.r.) w owocach.
Pozostałości ś.o.r.
W ramach programu wieloletniego na
lata 2008–2014 w Zakładzie Badania
Bezpieczeństwa Żywności Instytutu
Ogrodnictwa w Skierniewicach prowadzono badania pod kątem pozostałości
substancji aktywnych ś.o.r. w płodach
rolnych (owocach, warzywach, ziarnie
zboża) w ramach obowiązującego monitoringu krajowego oraz wymogów
UE. Od stycznia do grudnia minionego
roku kontrolom prawidłowości stosowania ś.o.r. (tabela) poddaliśmy, przy
współpracy z PIORiN, 1000 prób, a na
pozostałości ś.o.r. dla celów certyfikacji
gospodarstw ekologicznych, przy współpracy z jednostkami certyfikującymi, 100
prób – informował kierownik tego zakładu, dr Artur Miszczak. Owoce (ogółem
321 prób) pochodziły z województw:
łódzkiego, mazowieckiego i świętokrzyskiego. W 2013 r. analizowano aż 332
substancje aktywne.
W ochronie przed chwastami
Szkodliwość chwastów, z uwagi na rodzaj oddziaływania na rośliny uprawne, można podzielić na bezpośrednią
i pośrednią. Szkodliwość bezpośrednia
wynika z konkurowania chwastów z roślinami sadowniczymi o wodę, składniki
pokarmowe i światło. Do tej kategorii
zalicza się także niekorzystne ich oddziaływanie chemiczne na uprawiane
rośliny. Jak informował dr hab. Jerzy
Lisek z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, praktycznie niemożliwe jest
określenie progu szkodliwości chwastów tak, jak odbywa się to w przypadku
szkodników, ponieważ zachwaszczenie
stanowi wiele gatunków roślin jednorocznych i wieloletnich, a ich wystąpienie jest warunkowane czynnikami
5/2014
Wyniki analiz owoców na pozostałości substancji aktywnych ś.o.r. (wg A. Miszczaka)
Owoce
Próbki (%)
Nieprawidłowo stosowane s.a.
zgodne nie- przekrozgodne czenia
brzoskwinie
85
15
0
acetamipryd, fenpiroksymat, propargit, kaptan, tebukonazol
czereśnie
54
44
2
diazynon*, tiachlopryd, flonikamid, imidachlopryd,
propargit, karbendazym, tiofanat metylowy
gruszki
100
0
0
–
jabłka
90
9
1
dimetoat, bifentryna*, fenazachina, propargit*, flutriafol
morele
69
31
0
acetamipryd, tiametoksam, kaptan
śliwki
90
10
0
dimetoat, propargit
wiśnie
100
0
0
–
maliny
86
14
0
karbendazym, tiofanat metylowy, metalaksyl
porzeczki
91
0
9
karbendazym
truskawki
95
5
0
–
* wycofane z użycia w sadownictwie
środowiskowymi oraz dotyczy różnych
gatunków roślin uprawnych.
Rośliny sadownicze są uprawami wieloletnimi, które w zależności od wieku,
różnie mogą reagować na obecność
chwastów. Również podkładki i odmiany
mogą wykazywać inną wrażliwość na ich
obecność. Im młodsze drzewa i bardziej
skarlająca podkładka, tym tolerancja
drzew na obecność chwastów jest niższa.
Szkodliwość pośrednia jest, według dr.
hab. J. Liska, trudna do oszacowania,
a wynika m.in. z konkurencji o owady zapylające, gdy kwitnienie wypada
w tym samym czasie. Większość chwastów to gatunki miododajne, kwitnące
kilka razy w sezonie wegetacyjnym, co
sprawia, że owady zapylające są w sadach obecne praktycznie przez cały
sezon wegetacyjny, także w okresie
intensywnej ochrony chemicznej uprawianego gatunku. Może to powodować
zwiększenie ich śmiertelności. Innym
aspektem szkodliwości pośredniej jest
pogorszenie warunków fitosanitarnych
upraw, co sprzyja rozwojowi patogenów chorobotwórczych i szkodników,
np. przędziorków, mszyc, zmienników,
a także drutowców i gryzoni. Zachwaszczenie, poprzez osłabienie roślin, może
też przyczynić się do zwiększenia szkód
powodowanych przez wiosenne przymrozki, a także ograniczać wybarwianie
owoców znajdujących się na najniższych
gałęziach w koronie oraz utrudniać ich
zbiór.
Integrowana ochrona przed chwastami
nie jest niczym nowym, wdrażana jest
już od wielu lat. Obejmuje utrzymanie
ugoru mechanicznego w młodych nasadzeniach, a od 3. roku po posadzeniu
drzew – murawy w międzyrzędziach
i ugoru herbicydowego pod koronami
drzew, który najczęściej utrzymywany
jest przez środki dolistne stosowane 2–4
razy w sezonie, co sprawia, że ugór jest
okresowy – mówił dr hab. J. Lisek.
Ograniczyć stosowanie herbicydów pod
koronami drzew można poprzez mechaniczne zwalczanie chwastów za pomocą glebogryzarek z uchylnymi sekcjami
i opielaczy. Czasami w celu zredukowania strat wody z gleby oraz rozsiewania
się chwastów w drugiej połowie sezonu
143
wegetacyjnego, wystarczające okazuje się koszenie chwastów pod koronami drzew, co także można całkowicie
zmechanizować.
Kolejną możliwość ograniczenia zachwaszczenia pod koronami drzew bez
użycia herbicydów daje ściółkowanie
gleby. Jednak, jak zaznaczył dr hab.
J. Lisek, ma ono pewne wady. Ściółki są
łatwo przerastane przez chwasty trwałe,
mają ograniczoną żywotność, wymuszają
zmiany w dawkowaniu lub sposobie nawożenia, stanowią schronienie dla gryzoni (słoma), a ich utylizacja, np. w przypadku ściółek syntetycznych, nastręcza
problemów. Wdrażanie niechemicznych
metod regulacji zachwaszczenia jest
kosztowne, np. włóknina polipropylenowa to wydatek około 15 000 zł/ha, kora
drzewna – 35 000 zł/ha. Nadal najtańsza
jest chemiczna metoda walki z chwastami, gdyż stanowi koszt około 1800 zł/ha.
Dobór herbicydów zarejestrowanych
do ochrony przed chwastami upraw sadowniczych obejmuje 7 substancji aktywnych, z czego jedna (propyzamid)
jest doglebowa (Kerb 50 WP). Pozostałe to środki dolistne. Najliczniejsza
grupa środków zawiera glifosat. Kolejna grupa to herbicydy zawierające
MCPA (Chwastox Extra 300 SL), inna
– gotowa mieszanina glifosatu z MCPA
(Orkan 350 SL), następna – 2,4-D i glifosat (Kileo 400 SL), kolejna – fluroksypyr
(Starane 250 EC). Ostatnią grupę stanowią graminicydy powschodowe (Agil
100 EC, Fusilade Forte 150 EC). Jedynie środki zawierające glifosat wykazują szerokie spektrum działania, co
uniemożliwia rotację herbicydów. Dla
porównania dr hab. J. Lisek podał, że
w USA dostępnych jest 17 substancji aktywnych w obrębie herbicydów, w tym
14 o szerokim spektrum działania.
Brak rotacji herbicydów w obrębie
grup chemicznych i nadużywanie glifosatów może mieć negatywny wpływ na
środowisko naturalne. Jak podał dr hab.
J. Lisek, metabolity glifosatu oraz adiuwanty, głównie polietylenowane i aminy
tłuszczowe, niekorzystnie oddziałują na
ssaki, przede wszystkim na ich system
rozrodczy (rozwój płodu), hormonalny,
nerwowy i mogą powodować zmiany
w DNA. Jednak, jak nadmienił prelegent, jeżeli zabiegi herbicydami będą
wykonywane zgodnie z zapisami w etykiecie rejestracyjnej każdego z użytych
środków, nie powinno skutkować to negatywnie na środowisko.
W wielu gatunkach brak jest zarejestrowanych herbicydów do stosowania
reklama
Integrowana ochrona obowiązująca wszystkich producentów
owoców od początku br. obejmuje także ochronę upraw
sadowniczych przed chwastami. Obecnie nie jest ona łatwa,
nie tylko z uwagi na uwarunkowania prawne, lecz także na
niedostateczną liczbę zarejestrowanych dla poszczególnych
gatunków sadowniczych herbicydów i grup chemicznych tych
środków – informował dr hab. J. Lisek.
5/2014
ochrona
144
· Związek Sadowników RP · Związek Sadowników RP · Związek Sadowników RP
Konsekwencjami braku rotacji herbicydów są:
l kompensacja zachwaszczenia (wierzbownica
gruczołowata, skrzyp polny);
l selekcja biotypów odpornych (na świecie
jest 25 gatunków chwastów odpornych na
herbicydy), w Polsce dotyczy to np. przymiotna
kanadyjskiego; l obecność pozostałości
w środowisku i w płodach rolnych;
l fitotoksyczność dla roślin uprawnych.
w ochronie przed chwastami. Dotyczy to m.in. brzoskwini, moreli, orzecha włoskiego, leszczyny. W przypadku
tych gatunków możliwe jest stosowanie
metod alternatywnych – uprawek mechanicznych, które, jak informował dr
hab. J. Lisek, także obarczone są pewnym niekorzystnym oddziaływaniem na
środowisko. Do ich wad zaliczył pogorszenie struktury gleby, choć umożliwiają redukcję zabiegów chemicznych do
4–8 w ciągu roku, oraz niedostateczną
skuteczność zwalczania chwastów wieloletnich, np. perzu.
Dr hab. J. Lisek zakładał trzy scenariusze dotyczące możliwości zwalczania
chwastów w sadach w przyszłości. Pierwszy obejmował postępującą redukcję znaczenia herbicydów, która choć przyniesie
korzyści dla środowiska i zdrowia ludzi,
to spowoduje wzrost kosztów ochrony
przed chwastami, przy jednoczesnym
obniżeniu skuteczności tej ochrony.
Drugi – niekontrolowane stosowanie
środków niezarejestrowanych w uprawach sadowniczych, a trzeci – rejestrację
nowych substancji czynnych, co może
zwiększyć efektywność zwalczania chemicznego i przywrócić właściwą rotację
herbicydów. Ostatnia z wymienionych
możliwości jest utrudniona z uwagi na
słabe efekty wzajemnego uznawania zezwoleń oraz rejestracji małoobszarowych,
trudną procedurę i ograniczony zakres
informacji w etykietach rejestracyjnych
(dotyczących wyników doświadczeń rejestracyjnych, skuteczności i selektywności środka, biologii rośliny uprawnej oraz
informacji o ryzyku nabycia odporności
przez chwasty), często niejasna jest także
informacja dotycząca efektów działania
środka.
Katarzyna Kupczak
Anita Łukawska
5/2014
Fundusz
klęskowy
Nowoczesna produkcja rolna, jak
każda inna działalność gospodarcza,
chcąc sprostać konkurencji na
globalnym rynku, musi inwestować
w wiedzę, infrastrukturę, nowe
nasadzenia czy profile produkcji.
To wymaga dużych nakładów
finansowych, a jednocześnie,
podobnie jak w każdej działalności
gospodarczej, występuje ryzyko
związane bezpośrednio z rodzajem
prowadzonej działalności. Produkcja
rolna to warsztat pracy „pod
chmurką”. Obszar ryzyka w postaci
różnych zjawisk atmosferycznych
związany z tym faktem jest trudny
do przewidzenia, szczególnie że
często mają one charakter katastrof
o charakterze klęsk żywiołowych,
których wspólnym mianownikiem
są potężne straty materialne.
· Związek Sadowników RP · Związek Sadowników RP · Związek Sadowników RP